Văn học - Xưng hô trong hội thoại

TRƯỜNG THCS – THPT BÁC ÁI Tên bài dạy: CÁC PHƯƠNG CHÂM HỘI THOẠI Người soạn: Trương Thị Hồng Dịu Ngày soạn: 17/07/2015 Giáo án giảng dạy: XƯNG HÔ TRONG HỘI THOẠI A. MỤC TIÊU BÀI HỌC 1. Về kiến thức: Giúp HS: - Hiểu được tính chất phong phú, tinh tế và giàu sắc thái biểu cảm của hệ thống các từ ngữ xưng hô trong tiếng Việt. - Biết sử dụng từ ngữ xưng hô một cách thích hợp trong giao tiếp. Về kĩ năng: - Biết phân tích để thấy rõ mối quan hệ giữa việc sử dụng từ ngữ xưng hô trong văn bản cụ thể. - Sử dụng thích hợp từ ngữ xưng hô trong giao tiếp. 3. Về thái độ: -Học sinh có ý thức xưng hô đúng trong hội thoại B. CHUẨN BỊ CỦA GIÁO VIÊN VÀ HỌC SINH Giáo viên: SGK, SGV, giáo án bài soạn, Đọc tài liệu, nghiên cứu soạn bài. Học sinh: SGK, bài soạn. C. PHƯƠNG PHÁP TIẾN HÀNH - Đàm thoại, đọc, thảo luận, gợi mở, hướng dẫn học sinh làm việc với SGK, thảo luận nhóm. D.CÁC BƯỚC LÊN LỚP Ổn định lớp Kiểm tra bài cũ: Các phương châm hội thoại thường không được thực hiện bởi những lí do nào? Khi vận dụng các phương châm hội thoại cần chú ý điều gì? Việc tuân thủ các phương châm hội thoại bắt nguồn từ những nguyên nhân nào? Bài mới:  Lời vào bài Cha ông ta thường nói “Học ăn, học nói, học gói, học mở” học cách lựa chọn sử dụng từ ngữ đúng trong giao tiếp chính là một trong những nội dung của việc học ăn học nói đó. Xưng hô trong hội thoại như thế nào cho đạt hiệu quả chúng ta cùng tìm hiểu nội dung của bài. Tiến trình dạy bài mới Hoạt động của GV và HS Nội dung cần đạt Hoạt động 1: Hướng dẫn HS tìm hiểu từ ngữ xưng hô và việc sử dụng từ ngữ xưng hô. GV yêu cầu HS đọc bài tập 1. Tìm một số từ ngữ xưng hô trong tiếng Việt? Cách dùng của nó? Từ ngữ đó chỉ những quan hệ gì? Rút ra nhận xét về các từ ngữ xưng hô trong tiếng Việt? Đã bao giờ em gặp tình huống mà không biết xưng hô như thế nào chưa? GV yêu cầu HS đọc đoạn trích SGK/ Trang 38-39. Dế Mèn và dế Choắt đã xưng hô với nhau là gì? Trong những tình huống như thế nào? Phân tích sự thay đổi về cách xưng hô của Dế mèn và Dế Choắt trong 2 đoạn trích? Giải thích sự thay đổi đó? Khi giao tiếp người nói xưng hô cần dựa vào điều gì? GV phân tích thêm và khái quát ghi nhớ. Hoạt động 2: Hướng dẫn HS tìm hiểu luyện tập GV nêu yêu cầu đọc bài tập 1/ Trang 39. Xác địng từ ngữ xưng hô? Lời mời trong bài tập có sự nhầm lẫn trong cách dùng từ như thế nào? Vì sao có sự nhầm lẫn đó? GV nêu yêu cầu đọc bài tập 2/ Trang 40. Trong các văn bản khoa học nhiều khi tác giả chỉ là 1người nhưng vẫn xưng hô là chúng tôi chứ không xưng hô là tôi? Giải thích? GV nêu yêu cầu đọc bài tập 6/ Trang 41-42. Xác định từ ngữ xưng hô? Ai dùng với ai? Phân tích vị thế giao tiếp của các nhân vật? Cách xưng hô có sự thay đổi như thế nào? Giải thích lí do? I. Từ ngữ xưng hô