Vận dụng phương pháp dạy học dự án trong giảng dạy học phần Tâm lý học mầm non ở Trường Cao đẳng Sư phạm Lạng Sơn

1 Vận dụng phương pháp dạy học dự án trong giảng dạy học phần Tâm lý học mầm non ở Trường Cao đẳng Sư phạm Lạng Sơn Nguyễn Thị Hợi Khoa GDTH-THCS Email: hoint.c10@moet.edu.vn Tóm tắt: Dạy học dự án là một trong những phương pháp có ý nghĩa quan trọng giúp sinh viên phát huy được tính tích cực, tự lực và tinh thần trách nhiệm, sáng tạo trong quá trình lĩnh hội tri thức. Đồng thời, dạy học dự án phát triển năng lực hợp tác, năng lực giao tiếp, năng lực thuyết trình, năng lực tự học, tự nghiên cứu cho sinh viên. Bài viết đề cập đến việc vận dụng phương pháp dạy học dự án trong giảng dạy học phần Tâm lý học mầm non ở Trường Cao đẳng Sư phạm Lạng Sơn. Từ khóa: Phương pháp dạy học dự án, Tâm lý học mầm non, sinh viên, Cao đẳng Sư phạm, năng lực, phẩm chất 1. Đặt vấn đề Dạy học dự án là phương pháp trong đó người học thực hiện nhiệm vụ học tập phức hợp, có sự kết hợp giữa lý thuyết và thực hành, giữa lý luận và thực tiễn; kích thích động cơ, hình thành hứng thú học tập; phát huy tính tự lực, tinh thần trách nhiệm. Bên cạnh đó, với phương thức đào tạo theo hướng phát triển năng lực, dạy học dự án sẽ giúp sinh viên phát triển được năng lực đề xuất các nhiệm vụ, xây dựng kế hoạch, giải quyết các nhiệm vụ học tập; làm việc nhóm; trình bày và đánh giá kết quả học tập. Hơn nữa, sinh viên còn phát triển năng lực tự học, tự nghiên cứu, sưu tầm tài liệu cũng như thu thập các dữ liệu, thông tin trong quá trình thực hiện các dự án học tập. Tâm lý học mầm non là học phần có vị trí quan trọng giúp sinh viên nắm vững hệ thống quan điểm, quy luật cơ bản về sự hình thành, phát triển các hiện tượng tâm lý của con người, cũng như kiến thức về tâm lý trẻ em từ thời kỳ sơ sinh đến 6 tuổi. Với đặc trưng là học phần vừa cụ thể nhưng cũng rất trừu tượng, vừa mang tính khoa học vừa mang tính nghiệp vụ, trong khi đó phương pháp học tập ở Trường Sư phạm còn khá mới mẻ đối sinh viên năm thứ nhất, việc tiếp cận với học phần sẽ có những trở ngại nhất định đối với sinh viên. Vì vậy, phát triển năng lực tự học, tự nghiên cứu thông qua việc sử dụng phương pháp dự án có ý nghĩa thiết thực, gắn liền giữa lý luận và thực tiễn, giữa tự học với học nhóm và tự học có hướng dẫn, góp phần nâng cao chất lượng dạy học. 2. Nội dung 2.1. Vài nét về thực trạng sử dụng phương pháp dạy học đối với học phần Tâm lý học mầm non ở Trường CĐSP Lạng Sơn 2 Tâm lý học mầm non là học phần mang nét riêng biệt và đặc thù. Qua quan sát, dự giờ đồng nghiệp và sinh hoạt chuyên môn, chúng tôi nhận thấy một số vấn đề cơ bản sau: * Về phía giảng viên Một là, giảng viên đã nhận thức đầy đủ sự cần thiết đổi mới phương pháp dạy học nói chung; nắm vững bản chất, ý nghĩa cũng như quy trình sử dụng phương pháp dạy học dự án nói riêng trong việc nâng cao chất lượng giảng dạy học phần Tâm lý học mầm non cho sinh viên. Hai là, giáo viên tích