Ý thức và vai trò của tri thức trong đời sống xã hội

Lêi më ®Çu. [ [ [ ý thøc lµ mét trong hai ph¹m trï thuéc vÊn ®Ò c¬ b¶n cña triÕt häc. Nã lµ h×nh thøc cao cña sù ph¶n ¸nh cña thùc t¹i kh¸ch quan, h×nh thøc mµ riªng con ng­êi míi cã. ý thøc cña con ng­êi lµ c¬ n¨ng cña c¸i “ khèi vËt chÊt ®Æc biÖt phøc t¹m mµ ng­êi ta gäi lµ bé ãc con ng­êi” (theo LªNin). T¸c ®éng cña ý thøc x· héi ®èi víi con ng­êi lµ v« cïng to lín. Nã kh«ng nh÷ng lµ kim chØ nam cho ho¹t ®éng thùc tiÔn mµ con lµ ®éng lùc thùc tiÔn. Sù thµnh c«ng hay thÊt b¹i cña thùc tiÔn, t¸c ®éng tÝch cù hay tiªu cùc cña ý thøc ®èi víi sù ph¸t triÓn cña tù nhiªn, x· héi chñ yÕu phô thuéc vµo vai trß chØ ®¹o cña ý thøc mµ biÓu hiÖn ra lµ vai trß cña khoa häc v¨n ho¸ vµ t­ t­áng. NÒn kinh tÕ cña n­íc ta tõ mét ®iÓm xuÊt ph¸t thÊp, tiÒm lùc kinh tÕ- kü thuËt yÕu, trong ®iÒu kiÖn sù biÕn ®æi khoa häc- c«ng nghÖ trªn thÕ giíi l¹i diÔn ra rÊt nhanh, liÖu n­íc ta cã thÓ ®¹t ®ùoc nh÷ng thµnh c«ng mong muèn trong viÖc t¹o ra nÒn khoa häc- c«ng nghÖ ®¹t tiªu chuÈn quèc tÕ trong mét thêi gian ng¾n hay kh«ng? Chung ta ph¶i lµm g× ®Ó tr¸nh ®­îc nguy c¬ tôt hËu so víi c¸c n­íc trong khu vùc vµ trªn thÕ giíi? C©u hái nµy ®Æt ra cho chóng ta mét vÊn ®Ò ®ã lµ sù lùa chän b­íc ®i vµ trËt tù ­u tiªn ph¸t triÓn khoa häc- c«ng nghÖ trong quan hÖ víi ph¸t triÓn kinh tÕ trong c¸c giai ®o¹n tíi. Nh­ vËy cã nghÜa lµ ta cÇn ph¶i cã tri thøc v× tri thøc lµ khoa häc. Chóng ta ph¶i kh«ng ngõng n©ng cao kh¶ n¨ng nhËn thøc cho mçi ng­êi. Tuy nhiªn nÕu tri thøc kh«ng biÕn thµnh niÒm tin vµ ý chÝ th× tù nã còng kh«ng cã vai trß g× ®èi víi ®êi sèng hiÖn thùc c¶.ChØ chó träng ®Õn tri thøc mµ bá qua c«ng t¸c v¨n ho¸- t­ t­ëng th× sÏ kh«ng ph¸t huy ®­îc thÕ m¹nh truyÒn thèng cña d©n téc. Chøc n¨ng cña c¸c gi¸ trÞ v¨n ho¸ ®· ®em l¹i chñ nghÜa nh©n ®¹o, tÝnh ®¹o ®øc. Kh«ng cã tÝnh ®¹o ®øc th× tÊt c¶ c¸c d¹ng gi¸ trÞ ( gi¸ trÞ vËt chÊt vµ tinh thÇn) sÏ mÊt ®i mäi ý nghÜa.Cßn c¸ch m¹ng t­ t­ëng gãp phÇn lµm biÕn ®æi ®êi sèng tinh thÇn- x· héi, x©y dùng mèi quan hÖ t­ t­ëng, t×nh c¶m cña con ng­êi víi t­ c¸ch lµ chñ thÓ x©y dùng ®êi sèng tinh thÇn vµ t¹o ra ®­îc nh÷ng ®iÒu kiÖn ®¶m b¶o sù ph¸t triÓn tù do cña con ng­êi.Mµ cã tù do th× con ng­êi míi cã thÓ tham gia x©y dùng ®Êt n­íc. Nh­ vËy, ý thøc mµ biÓu hiÖn trong ®êi sèng x· héi lµ c¸c vÊn ®Ò khoa häc- v¨n ho¸- t­ t­ëng cã vai trß v« cïng quan träng. T×m hiÓu vÒ ý thøc vµ tri thøc ®Ó cã nh÷ng biÖn ph¸p ®óng ®¾n t¹o ®iÒu kiÖn cho sù ph¸t triÓn toµn diÖn x· héi. Trong bµi tiÓu luËn nµy em chän ®Ò tµi: "ý thøc vµ vai trß cña tri thøc trong ®êi sèng x· héi" do thêi gian vµ tr×nh ®é cßn h¹n chÕ v× vËy bµi viÕt nµy ch¾c ch¾n sÏ kh«ng tr¸nh ®­îc nh÷ng thiÕu sãt rÊt mong nhËn ®­îc sù ®ãng gãp chØ d¹y cña c¸c thÇy c«. Ch­¬ng I Lý luËn chung cña triÕt häc vÒ ý thøc vµ tri thøc 1.1- Quan niÖm cña triÕt häc M¸c- Lªnin vÒ ý thøc. 1.1.1. Kh¸i niÖm vÒ ý thøc §Ó ®­a ra ®­îc ®Þnh nghÜa vÒ ý thøc,con ng­êi ®· tr¶i qua mét thêi kú lÞch sö l©u dµi,nã tr¶i qua nh÷ng t­ t­ëng tõ th« s¬,sai lÖch cho tíi nh÷ng ®Þnh nghÜa cã tÝnh khoa häc. Ngay tõ thêi cæ x­a,tõ khi con ng­êi cßn rÊt m¬ hå vÒ cÊu t¹o cña b¶n th©n v× ch­a lý gi¶i ®­îc c¸c sù vËt hiÖn t­îng xung quanh m×nh. Do ch­a gi¶i thÝch ®­îc giÊc m¬ lµ g× hä ®· cho r»ng: cã mét linh hån nµo ®ã c­ tró trong c¬ thÓ vµ cã thÓ rêi bá c¬ thÓ, linh hån nµy kh«ng nh÷ng ®iÒu khiÓn ®­îc suy nghÜ t×nh c¶m cña con ng­êi mµ cßn ®iÒu khiÓn toµn bé ho¹t ®éng cña con ng­êi. NÕu linh hån rêi bá c¬ thÓ th× c¬ thÓ sÏ trë thµnh c¬ thÓ chÕt. T«n gi¸o vµ chñ nghÜa duy t©m ®· ph¸t triÓn quan niÖm linh hån cña con ng­êi nguyªn thñy thµnh quan niÖm vÒ vai trß s¸ng t¹o cña linh hån ®èi víi thÕ giíi, quan niÖm vÒ håi t­ëng cña linh hån bÊt tö vµ quan niÖm vÒ mét linh hån phæ biÕn kh«ng chØ ë trong con ng­êi mµ c¶ trong c¸c sù vËt, hiÖn t­îng, trong thÕ giíi câi ng­êi vµ câi thÇn, quan niÖm vÒ ý thøc tuyÖt ®èi, vÒ lý tÝnh thÕ giíi. Chñ nghÜa duy t©m chñ quan th× ®ång nhÊt ý thøc víi c¶m gÝac vµ cho r»ng c¶m gi¸c cña con ng­êi chi phèi thÕ giíi...Nh­ vËy, c¶ t«n gi¸o lÉn chñ nghÜa duy t©m ®Òu cho r»ng ý thøc tån t¹i ®éc lËp víi thÕ giíi bªn ngoµi vµ lµ tÝnh thø nhÊt, s¸ng t¹o ra thÕ giíi vËt chÊt .. Chñ nghÜa duy vËt cæ ®¹i th× cho r»ng linh hån kh«ng thÓ t¸ch rêi c¬ thÓ vµ còng chÕt theo c¬ thÓ, linh hån do nh÷ng h¹t vËt chÊt nhá t¹o thµnh. Khi khoa häc tù nhiªn ph¸t triÓn, con ng­êi ®· chøng minh ®­îc sù phô thuéc cña c¸c hiÖn t­îng tinh thÇn, ý thøc vµo bé ãc con ng­êi th× mét bé phËn nhµ duy vËt theo chñ nghÜa duy vËt m¸y mãc cho r»ng ãc trùc tiÕp tiÕt ra ý thøc nh­ gan tiÕt ra mËt. Chñ nghÜa duy vËt thÕ kû XVII-XVIII quan niÖm ý thøc bao gåm c¶ t©m lý, t×nh c¶m tri thøc trÝ tuÖ, tù ý thøc vµ ®Þnh nghÜa ý thøc lµ sù ph¶n ¸nh cña thÕ giíi kh¸ch quan. §Þnh nghÜa nµy ch­a chØ râ ®­îc vai trß cña x· héi, cña ý thøc. Chñ nghÜa duy vËt biÖn chøng kh¼ng ®Þnh ý thøc lµ ®Æc tÝnh vµ s¶n phÈm cña vËt chÊt, ý thøc lµ sù ph¶n ¸nh kh¸ch quan vµo bé ãc con ng­êi th«ng qua lao ®éng vµ ng«n ng÷. Theo triÕt häc Mac-Lªnin "ý thøc lµ sù ph¶n ¸nh s¸ng t¹o cña thÕ giíi kh¸ch quan vµo bé n·o cña ng­êi th«ng qua lao ®éng ng«n ng÷'' Nãi vÊn ®Ò nµy M¸c nhÊn m¹nh: tinh thÇn, ý thøc ch¼ng qua nã chØ lµ c¸i vËt chÊt di chuyÓn vµo bé ãc con ng­êi vµ ®­îc c¶i biÕn ®i trong ®ã. ý thøc lµ mét hiÖn t­îng t©m lý x· héi cã kÕt cÊu phøc t¹p bao gåm tù ý thøc, tri thøc, t×nh c¶m, ý chÝ trong ®ã tri tøc lµ quan träng nhÊt, lµ ph­¬ng thøc tån t¹i cña ý thøc. Tù ý thøc lµ mét yÕu tè quan träng cña ý thøc. Chñ nghÜa duy vËt coi tù ý thøc lµ mét thùc thÓ ®éc lËp, tù nã cã s½n trong c¸c c¸ nh©n, biÓu hiÖn h­íng vÒ b¶n th©n m×nh, tù kh¼ng ®Þnh "c¸i t«i" riªng biÖt t¸ch rêi nh÷ng quan hÖ x· héi. Tr¸i l¹i chñ nghÜa duy vËt biÖn chøng tù ý thøc lµ ý thøc h­íng vÒ b¶n th©n m×nh th«ng qua quan hÖ víi thÕ giíi bªn ngoµi. Khi ph¶n ¸nh thÕ giíi kh¸ch quan, con ng­êi tù ph©n biÖt ®­îc m×nh, ®èi lËp m×nh víi thÕ giíi ®ã vµ tù nhËn thøc m×nh nh­ lµ mét thùc thÓ ho¹t ®éng cã c¶m gi¸c, cã t­ duy, cã c¸c hµnh vi ®¹o ®øc vµ cã vÞ trÝ trong x· héi, ®Æc biÖt trong giao tiÕp x· héi vµ ho¹t ®éng thùc tiÔn ®ßi hái con ng­êi ph¶i nhËn thøc râ b¶n th©n m×nh, tù ®iÒu chØnh m×nh tu©n theo c¸c tiªu chuÈn, quy t¾c mµ x· héi ®Æt ra. Con ng­êi cã thÓ ®Æt ra vµ tr¶ lêi c¸c c©u hái: M×nh lµ ai? M×nh ph¶i lµm g×? M×nh ®­îc lµm g×? Lµm nh­ thÕ nµo? Ngoµi ra v¨n hãa còng ®ãng vai trß lµ "g­¬ng soi" gióp con ng­êi tù ý thøc ®­îc b¶n th©n. TiÒm thøc lµ nh÷ng tri thøc mµ chñ thÓ cã tõ tr­íc nh­ng gÇn nh­ ®· trë thµnh b¶n n¨ng, kü n¨ng n»m s©u trong ý thøc cña chñ thÓ. . T×nh c¶m lµ nh÷ng xóc ®éng cña con ng­êi tr­íc thÕ giíi xung quanh ®èi víi b¶n th©n m×nh. C¶m gÝac yªu ghÐt mét c¸i g× ®ã, mét ng­êi nµo ®ã hay mét sù vËt, hiÖn t­îng xung quanh. Tri thøc lµ hiÓu biÕt, kiÕn thøc cña con ng­êi vÒ thÕ giíi. Nãi ®Õn tri thøc lµ nãi ®Õn häc vÊn, tri thøc lµ ph­¬ng thøc tån t¹i cña ý thøc. Sù h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn cña ý thøc cã liªn quan mËt thiÕt víi qóa tr×nh con ng­êi nhËn biÕt vµ c¶i t¹o thÕ giíi tù nhiªn. Con ng­êi tÝch lòy ®­îc cµng nhiÒu tri thøc th× ý thøc thËt cao, cµng ®i s©u vµo b¶n chÊt sù vËt vµ c¶i t¹o thÕ giíi cã hiÖu qu¶ h¬n. TÝnh n¨ng ®éng cña ý thøc nhê ®ã mµ t¨ng lªn. NhÊn m¹nh tri thøc lµ yÕu tè c¬ b¶n, quan träng nhÊt cña ý thøc cã nghÜa lµ chèng l¹i quan ®iÓm gi¶n ®¬n coi ý thøc chØ lµ t×nh c¶m, niÒm tin vµ ý chÝ. Quan ®iÓm ®ã lµ biÓu hiÖn chñ quan, duy ý chÝ cña sù t­ëng t­îng chñ quan. Tuy nhiªn còng kh«ng thÓ coi nhÑ nh©n tè t×nh c¶m, ý chÝ. Ng­îc l¹i nÕu tri thøc biÕn thµnh t×nh c¶m, niÒm tin, ý chÝ cña con ng­êi ho¹t ®äng th× tù nã kh«ng cã vai trß g× ®èi víi ®êi sèng hiÖn thùc. Tãm l¹i, ý thøc bao gåm nh÷ng yÕu tè tri thøc vµ nh÷ng yÕu tè t×nh c¶m, ý chÝ trong sù liªn hÖ t¸c ®äng qua l¹i nh­ng vÒ c¨n b¶n ý thøc cã néi dung tri thøc vµ lu«n h­íng tíi tri thøc. 1.1.2- Nguån gèc cña ý thøc. 1.1.2.1- Nguån gèc tù nhiªn Cïng víi sù tiÕn hãa cña thÕ giíi, vËt chÊt cã tÝnh ph©n hãa còng ph¸t triÓn tõ thÊp ®Õn cao. Trong ®ã ý thøc lµ h×nh thøc ph¶n ¸nh cao nhÊt, ý thøc ra ®êi lµ kÕt qu¶ cña sù ph¸t triÓn l©u dµi cña thÕ giíi tù nhiªn cho tíi khi xuÊt hiÖn con ng­êi vµ bé ãc con ng­êi. Khoa häc ®· chøng minh r»ng thÕ giíi vËt chÊt nãi chung vµ tr¸i ®Êt nãi chung ®· tån t¹i rÊt l©u tr­íc khi xuÊt hiÖn con ng­êi, r»ng ho¹t ®éng t©m lý cña con ng­êi diÔn ra trªn c¬ së ho¹t ®éng sinh lý thÇn kinh cña n·o bé con ng­êi. Bé n·o bao gåm kho¶ng tõ 15- 17 tØ tÕ bµo thÇn kinh, c¸c tÕ bµo nµy nhËn v« sè c¸c mèi quan hÖ thu nhËn, xö lý, truyÒn dÉn vµ ®iÒu khiÓn toµn bé c¸c ho¹t ®éng cña c¬ thÓ trong quan hÖ ®èi víi thÕ giíi bªn ngoµi qua c¬ chÕ ph¶n x¹ kh«ng ®iÒu kiÖn vµ ph¶n x¹ cã ®iÒu kiÖn. Ph¶n ¸nh lµ thuéc tÝnh chung cña vËt chÊt. Ph¶n ¸nh ®­îc thùc hiÖn bëi sù t¸c ®éng qua l¹i cña hÖ thèng vËt chÊt. §ã lµ nh÷ng n¨ng lùc t¸i hiÖn, ghi l¹i cña hÖ thèng vËt chÊt nh÷ng ®Æc ®iÓm (d­íi d¹ng ®· thay ®æi) cña hÖ thèng vËt chÊt kh¸c. Ph¶n ¸nh qu¸ tr×nh ph¸t triÓn tõ thÊp ®Õn cao, tõ ®¬n gi¶n ®Õn phøc t¹p. chÆt chÏ víi nhau. Bé n·o bÞ tæn th­¬ng th× ho¹t ®éng cña cña nhËn thøc sÏ bÞ rèi lo¹n. Ph¶n ¸nh còng lµ thuéc tÝnh chung cña vËt chÊt. Ph¶n ¸nh ®­îc thùc hiÖn bëi sù t¸c ®éng qua l¹i cña hÖ thèng vËt chÊt. §ã lµ nh÷ng n¨ng lùc t¸i hiÖn, ghi l¹i cña hÖ thèng vËt chÊt nh÷ng ®Æc ®iÓm (d­íi d¹ng ®· thay ®æi) cña hÖ thèng vËt ch¸t kh¸c. Ph¶n ¸nh qu¸ tr×nh ph¸t triÓn tõ thÊp ®Õn cao, tõ ®¬n gi¶n ®Õn phøc t¹p, tõ thô ®éng ®Õn chñ ®éng, cã tæ chøc, ®iÒu khiÓn vµ lùa chän ®èi t­îng ph¶n ¸nh. Trong