Văn học - Kiều ở lầu Ngưng Bích (Trích Truyện Kiều)

TRƯỜNG THCS – THPT BÁC ÁI Tên bài dạy: KIỀU Ở LẦU NGƯNG BÍCH Người soạn: Trương Thị Hồng Dịu Ngày soạn: 20/08/2015 Giáo án giảng dạy: KIỀU Ở LẦU NGƯNG BÍCH (Trích Truyện Kiều) Nguyễn Du A. MỤC TIÊU CẦN ĐẠT 1. Về kiến thức - Qua tâm trạng cô đơn, buồn tủi và nỗi niềm thương nhớ của Kiều, cảm nhận được tấm lòng thủy chung, hiếu thảo của nàng. - Thấy được nghệ thuật miêu tả nội tâm nhân vật của Nguyễn Du: diễn biến tâm trạng được thể hiện qua ngôn ngữ độc thoại và nghệ thuật tả cảnh ngụ tình. 2. Về kỹ năng - Đọc – hiểu một tác phẩm truyện thơ Nôm trong văn học trung đại. - Phân tích một số chi tiêt nghệ thuật tiêu biểu cho bút pháp nghệ thuật cổ điển của Nguyễn Du trong văn bản. - Luyện kĩ năng phân tích tâm trạng nhân vật trữ tình qua việc tả cảnh vật thiên nhiên, độc thoại nội tâm, nghệ thuật sử dụng điệp từ, điệp cấu trúc câu đem lại hiệu quả cao. 3. Về thái độ: - Giáo dục HS sự trân trọng, đề cao giá trị, vẻ đẹp của những con người tài hoa. B. CHUẨN BỊ CỦA GIÁO VIÊN VÀ HỌC SINH Giáo viên: SGK, SGV, giáo án bài soạn, đọc tài liệu, nghiên cứu soạn bài. Tìm đọc tư liệu về Nguyễn Du. Lời bình cho “Truyện Kiều”. Đọc tác phẩm “Truyện Kiều”. Học sinh: SGK, bài soạn. C. PHƯƠNG PHÁP TIẾN HÀNH - Vấn đáp, tái hiện, giải thích - minh họa, giảng bình, gợi mở, hướng dẫn học sinh làm việc với SGK. D.CÁC BƯỚC LÊN LỚP Ổn định lớp Kiểm tra bài cũ - Đọc thuộ lòng bài thơ và trình bày giá trị nội dung và nghệ thuật của cảnh ngày xuân? 3. Bài mới Lời vào bài “Truyện Kiều” là tên gọi phổ biến của tác phẩm “Đoạn Trường Tân Thanh” của đại thi hào Nguyễn Du. Tác phẩm này đã đưa Nguyễn Du lên hàng danh nhân văn hoá thế giới. Nội dung chính của truyện xoay quanh quãng đời lưu lạc sau khi bán mình chuộc cha của Thuý Kiều, nhân vật chính trong truyện, một cô gái "sắc nước hương trời" và có tài "cầm kỳ thi họa". Hôm nay cô trò ta sẽ cùng nhau tìm hiểu một trong những đoạn trích hay nhất của “Truyện Kiều”, đó chính là đoạn trích “Kiều ở lầu Ngưng Bích”. Tiến trình dạy bài mới Hoạt động của GV và HS Nội dung bài giảng Hoạt động 1: Hướng dẫn HS tìm hiểu chung Dựa vào hiểu biết của mình, em hãy nêu vài nét về tác giả Nguyễn Du? Vị trí đoạn trích Kiều ở lầu Ngưng Bích? GV: đọc mẫu, nêu yêu cầu đọc: Giọng chậm, buồn. Nhấn mạnh các từ bẽ bàng, điệp ngữ buồn trông. -Trình bày đại ý tác phẩm? -Bố cục mấy phần? Nội dung? HS lắng nghe câu hỏi và trả lời GV nhận xét, bổ sung, chốt ý Hoạt động 2: Hướng dẫn HS đọc-hiểu văn bản GV cho học sinh đọc lại 6 câu thơ đầu. GV yeâu caàu HS ñoïc ñoaïn trích vaø chuù thích SGK/93,94,95 ñeå giaûi thích töø khoù. Giaûi thích töø khoù: 12 töø SGK/94,95. Em hiểu như thế nào về tên lầu