Vận dụng lý luận về hình thái kinh tế - Xã hội giải thích quá trình phát triển của Việt Nam ngày nay

Môc lôc Lêi giíi thiÖu........................................................... ..........................3 PhÇN A Giíi thiÖu ®Ò tµi I. Kh¸i niÖm vÒ h×nh th¸i kinh tÕ x· héi 4 TÝnh cÊp thiÕt cña ®Ò tµi 4 Môc ®Ých,ý nghÜa cña viÖc nghiªn cøu ®Ò tµi 5 PHÇN B Néi dung I. Häc thuyÕt H×nh th¸i kinh tÕ x· héi 5 II. Qu¸ ®é lªn Chñ nghÜa X· héi,con ®­êng ph¸t triÓn tÊt yÕu cña c¸ch m¹ng X· héi Chñ nghÜa ë n­íc ta hiÖn nay 11 PHÇN C KÕt luËn 18 Danh môc tµi liÖu tham kh¶o 20 Lêi giíi thiÖu «n ” TriÕt häc M¸c - LªNin ” cã thÓ nãi lµ mét m«n häc rÊt khã ®Ó cã thÓ hiÓu ®­îc cÆn kÏ, râ rµng vÒ nã. Do vËy viÖc lµm bµi ” TiÓu luËn TriÕt häc ” còng h¼n kh«ng n»m ngoµi môc ®Ých gióp cho sinh viªn cã thÓ hiÓu s©u, réng h¬n vÒ m«n häc nµy. Muèn vËy mçi ng­êi ph¶i tù t×m tßi, tra kh¶o c¸c tµi liÖu, s¸ch b¸o ®Ó phôc vô cho c«ng viÖc cña m×nh.Vµ v× thÕ bÒ dÇy kiÕn thøc cña mçi ng­êi sÏ ®­îc t¨ng lªn.VÒ ®Ò tµi "VËn dông Lý luËn vÒ H×nh th¸i kinh tÕ - x· héi gi¶i thÝch qu¸ tr×nh ph¸t triÓn cña ViÖt Nam ngµy nay” h¼n rÊt bæ Ých vµ cÇn thiÕt v× tõ x­a con ng­êi ®· muèn t×m hiÓu vÒ chÝnh m×nh, vÒ thÕ giíi xung quanh mµ vÊn ®Ò ®Æt ra hÕt søc bøc xóc lµ Kinh tÕ - X· héi nã bao trïm lªn tÊt c¶, nã g¾n liÒn víi mçi ng­êi mµ ë ®©y h×nh th¸i Kinh tÕ - X· héi cña M¸c lµ mét b­íc ®ét ph¸, lµ nÒn t¶ng lý luËn cña Chñ nghÜa duy vËt lÞch sö. ViÖc nghiªn cøu nã nh­ thÕ nµo ®Ó vËn dông vµo thùc tiÔn n­íc ta, qu¸ ®é lªn Chñ nghÜa X· héi lµ hÕt søc cÇn thiÕt. Tõ nh÷ng nhËn thøc trªn t«i ®· m¹nh d¹n chän ®Ò tµi nµy ®Ó viÕt chi bµi tiÓu luËn cña m×nh. Trong qu¸ tr×nh nghiªn cøu vµ lµm ®Ò tµi, mÆc dï ®· rÊt cè g¾ng nh­ng ch¾c ch¾n cßn nhiÒu thiÕu sãt. T«i rÊt mong cã ®­îc sù gãp ý cña thÇy vµ c¸c ®ång chÝ ®Ó bµi lµm cã thÓ hoµn thiÖn h¬n. Bè côc cña bµi tiÓu luËn gåm ba phÇn chÝnh nh­ sau: PhÇN A: Giíi thiÖu ®Ò tµi I. Kh¸i