Về hệ thống phân loại trong nghiên cứu cá nước ngọt ở Việt Nam

1 VÒ hÖ thèng ph©n lo¹i trong nghiªn cøu c¸ n−íc ngät ë ViÖt Nam NguyÔn V¨n H¶o & Vâ V¨n B×nh ViÖn Nghiªn cøu Nu«i trång Thñy s¶n I I. Më ®Çu Ph©n lo¹i c¸ lµ viÖc kh«ng thÓ thiÕu ®−îc khi nghiªn cøu nguån lîi c¸. Ph©n lo¹i c¸ ë c¸c vïng n−íc, ngoµi viÖc ®Þnh lo¹i chÝnh x¸c c¸c loµi, cßn ph¶i s¾p xÕp c¸ theo mét trËt tù, mét hÖ thèng nhÊt ®Þnh ®Ó tiÖn theo dâi vµ tra cøu. Ph©n lo¹i c¸ n−íc ngät ë n−íc ta tõ 1960 ®Õn nay chñ yÕu lµ s¾p xÕp theo hÖ thèng cña Berg (1940) vµ sau ®ã ®−îc thay thÕ b»ng hÖ thèng cña Lindberg (1971). H¬n 40 n¨m nghiªn cøu vµ ph©n lo¹i c¸ cña nhiÒu t¸c gi¶, trªn nhiÒu thuû vùc vµ nguån tµi liÖu tiÕp cËn còng phong phó h¬n, c¸c c«ng bè còng cã nhiÒu c¶i tiÕn, tu söa ®Ó hoµ nhËp víi xu thÕ ph¸t triÓn chung cña ph©n lo¹i c¸ thÕ giíi. VÒ ph−¬ng ph¸p c¸c t¸c gi¶ s¾p xÕp ®Òu theo hÖ thèng cña Lindberg (1971) nh−ng kÕt qu¶ c«ng bè th× kh«ng gièng nhau vµ ngµy cµng xa dÇn víi c¸ch s¾p xÕp cña hÖ thèng nµy. Do ®ã ®· g©y nhiÒu khã kh¨n trong viÖc nghiªn cøu, sö dông, ®èi chiÕu, so s¸nh vµ nhÊt lµ trao ®æi tµi liÖu. V× vËy chóng t«i viÕt b¸o c¸o nµy nh»m ®iÓm l¹i c¸c hÖ thèng ph©n lo¹i c¸ chñ yÕu ®ang ®−îc sö dông thÞnh hµnh, viÖc sö dông hÖ thèng ph©n lo¹i c¸ trong nghiªn cøu c¸ n−íc ngät ë n−íc ta vµ ®Ò xuÊt mét hÖ thèng sö dông trong nghiªn cøu trong thêi gian tíi. Chóng t«i hy väng b¸o c¸o nµy sÏ gãp phÇn vµo viÖc thèng nhÊt vÒ vÊn ®Ò ph©n lo¹i trong ph¹m vi c¶ n−íc. Tuy nhiªn, c¸c bé, hä vµ ph©n hä c¸ sö dông trong b¸o c¸o gåm 4 d¹ng sau: C¸ n−íc ngät thËt sù, c¸ cã nguån gèc mÆn lî di c− vµo vïng n−íc ngät vµ vïng ngËp triÒu, c¸ n−íc ngät di c− ra biÓn sinh s¶n vµ c¸ nhËp néi. II. C¸c hÖ thèng ph©n lo¹i c¸ th−êng sö dông khi nghiªn cøu Trªn thÕ giíi cã 2 hÖ thèng ph©n lo¹i c¸ ®−îc sö dông nhiÒu nhÊt: hÖ thèng ®−îc dïng nhiÒu ë Liªn x« (cò) vµ c¸c n−íc XHCN lµ cña Lindberg (1971) vµ hÖ thèng cña c¸c n−íc ph−¬ng t©y ®−îc Eschmeyer (1998) tËp hîp. 1. HÖ thèng ph©n lo¹i c¸ cña Lindberg, 1971 T¸c gi¶ ®· kÕ thõa vµ ph¸t triÓn hÖ thèng cña Berg (1940) t¹o thµnh hÖ thèng Lindberg (1971). Dùa vµo hÖ thèng nµy chóng t«i s¾p xÕp c¸c bé hä c¸ n−íc ngät ViÖt Nam theo phô lôc 1. Theo hÖ thèng cña Lindberg, c¸ n−íc ngät ë n−íc ta gåm 17 bé vµ 88 hä. Nhãm C¸ Sôn Chonodichthyes cã 2 bé vµ 3 hä: Bé Lamniformes cã 1 hä vµ bé Rajiformes cã 2 hä. Nhãm C¸ X−¬ng Osteichthyes cã 15 bé vµ 85 hä ®−îc s¾p xÕp theo thø tù: Bé Clupeiformes cã 9 hä, bé Cypriniformes cã 18 hä, bé Anguilliformes cã 5 hä, bé Beloniformes cã 2 hä, bé Syngnathiformes cã 1 hä, bé Cyprinodontiformes cã 4 hä, bé Mugiliformes cã 1 hä, bé Channiformes cã 1 hä, bé Synbranchiformes cã 1 hä, bé Perciformes cã 33 hä, bé Pleuronectiformes cã 5 hä, bé Mastacembeliformes cã 1 hä, bé Tetraodontiformes cã 2 hä vµ bé Batrachoidiformes cã 1 hä. Trong bé Perciformes cã 6 ph©n bé: Percoidei cã 21 hä, Callionymoidei 1 hä, Siganoidei 1 hä, Scombroidei 1 hä, Anabantoidei 2 hä vµ Gobioidei 5 hä. Trong c¸c bé trªn, lín nhÊt lµ bé C¸ V−îc Perciformes gåm 33 hä, thø ®Õn lµ bé