Ngưng Bích và khóa xuân ở câu 1? Lầu Ngưng Bích: Tên lầu mà Tú Bà dành cho Kiều ở. Tác giả sử dụng từ “khóa xuân” nhằm mục đích gì? Khung cảnh thiên nhiên trong 6 câu thơ đầu được thể hiện qua con mắt của Kiều như thế nào? Khoâng gian trước laàu Ngöng Bích ñöôïc môû ra theo chieàu höôùng naøo? Em có nhận xét gì về khung cảnh ở đây? Qua không gian đó ta thấy tâm trạng Kiều như thế nào? “Bốn bề bát ngátdặm kia” có tác dụng như thế nào trong việc miêu tả hoàn cảnh và tâm trạng Kiều? Câu thơ tả tình: “Bốn bề bát ngátdặm kia” miêu tả tâm trạng Kiều đang ngổn ngang về quá khứ, hiện tại, tương lai. Nàng bẽ bàng, buồn tủi, chán ngán, thương mình bơ vơTrước cảnh trời nước mênh mông, đêm trăng bát ngát... Em có nhận xét gì về bút pháp tả cảnh của Nguyễn Du? Khoâng gian môû ra theo hai höôùng: + Chieàu roäng: baùt ngaùt, caùt vaøng, coàn noï, buïi hoàng. + Chieàu xa: non xa, traêng gaàn. - Nhaän xeùt caûnh vaät thieân nhieân tröôùc laàu Ngöng Bích qua caùi nhìn vaø taâm traïng cuûa Thuyù Kieàu? Taïi sao nhaø thô vieát “non xa, traêng gaàn”? Coù ñieàu gì voâ lyù? Thöû tìm caùch giaûi thích? Caûnh thieân nhieân bieån trôøi tröôùc laàu Ngöng Bích thaät meânh moâng, baùt ngaùt, vaéng veû, laïnh luøng. Cảnh gợi sự rợn ngợp của không gian “non xa”; hình ảnh “ trăng gần” gợi lên một độ cao ngất nghểu trơ trọi của lầu Ngưng Bích. Từ lầu Ngưng Bích, Thúy Kiều chỉ thấy một dãy núi mờ xa và rất nhiều những cồn cát cuốn theo bụi bay mịt mù. Xeùt cho cuøng ñoù laø taâm caûnh-caûnh chaát chöùa trong taâm traïng cuûa Thuyù Kieàu. Taùc giaû vieát non xa, traêng gaàn thaät voâ lyù vì traêng phaûi ôû vò trí xa hôn nuùi nhieàu. Theá nhöng coù theå dieãn taû ñöôïc nhö treân laø vì caûnh ban ñeâm, ñeâm traêng saùng; traêng xa nhöng saùng hôn neân coù caûm giaùc gaàn. Nuùi gaàn hôn nhöng môø môø neân coù caûm giaùc xa hôn traêng. Ñaây khoâng phaûi laø taû caûnh moät caùch khaùch quan, voâ caûm maø laø caûnh ñöôïc taû qua taâm traïng cuûa ngöôøi ngaém caûnh. Trong böùc tranh phong caûnh thieân nhieân ñaàu tieân maø Nguyeãn Du veõ qua con maét vaø taâm traïng cuûa Thuyù Kieàu, ta thaáy roõ phong thaùi, linh hoàn cuûa caûnh vaät. Khoâng phaûi ngaãu nhieân maø nhaø thô söû duïng hai töø: veû, taám ñaët tröôùc non, traêng nguï yù ngöôøi, traêng, non cuøng hoaø ñieäu, cuøng chung moät noãi saàu. Hình ảnh “mây sớm đèn khuya” gợi tính chất gì của thời gian? Cùng với hình ảnh “ tấm trăng gần gợi tình cảnh Thúy Kiều như thế nào? Thôøi gian ôû nhieàu thôøi ñieåm: maây sôùm laø buoåi sôùm; ñeøn khuya laø ñeâm khuya; traêng gaàn laø ñeâm traêng. - Qua khung caûnh thieân nhieân em thaáy Kieàu ñang ôû trong hoaøn caûnh, taâm traïng nhö theá naøo? HS lắng nghe câu hỏi và trả lời