niÖm vÒ h×nh th¸i kinh tÕ TÝnh cÊp thiÕt cña ®Ò tµi. Môc ®Ých,ý nghÜa cña viÖc nghiªn cøu ®Ò tµi PHÇN B: Néi dung I. Häc thuyÕt H×nh th¸i kinh tÕ x· héi II. Qu¸ ®é lªn Chñ nghÜa X· héi,con ®­êng ph¸t triÓn tÊt yÕu cña c¸ch m¹ng X· héi Chñ nghÜa ë n­íc ta hiÖn nay PHÇN C: KÕt luËn phÇn a Giíi thiÖu ®Ò tµi Kh¸i niÖm vÒ H×nh th¸i kinh tÕ X· héi. ×nh th¸i Kinh tÕ - X· héi lµ mét ph¹m trï cña Chñ nghÜa duy vËt lÞch sö dïng ®Ó chØ x· héi ë tõng giai ®o¹n lÞch sö nhÊt ®Þnh víi mét kiÓu Quan hÖ s¶n xuÊt ®Æc tr­ng cho x· héi ®ã phï hîp víi mét tr×nh ®é nhÊt ®Þnh cña Lùc l­îng s¶n xuÊt vµ víi mét KiÕn tróc th­îng tÇng phï hîp ®­îc x©y dùng trªn nh÷ng quan hÖ Êy. Ngoµi nh÷ng mèi quan hÖ c¬ b¶n trªn ®©y H×nh th¸i Kinh tÕ - X· héi cßn cã nh÷ng quan hÖ vÒ d©n téc, giai ®o¹n lÞch sö vµ c¸c quan hÖ kh¸c. C¸c quan hÖ trªn ®©y tuy cã vai trß ®éc lËp nhÊt ®Þnh nh­ng còng bÞ chi phèi bëi nh÷ng ®iÒu kiÖn vËt chÊt kinh tÕ cô thÓ vµ nh÷ng quan hÖ c¬ b¶n kh¸c cña x· héi. TÝnh cÊp thiÕt cña ®Ò tµi. Häc thuyÕt cña M¸c vÒ H×nh th¸i Kinh tÕ - X· héi ra ®êi lµ mét cuéc c¸ch m¹nh trong toµn bé quan niÖm vÒ lÞch sö x· héi, lµ c¬ së ph­¬ng ph¸p luËn cña sù ph¸t triÓn khoa häc vÒ qu¸ tr×nh vËn ®éng vµ ph¸t triÓn x· héi. Nhê cã lý luËn H×nh th¸i Kinh tÕ - X· héi nµy lÇn ®Çu tiªn trong lÞch sö M¸c ®· chØ râ ®­îc b¶n chÊt cña tõng chÕ ®é x· héi. Nh­ vËy, lý luËn h×nh th¸i Kinh tÕ - X· héi gióp chóng ta nghiªn cøu mét c¸ch ®óng ®¾n vµ khoa häc vÒ sù vËn hµnh cña x· héi trong giai ®o¹n ph¸t triÓn nhÊt ®Þnh. Do ®Æc ®iÓm vÒ lÞch sö vÒ nh÷ng quan hÖ vµ thêi gian, kh«ng ph¶i quèc gia nµo còng ph¶i tr¶i qua tÊt c¶ c¸c h×nh th¸i Kinh tÕ - X· héi theo mét s¬ ®å chung.LÞch sö cho thÊy cã nh÷ng n­íc ®· bá qua mét h×nh th¸i Kinh tÕ - X· héi nµo ®ã trong tiÕn tr×nh ph¸t triÓn cña m×nh. VËn dông ®iÒu nµy vµo hoµn c¶nh cô thÓ ë n­íc ta hiÖn nay chóng ta cã c¬ së khoa häc ®Ó chøng minh r»ng con ®­êng qu¸ ®é lªn Chñ nghÜa x· héi bá