cực sưu tầm nguồn tài liệu từ Internet, hoặc các nguồn tài liệu khác để vận dụng vào bài giảng. Tuy nhiên, mức độ sử dụng phương pháp dạy học dự án chưa thường xuyên. Ba là, các câu hỏi, bài tập đưa ra chủ yếu ở mức độ nhận biết và thông hiểu, yêu cầu sinh viên nhắc lại kiến thức có liên quan hoặc nhận diện thông tin, sinh viên chỉ cần ghi nhớ kiến thức. Đối với các tình huống, bài tập để đánh giá khả năng hiểu, diễn giải, giải thích chưa được giảng viên sử dụng thường xuyên. Mặt khác, với dạng câu hỏi yêu cầu sinh viên có sử dụng những kiến thức đã học để vận dụng trong tình huống mới, mức độ yêu cầu cao hơn ít được giảng viên sử dụng. Bốn là, các tình huống dạy học chưa phong phú, sự kết hợp với các phương pháp kỹ thuật dạy học tích cực chưa nhiều. Hình thức tổ chức dạy học chủ yếu dưới dạng lớp - bài, thiên về lý thuyết, tính thực tiễn còn khiêm tốn. Nội dung dạy học còn trừu tượng, chưa kích thích được hứng thú, tính chủ động, tích cực học tập của sinh viên, chất lượng dạy học chưa cao. * Về phía sinh viên Thứ nhất, đa số sinh viên nhận thức được tầm quan trọng của học phần Tâm lý học mầm non trong việc rèn luyện nghiệp vụ cũng như trong quá trình đào tạo giáo viên mầm non. Sự nhận thức về tầm quan trọng của môn học sẽ là động cơ thúc đẩy tính tích cực học tập của sinh viên, kết quả học tập và khả năng vận dụng tri thức vào thực tiễn được nâng cao. Tuy nhiên, tỷ lệ đó không nhiều, số đông sinh viên cho rằng Tâm lý học mầm non là môn học không quan trọng, thậm chí nhiều sinh viên không hứng thú vì hàm lượng kiến thức nhiều và trừu tượng. Khi nhà trường áp dụng quy chế đào tạo theo tín chỉ, tư tưởng trung bình chủ nghĩa trong học tập được thể hiện rõ, sinh viên chú trọng kiến thức chuyên ngành vì các em cho rằng đó là hành trang của nghề. Thứ hai, về hứng thú học tập với môn học: Sinh viên chăm chú nghe giảng, ghi chép bài, hứng thú khi tham gia giải quyết tình huống có vấn đề, tuy nhiên, số đó chiếm tỷ lệ thấp, phần lớn chưa hứng thú, thiếu tích cực học tập. Thứ ba, việc hoàn thành nhiệm vụ học tập được sinh viên thực hiện một cách miễn cưỡng, không đảm bảo về số lượng và chất lượng tri thức, kỹ năng, kỹ xảo so với mục tiêu bài học. Nhiều sinh viên chưa có thói quen nghiên cứu tài liệu trước khi lên lớp. Kỹ năng vận dụng lý thuyết để giải quyết các tình huống thực tế chưa 3 tốt. Một trong những nguyên nhân là do sinh viên chưa có phương pháp tự học, tự nghiên cứu khi thay đổi môi trường học tập. Vì vậy, việc sử dụng các phương pháp dạy học nhằm phát triển năng lực tự học, tự nghiên cứu là một giải pháp hữu hiệu để nâng cao nhận thức về tầm quan trọng của môn học, động cơ và thái độ học tập, đặc biệt là kỹ năng và năng lực học tập giữ vai trò quan trọng. Dạy học dự án là một trong những phương pháp phát huy được những điểm này đối với bộ môn Tâm lý học mầm non. 2.2. Vận dụng phương pháp dạy học dự án trong giảng dạy môn Tâm lý học mầm non cho sinh viên Trường CĐSP Lạng Sơn 