Cypriniformes 18 hä, Clupeiformes 9 hä, bé Anguilliformes vµ bé Pleuronectiformes mçi bé cã 5 hä, bé Cyprinodontiformes 4 hä, c¸c bé kh¸c chØ cã 1 - 2 hä. 2. HÖ thèng ph©n lo¹i c¸ cña Eschmeyer, 1998 Trªn c¬ së kÕ thõa nhiÒu hÖ thèng cña c¸c n−íc ph−¬ng t©y, t¸c gi¶ ®· hÖ thèng l¹i thµnh hÖ thèng riªng, kh¸c h¼n víi hÖ thèng cña Lindberg. Dùa vµo hÖ thèng nµy chóng t«i s¾p xÕp c¸c bé, 2 hä cña c¸ n−íc ngät hiÖn cã ë n−íc ta (phô lôc 2). Theo hÖ thèng cña Eschmeyer (1998) c¸ n−íc ngät ë n−íc ta cã 19 bé vµ 82 hä. Nhãm C¸ Sôn Chonodichthyes cã 2 bé vµ 3 hä: Bé Carcharhiniformes cã 1 hä vµ bé Rajiformes 2 hä. Nhãm C¸ X−¬ng Osteichthyes cã 17 bé vµ 79 hä ®−îc s¾p xÕp theo thø tù sau: Bé Osteoglossiformes 2 hä, bé Elopiformes 2 hä, bé Anguillifomes 4 hä, bé Clupeiformes 2 hä, bé Gonorhiniformes 1 hä, bé Cypriniformes 5 hä, bé Characiformes 1 hä, bé Siluriformes 11 hä, bé Osmeriformes 1 hä, bé Batrachoidiformes 1 hä, bé Cyprinodontiformes 2 hä, bé Beloniformes 3 hä, bé Syngnathiformes 1 hä, bé Perciformes 35 hä, bé Pleuronectiformes 5 hä vµ bé Tetraodontiformes 1 hä. Trong bé Perciformes cã 9 ph©n bé lÇn l−ît lµ Percoidei 20 hä, Mugiloidei 1 hä, Labroidei 1 hä, Callionymoidei 1 hä, Gobioidei 3 hä, Acanthuroidei 3 hä, Scombroidei 1 hä Anabantoidei 4 hä vµ Channoidei 1 hä. Trong c¸c bé trªn lín nhÊt vÉn lµ bé Perciformes 35 hä, thø ®Õn lµ Siluriformes 11 hä, Cypriniformes vµ Pleuronectiformes mçi bé 5 hä Anguilliformes 4 hä, Beloniformes 3 hä. C¸c bé bé kh¸c chØ cã 1 - 2 hä. 3. Sù sai kh¸c gi÷a 2 hÖ thèng ph©n lo¹i ®èi víi c¸ n−íc ngät ë ViÖt Nam 3.1. Sè l−îng bé vµ hä kh¸c nhau HÖ thèng cña Lindberg cã 17 bé vµ 88 hä; cßn cña Eschmeyer cã 18 bé vµ 82 hä. 3.2. Sù thay ®æi vÒ sè bé - Bé Lamniformes trong hÖ thèng cña Lindberg ®−îc chia thµnh 3 bé: Lamniformes, Carcharhiniformes vµ Orectolobioformes trong hÖ thèng cña Eschmeyer. Gièng Carcharkinus Blainvilla vµ Rhizopriondon Whiley ph¶i ®−îc xÕp trong hä Carcharhinidae bé Carcharhiniformes. - Cã 6 bé t¨ng thªm cña hÖ thèng Eschmeyer: + Osteoglossiformes víi hä: Osteoglossidae vµ Notopteridae. + Elopiformes víi 2 hä: Megalopidae vµ Elopidae. + Gonorhynchiformes víi hä Chanidae. + Osmeriformes víi hä Salangidae. C¶ bèn bé nµy ®Òu t¸ch tõ bé c¸ TrÝch Clupeiformes cò. + Characiformes t¸ch tõ Characoidei cña bé Cypriniformes. + Siluriformes t¸ch tõ Siluroidei cña bé Cypriniformes. - Cã 4 bé kh«ng cßn ®−îc sö dông trong hÖ thèng cña Eschmeyer: + Mugiliformes thµnh ph©n bé Mugiloidei trong bé Perciformes. + Polynemiformes thµnh hä Polynemidae trong ph©n bé Percoidei bé Perciformes + Channiformes thµnh ph©n bé Channoidei trong bé Perciformes. + Mascembeliformes thµnh hä Mastacembechidae trong bé Synbranchiformes. 3.3. Sù thay ®æi mét sè ph©n bé - H×nh thµnh thªm 3 ph©n bé + ChuyÓn hä C¸ §èi Mugilidae thµnh mét ph©n bé Mugiloidei trong bé Pereiformes. + ChuyÓn hä C¸ Qu¶ Channidae thµnh ph©n bé Channoidei trong bé Perciformes. + ChuyÓn hä Cichlidae thµnh ph©n bé Labroidei trong bé Perciformes. - Mét ph©n bé mÊt ®i lµ ph©n bé Siganoidei nhËp vµo ph©n bé Acanthuroidei trong bé Perciformes. 