GV nhận xét, bổ sung, chốt ý Ta hiểu tâm trạng của Kiều khi ở lầu Ngưng Bích. Nhà thơ đã gợi tả tâm trạng của nàng qua việc miêu tả không gian, cảnh vật ở lầu Ngưng Bích, qua đó giúp độc giả có thể cảm nhận được hoàn cảnh cô đơn, tội nghiệp của Kiều. Trong khung cảnh đó nỗi nhớ thương của Kiều càng trở nên da diết hơn. GV cho HS đọc 8 câu tiếp. 8 câu thơ trên diễn tả điều gì? Tám câu thơ diễn tả tâm trạng thương nhớ Kim Trọng và cha mẹ của Kiều. Nỗi nhớ của Kiều tiếp tục được thể hiện qua ngôn ngữ độc thoại nội tâm. Vậy nàng nhớ ai trước, ai sau? Nhớ như vậy có hợp với đạo lý thông thường của con người phương Đông? Vì sao? Trong caûnh ngoä cuûa mình naøng ñaõ nhôù Kim Troïng vaø nhôù cha meï. 4 caâu taû noãi nhôù Kim Troïng; 4 caâu taû noãi nhôù cha meï. Naøng nhôù Kim Troïng tröôùc, nhôù cha meï sau laø ñaõ tuaân thuû ñuùng dieãn bieán taâm traïng cuûa Thuyù Kieàu: Nhôù Kim Troïng tröôùc vì naøng luoân caûm thaáy mình coù loãi, coù toäi, maéc nôï chaøng. Kieàu ñaõ phuï lôøi theà ñeâm traêng thieâng lieâng. Kieàu hình dung caûnh chaøng Kim trôû veà, khoâng gaëp naøng, ngaøy ñeâm mong moûi tin töùc naøng maø ñau khoå, thaát voïng. Laïi nghó ñeán thaân phaän bô vô, coâi cuùt nôi goùc bieån chaân trôøi, ñaát khaùch queâ ngöôøi cuûa mình. Nhưng cái đau đớn nhất trong lòng Kiều chính là nỗi đau bị thất tiết, không còn giữ được sự trong trắng, thủy chung với người mà nàng hết lòng thương yêu, với người mà nàng đã từng hẹn ước trăm năm, ngöôøi maø naøng nguyeän trao thaân gôûi phaän. Nhôù ñeán cha meï sau laø vì duø sao oâng baø Vöông cuõng ñaõ taïm yeân. Giôø ñaây chæ coøn laø noãi lo vaø tình thöông cuûa ñöùa con gaùi ñaàu loøng hieáu thaûo nhôù thöông cha meï vì khoâng coøn coù ñieàu kieän ñeå chaêm soùc, phuïng döôõng, an uûi cha giaø, meï yeáu. Kiều thương cha mẹ khi sáng, lúc chiều tựa cửa mong ngóng tin con. Kiều xót xa khi mường tượng ra cảnh mẹ già cha yếu mà nàng không được ở cạnh bên để chăm nom, phụng dưỡng. Quạt nồng ấp lạnh, sân Lai, gốc tử là những điển tích nói lên tâm trạng nhớ thương, tấm lòng hiếu thảo của Kiều. Tấm lòng của Kiều: Kiều đã quên mất cảnh ngộ của bản thân, chỉ một lòng nghĩ và hướng về Kim Trọng, về cha mẹ - Nõỗi nhớ Kim Trọng của Kiều được thể hiện như thế nào? Qua đó, thể hiện tấm lòng gì của nàng? - Kiều nhớ về cha mẹ như thế nào ? Tác giả dùng thành ngữ, điển cố nào để khắc họa nỗi nhớ ấy? Qua đó, thể hiện tấm lòng gì của nàng? - Em haõy phaân tích ngheä thuaät duøng töø ngöõ, hình aûnh ñeå thaáy noãi nhôù khaùc nhau cuûa Kieàu? Cuøng laø noãi nhôù, cuøng gôïi laïi nhöõng kyû nieäm quaù khöù, nhöng vôùi moãi ñoái töôïng, taùc giaû laïi taû khoâng gioáng nhau: + Nhôù chaøng Kim thì duøng töø töôûng nghóa