2.2.1. Thiết kế các chủ đề dự án học tập Không phải môn học nào, nội dung bài học nào cũng có thể thiết kế thành các dự án học tập vì vậy, giảng viên cần nghiên cứu, phân loại các nội dung bài học để lựa chọn và vận dụng các phương pháp dạy học phù hợp. Với môn Tâm lý học mầm non dành cho sinh viên năm thứ nhất, những tiết học đầu tiên của học phần, chúng tôi hướng dẫn sinh viên làm quen dần với phương pháp học tập ở trường Sư phạm, giới thiệu để làm quen với phương pháp dạy học dự án. Đồng thời căn cứ vào nội dung trọng tâm của môn học, chúng tôi có thể gợi ý các chủ đề của các dự án học tập như sau: Chương Nội dung Dự án học tập Chương 2: Các hoạt động tâm lý cơ bản của con người và của trẻ mầm non Sự phát triển hoạt động chủ đạo của trẻ mầm non (1) Tại sao: Giao lưu xúc cảm trực tiếp với người lớn là hoạt động chủ đạo của trẻ hài nhi? (2) Tại sao: Hoạt động với đồ vật là hoạt động chủ đạo của trẻ ấu nhi? (3) Tại sao: Hoạt động vui chơi là hoạt động chủ đạo của trẻ mẫu giáo? Sự phát triển tâm lý, ý thức và nhận thức của trẻ mầm non (1) Tìm hiểu sự hình thành và phát triển tâm lý - ý thức của trẻ mầm non (2) Tìm hiểu đặc điểm phát triển hoạt động nhận cảm của trẻ mầm non (3) Tìm hiểu đặc điểm phát triển hoạt động tư duy của trẻ mầm non (4) Tìm hiểu đặc điểm phát triển hoạt động tưởng tượng của trẻ mầm non (5) Tìm hiểu đặc điểm phát triển hoạt động ngôn ngữ của trẻ mầm non (6) Tìm hiểu đặc điểm phát triển hoạt động trí nhớ của trẻ mầm non Sự phát triển tình (1) Tìm hiểu đặc điểm phát triển tình cảm 4 cảm, ý chí, nhân cách của trẻ mầm non của trẻ mầm non (2) Tìm hiểu đặc điểm phát triển ý chí của trẻ mầm non (3) Tìm hiểu đặc điểm nhân cách của trẻ mầm non Chương 3: Cơ sở tâm lý của hoạt động dạy học ở trường mầm non Bước ngoặt 6 tuổi và chuẩn bị trình độ sẵn sàng tâm lý cho trẻ đến trường phổ thông Tìm hiểu thực trạng công tác chuẩn bị cho trẻ đến trường phổ thông của các trường mầm non Chương 5: Tâm lý học nhân cách người giáo viên mầm non (1) Tìm hiểu đặc điểm lao động sư phạm của giáo viên mầm non hiện nay (2) Tìm hiểu những phẩm chất của giáo viên mầm non theo chuẩn nghề nghiệp (3) Tìm hiểu những năng lực của giáo viên mầm non theo chuẩn nghề nghiệp (4) Tìm hiểu các con đường hình thành phẩm chất và năng lực đối với giáo viên mầm non Các chủ đề của dự án có thể được thực hiện chung cho các nhóm trong lớp học hoặc có thể được thực hiện phân hóa. Các nội dung của dự án học tập thường gắn với đối tượng là trẻ, giáo viên mầm non nên thường ở cuối mỗi bài, mỗi chương. Vì vậy, giảng viên cần chỉ dẫn cho sinh viên các nhiệm vụ và các yêu cầu thực hiện nhiệm vụ học tập ngay từ khi bắt đầu học mỗi chương, mỗi chủ đề bài học. 2.2.2. Hướng dẫn và xây dựng các tiêu chí đánh giá dự án học tập Trong quá trình dạy học, chúng tôi hướng dẫn sinh viên một số nội dung, nhiệm vụ sau đây: - Hướng dẫn sinh viên phân tích các chủ đề dự án thành các nhiệm vụ học tập cụ thể thông qua việc tìm