thÕ giíi v« c¬ cã h×nh thøc ph¶n ¸nh c¬ häc,vËt lý, hãa häc. §©y lµ ph¶n ¸nh ®¬n gi¶n, thô ®éng kh«ng lùa chän. TÊt c¶ nh÷ng biÕn ®æi c¬ lý hãa nµy tuy do nh÷ng t¸c ®éng bªn ngoµi kh¸c nhau g©y ra vµ phô thuéc vµo c¸c vËt ph¶n ¸nh kh¸c nhau, nh­ng chóng ®Òu lµ ph¶n ¸nh cña vËt chÊt v« sinh. Giíi h÷u sinh cã tæ chøc cao h¬n giíi v« sinh. Song b¶n th©n giíi h÷u sinh l¹i tån t¹i nh÷ng tr×nh ®é kh¸c nhau tiÕn hãa tõ thÊp lªn cao, tõ ®¬n gi¶n ®Õn phøc t¹p nªn h×nh thøc ph¶n ¸nh sinh vËt còng thÓ hiÖn ë tr×nh ®é kh¸c nhau t­¬ng øng. TÝnh kÝch thÝch lµ h×nh thøc ph¶n ¸nh ®Æc tr­ng cho thÕ giíi thùc vËt vµ c¸c ®éng vËt bËc thÊp ch­a cã hÖ thÇn kinh. TÝnh c¶m øng hay lµ n¨ng lùc cã c¶m gi¸c lµ h×nh thøc ph¶n ¸nh cña c¸c ®éng vËt cã hÖ thÇn kinh. NÐt ®Æc tr­ng cho ph¶n ¸nh nµy lµ ngay trong qu¸ tr×nh hÖ thÇn kinh ®iÒu khiÓn mèi liªn hÖ gi÷a c¬ thÓ vµ m«i tr­êng bªn ngoµi th«ng qua ph¶n x¹ bÈm sinh hay ph¶n x¹ riªng biÖt. Do vËy, sinh vËt ph¶n ¸nh cã tÝnh lùa chän ®èi víi c¸c tÝnh chÊt riªng biÖt cña sù vËt thµnh c¸c c¶m gi¸c kh¸c nhau rÊt ®a d¹ng vµ phong phó. Ph¶n ¸nh t©m lý lµ h×nh høc ph¶n ¸nh cña c¸c ®éng vËt cã hÖ thÇn kinh trung ­¬ng. §©y lµ h×nh thøc ph¶n ¸nh cao nhÊt cña thÕ giíi ®éng vËt g¾n liÒn víi qu¸ tr×nh h×nh thµnh c¸c ph¶n x¹ cã ®iÒu kiÖn. Ph¶n ¸nh t©m lý ®­a l¹i cho con vËt th«ng tin vÒ c¸c thuéc tÝnh, quan hÖ cña sù vËt bªn ngoµi vµ vÒ c¶ ý nghÜ cña chóng ®èi víi ®êi sèng cña con vËt. Nhê vËy mµ nã cã thÓ l­êng tr­íc ®­îc tÊt c¶ nh÷ng t×nh huèng cã thÓ x¶y ra vµ chñ ®éng ®iÒu chØnh, lùa chän ®­a ra hµnh ®éng thÝch hîp nhÊt. Ph¶n ¸nh cã ý thøc lµ sù ph¶n ¸nh cao nhÊt cña sù ph¶n ¸nh nã chØ cã khi xuÊt hiÖn con ng­êi vµ x· héi loµi ng­êi. Sù ph¶n ¸nh nµy kh«ng thÓ hiÖn ë cÊp ®é c¶m tÝnh nh­ c¶m gÝac, tri gi¸c, biÓu t­îng nhê hÖ thèng tÝn hiÖu thø nhÊt mµ cßn thÓ hiÖn ë cÊp ®é lý tÝnh: kh¸i niÖm, ph¸n ®o¸n, suy lý nhê tÝn hiÖu thø hai (ng«n ng÷). Sù ph¶n ¸nh cña ý thøc lµ sù ph¶n ¸nh cã môc ®Ých, cã kÕ ho¹ch, tù gi¸c, chñ ®éng t¸c ®éng vµo sù vËt hiÖn t­îng buéc sù vËt béc lé ra nh÷ng ®Æc ®iÓm cña chóng. Sù ph¶n ¸nh ý thøc lu«n g¾n liÒn víi lµm cho tù nhiªn thÝch nghi víi nhu cÇu ph¸t triÓn x· héi. 1.1.2.1- Nguån gèc x· héi. ý thøc lµ sù ph¶n ¸nh thÕ giíi bëi bé ãc con ng­êi lµ sù kh¸c biÖt vÒ chÊt so víi ®éng vËt. Do sù ph¶n ¸nh ®ã mang tÝnh x· héi, sù ra ®êi cña ý thøc g¾n liÒn víi qu¸ tr×nh h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn cña bé ãc ng­êi d­íi ¶nh h­ëng cña lao ®éng, cña giao tiÕp vµ c¸c quan hÖ x· héi. Lao ®éng lµ ho¹t ®éng vËt chÊt cã tÝnh chÊt x· héi nh»m c¶i t¹o tù nhiªn,tháa m·n nhu cÇu phôc vô môc ®Ých cho b¶n th©n con ng­êi. ChÝnh nhê lao ®éng mµ con ng­êi vµ x· héi loµi ng­êi míi h×nh thµnh, ph¸t triÓn. Khoa häc ®· chøng minh r»ng tæ tiªn cña loµi ng­êi lµ v­în, ng­êi nguyªn thñy sèng thµnh bÇy ®µn, h×nh thøc lao ®éng ban ®Çu lµ h¸i l­îm, s¨n b¾t vµ ¨n thøc ¨n sèng. Hä chØ sö dông c¸c dông cô cã s½n trong tù nhiªn, v­în ng­êi ®· s¸ng t¹o ra c¸c c«ng cô lao ®éng míi cïng víi sù ph¸t triÓn bµn tay dÇn dÇn tiÕn hãa thµnh con ng­êi. Lóc nµy thøc ¨n cã nhiÒu h¬n vµ quan träng lµ t×m ra löa ®Ó sinh ho¹t vµ n­íng chÝn thøc ¨n ®· lµm cho bé ãc ®Æc biÖt ph¸t triÓn, b¸n ccÇu n·o ph¸t triÓn lµm t¨ng kh¶ n¨ng nhËn biÕt, ph¶n øng tr­íc c¸c t×nh huèng kh¸ch quan. MÆt kh¸c, lao ®éng lµ ho¹t ®éng cã tÝnh to¸n, cã ph­¬ng ph¸p môc ®Ých do ®ã mang tÝnh chñ ®éng. Thªm vµo ®ã, lao ®éng lµ sù t¸c ®éng chñ ®éng cña con ng­êi vµo thÕ giíi kh¸ch quan ®Ó ph¶n ¸nh thÕ giíi ®ã, lao ®éng buéc thÕ giíi xung quanh ph¶i béc lé c¸c thuéc tÝnh, ®Æc ®iÓm cña nã. tõ ®ã lµm cho con ng­êi hiÓu biÕt thªm vÒ thÕ giíi xung quanh, thÊy sù vËt hiÖn t­îng xung quanh nhiÒu ®Æc tÝnh míi mµ l©u nay ch­a cã. Tõ ®ã s¸ng t¹o ra c¸c sù vËt kh¸c ch­a tõng cã trong tù nhiªn cã thª mang thuéc tÝnh, ®Æc ®iÓm cña sù vËt tr­íc ®ã, ®iÒu ®ã ®ång nghÜa víi viÖc t¹o ra mét tù nhiªn míi. Thªm vµo ®ã lao ®éng lµ qóa tr×nh t¸c ®éng lÆp ®i, lÆp l¹i hµng ngh×n, hµng triÖu lÇn ph­¬ng ph¸p gièng nhau nhê vËy mµ lµm t¨ng n¨ng lùc t­ duy trõu t­îng cña con ng­êi. Tãm l¹i, lao ®éng cã vai trß quan träng trong viÖc h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn ý thøc. Con ng­êi tho¸t ra khái ®éng vËt lµ cã lao ®éng. V× vËy mµ ng­êi ta nãi "Mét kiÕn tróc s­ tåi cßn h¬n mét con ong giái", bëi.v× trø¬c khi x©y mét ng«i nhµ ng­êi kiÕn tróc s­ ®· ph¸c th¶o trong ®Çu anh ta h×nh ¶nh ng«i nhµ cßn con ong chØ lµ x©y tæ theo b¶n n¨ng. Qua lao ®éng bé ãc con ng­êi h×nh thµnh vµ hoµn thiÖn. ¡ng ghen nãi" Sau lao ®äng vµ ®ång thêi víi lao ®éng lµ ng«n ng÷, nã lµ hai søc kÝch thÝch chñ yÕu ®· ¶nh h­ëng ®Õn bé ãc con v­în, lµm cho bé ãc ®ã dÇn dÇn chuyÓn biÕn thµnh bé ãc ng­êi.'' Sau ®©y ta xÐt ®Õn vai trß cña ng«n ng÷ trong viÖc h×nh thµnh nªn ý thøc. Ng«n ng÷ ®­îc coi lµ 'c¸i vá vËt chÊt" cña t­ duy, khi mµ con ng­êi cã biÓu hiÖn liªn kÕt víi nhau ®Ó trao ®æi kinh nghiÖm, tæ chøc lao ®éng tÊt yÕu dÉn ®Õn nhu cÇu " cÇn nãi víi nhau mét c¸i g×" ®ã chÝnh lµ ng«n ng÷.Víi sù xuÊt hiÖn cña ng«n ng÷, t­ t­ëng con ng­êi cã kh¶ n¨ng biÓu hiÖn thµnh "hiÖn thùc trùc tiÕp", trë thµnh tÝn hiÖu vËt chÊt t¸c ®éng vµo gi¸c quan cña con ng­êi, g©y ra c¶m gi¸c. Do vËy, qua ng«n ng÷ con ng­êi cã thÓ giao tiÕp, trao ®æi kinh nghiÖm, t­ t­ëng t×nh c¶m cho nhau, tõ ®ã mµ ý thøc c¸ nh©n trë thµnh ý thøc x· héi vµ ng­îc l¹i ý thøc x· héi th©m nhËp vµo ý thøc c¸ nh©n. Nhê ng«n ng÷ mµ ph¶n ¸nh ý thøc míi cã thÓ thùc hiÖn nh­ lµ sù ph¶n ¸nh gi¸n tiÕp, kh¸i qu¸t vµ s¸ng t¹o. V× vËy ng«n ng÷ trë thµnh mét ph­¬ng tiÖn vËt chÊt kh«ng thÓ thiÕu ®­îc cña sù trõu t­îng hãa, kh¸i qu¸t hãa hay nãi c¸ch kh¸clµ cña qu¸ tr×nh h×nh thµnh, thùc hiÖn ý thøc. Nhê kh¶ n¨ng trõu t­îng hãa, kh¸i qu¸t hãa mµ con ng­êi cã thÓ ®i s©u vµo h¬n vµo thÕ giíi vËt chÊt, sù vËt hiÖn t­îng? ®ång thêi tæng kÕt ®óc rót kinh nghiÖm trong toµn bé ho¹t ®éng cña m×nh. VËy ng«n ng÷ lµ mét yÕu tè quan träng ®Ó ph¸t triÓn t©m lý t­ duy vµ v¨n hãa con ng­êi vµ x· héi loµi ng­êi. 1.1.3- B¶n chÊt cña ý thøc. 1.1.3.1- B¶n tÝnh ph¶n ¸nh vµ s¸ng t¹o. ý thøc mang b¶n tÝnh ph¶n ¸nh, ý thøc mang th«ng tin vÒ thÕ giíi bªn ngoµi, tõ vËt g©y t¸c ®éng ®­îc truyÒn ®i trong qu¸ tr×nh ph¶n ¸nh. B¶n tÝn ph¶n ¸nh quy ®Þnh tÝnh kh¸ch quan cña ý thøc, tóc lµ ý thøc ph¶i lÊy tÝnh kh¸ch quan lµm tiÒn ®Ò,bÞ c¸i kh¸ch quan quy ®Þnh vµ cã néi dung ph¶n ¸nh thÕ giíi kh¸ch