laø lieân töôûng, töôûng töôïng, hình dung; gôïi hình aûnh döôùi nguyeät cheùn ñoàng, ñeâm traêng theà nguyeàn thieâng lieâng. Raát phuø hôïp vì nhôù ngöôøi yeâu thì nhôù kyû nieäm tình yeâu, noãi ñau, tieác vì tình yeâu tan vôõ. + Nhôù cha meï thì duøng töø xoùt nghóa laø thöông nhôù, xoùt xa; duøng thaønh ngöõ quaït noàng aáp laïnh, caùc ñieån tích saân lai, goác töû ñeå noùi leân taám loøng hieáu thaûo cuûa naøng. Nhôù cha meï laø nhôù thöông laø suy nghó veà boån phaän, traùch nhieäm laøm con tröôùc phaûi ñeàn ôn sinh thaønh. Em có nhận xét gì về tấm lòng của Thúy Kiều qua nỗi nhớ thương của nàng? HS lắng nghe câu hỏi và trả lời GV nhận xét, bổ sung, chốt ý GV cho HS đọc 8 câu thơ cuối. Đây là đoạn văn tả cảnh ngụ tình đặc sắc. Vậy đoạn văn trên tả cảnh gì? - Cảnh đã diễn tả tâm trạng của Thúy Kiều như thế nào? Em có nhận xét gì về cách dùng điệp ngữ “Buồn trông” của tác giả? Cách dùng ấy đã diễn tả tâm trạng như thế nào? Coù theå chia böùc taâm caûnh thaønh 4 maûng gaén lieàn vôùi 4 laàn buoàn troâng vaø 4 noãi buoàn khoâng hoaøn toaøn gioáng nhau: + Buoàn troâng 1 gôïi caûm töø caùnh buoàm thaáp thoaùng ngoaøi cöûa beå chieàu hoâm. Caùnh buoàm xa xa, co thuyeàn cuõng xa xa, luùc aån, luùc hieän vì soùng dueành. Ñaïi töø ai laøm cho gioïng ñieäu tröõ tình theâm mô hoà, phieám chæ. Caùnh buoàm thaät ñaõ bieán thaønh caùnh buoàm bieåu töôïng gôïi ñeán nhöõng chuyeán ñi xa, ñeán queâ höông xa vôøi, ñeán thaân phaän tha höông cuûa Thuyù Kieàu. Caùnh buoàm thô trong loøng Kieàu cuõng baét ñaàu noåi gioù, ngoïn gioù buoàn-coâ ñôn-maëc caûm. + Buoàn troâng 2 xuaát hieän cuøng hình aûnh boâng hoa troâi daït treân doøng thuyû trieàu vöøa ruùt khoûi bieån khôi. Hoa gì? Khoâng roõ? Nhöng caùi man maùc troâi thì laïi ñöôïc khaéc hoaï. Caâu hoûi veà ñaâu? Caâu hoûi mung lung khoâng theå traû lôøi. Baây giôø Kieàu chæ nghó ñeán taám thaân beøo boït nhö caùnh hoa taøn troâi treân soùng döõ, mong manh, nhoû nhoi, ñaùng thöông. Ñoù chính laø hoaøn caûnh toäi nghieäp cuûa naøng, maëc cho soùng bieån daäp vuøi. Taâm traïng bô vô ñöôïc naâng leân. + Buoàn troâng 3 höôùng ra caùnh ñoàng coû daàu daàu, xanh xanh, nhaït nhaït, nhoaø nhoaø hoaø vôùi maøu trôøi, maøu maây taïo thaønh moät saéc xanh buoàn teû ngaét. Tuoåi thanh xuaân töôi ñeïp cuûa Kiều, taøi naêng saéc saûo ñuû muøi cuûa naøng ñaõ, ñang vaø seõ caøng nhaït buoàn, voâ vò nhö caùnh ñoàng, baàu trôøi, maët ñaát xanh xanh kia. + Buoàn troâng 4 daâng leân ñôït soùng baát ngôø. Soùng, gioù ñang eâm aû boãng ñuøng ñuøng noåi giaän keâu vang, aàm aàm cuoán boác vaøo ñeán taän gheá ngoài cuûa naøng Kieàu. Thieân nhieân trôû tính hung haêng ñe doaï con ngöôøi nhoû beù, ñôn coâi, toäi nghieäp. Noù