hiểu lý luận cũng như thực tiễn của vấn đề. Chẳng hạn, dự án: Tại sao: Hoạt động vui chơi là hoạt động chủ đạo của trẻ mẫu giáo? sinh viên phải sử dụng sơ đồ tư duy để xác định các nội dung chính trong dự án. Cụ thể: (1) Khái niệm và đặc điểm của hoạt động vui chơi của trẻ mẫu giáo. (2) Các loại hoạt động vui chơi và ý nghĩa của nó đối với sự phát triển tâm lý, nhân cách của trẻ mẫu giáo (cụ thể với từng lứa tuổi: mẫu giáo bé, mẫu giáo nhỡ, mẫu giáo lớn). (3) Vai trò của người lớn (giáo viên mầm non) trong việc thiết kế và tổ chức hoạt động vui chơi để phát triển tối ưu tâm lý, nhân cách cho trẻ. Để thực hiện được các dự án đó, sinh viên phải nghiên cứu tài liệu lý thuyết, sưu tầm hình ảnh, bài viết trên mạng, chụp ảnh, quay video tại trường mầm non để 5 chứng minh cho từng luận cứ, khẳng định được luận điểm (giải quyết được các nhiệm vụ của dự án học tập). - Hướng dẫn sinh viên tổ chức hoạt động nhóm, có sự phân chia các nhiệm vụ; đặc biệt là trình bày các dự án học tập (theo mẫu), cụ thể: + Tên dự án: + Tổng quan: Mục tiêu của dự án; Người thực hiện; Phạm vi nghiên cứu, Thời gian. + Nội dung dự án: Lí do hình thành dự án; Nhiệm vụ của dự án; Điều kiện thực hiện dự án; Nguồn lực; Các thiết bị và cơ sở vật chất,... (nếu có) + Tổ chức thực hiện: Chia nhóm; Thực hiện các công việc được giao; Thu thập số liệu, báo cáo kết quả; Đánh giá sản phẩm; Kế hoạch thực hiện theo thời gian. + Sản phẩm của dự án: Danh mục các sản phẩm dự kiến: Tiêu chí đánh giá sản phẩm. + Phụ lục: Các tài liệu học tập và tham khảo; Bài học liên quan đến dự án; Câu hỏi định hướng cho sinh viên khi thực hiện và rút ra những kết luận từ dự án. - Hướng dẫn sinh viên các tiêu chí đánh giá dự án, chẳng hạn theo thang điểm 10 như sau: + Lập kế hoạch dự án (2 điểm): Tự đề xuất được kế hoạch thực hiện dự án; Phân công cụ thể các thành viên: nhiệm vụ, sản phẩm dự kiến, thời gian hoàn thành. + Thực hiện dự án (3 điểm): Độc lập thực hiện kế hoạch không cần sự hỗ trợ của giáo viên; Thực hiện đúng kế hoạch đã lập và linh hoạt; Các thành viên phối hợp thực hiện; Thu thập dữ liệu một cách khoa học, trình bày theo hướng dẫn. + Viết báo cáo dự án (2 điểm): Cấu trúc báo cáo đảm bảo rõ ràng, khoa học, logic; Có hình ảnh, số liệu minh họa.... + Trình bày kết quả dự án (2 điểm): Thuyết trình rõ ràng, hiểu biết về dự án; Đặt câu hỏi cho nhóm khác; Trả lời câu hỏi linh hoạt, giải đáp thỏa đáng những ý kiến phản biện của sinh viên và giảng viên. 2.2.3. Tổ chức dạy học dự án theo quy trình - Tổ chức cho sinh viên thực hiện và đánh giá các dự án học tập: Giảng viên nắm vững quy trình tổ chức dạy học dự án gồm các bước với những nội dung cụ thể dưới đây: Bước 1: Xây dựng ý tưởng dự án: Sinh viên/nhóm sinh viên tự đề xuất hoặc giảng viên gợi dẫn để sinh viên đề xuất dạy học dự án. Giảng viên có thể sử dụng các kỹ thuật dạy học KWL, động não, sử dụng sơ đồ tư duy để giúp sinh viên phát triển ý tưởng sáng tạo. Bước 2: Xây dựng kế hoạch