3 3.4. Sù thay ®æi c¸c hä cña hÖ thèng Eschmeyer so víi hÖ thèng cña Lindberg - Cã 4 hä míi ®−îc h×nh thµnh. + ChuyÓn gièng Aplocheilus tõ hä Cyprinodontidae thµnh lËp hä Aplocheilidae trong bé Cyprinodontiformes. + T¸ch gièng Ambassis trong hä Centropomidae thµnh lËp hä Ambassidae trong ph©n bé Percoidei, bé Perciformes. + T¸ch gièng Coius thµnh hä Coiidae trong ph©n bé Percoidei, bé Perciformes. + T¸ch gièng Odontobutis vµ mét sè gièng kh¸c trong hä Elotridae thµnh lËp hä Odontobutidae trong ph©n hä Gobioidei, bé Perciformes. - Cã 8 hä ®· bÞ mÊt: + Hä Dorosomatiodae chuyÓn thµnh ph©n hä Dorosomatinae trong hä Clupeidae + Hä Echelidae thµnh ph©n hä Myrophinae, hä Ophichthidae thµnh ph©n hä Ophichthinae. C¶ hai ph©n hä nhËp l¹i thµnh hä Ophichthidae. + Hä Oryziatidae nhËp vµo hä Adrianichthyidae vµ chuyÓn tõ bé Cyprinodontiformes sang bé Beloniformes. + NhËp 3 hä Tripauchenidae, Gobioididae vµ Periophthalmidae vµo hä Gobiidae. + NhËp hä Pomadasyidae vµo hä Haemulidae trong ph©n bé Percoidei, bé Perciformes. + NhËp hä Lagocephalidae vµo hä Tetraodontidae trong bé Tetraodontiformes. 3.5. Sù thay ®æi vÞ trÝ trong hÖ thèng ph©n lo¹i: Chñ yÕu x¶y ra trong nhãm C¸ X−¬ng Ostechthyes: - Bé Clupeiformes theo hÖ thèng cña Lindberg c¸c hä xÕp theo thø tù: Elopidae, Megalopidae, Clupeidae, Chanidae, Engraulidae, Salangidae, Notopteridae, Osteoglossidae. HÖ thèng cña Eschmeyer chia thµnh c¸c bé, hä vµ s¾p xÕp theo thø tù: Bé Osteoglossiformes (Osteoglossidae vµ Notopteridae), bé Elopiformes (Elopidae vµ Megalopidae), bé Clupeiformes (hä Clupeidae vµ Engraulidae) vµ bé Gonogrhynchiformes (hä Chanidae). Riªng hä Salangildae ®−îc ®−a vµo bé Osmeriformes vµ ®−îc xÕp sau c¸c bé Cypriniformes, Characiformes vµ Siluriformes. - Bé Anguilliformes theo hÖ thèng Lindberg cã 5 hä (Anguillidae, Mucraenesocidae, Echelidae, Ophichthidae vµ Muraenidae) ®−îc xÕp sau bé Cypriniformes. Theo hÖ thèng cña Eschmeyer th× bé nµy chØ cßn 5 hä (kh«ng cã hä Eechlidae) vµ ®−îc xÕp tr−íc bé Cypriniformes, Characiformes vµ Siluriformes. - Bé Cypriniformes theo hÖ thèng cña Lindberg xÕp c¸c hä nh− sau: Catosmidae, Cyprinidae, Gyrinocheilidae, Homalopteridae, Gastromyzonidae, Cobitidae, Characidae, Ariidae, Plotosidae, Siluridae, Bagridae, Heteropneustidae, Cranoglanididae, Sisoridae, Schelbeidae, Pangasiidae vµClariidae. Theo Eschmeyer chia thµnh c¸c bé, c¸c hä vµ c¸ch s¾p xÕp nh− sau: Bé Cypriniformes (hä Catostomidae, Cyprinimidae, Cobitidae, Bagridae, Schilbeidae, Pangasidae, Amblycipitidae, Sisoridae, Heteropneustidae, Clariidae, Ariidae vµ Plotosidae). - Bé Batrachoidiformes (hä Batrachoididae) hÖ thèng ph©n lo¹i cña Lindberg, 1971, xÕp sau cïng d−íi bé Tetraodontiformes (hä Tetraodontidae) Theo hÖ thèng cña Eschmeyer th× bé nµy xÕp d−íi bé Osmeriformes vµ trªn bé Cyprinodontiformes. - Bé Cyprinodontiformes 3 hä (Cyprinodontidae, Oryziatidae, vµ Poeciliidae) th× hÖ thèng cña Lingdberg xÕp d−íi bé Beloniformes (Belonidae, Hemiramphidae) vµ bé Synganthiformes (hä Syngnathidae). Theo hÖ thèng cña