qua T­ b¶n chñ nghÜa ë n­íc ta - c¶ trong ®iÒu kiÖn hiÖn nay - vÉn lµ tÊt yÕu vµ hoµn toµn cã kh¶ n¨ng thùc hiÖn ®­îc. Nh­ vËy, viÖc nghiªn cøu ®Ò tµi : "VËn dông Lý luËn vÒ H×nh th¸i kinh tÕ - x· héi gi¶i thÝch qu¸ tr×nh ph¸t triÓn cña ViÖt Nam ngµy nay” lµ rÊt thùc tiÔn vµ cÊp b¸ch c¶ vÒ mÆt lý luËn lÉn thùc tiÔn. Môc ®Ých vµ ý nghÜa cña viÖc nghiªn cøu ®Ò tµi. Môc ®Ých Nghiªn cøu ®Ò tµi "VËn dông Lý luËn vÒ H×nh th¸i kinh tÕ - x· héi gi¶i thÝch qu¸ tr×nh ph¸t triÓn cña ViÖt Nam ngµy nay” gióp chóng ta thªm phÇn hiÓu râ vÒ h×nh th¸i Kinh tÕ - X· héi cña M¸c vµ ¸p dông lý luËn nµy vµo thùc tiÔn ë n­íc ta hiÖn nay. ý nghÜa ViÖc n¾m v÷ng b¶n chÊt khoa häc cña lý luËn vÒ h×nh th¸i Kinh tÕ X· héi sÏ thÓ hiÖn ®­îc chÝnh x¸c nh÷ng vÊn ®Ò cßn yÕu nhÊt cña ®êi sèng Kinh tÕ X· héi. Mµ muèn thùc hiÖn tèt mét ®iÒu g× th× ph¶i hiÓu ®­îc b¶n chÊt cña nã, do vËy ®èi víi c¸ch m¹ng Chñ nghÜa X· héi mµ ë ®©y ta nãi ®Õn lµ n­íc ta qu¸ ®é lªn Chñ nghÜa X· héi bá qua chÕ ®é T­ b¶n th× viÖc nghiªn cøu kÜ vÒ H×nh th¸i Kinh tÕ X· héi ®Ó ¸p dông nã thËt linh ®éng vµo thùc tiÔn ë n­íc ta lµ mét viÖc lµm hÕt søc quan träng vµ cÇn thiÕt. phÇn b néi dung Häc thuyÕt vÒ H×nh th¸i Kinh tÕ - X· héi. NÒn t¶ng lý luËn cña chñ nghÜa duy vËt lÞch sö. Nh÷ng c¬ së xuÊt ph¸t ®Ó ph©n tÝch ®êi sèng x· héi hi x©y dùng quan niÖm duy vËt vÒ lÞch sö M¸c vµ F.¡ngen ®· xuÊt ph¸t tõ nh÷ng tiªu ®Ò sau ®©y : " Tiªn ®Ì ®Çu tiªn cña toµn bé lÞch sö nh©n lo¹i th× dÜ nhiªn lµ sù tån t¹i cña nh÷ng c¸ nh©n, con ng­êi sèng ”. X· héi d­íi bÊt k× mét h×nh thøc nµo còng lµ sù liªn hÖ vµ t¸c ®éng qua l¹i gi÷a ng­êi víi ng­êi. Ngay tõ khi míi ra ®êi, con ng­êi ®· cã nhu cÇu t×m hiÓu vÒ chÝnh m×nh vµ vÒ ThÕ giíi xung quanh. C¸c nhµ t­ t­ëng ®· tõng tiÕp cËn vÊn ®Ò con ng­êi d­íi nhiÒu h×nh thøc, nhiÒu gãc ®é kh¸c nhau vµ cã nhiÒu ®ãng gãp quý b¸u : Ph¸t hiÖn ra nhiÒu thuéc tÝnh, phÈm chÊt, n¨ng lùc phong phó, k× diÖu cña con ng­êi vÒ mäi mÆt