Văn học - Thuật ngữ

TRƯỜNG THCS – THPT BÁC ÁI Tên bài dạy: THUẬT NGỮ Người soạn: Trương Thị Hồng Dịu Ngày soạn: 20/08/2015 Giáo án giảng dạy: THUẬT NGỮ A. MỤC TIÊU BÀI HỌC 1. Về kiến thức: - Hoïc sinh hieåu khaùi nieäm thuaät ngöõ. - Bieát ñaëc ñieåm cuûa thuaät ngöõ. 2. Về kỹ năng - HS thöïc hieän ñöôïc: tìm hieåu yù nghóa cuûa thuaät ngöõ trong töø ñieån. - HS thöïc hieän thaønh thaïo: söû duïng thuaät ngöõ trong quaù trình ñoïc – hieåu vaø taïo laäp vaên baûn khoa hoïc, coâng ngheä. 3. Về thái độ: - Giaùo duïc Hs coù yù thöùc söû duïng thuaät ngöõ trong khi noùi vaø vieát. - Yêu mến tiếng Việt. B. CHUẨN BỊ CỦA GIÁO VIÊN VÀ HỌC SINH Giáo viên: SGK, SGV, giáo án bài soạn, đọc tài liệu, nghiên cứu soạn bài. Học sinh: SGK, bài soạn. C. PHƯƠNG PHÁP TIẾN HÀNH - Đàm thoại, đọc, thảo luận, gợi mở, hướng dẫn học sinh làm việc với SGK, thảo luận nhóm. D.CÁC BƯỚC LÊN LỚP Ổn định lớp Kiểm tra bài cũ: Coù maáy caùch phaùt trieån nghóa cuûa töø vöïng? Tìm töø gheùp theo kieåu X + hoïc? Cho bieát caùch phaùt trieån cuûa caùc töø naøy? Bài mới:  Lời vào bài Đôi khi trong tiếng Việt chúng ta bắt gặp những từ ngữ được dùng để định nghĩa cho một sự vật, hiện tượng nào đấy mà nó mang tính chất khoa học. Đó chính là “Thuật ngữ”. Vật để biết “thuật ngữ” là gì? Nó có những đặc điểm nào? Hôm nay, Cô và cả lớp cùng tìm hiểu bài mới. Tiến trình dạy bài mới Hoạt động của GV và HS Nội dung cần đạt Hoaït ñoäng1: Höôùng daãn tìm hieåu khái niệm thuật ngữ GV yeâu caàu HS ñoïc caâu1 muïc I SGK/87 vaø traû lôøi caâu hoûi. - Caû hai caùch ôû caâu a vaø b cuøng giaûi thích veà ñònh nghóa naøo? ( Nöôùc, muoái)? - Caùch giaûi thích naøo thoâng duïng, ai cuõng coù theå hieåu ñöôïc? - Caùch giaûi thích naøo yeâu caàu phaûi coù kieán thöùc chuyeân moân veà hoaù hoïc môùi hieåu ñöôïc? Caùch giaûi thích yeâu caàu phaûi coù kieán thöùc veà hoaù hoïc: caùch 2. Caùch giaûi thích theå hieän ñöôïc ñaëc tính beân trong cuûa söï vaät qua nghieân cöùu baèng lyù thuyeát vaø phöông phaùp khoa hoïc. - GV yeâu caàu HS ñoïc caâu 2 muïc I SGK/88 vaø traû lôøi caâu hoûi. - Nhöõng ñònh nghóa ñoù ñöôïc hoïc ôû nhöõng boä moân naøo? - Nhöõng töø ngöõ ñöôïc ñònh nghóa(in ñaäm) chuû yeáu ñöôïc duøng trong loaïi vaên baûn naøo? * Nhöõng töø ngöõ ñöôïc duøng trong loaïi vaên baûn veà khoa hoïc coâng ngheä. - Nhöõng töø in ñaäm döôïc goïi laø gì? * Nhöõng töø in ñaäm ñöôïc goïi laø thuaät ngöõ. - Töø hai ví duï treân, caùc ñònh nghóa ñoù ñöôïc