thực hiện dự án học tập: Sinh viên /nhóm sinh viên xác định mục tiêu và kế hoạch thực hiện dự án học tập. Kế hoạch gồm các nội dung cần thực hiện để hoàn thành dự án học tập, kế hoạch phải chi tiết và cụ thể. Trong kế hoạch cần thể hiện sự phân công nhiệm vụ từ nhóm trưởng đến từng thành viên, thời lượng thực hiện và thời gian kết thúc dự án học tập. Sử dụng kỹ thuật 5W1H để giúp sinh viên phân tích nội dung và nhiệm vụ cho các thành viên. 6 Bước 3: Thực hiện kế hoạch thực hiện dự án. Theo kế hoạch phân công nhiệm vụ, các thành viên triển khai thực hiện nhiệm vụ và thu hoạch sản phẩm (sản phẩm có thể là hình ảnh, video và cũng có thể là bài báo cáo). Phát triển năng lực phân tích, xử lý thông tin, tổng hợp cũng như khái quát hóa nội dung, nhiệm vụ học tập; từ đó hình thành và phát triển tư duy biện chứng cho sinh viên. Bước 4: Kết thúc dự án học tập - Báo cáo sản phẩm (báo cáo kết quả; báo cáo sản phẩm và đánh giá kết quả thực hiện dự án). Tổ chức cho mỗi nhóm có 01 thành viên tham gia trong ban giám khảo để phát triển năng lực phân tích và phản biện cho sinh viên. Như vậy, quy trình thực hiện dự án học tập có nhiều điểm tương đồng với quy trình thực hiện một đề tài nghiên cứu khoa học. Thông qua vận dụng dự án học tập, sinh viên có cơ hội để hình thành và phát triển nhiều năng lực khác nhau. Trong quá trình thực hiện dự án, giảng viên còn hướng dẫn sinh viên khai thác tài liệu trên mạng Internet, sưu tầm tranh ảnh, hình vẽ minh họa thậm chí là sinh viên có thể chụp ảnh, quay phim Việc tổ chức đánh giá các dự án học tập được thực hiện công khai trước lớp, có sự tham gia của giảng viên và sinh viên. Trong đó nhấn mạnh việc xây dựng các tiêu chí đánh giá việc giải quyết vấn đề của sinh viên. 3. Kết luận Qua vận dụng phương pháp dạy học dự án trong giảng dạy học phần Tâm lý học mầm non ở Trường Cao đẳng Sư phạm Lạng Sơn, chúng tôi rút ra một số kết luận sau: Phương pháp dạy học dự án là một trong những phương pháp dạy học đòi hỏi người học phải “học qua làm”, tự khám phá các nội dung học tập thông qua việc hoàn thành các nhiệm vụ được giao. Thông qua phương pháp dạy học dự án, chính là thực hiện nguyên tắc “học đi đôi với hành, lý luận gắn liền với thực tiễn”, theo quy trình phát hiện vấn đề, giải quyết vấn đề và trình bày kết quả học tập theo sự lựa chọn của bản thân. Ở đó, sinh viên có nhiều cơ hội, được tôn trọng, được thừa nhận và được khẳng định, tạo ra môi trường học tập hợp tác, học ở mọi lúc, mọi nơi, đa dạng các sản phẩm học tập. Khi thực hiện các nhiệm vụ học tập, sinh viên không chỉ quan tâm đến kết quả học tập mà còn là quá trình tạo ra sản phẩm. Hoạt động học không chỉ được đánh giá về số lượng kiến thức mà sinh viên tích lũy được mà quan trọng là các kỹ năng mềm cũng như kỹ năng nghề nghiệp được hình thành ở sinh viên. Phương pháp dạy học dự án không chỉ phù hợp với việc giảng dạy các học phần Tâm lý học mầm non, Giáo dục học mầm non mà còn có thể áp dụng cho nhiều môn học khác trong nhà trường. Để tổ chức dạy học dự án có hiệu quả, cần có sự tận tâm và chuyên nghiệp của giảng viên; sự nỗ lực khắc phục khó khăn, tinh thần trách nhiệm và sáng tạo của sinh viên. Có như vậy mới phát huy được vai trò tích cực của dạy học dự án là phát triển phẩm chất và năng nghề nghiệp cho sinh viên thích ứng với yêu cầu ngày càng cao của hoạt động nghề nghiệp. 