và việc sử dụng từ ngữ xưng hô. 1. Bài tập/ Trang 38 - Một số từ dùng xưng hô trong tiếng Việt: Tôi, tao, tớ, chúng tôi, chúng tao, chúng em, mày, cậu, chuùng noù, họ, hắn, noù, chúng mình, cô, em, dì, chú, bác, anh, chị, em, quí oâng, quí baø, quí vò... Caùch duøng: + Ngoâi thöù nhaát: toâi, tao, chuùng toâi, chuùng tao, + Ngoâi thöù hai: maøy, chuùng maøy... + Ngoâi thöù ba: hoï, haén, chuùng noù, noù, + Suoàng saõ: maøy, tao... + Thân mật: anh, em, chò, cô, dì, chú, bác.. + Trang troïng: quí oâng, quí baø, quí vò.... -Từ ngữ xưng hô trong tiếng Việt có các từ chỉ quan hệ gia đình, một số từ chỉ nghề nghiệp, thân sơ... => Từ ngữ xưng hô trong tiếng Việt rất tinh tế, phong phú và giàu sắc thái biểu cảm. 2. Bài tập/ Trang 38 a. Xưng hô: - Em- anh→ kẻ ở vị thế yếu, muốn nhờ vả. - Ta- chú mày → kẻ ở vị thế mạnh, kiêu căng. b. Xưng hô: - Tôi - Anh → xưng hô bình đẳng - Đoạn a: Cách xưng hô bất bình đẳng. Dế Choắt mặc cảm thân phận thấp hèn muốn nhờ vả Dế Mèn nhưng Dế Mèn kiêu căng hách dịch. - Đoạn b: Xưng hô bình đẳng, không ai thấy địa vị thấp hơn ai. Vì tình huống giao tiếp thay đổi Dế Choắt: Deá Choaét noùi vôùi Deá Meøn nhöõng lôøi traêng troái vôùi tö caùch laø moät ngöôøi baïn. -Người nói cần căn cứ vào đối tượng và các đặc điểm khác của tình huống giao tiếp để xưng hô cho thích hợp. Ghi nhớ: SGK/ Trang 39 II. Luyện tập. 1.Bài tập 1/Trang 39 - Từ ngữ xưng hô: Chúng ta = chúng em - Lời mời có sự nhầm lẫn trong cách xưng hô, nhầm “chúng ta” với “chúng em, chúng tôi”. + Chuùng ta: goàm caû ngöôøi noùi vaø ngöôøi nghe. + Chuùng em, chuùng toâi: khoâng goàm ngöôøi nghe. → Do ảnh hưởng của thói quen trong tiếng mẹ đẻ. 2.Bài tập 2/ Trang 40. - Dùng chúng tôi trong văn bản khoa học để tạo tính khách quan và thể hiện sự khiêm tốn của tác giả. 3. Bài tập 6/ Trang 41-42. - Các từ ngữ xưng hô của: + Cai lệ: Ông- thằng kia, mày; chị - tôi, ông – mày; nó.... Kẻ có quyền có thế: Cách xưng hô thể hiện sự trịch thượng, hống hách. + Chị Dậu : nhà cháu, cháu – ông; tôi – ông; bà – mày. Người dân bị áp bức, thaáp coå beù hoïng: Cách xưng hô nhuùn nhöôøng, hạ mình. - Về sau cách xưng hô thay đổi: “chaùu – oâng” -> “toâi – oâng” -> “baø – maøy”. à Söï thay ñoåi caùch xöng hoâ aáy theå hieän söï phaûn khaùng cuûa ngöôøi noâng daân ñaõ bò doàn neùn ñeán böôùc ñöôøng cuøng. E. CỦNG CỐ VÀ DẶN DÒ 1. Củng cố - Thấy được sự phong phú và tinh tế của hệ thống từ ngữ xưng hô trong tiếng Việt. - Cần chú ý khi giao tiếp căn cứ vào đối tượng và đặc điểm khác của tình huống giao tiếp để xưng hô cho thích hợp. 2. Dặn dò - HS häc bµi, lµm bµi tËp 5,6 SGK vào vở. - Xem trước bài viết bài tập làm văn số 1 – văn thuyết minh. F. RÚT KINH NGHIỆM ..........................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................