goïi laø thuaät ngöõ. Vaäy em hieåu thuaät ngöõ laø gì? Thöôøng ñöôïc duøng trong loaïi vaên baûn naøo? * HS döïa vaøo phaàn ghi nhôù traû lôøi. - Cho ví duï veà thuaät ngöõ maø em bieát coù lieân quan ñeán moâi tröôøng? - Ô nhiễm môi trường, röøng thieân nhieân, soâng ngoøi, sinh vaät, ñoäng vaät, khoâng khí Hoaït ñoäng2: Höôùng daãn tìm hieåu đặc điểm của thuật ngữ - GV yeâu caàu HS ñoïc 1,2 SGK/88 vaø traû lôøi caâu hoûi. - Caùc thuaät ngöõ “nöôùc, muoái, thaïch nhuõ, ba-dô, aån duï, phaân soá thaät phaân coøn coù nghóa naøo khaùc khoâng? Chuù yù: moãi thuaät ngöõ chæ bieåu thò moät khaùi nieäm vaø moãi khaùi nieäm chæ ñöôïc bieåu thò baèng moät thuaät ngöõ. - Trong hai tröôøng hôïp(a) vaø(b) tröôøng hôïp naøo töø muoái coù saéc thaùi bieåu caûm? Qua đó, em rút ra nhận xét gì về thuật ngữ? * Töø muoái ôû tröôøng hôïp(b) trong “göøng cay muoái maën”: coù saéc thaùi bieåu caûm -> aån duï: chæ tình caûm saâu ñaäm cuûa con ngöôøi, kæ nieäm thuôû haøn vi, gian khoå, ngöôøi cuøng caûnh ngoä gaén boù, giuùp ñôõ nhau. * Töø muoái ôû tröôøng hôïp(a) khoâng coù saéc thaùi bieåu caûm, nghóa laø thuaät ngöõ khoâng coù tính bieåu caûm. - Neáu ñònh nghóa töø “ñi”laø di chuyeån 2 chaân treân maët ñaát thì töø ñi trong caâu thô sau coù phaûi laø thuaät ngöõ khoâng? Vì sao? Baùc ñaõ ñi roài sao Baùc ôi! -> Khoâng phaûi thuaät ngöõ vì töø ñi ôû ñaây chæ caùi cheát (aån duï). - Qua tìm hieåu ví dụ, em thaáy ñaëc ñieåm cuûa thuaät ngöõ laø gì? * HS döïa vaøo phaàn ghi nhôù ñeå traû lôøi. GV gọi HS đọc ghi nhớ SGK/ Trang 88. Ho¹t ®éng 3: H­íng dÉn HS luyÖn tËp Ho¹t ®éng nhãm : + Nhãm 1 : bµi tËp 2 + Nhãm 2 : bµi tËp 3 + Nhãm 3 : bµi tËp 5 I. Thuaät ngöõ laø gì? 1.Ví duï 1: SGK/87 - Caùch 1: Giaûi thích nghiaõ thoâng thöôøng, döøng laïi ôû ñaëc tính beân ngoaøi cuûa söï vaät coù tính caûm tính. - Caùch 2: Giaûi thích nghóa cuûa thuaät ngöõ, dựa vào đặc tính bên trong của sinh vật, kết quả nghiên cứu khoa học. 2.Ví duï 2: SGK/88 + Thaïch nhuõ: moân ñòa lyù. + Ba-dô: moân hoaù hoïc. + AÅn duï: moân tieáng Vieät. + Phaân soá thaäp phaân: moân toaùn hoïc. - Töø in ñaäm: thuaät ngöõ duøng trong vaên baûn khoa hoïc coâng ngheä. Ghi nhôù: Thuaät ngöõ laø nhöõng töø ngöõ bieåu thò khaùi nieäm khoa hoïc, coâng ngheä, thöôøng ñöôïc duøng trong caùc vaên baûn khoa hoïc, coâng ngheä. II. Ñaëc ñieåm cuûa thuaät ngöõ: 1. Ví duï 1: SGK/88. - Caùc thuaät ngöõ treân chæ coù moät nghóa nhö SGK ñaõ giaûi thích, ngoaøi ra khoâng coøn nghóa naøo khaùc. - Moãi thuaät ngöõ chæ bieåu thò moät khaùi nieäm (vaø ngöôïc laïi). 