Xây dựng và phát triển tính sáng tạo ở trẻ

Xây dựng và phát triển tính sáng tạo ở trẻ Làm thế nào để giúp bé phát huy tính sáng tạo? Đó là câu hỏi mà nhiều bậc cha mẹ quan tâm. Bài phỏng vấn chuyên gia Todd Lubart, tiến sĩ, giáo sư tâm lý học, trường Đại học Yale và Đại học René-Descartes, tác giả cuốn "Tâm lý sáng tạo", sẽ giúp bạn phần nào hiểu hơn về điều này. Phóng viên: Tính sáng tạo có phải do bẩm sinh? Nên để bé tự thể hiện khả năng của mình. Todd Lubart: Không. Có một vài nhân tố là do bẩm sinh, xuất hiện ngay khi bé chào đời, và tùy thuộc vào từng cá thể như tư duy sắc bén (tính linh hoạt trong nhận thức), khả năng khám phá điều mới lạ hay nghiên cứu cảm giác. Còn lại là các nhân tố có cơ sở sinh học và dựa trên môi trường sống như: kinh nghiệm, hoàn cảnh gia đình, môi trường văn hóa và trường học. Có nhiều yếu tố tích lũy hơn là các yếu tố bẩm sinh. Phóng viên: Ở lứa tuổi nào người ta có thể thấy được tính sáng tạo bộc lộ? Todd Lubart: Nếu bạn cho rằng những đứa trẻ tỏ ra sáng tạo khi chúng tìm cách vẽ lên bàn hoặc lên tường, thì trên thực tế, chúng chỉ đang thử để nhận biết các giới hạn, điều gì chúng được phép làm và điều gì bị cấm. Ở lứa tuổi khi đứa trẻ bắt đầu học được cách tôn trọng một vài nguyên tắc, tính sáng tạo mới bộc lộ. Lớn hơn một chút, khoảng từ 4 – 5 tuổi, các giá trị này mới được khẳng định và đáng tin cậy. Phóng viên: Việc đặt ra các giới hạn có làm ức chế tính sáng tạo của trẻ không? Todd Lubart: Một nghiên cứu đã được tiến hành tại các trường học. Ba mẫu gia đình được lựa chọn: Quy tắc nghiêm ngặt, quy tắc mềm dẻo và không có quy tắc. Với mẫu gia đình thứ nhất, các quy tắc đặt ra luôn phải được tuân thủ chặt chẽ: "Chỉ được xem ti vi 1h đồng hồ mỗi ngày, từ khoảng 19h – 20h". Với mẫu gia đình thứ hai, các quy tắc linh hoạt hơn "Xem ti vi từ khoảng 19 – 20h mỗi ngày nhưng có những trường hợp ngoại lệ". Và mẫu gia đình thứ ba, được gọi là ngẫu hứng, không có các quy tắc bắt buộc: "Xem ti vi tùy thích khi nào bạn muốn". Kết quả, trong các gia đình quá nghiêm khắc hay quá tự do, tính sáng tạo phát triển kém hơn. Phóng viên: Tại sao? Todd Lubart: Vì tính sáng tạo là một sản phẩm độc đáo, phát sinh theo yêu cầu của một ngữ cảnh cụ thể. Một môi trường quá cứng nhắc sẽ cản trở việc bộc lộ các ý tưởng, nảy sinh các lối mòn. Trong ngữ cảnh đó, các ý tưởng không được cho phép cũng không được khuyến khích. Một môi trường quá tự do lại thiếu các nguyên tắc cốt yếu để tạo điều kiện cho các ý tưởng nảy sinh và gắn kết với một ngữ cảnh cụ thể. Phóng viên: Vậy điều gì ức chế tính sáng tạo, quá nhiều hay quá ít giới hạn? Todd Lubart: Việc thiếu trân trọng các giá trị của sáng tạo và giá trị của chính đứa trẻ là nguyên nhân. Việc sợ bị thất bại cũng vậy. Một đứa trẻ sợ bị thất bại sẽ không dám thử làm những điều khác biệt. Hơn nữa, môi