Y học cổ truyền - Bài 6: Đại cương về thuốc

Y HỌC CỔ TRUYỀN 30 TIẾT GV: Hà Văn Châu Mail: havanchau@dntu.edu.vn BÀI 6: ĐẠI CƯƠNG VỀ THUỐC MỤC TIÊU 1. Hiểu được nguồn gốc của thuốc Y học cổ truyền 2. Hiểu và giải thích được tính năng dược vật của các vị thuốc thường được dùng trên thực tế lâm sàng. I. NGUỒN GỐC Theo y học cổ truyền thuốc được cấu tạo từ khí trời và khí đất. Dược tính của thuốc là tính chất và tính năng được tạo nên bởi sự phối hợp bởi 2 thứ khí này. Dạng tồn tại: động vật, thực vật và khoáng vật II. THU HÁI VÀ BẢO QUẢN • Toàn cây: khi cây đã trưởng thành đầy đủ hoặc lúc bắt đầu ra hoa. • Hoa: lúc đang nở • Lá: lúc hoa sắp nở hoặc đang nở • Quả và hạt: lúc đang chín • Rễ củ: thu hoạch vào cuối thu, đông, và đầu xuân. II. THU HÁI VÀ BẢO QUẢN  Phải bảo quản thuốc nơi khô ráo, không quá nóng, không có ánh sáng mặt trời. Thuốc có tinh dầu phải đậy kín và phơi nơi âm can. III. BÀO CHẾ Mục đích: Làm mất hoặc giảm độc tính, tác dụng phụ của thuốc. Làm thay đổi tính năng dược vật Giúp dễ dàng trong bảo quản, dự trữ, chế biến thành các dạng thuốc khác. Loại bỏ các thành phần phụ không cần thiết và tạp chất. III. BÀO CHẾ Các phương pháp bào chế: Hỏa chế: dùng lửa làm khô, xém vàng hoặc thành than. Thủy chế: dùng nước rửa sạch, ngâm hoặc tẩm để làm sạch, giảm độc tính, mềm cho dễ thái. Thủy hỏa hợp chế. IV. TÍNH NĂNG DƯỢC VẬT Tính năng dược vật là tác dụng dược lý của thuốc có khả năng điều chỉnh lại cân bằng âm dương của cơ thể nhờ vào thiên khí của thuốc. Gồm: tứ khí, ngũ vị, thăng giáng phù trầm, bổ tả, quy kinh. Tứ khí: hàn, nhiệt, ôn, lương. Ngũ vị: cay, đắng, mặn, ngọt, chua. IV. TÍNH NĂNG DƯỢC VẬT Thăng giáng phù trầm: là xu hướng tác động khác nhau của thuốc bên trong cơ thể. Bổ tả: là những vị thuốc cùng chung khí và vị nhưng có tác dụng khác nhau và ngược lại. Quy kinh: là tác dụng chọn lọc chủ yếu của thuốc đối với một hoặc nhiều kinh lạc, tạng phủ nào đó. V. PHỐI NGŨ Mục đích:  Tăng hiệu quả điều trị. Giảm độc tính Giảm tác dụng phụ Gồm: Tương tu, Tương sử, Tương úy, Tương sát, Tương ố, Tương phản. V. PHỐI NGŨ Tương tu, Tương sử: phối hợp tăng hiệu quả điều trị Tương úy, Tương sát: giảm độc tính hay triệt tiêu độc tính. Tương ố: thuốc phối hợp với thuốc khác sẽ làm giảm tác dụng hoặc làm mất hiệu lực của vị thuốc Tương phản: thuốc phối hợp với nhau sinh ra độc tính hoặc tác dụng phụ VI. CẤM KỴ Thuốc dùng trong một số trường hợp cần lưu ý: Khi dùng cho phụ nữ có thai: có những loại cấm dùng và có những loại được dùng nhưng cần thận trọng. Những vị thuốc tương ố, tương phản lẫn nhau Những vị thuốc cần tránh dùng chung với một số thức ăn đồ uống VII. LIỀU LƯỢNG Liều lượng của vị thuốc khô bình thường ở người trưởng thành thường là từ 8g – 12g Những vị thuốc nhẹ từ 4g – 60g Những vị thuốc có vị độc mạnh từ 0,002 – 0,9g Ngoài ra cũng tùy theo khí hậu, thời tiết, địa phương, cơ địa bệnh nhân, tình trạng bệnh... Để cho liều thích hợp