2. Ví duï 2: SGK/88. - Trường hợp a: Thuaät ngöõ khoâng coù tính bieåu caûm: Nêu chính xác đặc điểm của muối. - Trường hợp b: Ca dao có sắc thái biểu cảm. => Thuaät ngöõ khoâng coù tính bieåu caûm. Ghi nhôù: -Veà nguyeân taéc, trong moät lónh vöïc khoa hoïc, coâng ngheä nhaát ñònh, moãi thuaät ngöõ chæ bieåu thò moät khaùi nieäm, vaø ngöôïc laïi, moãi khaùi nieäm chæ ñöôïc bieåu thò baèng moät thuaät ngöõ - Thuaät ngöõ khoâng coù tính bieåu caûm. Ghi nhớ Ghi nhớ: SGK/ trang 88 III- LuyÖn tËp Baøi taäp 2 - Xaùc ñònh thuaät ngöõ. + Ñieåm töïa(thuaät ngöõ vaät lyù): ñieåm coá ñònh cuûa moät ñoøn baåy, thoâng qua ñoù löïc taùc ñoâng ñöôïc truyeàn tôùi löïc caûn. + Ñieåm töïa(trong khoå thô cuûa Toá Höõu): khoâng phaûi laø thuaät ngöõ vì noù coù tính bieåu caûm: chæ nôi gôûi gaém nieàm tin hi voïng (thôøi kyø chuùng ta ñang choáng Myõ cöùu nöôùc raát gian khoå,aùc lieät) => (ví nhö ñieåm töïa cuûa ñoøn baåy). 2. Baøi taäp 3 - Xaùc ñònh thuaät ngöõ: a. Töø”hoãn hôïp”ñöôïc duøng nhö moät thuaät ngöõ: Nöôùc töï nhieân ôû soâng,hoà,ao,bieån laø moät hoãn hôïp. b. Töø”hoãn hôïp”ñöôïc duøng nhö moät töø thoâng thöôøng: Ñoù laø moät chöông trình bieåu dieãn hoãn hôïp nhieàu tieát muïc. c. Ñaët caâu coù duøng töø”hoãn hôïp”vôùi nghóa thoâng thöôøng: - Cheø thaäp caåm laø moät moùn aên hoãn hôïp nhieàu thöù. - Thöùc aên gia suùc hoãn hôïp. 3. Baøi taäp 5: - Xeùt hieän töôïng ñoàng aâm: Hai thuaät ngöõ “thò tröôøng” khoâng vi phaïm nguyeân taéc”moät thuaät ngö õ- moät khaùi nieäm” vì chuùng ñöôïc duøngtrong hai lónh vöïc khoa hoïc rieâng bieät laø kinh teá hoïc vaø quang hoïc. Coù theå coi ñaây laø moät hieän töôïng ñoàng aâm do söï truøng hôïp ngaãu nhieân veà voû aâm thanh cuûa töø. E. CỦNG CỐ VÀ DẶN DÒ - Nắm được khái niệm thuật ngữ và các đặc điểm của thuật ngữ. 2. Dặn dò - Hoïc thuoäc ghi nhôù Sgk/88,89. - Hoaøn thaønh baøi taäp 1, 4 SGK vaøo vở. - Söu taàm caùc thuaät ngöõ môùi trong cuoäc soáng hoâm nay maø em chöa bieát qua caùc keânh thoâng tin ñaïi chuùng. - Chuẩn bị trước bài «  Kiều ở lầu ngưng bích ». F. RÚT KINH NGHIỆM ...........................................................................................................................................................................................................................................................................