quan. ý thøc cã b¶n tÝnh s¸ng t¹o do ý thøc g¾n liÒn víi lao ®éng. B¶n th©n lao ®äng lµ ho¹t ®éng s¸ng t¹o c¶i biÕn vµ thèng trÞ tù nhiªn cña con ng­êi. ý thøc kh«ng chôp l¹c mét c¸ch nguyªn si, thô ®éng sù vËt mµ ®· cã c¶i biÕn, qu¸ tr×nh thu thËp th«ng tin g¾n liÒn víi qu¸ tr×nh xö lý th«ng tin. TÝnh s¸ng t¹o cña ý thøc cßn thÓ hiÖn ë kh¶ n¨ng ph¶n ¸nh gÝan tiÕp kh¸i qu¸t thÕ giíi kh¸ch quan ë qu¸ tr×nh chñ ®éng t¸c ®äng vµo thÕ giíi ®Ó ph¶n ¸nh thÕ giíi ®ã. B¶n tÝnh s¸ng t¹o quy ®Þnh mÆt chñ quan cña ý thøc. ý thøc chØ cã thÓ xuÊt hiÖn ë bé ãc ng­êi, g¾n liÒn víi ho¹t ®éng kh¸i qu¸t hãa, trõu t­îng hãa, cã ®Þnh h­íng, cã chän läc tån t¹i d­íi h×nh thøc chñ quan, lµ h×nh ¶nh chñ quan ph©n biÖt vÒ nguyªn t¾c hiÖn thùc kh¸ch quµnva sù vËt, hiÖn t­îng, vËt chÊt, c¶m tÝnh. Ph¶n ¸nh vµ s¸ng t¹o cã liªn quan chÆt chÏ víi nhau kh«ng thÓ t¸ch rêi. HiÖn thùc cho thÊy: kh«ng cã ph¶n ¸nh th× kh«ng cã s¸ng t¹o, v× ph¶n ¸nh lµ ®iÓm xuÊt ph¸t, lµ c¬ së cña s¸ng t¹o. Ng­îc l¹i kh«ng cã s¸ng t¹o th× kh«ng ph¶i lµ sù ph¶n ¸nh cña ý thøc. §ã lµ mèi liªn hÖ biÖn chøng gi÷a hai qu¸ tr×nh thu nhËn vµ xö lý th«ng tin, lµ sù thèng nhÊt gi÷a c¸c mÆt kh¸ch quan vµ chñ quan trong ý thøc. V× vËy, Mac ®· gäi ý thøc, ý niÖm lµ hiÖn thùc kh¸ch quan ( hay lµ c¸i vËt chÊt) ®· ®­îc di chuyÓn vµo bé n·o ng­êi vµ ®­îc c¶i biÕn ®i trong ®ã. Nãi c¸ch kh¸c, ý thøc lµ h×nh ¶nh chñ quan cña thÕ giíi kh¸ch quan. BiÓu hiÖn cña sù ph¶n ¸nh vµ s¸ng t¹o, gi÷a chñ quan vµ kh¸ch quan cña ý thøc lµ qu¸ tr×nh thùc hiÖn hãa t­ t­ëng. §ã lµ qu¸ tr×nh t­ t­ëng t×m c¸ch t¹o cho nã tÝnh hiÖn thùc trùc tiÕp d­íi h×nh thøc tÝnh hiÖn thùc bªn ngoµi, t¹o ra nh÷ng sù vËt hiÖn t­îng míi, tù nhiªn "míi" tù nhiªn "thø hai" cña con ng­êi. 1.1.3.2- B¶n tÝnh x· héi. ý thøc ®­îc h×nh thµnh trong lao ®éng, trong ho¹t ®éng c¶i t¹o thÕ giíi cña con ng­êi. Trong qu¸ tr×nh ®ã con ng­êi nhËn ra r»ng cÇn cã nhu cÇu liªn kÕt víi nhau ®Ó trao ®æi kinh nghiÖm vµ c¸c nhu cÇu kh¸c. Do ®ã mµ kh¸i niÖm ho¹t ®äng x· héi ra ®êi. ý thøc ngay tõ ®Çu ®· lµ s¶n phÈm cña x· héi, ý thøc tr­íc hÕt lµ tri thøc cña con ng­êi vÒ x· héi, vÒ thÕ giíi kh¸ch quan ®ang diÔn ra xung quanh, vÒ mèi liªn hÖ gi÷a ng­êi víi ng­êi trong x· héi. Do ®ã ý thøc x· héi ®­îc h×nh thµnh cïng ý thøc c¸ nh©n, ý thøc x· héi kh«ng thÓ t¸ch rêi ý thøc c¸ nh©n, ý thøc c¸ nh©n võa cã c¸i chung cña giai cÊp cña d©n téc vµ c¸c mÆt kh¸c cña x· héi võa cã nh÷ng nÐt ®éc ®¸o riªng do nh÷ng ®iÒu kiÖn, hoµn c¶nh riªng cña c¸ nh©n ®ã quy ®Þnh. Nh­ vËy, con ng­êi suy nghÜ vµ hµnh ®éng kh«ng chØ b»ng bµn tay khèi ãc cña m×nh mµ cßn bÞ chi phèi bëi khèi ãc bµn tay cña ng­êi kh¸c, cña x· héi cña nh©n lo¹i nãi chung. Tù t¸ch ra khái m«i tr­êng x· héi con ng­êi kh«ng thÓ cã ý thøc, t×nh c¶m ng­êi thùc sù. Mçi c¸ nh©n ph¶i tù nhËn râ vai trß cña m×nh ®èi víi b¶n th©n vµ x· héi. Ta ph¶i häc lµm ng­êi qua m«i tr­êng x· héi lµnh m¹nh. B¶n tÝnh x· héi cña ý thøc còng thèng nhÊt víi b¶n tÝnh ph¶n ¸nh vµ s¸ng t¹o. Sù thèng nhÊt ®ã thÓ hiÖn ë tÝnh n¨ng ®äng chñ quan cña ý thøc, ë quan hÖ gi÷a vËt chÊt vµ ý thøc trong ho¹t ®éng c¶i t¹o thÕ giíi cña con ng­êi. 1.1.4 – Sù t¸c ®éng trë l¹i vËt chÊt cña ý thøc VËt