Vận dụng một số kĩ thuật đánh giá quá trình trong dạy học môn Toán ở Trung học cơ sở

ong bảng sau: Vấn đề Nguyên tắc giải 1) Chứng minh rằng phương trình: x2 + x + 1 = 0 vô nghiệm. 2) Tìm hai số biết tổng của chúng bằng 27 và tích của chúng bằng 180. 3) Giải phương trình: x4 - 13x2 + 36 = 0. 4) Bác Hiệp và cô Liên đi xe đạp từ làng lên tỉnh trên quãng đường dài 30km, khởi hành cùng một lúc. Vận tốc xe của bác Hiệp lớn hơn vận tốc xe của cô Liên là 3km/h nên bác Hiệp đến trước cô Liên nửa giờ. Tính vận tốc xe của mỗi người. a) Đặt ẩn phụ đưa về phương trình bậc hai. b) Tính biệt thức Δ và xét dấu. c) Giải bài toán bằng cách lập phương trình. d) Vận dụng định lí Vi-ét. Câu trả lời mong đợi là 1) và b), 2) và d), 3) và a), 4) và c). * Hồ sơ giải pháp: Mục đích của kĩ thuật này là nhằm đánh giá khả năng giải quyết vấn đề của HS và đánh giá xem mức độ hiểu, phương pháp giải quyết vấn đề ở mức độ nào. HS được yêu cầu trình bày các bước mà các em thực hiện để giải quyết vấn đề, sau đó mô tả cách làm ở mỗi bước. Lưu ý rằng HS chỉ cần mô tả cách làm chứ không cần tính toán chi tiết, cụ thể. Ví dụ 8: Sau khi học xong nội dung “Giải bài toán bằng cách lập phương trình” ở lớp 9, GV yêu cầu HS trình bày và mô tả các bước giải quyết bài toán sau: “Một mảnh đất hình chữ nhật có diện tích 240m2. Nếu tăng chiều rộng 3m và giảm chiều dài 4m thì diện tích mảnh đất không đổi. Tính kích thước của mảnh đất”. HS Nguyễn Gia Bảo trình bày như sau: - Bước 1: Đặt các ẩn để làm xuất hiện các phương trình toán học. Gọi x là chiều dài, y là chiều rộng của mảnh đất; - Bước 2: Tìm các mối liên hệ giữa x và y, ta có: x.y = 240 và (y + 3).(x - 4) = 240; - Bước 3: Tính x, y từ các phương trình ở bước 2; - Bước 4: Kết luận về kích thước mảnh đất. Thông qua phần trình bày của Gia Bảo, GV có thể đánh giá được rằng HS này hiểu và biết cách giải quyết vấn đề nêu trên. * Thẻ áp dụng: Đánh giá mức độ hiểu bài và khả năng vận dụng những kiến thức đã học vào giải quyết vấn đề thực tiễn. HS sau khi đọc/học lí thuyết/quy trình, GV thiết kế một thẻ áp dụng, yêu cầu HS viết ít nhất một ứng dụng hoặc một hiện tượng thực tế liên quan đến nội dung đã học. Kĩ thuật này thường được sử dụng trong các hoạt động củng cố, vận dụng kiến thức đã học. 2.4.3. Nhóm các kĩ thuật tự đánh giá và phản hồi về quá trình dạy học * Bảng kiểm theo chủ đề: HS được hướng dẫn thiết kế hoặc trả lời một bảng kiểm (dạng có/không; đúng/sai...) theo một chủ đề nào đó. Kĩ thuật này giúp HS nhìn lại và đánh giá công việc của bản thân bằng cách so sánh nó với các chuẩn nào đó. Bảng kiểm thường được sử dụng trong các tiết ôn tập hoặc ở cuối bài học, nhằm đánh giá khả năng lĩnh hội kiến thức của HS sau khi học một chủ đề môn Toán. Khi thiết kế nội dung các tiêu chí trong bảng kiểm, GV lưu ý rằng các tiêu chí này cần được trình bày rõ ràng, phù hợp với nhận thức của HS THCS để các em có thể hiểu và tự đánh giá được việc học của mình. * Bảng liệt kê mục tiêu của chủ đề được học: Đánh giá mức độ quan tâm của người học về những kiến thức, kĩ năng trước khi học một nội dung/chủ đề nào đó. Đây là một bản liệt kê các kiến thức, kĩ năng do GV xây dựng, gồm danh mục các nội dung, kiến thức, kĩ năng cần được tăng cường và yêu cầu hoàn thành trước khi học xong một môn học nào đó. Với các nội dung khác nhau, HS sẽ cho biết mối quan tâm và đánh giá mức độ quan trọng của kiến thức đó. Bảng liệt kê mục tiêu của chủ đề được học thường được phát cho HS ở cuối buổi học, nhằm tìm hiểu mức độ quan tâm của HS đối với chủ đề bài học tiếp theo, từ đó giúp GV có định hướng cho việc chuẩn bị kế hoạch bài học dạy. Nội dung của các mục tiêu trong bảng cần được trình bày rõ ràng, phù hợp với nhận thức của HS THCS để các em có thể hiểu và tự đánh giá được mức độ quan tâm của mình. VJE Tạp chí Giáo dục, Số 492 (Kì 2 - 12/2020), tr 22-27 ISSN: 2354-0753 27 Ví dụ 9: Ở lớp 9, trước khi học chủ đề “Hàm số bậc nhất và đồ thị”, GV cho HS điền vào bảng sau (1 là mức thấp nhất, 3 là mức cao nhất): Nội dung kiến thức, kĩ năng Mức độ quan tâm 1 2 3 1. Thiết lập được bảng giá trị của hàm số bậc nhất y = ax + b (a ≠ 0) 2. Vẽ được đồ thị hàm số bậc nhất y = ax + b (a ≠ 0) 3. Xác định được hệ số góc của đường thẳng y = ax + b (a ≠ 0) 4. Sử dụng được hệ số góc của đường thẳng để giải thích được sự cắt nhau hoặc song song của hai đường thẳng cho trước 5. Vận dụng được hàm số bậc nhất và đồ thị vào giải quyết một số bài toán thực tiễn Sau khi thực hiện khảo sát lớp 9A, GV nhận thấy 90% HS lớp này quan tâm đến các nội dung 1, 2, 3, 4 ở mức độ 3, nhưng đối với nội dung số 5 (vận dụng được hàm số bậc nhất và đồ thị vào giải quyết một số bài toán thực tiễn) thì có khoảng 60% HS trong lớp chỉ quan tâm ở mức độ 1. Dựa vào kết quả này, GV thấy rằng cần chuẩn bị các ví dụ và bài toán thực tiễn có vận dụng hàm số bậc nhất và đồ thị thật hay và hấp dẫn để kích thích động cơ học tập của HS trong nội dung này, đồng thời nhấn mạnh cho các em về ý nghĩa của việc vận dụng các kiến thức toán học vào thực tiễn. * Khảo sát sự tự tin về chủ đề học: GV tạo một cuộc khảo sát đơn giản, liên quan đến những kiến thức, kĩ năng cụ thể và yêu cầu HS đánh giá mức độ tự tin của bản thân. Qua đó, GV có thể nhận thấy mình cần giáo dục, bồi dưỡng những kiến thức, kĩ năng gì cho người học. Bài học sau đó có thể được cấu trúc lại để hình thành sự tự tin cho người học. Khảo sát này thường được thực hiện ở thời điểm cuối bài học, sau khi HS đã học xong nội dung kiến thức cần khảo sát. 3. Kết luận Đánh giá là một khâu quan trọng của quá trình dạy học. Đánh giá quá trình là hoạt động đánh giá diễn ra trong suốt quá trình dạy học, cung cấp thông tin phản hồi cho GV nhằm mục tiêu cải thiện hoạt động hướng dẫn, giảng dạy. Bài báo đã làm rõ khái niệm đánh giá quá trình và đề xuất một số kĩ thuật đánh giá quá trình có thể vận dụng trong dạy học môn Toán ở THCS. Nếu GV thực hiện tốt các khâu đánh giá và đánh giá quá trình sẽ giúp cho HS phát huy được tính tích cực học tập, khắc phục được những nhược điểm, hạn chế của bản thân và nâng cao được hiệu quả học tập nói chung và học tập môn Toán nói riêng cho các em. Tài liệu tham khảo Andersson, C., Palm, T. (2017). Characteristics of improved formative assessment practice. Education Inquiry, 8(2), 104-122. Angelo, T.A, Cross, K.P (1993). Classroom assessment techniques. San Francisco: Jossey-Bass Publishers. Black, P., Wiliam, D. (1998). Assessment and classroom learning. Assessment in education: Principles, Policy & Practice, 5(1), 7-74. Barry, Kenvin, King, Len (1993). Beginning teaching. Australia: Social Science Press. Cook, H.G. (2009). Formative assessment: Best practices part I [powerpoint slides]. Retrieved from Form_%20Assess_Ppt_1_rev050709.pdf. Dixson, D.D., Worrel, F.C. (2016). Formative and summative assessment in the classroom. Theory into Practice, 55(2), 153-159. Hattie, J. (2009). Visible learning: a synthesis of over 800 meta - analyses relating to achievement. London: Routledge. Mink, D.V (2010). Strategies for teaching mathematics. Huntington Beach: Shell Education Publishing. Nguyễn Bá Kim (2015). Phương pháp dạy học môn Toán. NXB Đại học Sư phạm. Nguyễn Công Khanh, Đào Thị Oanh (2017). Giáo trình kiểm tra, đánh giá trong giáo dục. NXB Đại học Sư phạm. Sái Công Hồng, Lê Thái Hưng, Lê Thị Hoàng Hà, Lê Đức Ngọc (2017). Giáo trình kiểm tra, đánh giá trong dạy học. NXB Đại học Quốc gia Hà Nội. Wiliam, D., Thompson, M. (2007). Integrating assessment with instruction: What will it take to make it work? In C.A.Dwyer (Ed.). The future of assessment: Shaping teaching and learning (pp.53-82). Mahwah, NJ: Erlbaum.