Eschmeyer th× bé Cyprinodontiformes Aplocheidae, 4 Poeciliidae), xÕp trªn bé Beloniformes (Belonidae Hemiramphidae vµ Adrianichthiidae) vµ bé Syngnathiformes (Syngnathidae). - Bé Synbranchiformes theo Lindberg chØ cã 1 hä Synbranchidae xÕp d−íi c¸c bé Mugiliformes, bé Polynemformes vµ Channiformes vµ trªn bé Perciformes. Theo hÖ thèng cña Eschmeyer ®· nhËp thªm bé Mastacembeliformes vµ tr−íc ®©y ®øng d−íi bé Pleuronectiformes vµ trªn bé Tetraodontidae vµo bé Synbranchiformes víi 2 hä Synbranchidae vµ Mastacembeilidae vµ ®−îc xÕp ë d−íi bé Syngnathiformes vµ trªn bé Perciformes. - VÞ trÝ ph©n lo¹i cña bé Perciformes: Theo Linberg xÕp gi÷a bé Synbranchiformes vµ bé Pleuronectiformes vµ cã 6 ph©n bé ®−îc xÕp thø tù: Percoidei, Callionymoidei, Siganoidei, Scombroidei, Anabantoidei vµ Gobioidei); theo Eschmeyer bé Perciformes vÉn ®øng d−íi Synbranchiformes vµ trªn bé Pleuronectiformes víi 9 ph©n bé vµ xÕp thø tù: Percoidei, Mugiloidei, Labroidei, Callionymoidei, Gobioidei, Acanthuroidei, Scombroidei, Anabantoidei vµ Channoidei). Trong ®ã cã 3 ph©n bé thø tù xÕp cã nhiÒu thay ®æi nh−: + Percoidei: Theo Lindberg gåm cã 21 hé xÕp thø tù: Centropomidae, Serranidae, Percichthyidae, Teraponidae, Apogonidae, Sillaginidae, Carangidae, Lutjanidae, Lobotidae, Leiognathidae, Gerridae, Pomadasyidae, Sciaenidae, Sparidae, Drepandae, Monodactylidae, Toxotidae, Kyphosidae, Scatophagidae, Nandidae vµ Cichlidae. Theo Eschmeyer gåm 20 hä vµ xÕp thø tù: Centropomidae, Ambassidae, Percichthyidae, Serranidae, Teraponidae, Apogonidae, Sillaginidae, Carangidae, Leiognathidae, Lutjanidae, Coiidae, Gerridae, Haemulidae, Sparidae, Sciaenidae, Polynemidae, Toxotidae, Drepanidae, Monodactylidae vµ Nandidae. + Gobioidei: Theo Lindberg gåm 5 hä xÕp thø tù: Eleotridae, Gobiidae, Trypauchenidae, Gobioididae vµ Periophthalmidae. Theo Eschmeyer chØ cã 3 hä vµ xÕp thø tù lµ Odontobutidae, Eleotridae vµ Gobiidae. + Theo Lindberg cã ph©n bé Siganoidei víi 1 hä Siganidae; cßn theo Eschmeyer th× xÕp vµo ph©n bé Acanthuroidei víi 3 hä; trong ®ã cã 2 hä Ephipidae vµ Scatophagidae chuyÓn tõ ph©n bé Percoidei sang vµ hä Siganidae. III. C¸c hÖ thèng ph©n lo¹i c¸ n−íc ngät ®· sö dông ë n−íc ta 1. HÖ thèng c¸ n−íc ngät c¸c tØnh phÝa B¾c cña Mai §×nh Yªn (1978) T¸c gi¶ s¾p xÕp theo hÖ thèng cña Lindberg (1971) gåm 10 bé, 27 hä. - Bé Clupeiformes gåm 5 hä: Elopidae, Clupeidae, Engraulidae, Notopteridae vµ Salangidae. - Bé Cypriniformes gåm 8 hä: Cyprinidae, Cobitidae, Homalopteridae, Siluridae, Clariidae, Bagridae, Sisoridae vµ Ariidae. - Bé Beloniformes gåm 2 hä: Belonidae vµ Hemiramphidae. - Bé Anguilliformes cã 1 hä Aguillidae. - Bé Cyprinodontiformes cã 1 hä Cyprinodontidae. - Bé Ophiocephaliformes cã 1 hä Ophiocephalidae. - Bé Synbranchiformes cã 1 hä Flutidae. - Bé Perciformes gåm 4 hä: Serranidae, Eleotridae, Gobiidae vµ Anabantidae - Bé Pleuronectiformes gåm 2 hä: Bothidae vµ Cynoglossidae. - Bé Mastacembeliformes cã 1 hä Mastacembelidae. - Bé Tetraodontiformes cã 1 hä Tetraodontidae. 