trường giáo dục cổ điển cũng không hướng tới việc đề cao các giá trị của tính sáng tạo. Một ý tưởng sáng tạo có thể bị coi như biểu hiện tiềm tàng như một sự rối loạn, cũng có thể không phải là một ý tưởng được mọi người mong đợi. Chúng ta luôn mong đợi đứa trẻ đưa ra các câu trả lời chuẩn mực hay nói những gì chúng được dạy… Phóng viên: Làm cách nào để phát triển tính sáng tạo ở trẻ? Todd Lubart: Hãy đề nghị bé tham gia vào cách hoạt động kích thích óc sáng tạo và giúp bé sáng tạo một cách năng động. Một vài hoạt động hiện nay dường như quá mang tính chỉ dẫn đối với bé. Nó đòi hỏi bé phải có câu trả lời chính xác giống như khi ở trường học. Không phải là các hoạt động sáng tạo khi đứa bé phải tô màu bức tranh với những màu sắc đã định trước hay vẽ một bức tranh theo các con số… Các hoạt động sáng tạo không bao giờ đòi hỏi một câu trả lời chuẩn mực. Phóng viên: Ông có thể nói rõ hơn về điều đó được không? Todd Lubart: Các hoạt động này phải tạo ra sự tự do trong một giới hạn nhất định và đòi hỏi một quá trình làm việc công phu. Hãy yêu cầu bé vẽ theo một chủ đề, hoặc đưa cho bé tiêu đề của một bức tranh, đề nghị bé sắp xếp các phần khác nhau thành một câu chuyện hoàn chỉnh… Phóng viên: Biểu hiện đặc trưng của tính sáng tạo là gì? Todd Lubart: Sáng tạo là sự hội tụ của nhiều yếu tố như khả năng nhận thức, tính cách cá nhân, cảm xúc và yếu tố môi trường. Không thể có tiềm năng sáng tạo lớn nếu không có môi trường gia đình, trường học và môi trường văn hóa thuận lợi. Tính sáng tạo không thể tự mình bộc lộ được. Phóng viên: Những nét tính cách cá nhân nào được coi là điều kiện thuận lợi để phát triển tính sáng tạo? Todd Lubart: Đó là dám mạo hiểm, không hùa theo xu hướng nhất thời, có tư tưởng cởi mở và có tính kiên trì (không bỏ cuộc giữa chừng), có động cơ nội tại. Thiếu những nét tính cách đó bạn không thể làm gì được Phóng viên: Động cơ nội tại là gì? Todd Lubart: Khi đứa trẻ làm một việc gì đó, một công việc nhà, hoặc vẽ một bức tranh, vì có người nói với nó "Hãy làm đi, con sẽ được thưởng kẹo hoặc được cho tiền", tức là đứa trẻ đang bị thúc đẩy bởi những động cơ bên ngoài. Động cơ nội tại là mong muốn của chính đứa trẻ, muốn bộc lộ cho mọi người thấy năng lực, tài năng và sự khéo léo của mình… Đó là mong muốn được cha mẹ thừa nhận, được khen ngợi và được đề cao giá trị bản thân. Phóng viên: Làm cách nào để tạo cho trẻ một môi trường sáng tạo? Todd Lubart : Hãy tìm cách khuyến khích trẻ. Một đứa trẻ khi vẽ tranh trong một căn phòng phủ đầy các bức áp phích sẽ tạo ra một tác phẩm giàu tính sáng tạo hơn so với một đứa trẻ vẽ trong một căn phòng trống trơn, nơi các bức tường sơn màu trắng. Cha mẹ đừng quên rằng bản thân mình cũng là một yếu tố quan trọng, làm gương cho trẻ. Cha mẹ ham mê sáng tạo sẽ là nguồn động lực rất lớn kích thích trẻ sáng tạo.