sinh häc, x· héi còng nh­ t©m lý, ý thøc. Trªn c¬ së ®ã, hä cã ®Ò xuÊt nh÷ng con ®­êng, biÖn ph¸p h­íng con ng­êi ®Õn cuéc sèng tèt ®Ñp. Nh­ng do nh÷ng h¹n chÕ lÞch sö, nªn nh÷ng nhµ t­ t­ëng tr­íc ®©y ch­a cã c¸i nh×n ®Çy ®ñ vÒ tån t¹i cña con ng­êi còng nh­ vÒ lÞch sö x· héi loµi ng­êi, do vËy, hä ®· m¾c mét sai lÇm lín. §Ó kh¾c phôc ®iÒu nµy triÕt häc M¸c ®· cã nh÷ng ph¸t hiÖn míi, nh÷ng ®ãng gãp míi. LÇn ®Çu tiªn M¸c v¹ch ra ph­¬ng thøc tån t¹i cña con ng­êi, xuÊt ph¸t tõ cuéc sèng cña con ng­êi hiÖn thùc. M¸c ®­a ra mét trong nh÷ng luËn ®iÓm ®­îc coi lµ quan träng nhÊt trong quan ®iÓm duy vËt vÒ lÞch sö cña «ng : ”Trong tÝnh hiÖn thùc cña nã, b¶n chÊt cña con ng­êi lµ tæng hoµ c¸c mèi quan hÖ x· héi ”. Theo C.M¸c con ng­êi tån t¹i trong x· héi víi t­ c¸ch lµ s¶n phÈm cña x· héi, h¬n n÷a con ng­êi kh«ng ph¶i lµ s¶n phÈm cña x· héi nãi chung mµ bao giê còng lµ s¶n phÈm cña mét h×nh th¸i x· héi nhÊt ®Þnh. MÆt kh¸c, M¸c nhËn thÊy ph­¬ng thøc tån t¹i cña con ng­êi chÝnh lµ ho¹t ®éng cña hä. C¸c quy ®Þnh hµnh vi lÞch sö ®Çu tiªn vµ còng lµ ®éng lùc thóc ®Èy con ng­êi ho¹t ®éng trong suèt lÞch sö cña m×nh lµ nhu cÇu vµ lîi Ých. F.¡ngen ®· viÕt: ”... ®· ph¸t hiÖn ra quy luËt ph¸t triÓn cña lÞch sö loµi ng­êi nghÜa lµ t×m ra sù thùc ®¬n gi¶n... lµ tr­íc hÕt con ng­êi cÇn ph¶i ¨n mÆc, ë uèng tr­íc khi cã thÓ lo ®Õn chuyÖn lµm chÝnh trÞ, khoa häc, nghÖ thuËt, t«n gi¸o... ”. Nh­ vËy, nhu cÇu tån t¹i cña con ng­êi h×nh thµnh mét c¸ch kh¸ch quan vµ cã nhiÒu thang bËc mµ tr­íc ®ã lµ nhu cÇu sèng (¨n, uèng, mÆc, ë...) sau ®ã míi ®Õn nhu cÇu kh¸c nh­ giao tiÕp vµ tham gia vµo c¸c sinh ho¹t céng ®ång, nhu cÇu ph¸t triÓn t©m hån vµ trÝ tuÖ,... V× vËy mµ ho¹t ®éng lÞch sö ®Çu tiªn cña con ng­êi lµ s¶n xuÊt ra nh÷ng t­ liÖu cÇn thiÕt ®Ó tho¶ m·n nh÷ng nhu cÇu cña m×nh. Víi quan niÖm ®ã C.M¸c ®· ®i dÕn kÕt luËn r»ng : Ph­¬ng thøc s¶n xuÊt lµ c¸i quyÕt ®Þnh toµn bé ®êi sèng x· héi vµ nh­ng mÆt c¬ b¶n