5 VÒ c¨n b¶n, t¸c gi¶ xÕp c¸c bé, hä vµ tr×nh tù theo hÖ thèng cña Lindberg; nh−ng cã 1 sè sai kh¸c lµ: - C¸ch s¾p xÕp c¸c bËc cao thÊp: + Hä Bagridae cña t¸c gi¶ lµ xÕp gép 3 hä cña Lindberg lµ Bagridae, Cranoglanididae vµ Amblycipitidae. + Bé Perciformes cã 4 hä: Serranidae, Eleotridae, Gobioidae vµ Anabantidae. Cã 2 hä t¸c gi¶ xÕp kh«ng ®óng theo hÖ thèng cña Lindberg: Hä Serranidae cña t¸c gi¶ chØ gåm c¸c gièng n»m trong hä Percichthyidae cña Lindberg. Hä Anabantidae cña t¸c gi¶ lµ gép 2 hä Anabantidae vµ Belontidae cña Lindberg. - VÞ trÝ s¾p xÕp còng cã sù sai kh¸c. + Bé Anguilliformes xÕp d−íi c¸c bé Cypriniformes vµ Beloniformes.; cßn cña Lindberg xÕp d−íi bé Cypriniformes vµ trªn bé Beloniformes. + Bé Cypriniformes t¸c gi¶ xÕp thø tù: Cyprinidae, Cobitidae, Homalopteridae, Siluridae, Ariidae, Bagridae, Sisoridae vµ Ariidae; cßn Lindberg l¹i xÕp tr×nh tù Cyprinidae, Homalopteridae, Cobitidae, Ariidae, Siluridae, Bagridae, Sisoridae vµ Clariidae. - §Æt tªn kh¸c nhau: + T¸c gi¶ ®Æt tªn bé Ophiocephaliformes vµ hä Ophiocephalidae; cßn Lindberg gäi lµ bé Channiformes vµ hä Channidae. + Bé Synbranchiformes cã 1 hä t¸c gi¶ ®Æt lµ Flutidae; cßn Lindberg gäi lµ Synbranchidae. 2. HÖ thèng c¸ l−u vùc s«ng Lam cña NguyÔn Th¸i Tù (1983) T¸c gi¶ c÷ng s¾p xÕp theo hÖ thèng cña Lindberg, 1971 víi 14 bé vµ 44 hä. - Bé Clupeiformes gåm 4 hä Clupeidae, Engraulidae, Salangidae vµ Notopteridae. - Bé Anguilliformes gåm 3 hä: Anguillidae, Macraenidae vµ Ophichthidae. - Bé Cypriniformes gåm 3 hä: Cyprinidae, Homalopteridae vµ Cobitidae - Bé Siluriformes gåm 8 hä: Bagridae, Cranoglanididae, Siluridae, Sisoridae, Clariidae, Ariidae, Ageniosidae vµ Hypophthalmidae - Bé Cyprinodontiformes cã 1 hä Cyprinodontidae - Bé Beloniformes gåm 2 hä: Belonidae vµ Hemiramphidae. - Bé Gasteroteriformes cã 1 hä Syngnathidae - Bé Mugiliformes cã 1 hä Mulgilidae - Bé Synbranchiformes cã 1 hä Synbranchidae - Bé Perciformes gåm 15 hä: Ambassidae, Serranidae, Teraponidae, Carangidae, Leiognathidae, Gerridae, Pomadasyidae, Sparidae, Sciaenidae, Scatophagidae, Echenidae, Eleotridae, Gobiidae, Taenoididae vµ Anabantidae. - B« Ophiocephaliformes cã 1 hä Ophiocephalidae. - Bé Scorphniformes cã 1 hä Platicephalidae. - Bé Pleuronectiformes gåm 2 hä: Botidae vµ Cynoglossidae - Bé Tetraodontiformes cã 1 hä Tetraodontidae. 6 Thùc tÕ t¸c gi¶ s¾p xÕp cã nhiÒu ®iÓm sai kh¸c víi hÖ thèng cña Lingberg: 2.1. XÕp thø h¹ng ph©n lo¹i kh¸c nhau + T¸c gi¶ xÕp c¸c loµi c¸ da tr¬n thµnh 1 bé riªng Siluriformes; cßn Lindberg xÕp trong bé Cypriniformes vµ kh«ng cã bé Siluriformes. + Bé Cyprinodontiformes t¸c gi¶ xÕp cã 1 hä Cyprinodontidae víi gièng Aryzias cßn Lindberg xÕp vµo hä Oryziatidae. + T¸c gi¶ cã thªm hä Ambasidae mµ Lindberg ch−a cã. 2.2. C¸ch s¾p xÕp kh¸c h¼n víi Lindberg Trong bé Siluriformes cã 2 hä c¸ da tr¬n lµ Hypophthalmidae vµ Ageniosidae cã trong hÖ thèng cña Lindberg nh−ng kh«ng cã ë ViÖt Nam vµ c¸c n−íc ch©u ¸ kh¸c. - Hai gièng C¸ MÌ Hypophthalmichthys vµ Aristichthys t¸c gi¶ xÕp trong hä Hypophthalmidae bé Siluriformes lµ kh«ng ®óng v× th©n cã phñ vÈy vµ cã r¨ng hÇu. C¸c