ch¸t quyÕt ®Þnh néi dung cña ý thøc bëi v× ý thøc lµ sù ph¶n ¸nh thÕ giíi kh¸ch quan bªn ngoµi vµo trong bé ãc cña con ng­êi. Nh­ng nÕu chØ thÊy vai trß quyÕt ®Þnh cña vËt chÊt ®èi víi ý thøc mµ kh«ng thÊy ®­îc tÝnh n¨ng ®éng tÝch cùc cña ý thøc ®èi víi vËt chÊt th× sÏ m¾c ph¶i khuyÕt ®iÓm cña chñ nghÜa duy vËt siªu h×nh.chñ nghÜa duy vËt biÖn chøng cho r»ng :”ý thøc cña con ng­êi kh«ng ph¶i lµ sù ph¶n ¸nh gi¶n ®¬n ,mµ lµ sù ph¶n ¸nh tÝch cùc cña thÕ giíi vËt chÊt “ Cïng víi sù ph¸t triÓn cña ho¹t ®éng biÕn ®æi thÕ giíi ý thøc con ng­êi ph¸t triÓn song song víi qu¸ tr×nh ®ã vµ cã tÝnh ®éc lËp t­¬ng ®èi t¸c ®éng trë l¹i ®èi víi vËt chÊt.Sù t¸c ®éng trë l¹i vËt chÊt cña ý thøc cã thÓ lµ thóc dÈy hoÆc ë mét ®iÒu kiÖn nµo ®ã trong mét ph¹m vi nµo ®ã k×m h·m sù ph¸t triÓn cña c¸c qu¸ tr×nh hiÖn thùc. Khi con ng­êi cã nh÷ng kiÕn thøc khoa häc th× sù t¸c ®éng trë l¹i vËt chÊt lµ tÝch cùc.Con ng­êi sÏ dùa vµo nh÷ng tri thøc vµ nh÷ng kiÕn thøc khoa häc ®Ó lËp ra nh÷ng mùc tiªu ,nh÷ng kÕ ho¹ch ho¹t ®éng ®óng ®¾n ®Ó c¶i t¹o thÕ gií vËt chÊt, thóc ®Èy x· héi ngµy mét ph¸t triÓn h¬n. Nh÷ng tri thøc sai lÇm ph¶n khoa häc hoÆc lçi thêi l¹c hËu cã thÓ k×m h·m sù ph¸t triÓn cña thÕ giíi vËt chÊt.Do nh÷ng t­ t­ëng ,®­êng lèi sai lÇm dÉn ®Õn chiÕn , ®Õn nh÷ng chiÕn l­îc ph¸t triÓn kinh tÕ kh«ng hiÖu qu¶...No kÐo lïi sù ph¸t triÓn cña x· h«Þ. ë mét khÝa c¹nh nµo ®ã ta thÊy nh÷ng truyÒn thèng ,nh÷ng t©m t­ t×nh c¶m cña con ng­êi kh«ng phô thuéc vµo vËt chÈt .Dùa vµo ®Æc tÝnh nµy cña vËt chÊt con ng­êi cã thÓ cè phÊn ®Êu ®i lªn b¾ng lao ®éng vµ häc tËp ,x©y dùng ®Êt n­íc vµ x· héi giµu m¹nh h¬n ,c«ng b»ng h¬n. 1.2.-Tri thøc khoa häc vµ vai trß cña nã trong sù ph¸t triÓn x· héi. 1.2.1- Kh¸i niÖm vÒ khoa häc Khoa häc cã nhiÒu ®Þnh nghi· kh¸c nhau. Víi tÝnh c¸ch lµ mét lÜnh vùc ®Æc thï cña con ng­êi khoa häc bao gåm ho¹t ®éng tinh thÇn, ho¹t ®éng vËt chÊt, ho¹t ®éng lý luËn vµ ho¹t ®éng thùc tiÔn x· héi. Víi tÝnh c¸ch lµ mét h×nh th¸i x· héi, khoa häc lµ mét hÖ thèng tri thøc kh¸i qu¸t, ®­îc h×nh thµnh, ph¸t triÓn vµ kiÓm nghiÖm trªn c¬ së thùc tiÔn. Khoa häc ph¶n ¸nh mét c¸ch ch©n thùc c¸c mèi liªn hÖ b¶n chÊt, tÊt nhiªn, c¸c quy luËt vËn ®éng cña tù nhiªn, x· héi vµ t­ duy con ng­êi. Tõ ®ã thÊy r»ng: Khoa häc kh¸c t«n gi¸o ë chç ph¶n ¸nh mét c¸ch ch©n thùc hiÖn thùc, sù h×nh thµnh, ph¸t triÓn cña thÕ giíi kh¸ch quan vµ ®­îc kiÓm nghiÖm qua thùc tiÔn; cßn t«n gi¸o ph¶n ¸nh hiÖn thùc mét c¸ch h­ ¶o víi niÒm tin mï qu¸ng xa rêi thùc tiÔn. Sù ph¶n ¸nh cña khoa häc kh¸c víi c¸c h×nh th¸i ý thøc x· héi kh¸c ë chç ph¶n ¸nh ®óng ®¾n, ch©n thùc nh÷ng g× ®ang diÔn ra vµ ®i s©u vµo c¸c mèi liªn hÖ b¶n chÊt, tÊt nhiªn, c¸c quy luËt vËn ®éng ph¸t triÓn cña hiÖn thùc. H×nh thøc biÓu hiÖn chñ yÕu cña khoa häc lµ c¸c kh¸i niÖm, ph¹m trï, quy luËt. §èi t­îng nghiªn cøu cña khoa häc bao hµm c¶ tù nhiªn, x· héi vµ b¶n th©n con ng­êi, c¸c lÜnh vùc vËt chÊt, tinh thÇn vµ c¶ c¸c h×nh th¸i ý thøc x· héi. 1.2.2- Vai trß cña tri thøc khoa häc ®èi víi sù ph¸t triÓn cña x· héi. Khoa häc h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn trªn c¬ së s¶n xuÊt vµ ho¹t ®éng thùc tiÔn. Vai trß cña khoa häc ngµy cµng t¨ng lªn ®èi