cña ho¹t ®éng x· héi thÓ hiÖn ra víi t­ c¸ch lµ nh÷ng h×nh thøc kh¸c cña s¶n xuÊt vËt chÊt.S¶n xuÊt vËt chÊt chÝnh lµ yÕu tè nÒn t¶ng v× nã t¹o ra nh÷ng ®iÒu kiÖn vËt chÊt cho x· héi tån t¹i, lµ ®éng lùc ph¸t triÓn cña x· héi, chi phèi nh÷ng yÕu tè kh¸c trong cÊu tróc x· héi, lµ c¬ së cña lÞch sö loµi ng­êi, t¹o ra nh÷ng t­ liÖu sinh ho¹t, mµ nh÷ng t­ liÖu sinh ho¹t nµy ®¸p øng nhu cÇu sèng cña con ng­êi, t¹o ra nh÷ng t­ liÖu s¶n xuÊt mµ nh÷ng t­ liÖu s¶n xuÊt nµy t¹o ra nh÷ng thêi ®¹i lÞch sö cña loµi ng­êi. Còng nh­ trong qu¸ tr×nh s¶n xuÊt vËt chÊt th× con ng­êi tù t¹o ra vµ hoµn thiÖn chÝnh b¶n th©n m×nh. Nh­ vËy, s¶n xuÊt vËt chÊt lµ ®iÒu kiÖn kh«ng thÓ thiÕu trong bÊt k× mét x· héi nµo. Tuy nhiªn s¶n xuÊt chØ lµ yÕu tè nÒn t¶ng cña ho¹t ®éng s¶n xuÊt. Trªn c¬ së vËt chÊt vµ s¶n xuÊt vËt chÊt hay trªn c¬ së tån t¹i x· héi th× con ng­êi ®· s¶n sinh ra ý thøc mµ ®Æc tr­ng lµ hÖ t­ t­ëng ®¹o ®øc, t«n gi¸o. C¸c nhµ s¸ng lËp ra chñ nghÜa duy vËt lÞch sö ®· ®Æt ra vµ gi¶i quyÕt ®óng ®¾n mèi quan hÖ biÖn chøng gi÷a tån t¹i x· héi vµ ý thøc x· héi nµy. C.M¸c x¸c lËp nguyªn lý cã tÝnh chÊt ph­¬ng ph¸p luËn ®Ó gi¶i quyÕt vÊn ®Ò nµy lµ : ” kh«ng ph¶i ý thøc con ng­êi quyÕt ®Þnh tån t¹i cña hä, tr¸i l¹i, chÝnh sù tån t¹i x· héi cña hä quyÕt ®Þnh ý thøc cña hä ”. X· héi lµ bé phËn ®Æc thï cña thÕ giíi vËt chÊt,vËn ®éng vµ ph¸t triÓn theo quy luËt kh¸ch quan. Quy luËt x· héi lµ nh÷ng mèi liªn hÖ b¶n chÊt, tÊt yÕu, l¾p ®i l¾p l¹i cña c¸c qu¸ tr×nh,hiÖn t­îng cña ®êi sèng x· héi, ®Æc tr­ng cho khuynh h­íng c¬ b¶n ph¸t triÓn cña x· héi tõ thÊp ®Õn cao. H×nh th¸i Kinh tÕ - X· héi a) H×nh th¸i Kinh tÕ - X· héi lµ mét ph¹m trï cña Chñ nghÜa duy vËt lÞch sö dïng ®Ó chØ x· héi ë tõng giai ®o¹n lÞch sö nhÊt ®Þnh víi mét kiÓu quan hÖ s¶n xuÊt ®Æc tr­ng cho x· héi ®ã, phï hîp víi mét tr×nh ®é nhÊt ®Þnh cña lùc l­îng s¶n xuÊt vµ víi mét kiÕn tróc th­îng tÇng ®­îc x©y dùng trªn nh÷ng quan hÖ Êy. H×nh