coøn döï baùo moät töông lai khuûng khieáp ñaày tai öông baát traéc ñang chôø ñôïi naøng Kieàu. Ñieäp ngöõ buoàn troâng ñaët ôû ñaàu 4 caâu luïc theå hieän taâm traïng nhaân vaät tröõ tình saâu saéc hôn, tinh teá hôn. Ñieäp ngöõ, ñieäp caáu truùc caâu toâ ñaäm, nhaán maïnh noãi buoàn cöù caøng luùc caøng daâng maõi leân trong loøng Kieàu cuøng hoaø vôùi caûnh vaät caøng luùc caøng meânh mang, vaéng veû vaø döõ doäi hôn. Noù dieãn bieán theo traät töï töø xa tôùi gaàn, töø moâng lung ñeán lo aâu kinh sôï. Nhöng chuû yeáu laø sau moãi ngöõ buoàn troâng nhö laïi noái tieáp moät ñôït soùng, chia suy töôûng, taâm traïng naøng Kieàu veà moät höôùng, moät ñoái töôïng khaùc, moät vaán ñeà khaùc,khoâng gioáng nhau, khoâng laëp laïi. Hoạt động 3: Hướg dẫn HS luyện tập GV gọi HS đọc ghi nhớ: SGK /Trang 96 HS đọc bài theo yêu cầu Tìm hiểu chung 1.Tác giả - Nguyễn Du (1765 – 1820) 2.Tác phẩm Vị trí đoạn trích - Đoạn trích gồm 22 câu ( từ câu 1033 à 1054 ). Đoạn trích nằm ở phần II : “Gia biến và lưu lạc”. Đại ý -Đoạn trích miêu tả tâm trạng Thúy Kiều trong cảnh bị giam lỏng ở lầu Ngưng Bích. Đó là taâm traïng coâ ñôn, leû loi, ngổn ngang nhieàu moái cuûa Kieàu: nhôù Kim Troïng, nhôù cha meï. Bố cục Gồm 3 phần: + Phần 1 (6 câu đầu): Hoàn cảnh cô đơn, tội nghiệp của Kiều. + Phần 2 (8 câu tiếp): Kiều thương nhớ Kim Trọng và cha mẹ. + Phần 3 (8 câu cuối): Cảnh được cảm nhận qua tâm trạng. Cảnh nói lên tâm trạng đau buồn lo âu của Kiều. Đọc – hiểu văn bản 1. Đọc - giải nghĩa từ khó - Chuù yù caùc töø 1,8,9,10. 2. Hoàn cảnh cô đơn, tội nghiệp của Kiều. - Khóa xuân: Khóa kín tuổi xuân, ý nói cấm cung (con gái nhà quyền quý thời xưa không được ra khỏi phòng ở). à Nguyễn Du sử dụng từ “khóa xuân” với ngụ ý mỉa mai, nói lên cảnh ngộ trớ trêu của Kiều bị giam lỏng. - Khoâng gian đđược gợi bằng những hình ảnh: Non xa, trăng gần, bốn bề bát ngát, cát vàng, bụi hồng. à Nghệ thuật: Tả cảnh ngụ tình kết hợp với hình ảnh ước lệ gợi không gian hoang vắng, cảnh vật cô đơn trơ trọi. Lầu Ngưng Bích lẻ loi -> Con người lẻ loi, cô đơn. - Thôøi gian “mây sớm đèn khuya” gợi sự tuaàn hoaøn kheùp kín. àThúy Kiều bị giam hãm làm bạn với mây, đèn, trăng. => Thời gian và không gian dường như giam hãm, bó buộc con người, sớm và khuya, ngày và đêm. Tiểu kết: Qua khung caûnh thieân nhieân cho thaáy Thuyù Kieàu ñang ôû trong caûnh ngoä coâ ñôn, leû loi vôùi taâm traïng buoàn teû. Nỗi nhớ của Thúy Kiều a. Nhớ Kim Trọng: - Nhôù lôøi theà nguyeàn ñính öôùc döôùi traêng ñeâm khuya. -Töôûng töôïng Kim Troïng ñang chôø mong tin töùc cuûa mình. - Ñau ñôùn vì ñaõ khoâng giöõ ñöôïc lôøi theà nguyeàn ñính öôùc vôùi Kim Troïng. - Xoùt xa vì khoâng giöõ ñöôïc söï trong traéng, thuyû