nhµ ng− lo¹i ®· xÕp 2 gièng nµy vµo ph©n hä C¸ MÌ Hypophthalmichthyinae hä Cyprinidae, bé Cypriniformes. - Gièng C¸ ®o Ageneiogara t¸c gi¶ xÕp trong hä Ageneiosidae bé Siluriformes lµ kh«ng ®óng v× th©n cã phñ vÈy, cã r¨ng hÇu vµ ®Üa miÖng. C¸c nhµ ng− lo¹i xÕp nã lµ tªn ®ång vËt víi gièng Garra trong ph©n hä Labeoninae, hä Cyprinidae, Bé Cypriniformes. §©y lµ nhÇm lÉn ®¸ng tiÕc trong luËn v¨n phã tiÕn sü khoa häc vµ cßn kÐo dµi m·i ®Õn nay (NguyÔn Th¸i Tù vµ V¨n Khoa, 2000: 558). 2.3. Tr×nh tù s¾p xÕp c¸c bé cã 1 sè sai kh¸c + Bé Anguilliformes t¸c gi¶ xÕp ®øng tr−íc bé Cypriniformes vµ bé Siluriformes; cßn Lindberg th× xÕp ë sau c¶ hai bé trªn. + Bé Cyprinodontiformes t¸c gi¶ ®−a lªn trªn bé Beloniformes; cßn Lindberg xÕp sau bé ®ã. + Bé Ophiocephaliformes t¸c gi¶ ®· xÕp d−íi bé Perciformes cßn Lindberg xÕp d−íi bé Polynemiformes vµ trªn c¸c bé Synbranchiformes vµ bé Perciformes. + Bé Mastacembeliformes t¸c gi¶ xÕp trªn bé Pleuronectiformes cßn Lindberg xÕp d−íi bé nµy. + Tr×nh tù s¾p xÕp c¸c hä trong bé Siluriformes còng kh¸c nhau, t¸c gi¶ xÕp thø tù Bagridae, Cranoglanididae, Siluridae, Sisoridae, Clariidae vµ Ariidae; cßn cña Lindberg xÕp theo: Ariidae, Siluridae, Bagridae, Cranoglanididae, Sisoridae vµ Clariidae. 2.4. Mét sè danh ph¸p còng ®Æt kh¸c víi Lindberg T¸c gi¶ xÕp hä Ophiocephalidae trong bé Ophiocephaliformes; cßn Lindberg xÕp lµ hä Channidae trong bé Channiformes. 3. Khu hÖ c¸ n−íc ngät Nam Trung Bé ViÖt Nam cña NguyÔn H÷u Dùc (1995) T¸c gi¶ xÕp theo hÖ thèng cña Lindberg, 1971 vµ khu hÖ c¸ n−íc ngät Nam Trung bé gåm 10 bé vµ 31 hä: - Bé Elopiformes gåm 2 hä: Elopidae vµ Megalopidae. - Bé Clupeiformes cã 1 hä Clupeidae. - Bé Osteoglossiformes cã 1 hä Notopteridae. 7 - Bé Anguilliformes gåm 2 hä Angullidae vµ Ophichthidae. - Bé Cypriniformes gåm 3 hä Cyprinidae Homalopteridae vµ Cobitidae. - BéSiluriformes gåm 5 hä: Siluridae, Bagridae, Sisoridae, Clariidae vµ Ariidae. - Bé Cyprinodontiformes cã 1 hä Cyprinodontidae. - Bé Beloniformes gåm 2 hä Belonidae vµ Hemiramphidae. - Bé Synbranchiformes cã 1 hä Synbranchidae. - Bé Perciformes gåm 12 hä: Serranidae, Centropomidae, Teraponidae, Leiognathidae, Gerridae, Nandidae, Psettidae, Scatophagidae, Sillaginidae, Eleotridae, Gobiidae vµ Anabantidae. - Bé Ophiocephaliformes cã 1 hä Ophiocephalidae. - Bé Mastacembeliformes cã hä Mastacembelidae. VÒ c¬ b¶n hÖ thèng nµy gÇn víi hÖ thèng cña Lindberg; nh−ng cã nh÷ng sai kh¸c lµ: 3.1. Sai kh¸c vÒ ®¬n vÞ ph©n lo¹i T¸c gi¶ xÕp c¸c hä: Elopidae, Megalopidae trong bé Elopiformes; cßn Lindberg xÕp trong bé Clupeiformes. - T¸c gi¶ xÕp hä Notopteridae trong bé Osteoglossiformes cßn Lindberg xÕp trong bé Clupeiformes. - C¸c hä c¸ da tr¬n t¸c gi¶ xÕp trong bé Siluriformes cßn Lindberg xÕp chung trong bé Cypriniformes. - Hä Bagridae t¸c gi¶ ®· gép 2 hä Bagridae, Cranoglanididae cña Lindberg vµo mét. 3.2. TrËt tù s¾p xÕp nhiÒu chç kh¸c víi Lindberg - Bé Anguilliformes t¸c gi¶ ®Æt tr−íc bé Cypriniformes vµ Siluriformes cßn Lindberg th× ®Æt sau chóng. - Bé Siluriformes xÕp c¸c hä theo thø tù: Siluridae, Bagridae, Sisoridae, Clariidae vµ Ariidae cßn Lindberg xÕp theo thø tù Ariidae, Sisoridae, Bagridae, Cranoglanididae, Sisoridae vµ Clariidae. - C¸c hä trong bé Perciformes t¸c gi¶ xÕp còng kh¸c theo thø tù sau: Serranidae, Centropomidae, Teraponidae, Leiognathidae, Gerridae, Nandidae, Psettidae, Scatophogidae, Sillaginidae, Eleotridae, Gobiidae vµ Anabantidae. Lindberg s¾p xÕp theo: Centropomidae, Serranidae, Teraponidae, Sillaginidae, Leiognathidae, Gerridae, Monodactylidae, Scatophagidae Nandidae, Eleotridae, Gobiidae vµ Anabantidae. 3.3. Tªn bé, hä xÕp kh¸c víi Lindberg - T¸c gi¶ xÕp bé Ophiocephaliformes vµ hä Ophiocephalidae th× Lindberg ®Æt lµ Channiformes vµ Channidae - T¸c gi¶ ®Æt hä Pesettidae cßn Lindberg xÕp lµ hä Monodactylidae. - T¸c gi¶ ®Æt gièng Aryzias vµo hä Cyprinodontidae cßn Lind berg ®Æt vµo hä Oryziatidae. 4. Khu hÖ c¸ s«ng suèi T©y Nguyªn cña NguyÔn ThÞ Thu HÌ (2000) T¸c gi¶ xÕp theo hÖ thèng cña Lindberg, 1971, khu hÖ c¸ ë ®©y gåm 10 bé vµ 28 hä. - Bé Osteoglossiformes cã 1 hä Notopteridae. - Bé Anguilliformes cã 1 hä Anguillidae. 8 - Bé Cypriniformes gåm 4 hä Cyprinidae, Gyrinocheilidae, Cobitidae, Balitoridae. - Bé Siluriformes gåm 5 hä: Siluridae, Clariidae, Schilbeidae, Bagridae, Sisoridae. - Bé Cyprinodontiformes cã 1 hä Cyprinodontidae. - Bé Beloniformes 2 hä Belonidae vµ Hemiramphidae. - Bé Synbranchiformes cã 1 hä Flutidae. - Bé Perciformes gåm 11 hä: Anabantidae, Belontidae, Osphronemidae, Channidae, Centropomidae, Lobotidae, Nandidae, Cichlidae, Eleotridae, Gobiidae vµ Mastacembelidae. - Bé Pleuronectiformes cã 1 hä Soleidae. - Bé Tetraodontiformes cã 1 hä Tetraodontidae. Tuy nhiªn, trong thùc tÕ t¸c gi¶ ®· s¾p xÕp kh¸c h¼n víi hÖ thèng cña Lindberg. 4.1. C¸c ®¬n vÞ ph©n lo¹i kh«ng ®óng theo hÖ thèng cña Lindberg - Kh«ng cã bé Osteoglossiformes mµ chØ cã hä Notopteridae trong bé Clupeiformes. - Kh«ng cã bé Siluriformes mµ chØ cã c¸c hä Siluridae, Clariidae, Schilbeidae, Bagridae vµ Sisoridae trong bé Cypriniformes. - Hä Channidae kh«ng n»m trong bé Perciformes mµ thµnh 1 bé riªng Channiformes. - Hä Mastacembelidae kh«ng n»m trong bé Perciformes mµ thµnh 1 bé riªng Mastacembeliformes 4.2. TrËt tù ph©n lo¹i s¾p xÕp còng kh«ng hoµn toµn theo Lindberg - Bé Anguilliformes ®Æt tr−íc Cypriniformes vµ Siluriformes cßn Lindberg ®Æt sau. - Thø tù c¸c hä trong nhãm c¸ da tr¬n Lindberg ®Æt kh¸c: Siluridae, Bagridae, Sisoridae, Schilbeidae vµ Clariidae - Thø tù bé Perciformes cña Lindberg xÕp còng kh¸c: Centropomidae, Lobotidae, Nandidae, Cichlidae, Eleotridae, Gobiidae, Anabantidae, Belontidae vµ Osphronemidae. - Mét sè tªn khoa häc còng kh«ng theo Lindberg: T¸c gi¶ ®Æt gièng Monopterus vµo hä Flutidae; cßn Lindberg ®Æt vµo hä Synbranchidae vµ kh«ng cã hä Flutidae. 