th¸i Kinh tÕ - X· héi ®Æt nguyªn t¾c ph­¬ng ph¸p luËn khoa häc ®Ó nghiªn cøu tÊt c¶ c¸c mÆt cña x· héi. Ch¼ng nh÷ng nã ®· ®­a ra b¶n chÊt cña mét x· héi cô thÓ, ph©n biÖt chÕ ®ä x· héi nµy víi chÕ ®é x· héi kh¸c, mµ cßn thÊy ®­îc tÝnh lÆp l¹i, tÝnh liªn tôc cña mèi quan hÖ gi÷a ng­êi víi ng­êi trong qu¸ tr×nh s¶n xuÊt vµ sinh ho¹t ë nh÷ng x· héi kh¸c nhau. Nãi c¸ch kh¸c, ph¹m trï H×nh th¸i Kinh tÕ - X· héi cho phÐp nghiªn cøu x· héi c¶ vÒ mÆt lo¹i h×nh vµ vÒ mÆt lÞch sö. Xem xÐt ®êi sèng x· héi ë mét giai ®o¹n ph¸t triÓn lÞch sö nhÊt ®Þnh, coi nh­ mét cÊu tróc thèng nhÊt t­¬ng ®èi æn ®Þnh ®ang vËn ®éng trong khu«n khæ cña chÝnh h×nh th¸i Êy. KÕt cÊu vµ chøc n¨ng cña c¸c yÕu tè cÊu thµnh H×nh th¸i Kinh tÕ - X· héi. X· héi kh«ng ph¶i lµ tæng sè nh÷ng hiÖn t­îng, sù kiÖn rêi r¹c, nh÷ng c¸i nh×n riªng lÎ, x· héi lµ mét chØnh thÓ toµn diÖn cã c¬ cÊu phøc t¹p. Trong ®ã cã nh÷ng mÆt c¬ b¶n nhÊt lµ Lùc l­îng s¶n xuÊt, Quan hÖ s¶n xuÊt vµ KiÕn tróc th­îng tÇng. Mçi mÆt ®ã cã vai trß nhÊt ®Þnh vµ t¸c ®éng lªn nh÷ng mÆt kh¸c t¹o nªn sù vËn ®éng cña c¬ thÓ x· héi. ChÝnh tÝnh toµn vÑn ®ã ®­îc ph¶n ¸nh b»ng kh¸i niÖm H×nh th¸i Kinh tÕ - X· héi. Lùc l­îng s¶n xuÊt. Lùc l­îng s¶n xuÊt lµ nÒn t¶ng vËt chÊt, kü thuËt mµ mçi H×nh th¸i Kinh tÕ - X· héi. Sù h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn cña mçi H×nh th¸i Kinh tÕ - X· héi xÐt ®Õn cïng lµ do Lùc l­îng s¶n xuÊt quyÕt ®Þnh. Lùc l­îng s¶n xuÊt ph¸t triÓn qua c¸c H×nh th¸i Kinh tÕ - X· héi nèi tiÕp nhau tõ thÊp ®Õn cao thÓ hiÖn tÝnh liªn tôc trong sù ph¸t triÓn cña x· héi loµi ng­êi. Lùc l­îng s¶n xuÊt bao gåm : Ng­êi lao ®éng víi nh÷ng kinh nghiÖm s¶n xuÊt, thãi quen lao ®éng, biÕt sö dông t­ liÖu s¶n xuÊt ®Ó t¹o ra cña c¶i vËt chÊt. T­ liÖu s¶n xuÊt do x· héi t¹o ra bao gåm T­ liÖu lao ®éng vµ §èi t­îng lao ®éng. §èi t­îng lao ®éng lµ bé phËn cña giíi tù nhiªn ®­îc ®­a vµo trong s¶n xuÊt nh­ lµ ®Êt canh t¸c, n­íc...ngoµi ra, cßn cã ®èi t­îng kh«ng cã s½n trong tù nhiªn mµ con ng­êi s¸ng t¹o ra. T­ liÖu lao ®éng lµ nh÷ng vËt thÓ mµ con ng­êi dïng ®Ó t¸c ®éng vµo ®èi t­îng lao ®éng nh»m t¹o ra nh÷ng t­ liÖu sinh ho¹t nh»m phôc vô cho nhu cÇu cña con ng­êi. T­ liÖu lao ®éng chØ trë thµnh lùc l­îng tÝch cùc c¶i biÕn ®èi t­îng lao ®éng khi chóng kÕt hîp v¬Ý lao ®éng sèng. ChÝnh con ng­êi víi trÝ tuÖ vµ kinh nghiÖm cña m×nh ®· chÕ t¹o ra t­ liÖu lao ®éng vµ sö dông nã ®Ó thùc hiÖn s¶n xuÊt. T­ liÖu lao ®éng dï cã ý nghÜa lín lao ®Õn ®©u nh­ng nÕu t¸ch khái ng­êi lao ®éng th× còng kh«ng ph¸t huy ®­îc t¸c dông, kh«ng thÓ trë thµnh lùc l­îng s¶n xuÊt cña x· héi. LªNin viÕt : ” Lùc l­îng s¶n xuÊt hÊp dÉn cña toµn thÓ nh©n lo¹i lµ c«ng nh©n, lµ ng­êi lao ®éng”. Gi÷a c¸c yÕu tè cña Lùc l­îng s¶n xuÊt cã sù t¸c ®éng biÖn chøng. Sù t¸c ®éng cña t­ liªu lao ®éng phô thuéc vµo trÝ th«ng minh, sù hiÓu biÕt, kinh nghiÖm cña con ng­êi. §ång thêi b¶n th©n nh÷ng phÈm chÊt cña con ng­êi, nh÷ng kinh nghiÖm vµ thãi quen cña hä ®Òu phô thuéc vµo T­ liÖu s¶n xuÊt hiÖn cã, phô thuéc vµo chç hä sö dông nh÷ng t­ liÖu lao ®éng nµo. Quan hÖ s¶n xuÊt . Quan hÖ gi÷a ng­êi víi ng­êi trong qu¸ tr×nh s¶n xuÊt lµ nh÷ng quan hÖ c¬ b¶n ban ®Çu vµ quyÕt ®Þnh mäi quan hÖ x· héi kh¸c, kh«ng cã nh÷ng mèi quan hÖ ®ã th× kh«ng thµnh x· héi vµ kh«ng cã quy luËt x· héi. Mçi h×nh th¸i Kinh tÕ - X· héi l¹i cã mét kiÓu quan hÖ s¶n xuÊt cña nã t­¬ng øng víi mét tr×nh ®é nhÊt ®Þnh cña lùc l­îng s¶n xuÊt. Quan hÖ s¶n xuÊt ®ã lµ tiªu chuÈn kh¸ch quan ®Ó nhËn biÕt x· héi cô thÓ nµy víi x· héi cô thÓ kh¸c ®ång thêi tiªu biÓu cho mét giai ®o¹n ph¸t triÓn nhÊt ®Þnh cña lÞch sö. Quan hÖ s¶n xuÊt bao gåm nh÷ng mÆt sau ®©y : Quan hÖ së h÷u vÒ t­ liÖu s¶n xuÊt. Quan hÖ tæ chøc qu¶n lý. Quan hÖ ph©n phèi s¶n phÈm lao ®éng. Ba mÆt nãi trªn cã quan hÖ h÷u c¬ víi nhau, trong ®ã Quan hÖ së h÷u vÒ t­ liÖu s¶n xuÊt cã ý nghÜa quyÕt ®Þnh ®èi víi tÊt c¶ nh÷ng quan hÖ kh¸c. B¶n