chung vôùi Kim Troïng. à Với ngôn ngữ độc thoại nội tâm tác giả nói lên noãi nhôù xoùt xa vaø taám loøng thuyû chung son saét vôùi moái tình cuûa Kim Troïng. Đây là một nét bút đặc sắc, độc đáo của Nguyễn Du, phù hợp với quy luật và chiều sâu tâm lý của nhân vật. b. Nhớ cha mẹ: - Thöông cha meï luoân mong ngoùng tin naøng. - Xoùt xa khi khoâng töï tay chaêm soùc cho cha meï luùc tuoåi giaø söùc yeáu. à Thaønh ngöõ, ñieån coá noùi leân taâm traïng, taám loøng hieáu thaûo cuûa Kieàu. Kieàu ñang ôû trong caûnh ngoä ñaùng thöông nhöng naøng khoâng nghó ñeán mình maø chæ nhôù veà ngöôøi thaân. Nhận xét chung: Kiều là người tình chung thủy, người con hiếu thảo, người luôn nghĩ và sống cho người khác, người có tấm lòng vị tha đáng trân trọng. 4. Tâm trạng buồn lo của Kiều - Cảnh trong tâm trạng Kiều: + Cửa bể chiều hôm, con thuyền: Nhớ cha mẹ, quê hương. Luoân mong coù ngaøy ñöôïc veà ñoaøn tuï vôùi gia ñình. + Ngọn nước, hoa trôi: Nỗi buồn nhớ người yêu, xót xa cho thân phận. Nghó veà soá kieáp,duyeân phaän khoâng bieát veà ñaâu? + Nội cỏ, chân mây, mặt đất: Nghó ñeán cuoäc soáng teû nhaït, cuộc đời tàn úa, bi thương không biết kéo dài đến bao giờ. + Gío cuốn, tiếng sóng: buồn cho cảnh ngộ của chính mình. Hãi hùng, lo lắng trước những tai họa lúc nào cũng rình rập, ập xuống đầu nàng. à Cảnh được nhìn từ xa, giàu màu sắc, âm thanh: Từ nhạt đến đậm; từ tĩnh đến động. Gợi lên nỗi buồn man mác, mông lung. Gợi sự lo âu, kinh sợ, dự cảm giông bão sẽ nổi lên hãi hùng xô đẩy, vùi dập cuộc đời Kiều. -Điệp ngữ “buồn trông” đã có trong ca dao từ lâu. Nguyễn Du đã sử dụng để tô đậm tâm trạng của nhân vật trữ tình. Sau mỗi từ ngữ “buồn trông” là nối tiếp những đợt sóng chia suy tưởng, tâm trạng của Kiều về một hướng, một đối tượng khác không giống nhau. à Tạo âm hưởng trầm buồn, trở thành điệp khúc của đoạn thơ; thể hiện diễn biến của những cung bậc tinh tế trong tâm trạng Thúy Kiều: Đau đớn, xót xa, bế tắc, tuyệt vọng. Tổng kết - Ghi nhớ: SGK /Trang 96 E. CỦNG CỐ VÀ DẶN DÒ 1. Củng cố - GV goïi HS ñoïc dieãn caûm laïi ñoaïn thô. - Qua ñoaïn thô, em nhaän thöùc ñöôïc theâm gì veà taâm hoàn cuûa Thuyù Kieàu vaø ngheä thuaät taû taâm traïng nhaân vaät cuûa nhaø thô? + Taâm traïng cuûa Thuyù Kieàu: moät noãi coâ ñôn thaêm thaúm, khoâng bieát vaø khoâng theå chia seû cuøng ai; ñoàng thôøi ñoù laø moät taâm hoàn nhaân aùi, tình nghóa thuyû chung, saâu naëng. + Ngheä thuaät: taû caûnh ñeå taû tình. Trong caûnh trong tình ñeàu haøm chöùa vaø daàn loä roõ yeáu toá cao traøo cuûa bi kòch. 2. Dặn dò - Học bài, chuẩn bị bài: “Mã Giám Sinh mua Kiều”. F. RÚT KINH NGHIỆM ..........................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................