5. HÖ thèng c¸ n−íc ngät Nam bé cña Mai §×nh Yªn vµ céng sù (1992) C¸c t¸c gi¶ còng s¾p xÕp theo hÖ thèng cña Lindberg, 1971 c¸ n−íc ngät Nam bé gåm 14 bé víi 57 hä: - Bé Clupeiformes gåm 3 hä: Clupeidae, Engraulidae vµ Notopteridae. - Bé Mastacembeliformes cã 1 hä Mastacembelidae. - Bé Anguilliformes cã 1 hä Ophichthidae. - Bé Synbranchiformes cã 2 hä: Flutidae vµ Synbranchidae. - Bé Cypriniformes gåm 4 hä: Cyprinidae, Homalopteridae Gyrinocheilidae vµ Cobitidae - Bé Siluriformes gåm 7 hä: Siluridae, Clariidae, Plotosidae, Schilbeidae, Bagridae, Sisoridae vµ Ariidae. - Bé Cyprinodontiformes gåm 2 hä: Cyprinodontidae vµ Poeciliidae. - Bé Beloniformes gåm 2 hä: Belonidae vµ Hemiramphidae. 9 - Bé Pleuronectiformes gåm 3 hä: Psettodidae, Soleidae vµ Cynoglossidae. - Bé Syngnathiformes cã 1 hä Syngnathidae. - Bé Ophiocephaliformes cã 1 hä Ophiocephalidae. - Bé Polynemiformes cã 1 hä Polynemidae. - Bé Perciformes gåm 3 ph©n bé víi 13 hä: - Ph©n bé Anabantoidei gåm 1 hä Anabantidae - Ph©n bé Percoidei gåm 7 hä: Centropomidae, Toxotidae, Sparidae, Lobotidae, Scatophagidae, Nandidae vµ Sciaenidae. - Ph©n bé Gobioidei gåm 5 hä: Eleotridae, Gobiidae, Periophthalmidae, Apocrypteidae vµ Gobioididae. - Bé Tetraodontiformes gåm 2 hä Lagocephalidae vµ Tetraodontidae. Trong thùc tÕ t¸c gi¶ tr×nh bµy nhiÒu ®iÓm kh«ng theo Lindberg: 5.1. Mét sè bËc ®Þnh lo¹i kh¸c víi Lindberg - C¸c t¸c gi¶ xÕp c¸c hä c¸ da tr¬n vµo bé Siluriformes; cßn Lindberg xÕp chóng chØ lµ c¸c hä trong bé Cypriniformes. - Bé Synbranchiformes c¸c t¸c gi¶ ph©n thµnh 2 hä: Flutidae víi gièng Monopterus vµ hä Synbranchidae víi 2 gièng Synbranchus vµ Muratrema; cßn theo Lindberg chØ xÕp trong 1 hä chung lµ Synbranchidae. - C¸c t¸c gi¶ xÕp hä Schilbeidae; cßn Lindberg ph©n thµnh 2 hä: hä Schilbeidae víi gièng Platitropius vµ hä Pangasiidae víi c¸c gièng Pangasius, Pteropangasius, Helicophagus vµ Pangasianodon. - Hä Anabantidae cña c¸c t¸c gi¶ th× c¸c gièng chØ trong hä Anabantidae; cßn theo Lindberg th× c¸c gièng ®ã thuéc 2 hä Anabantidae vµ Belontidae. - Hä Cyprinodontidae cña c¸c t¸c gi¶ gåm 2 gièng: Aplocheilus vµ Oryzias; cßn Lindberg xÕp gièng Aplocheilus vµo hä Cyprinodontidae vµ gièng Oryzias vµo hä Oryziatidae. 5.2. VÞ trÝ c¸c thø h¹ng s¾p xÕp cña c¸c t¸c gi¶ còng kh¸c víi cña Lindberg - Bé Mastacembeliformes Lindberg xÕp ë gÇn cuèi cïng vµ chØ trªn bé Tetraodontiformes; cßn c¸c t¸c gi¶ kh¸c ®−a lªn gÇn ®Çu vµ sau bé Clupeiformes. - Bé Anguilliformes th× cña Lindberg xÕp sau bé Cypriniformes vµ Siluridae; cßn c¸c t¸c gi¶ xÕp lªn trªn chóng. - Bé Synbranciformes cña Lindberg xÕp trªn bé Perciformes th× c¸c t¸c gi¶ xÕp d−íi bé Anguilliformes vµ tr−íc bé Cypriniformes. - Bé Perciformes cña Lindberg xÕp lÇn l−ît theo c¸c ph©n bé: Percoidei, Gobioidei vµ Anabantoidei th× c¸c t¸c gi¶ xÕp: Anabantoidei, Percoidei vµ Gobioidei. Trong ph©n bé Percoidae cña Lindberg còng s¾p xÕp kh¸c: Centropomidae, Lobotidae, Siaenidae, Sparidae, Toxotidae, Scatophagidae vµ Nandidae. 5.3. Mét sè tªn bé, hä ®Æt kh«ng ®óng theo Lindberg - Bé Channiformes vµ hä Channidae th× c¸c t¸c gi¶ dïng Ophiocephaliformes vµ hä Ophiocephalidae. 10 - Hä Flutidae trong bé Synbranchiformes ®−îc c¸c gi¶ dïng, th× kh«ng cã trong hÖ thèng ph©n lo¹i cña Lindberg. 6. HÖ thèng c¸ n−íc ngät ®· biÕt ë ViÖt Nam cña Mai §×nh Yªn (2002) Trªn c¬ së danh s¸ch c¸c loµi c¸ n−íc