víi sù ph¸t triÓn cña x· héi. Ngµy nay, khoa häc ®· trë thµnh lùc l­îng s¶n xuÊt trùc tiÕp. Vai trß cña nã thÓ hiÖn ë chç khoa häc trë thµnh ®iÓm xuÊt ph¸t, ra ®êi, nh÷ng nghµnh s¶n xuÊt míi, c«ng nghÖ míi, nguyªn liÖu míi. Khoa häc trë thµnh yÕu tè tri thøc kh«ng thÓ thiÕu ®­îc cña ng­êi lao ®éng, biÕn ng­êi lao ®äng thµnh ng­êi ®iÒu khiÓn kiÓm tra qu¸ tr×nh s¶n xuÊt. §éi ngò c¸c nhµ khoa häc, kü thuËt viªn trùc tiÕp tham gia vµo qu¸ tr×nh s¶n xuÊt ngµy mét ®«ng. B¶n th©n khoa häc còng trë thµnh mét lÜnh vùc ho¹t ®éng s¶n xuÊt vËt chÊt víi quy m« ngµy cµng lín. Cïng víi khoa häc tù nhiªn vµ khoa häc kü thuËt, c¸c khoa häc x· héi nh­ kinh tÕ häc, luËt häc, x· héi häc... còng kh«ng ngõng ph¸t triÓn vµ ®ãng vai trß quan träng trong ®êi sèng x· héi. Khoa häc kh«ng chØ gãp phÇn n©ng cao chÊt l­îng cuéc sèng mµ cßn gióp con ng­êi cã ®Çu ãc t­ duy s¸ng t¹o, tÇm nh×n s©u réng. §iÒu nµy ®Æc biÖt cã ý nghÜa ®èi víi c¸c nhµ l·nh ®¹o v× ph¶i n¾m ®­îc c¬ së khoa häc thùc tÕ th× míi ho¹ch ®Þnh ®­îc chÝnh s¸ch, ®­êng lèi ph¸t triÓn cña mét tæ chøc hay mét quèc gia. Tãm l¹i, cã khoa häc lµ b¹n ®ång hµnh th× x· héi ngµy cµng v¨n minh tiÕn bé. ch­¬ng 2 Vai trß cña tri thøc khoa häc ®èi víi thùc tiÔn n­íc ta hiªn nay 2.1. Vai trß cña tri thøc khoa häc trong c«ng cuéc ®æi míi cña ViÖt Nam. Trong c«ng cuéc ®æi míi, tri thøc khoa häc ®­îc xem lµ nÒn t¶ng vµ ®éng lùc cña sù ph¸t triÓn ®Êt n­íc. Nh÷ng c¬ së khoa häc cïng nh÷ng luËn cø khoa häc ®· gióp §¶ng cã mét sù ®Þnh h­íng ®óng ®¾n vÒ ®u­êng lèi chÝnh s¸ch ph¸t triÓn cña ®Êt n­íc; v¹ch ra kÕ ho¹ch ph¸t triÓn cho tõng lÜnh vùc cô thÓ: C«ng nghiÖp, N«ng nghiÖp, du lÞch dÞch vô, Khoa häc c«ng nghÖ...Nãi ®Õn vai trß nÒn t¶ng vµ ®éng lùc cña tri thøc Khoa häc trong c«ng cuéc ®æi míi lµ nèi ®Õn con ®­êng c«ng nghiÖp ho¸ hiÖn ®¹i ho¸ dùa trªn c¬ së Khoa häc vµ c«ng nghÖ, coi khoa häc-c«ng nghÖ lµ lùc l­îng s¶n xuÊt trùc tiÕp vµ hµng ®Çu. Quan ®iÓm nµy cho tÊy râ sù quyÕt t©m vµ lùa chän s¸ng suèt cña ®¶ng ta trong ®æi míi t­ duy, ®æi míi quan niÖm vµ ®æi míi ph­¬ng thøc ph¸t triÓn phï hîp víi nh÷ng ®ßi hëi ph¶i tiÕn hµnh c«ng nghiÖp ho¸ ®i ®«i víi hiÖn ®¹i ho¸ víi tèc ®é nhanh nh­ng vÉn ®¶m b¶o tÝnh bÒn v÷ng trong nh÷ng thËp niªn ®Çu cña thÕ kû 21. Nh×n l¹i thÕ kû 20 ®· qua chóng ta thÊy cã nh÷ng ®æi thay to lín do khoa häc-c«ng nghÖ mang l¹i. Trªn thÕ giíi sù xuÊt hiÖn c¸c nhãm n­íc míi c«ng nghiÖp ho¸( NIC ) sau chiÕn tranh thÕ giíi tthø 2 còng kh«ng n»m ngoµi ¶nh h­ëng lan to¶ cña c¸c thµnh tùu khoa häc - c«ng nghÖ th«ng qua qu¸ tr×nh chuyÓn giao c«ng nghÖ tiÕn bé b»ng c¸c chÝnh s¸ch c«ng nghiÖp vµ n«ng nghiÖp kh«n ngoan, c¸c n­íc NIC ®· tËn dông ®­îc c¬ héi tiÕp thu nhanh chãng c¸c c«ng nghÖ míi, thay ®æi ph­¬ng thøc s¶n xuÊt cò vèn dùa trªn lao ®éng thñ c«ng vµ tµi nguyªn chñ yÕu ®Ó chuyÓn sang aps dông c¸c kü thuËt c¬ khÝ ho¸, tù ®éng ho¸ theo h­íng t¹o ra c¸c gi¸ trÞ gia t¨ng cao thóc ®Èy sù ph¸t triÓn, t¨ng tr­ëng kinh tÕ. Nhê ®i theo con ®­êng c«ng nghiÖp ho¸ dù h¼n vµo Khoa häc-c«ng nghÖ mµ mét sè n­íc ®· rót ng¸n ®­îc thêi gian cÇn thØ\Õt ®Ó lµm t¨ng gÊp ®«i thu nhËp b×nh qu©n ®Çu ng­êi. Tr­íc kia, n­íc Anh ph¶i mÊt 58 n¨m, Mü mÊt 47 n¨m t