7 Qua tìm hiểu cho thấy, việc sử dụng phương pháp dạy học tích cực trong giảng dạy học phần Tâm lý học mầm non cho sinh viên chưa nhiều. Sinh viên chưa phát huy tính tích cực của bản thân, tư tưởng học tập thụ động vẫn còn nhiều. Từ thực trạng đó, chúng tôi áp dụng phương pháp dạy học dự án, bước đầu đã thu được kết quả nhất định, cho thấy sinh viên tích cực hơn, hứng thú hơn, bài học sinh động hơn, giúp sinh viên lĩnh hội tri thức hiệu quả. Đặc biệt, phương pháp dạy học dự án đã phát triển năng lực hoạt động trí tuệ, khả năng hệ thống hóa kiến thức, tư duy logic; sinh viên đã biết vận dụng kiến thức tiếp thu được vào cuộc sống. Tuy nhiên, không có phương pháp dạy học nào là vạn năng, phương pháp dạy học dự án dù có tích cực, hiệu quả đến đâu thì vẫn có những hạn chế nhất định. Vì vậy, cần căn cứ vào mục tiêu, nội dung kiến thức, điều kiện hoàn cảnh cụ thể để phát huy thế mạnh, đồng thời, đó cũng là để khắc phục những hạn chế của phương pháp. Để vận dụng hiệu quả, đòi hỏi mỗi giảng viên cần nhận thức đầy đủ về vai trò của phương pháp, nắm vững bản chất, quy trình, cách sử dụng, nếu lạm dụng hoặc sử dụng không khéo dễ dẫn đến mất nhiều thời gian, phá vỡ cấu trúc lý thuyết của bài học. Đặc biệt, cần khuyến khích, tạo điều kiện để sinh viên tham gia tranh luận, đưa ra ý kiến, tư duy phản biện trong quá trình học tập. Mặt khác, cần tăng cường rèn luyện những kỹ năng cơ bản của người học như đọc sách, tìm kiếm và xử lý thông tin, phát hiện và giải quyết vấn đề, thuyết trình, làm việc nhóm. Đây là những kỹ năng rất quan trọng mà người học cần có để vận dụng có hiệu quả phương pháp dạy học dự án trong dạy học nói chung và môn Tâm lý học mầm non nói riêng./. DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO 1. Nguyễn Văn Cường - Bernd Meier (2007), Một số vấn đề chung về đổi mới phương pháp dạy học ở phổ thông, Tài liệu bồi dưỡng giáo viên, Dự án phát triển giáo viên THPT. 2. Lê Văn Hồng, Lê Ngọc Lan (1998), Tâm lý học lứa tuổi và Tâm lý học sư phạm, Nxb Giáo dục. 3. Nguyễn Xuân Thức (chủ biên) (2007), Tâm lý học Đại cương, Nxb Đại học sư phạm. 4. Trần Trọng Thuỷ (chủ biên) - Ngô Công Hoàn - Bùi Văn Huệ - Lê Ngọc Lan - Nguyễn Quang Uẩn (2001), Bài tập thực hành Tâm lý học (Tài liệu tham khảo cho sinh viên các trường ĐHSP), Nxb Đại học Quốc gia Hà Nội. 5. Nguyễn Ánh Tuyết, Nguyễn Thị Như Mai (2011), Giáo trình Sự phát triển tâm lý trẻ em lứa tuổi mầm non (Dành cho hệ Cao đẳng Sư phạm Mầm non), Nxb Giáo dục Việt Nam. 6. Nguyễn Quang Uẩn, Trần Trọng Thủy (2003), Tâm lý học đại cương, Nxb Đại học Sư phạm.