chÊt cña bÊt kú mèi quan hÖ s¶n xuÊt nµo còng phô thuéc vµo vÊn ®Ò nh÷ng T­ liÖu s¶n xuÊt chñ yÕu trong x· héi ®­îc gi¶i quyÕt nh­ thÕ nµo. Cã hai h×nh thøc së h÷u c¬ b¶n vÒ T­ liÖu s¶n xuÊt : Së h÷u t­ nh©n vµ Së h÷u x· héi. Nh÷ng h×nh thøc së h÷u ®ã lµ nh÷ng quan hÖ kinh tÕ thùc hiÖn gi÷a ng­êi víi ng­êi trong x· héi. KiÕn tróc th­îng tÇng. KiÕn tróc th­îng tÇng lµ toµn bé nh÷ng t­ t­ëng x· héi, nh÷ng thiÕt chÕ t­¬ng øng vµ nh÷ng quan hÖ néi t¹i cña th­îng tÇng h×nh thµnh trªn mét c¬ së h¹ tÇng nhÊt ®Þnh. Mçi yÕu tè cña KiÕn tróc th­îng tÇng cã ®Æc thï riªng, cã quy luËt riªng nh­ng kh«ng tån t¹i t¸ch rêi nhau mµ liªn hÖ t¸c ®éng qua l¹i lÉn nhau vµ ®Òu n¶y sinh trªn c¬ së h¹ tÇng, ph¶n ¸nh c¬ së h¹ tÇng. Song kh«ng ph¶i tÊt c¶ c¸c yÕu tè cña KiÕn tróc th­îng tÇng ®Òu liªn hÖ nh­ nhau trªn c¬ së h¹ tÇng cña nã. Tr¸i l¹i, mçi bé phËn nh­ mét tæ chøc chÝnh trÞ, ph¸p luËt cã liªn hÖ trùc tiÕp víi c¬ së h¹ tÇng con c¸c yÕu tè kh¸c nh­ TriÕt häc, nghÖ thuËt, t«n gi¸o... th× ë xa c¬ së h¹ tÇng vµ chØ liªn hÖ gi¸n tiÕp víi nã. C¬ së h¹ tÇng lµ toµn bé nh÷ng quan hÖ s¶n xuÊt hîp thµnh c¬ cÊu kinh tÕ cña H×nh th¸i Kinh tÕ - X· héi nhÊt ®Þnh. C¬ së h¹ tÇng cña mét x· héi cô thÓ bao gåm nh÷ng Quan hÖ s¶n xuÊt thèng trÞ, Quan hÖ s¶n xuÊt tµn d­ cña x· héi tr­íc lµ mÇm mèng cña x· héi sau. Trong x· héi cã giai cÊp ®èi kh¸ng, tÝnh chÊt giai cÊp cña C¬ së h¹ tÇng lµ do kiÓu Quan hÖ s¶n xuÊt thèng trÞ quy ®Þnh. TÝnh chÊt ®èi kh¸ng giai cÊp vµ sù xung ®ét giai cÊp b¾t nguån ngay tõ trong c¬ së h¹ tÇng. Trong x· héi cã ®èi kh¸ng giai cÊp, c¬ së h¹ tÇng tån t¹i nh÷ng quan hÖ ®èi kh¸ng th× KiÕn tróc th­îng tÇng còng mang tÝnh ®èi kh¸ng ph¶n ¸nh tÝnh ®èi kh¸ng cña C¬ së h¹ tÇng, biÓu hiÖn ë sù xung ®ét, quan hÖ t­ t­ëng vµ ë ®Êu tranh t­ t­ëng cña c¸c giai cÊp ®èi kh¸ng. Bé phËn cã quyÒn lùc m¹nh nhÊt cña KiÕn tróc th­îng tÇng x· héi cã quyÒn lùc m¹nh nhÊt lµ Nhµ n­íc, c«ng cô cña giai cÊp thèng trÞ tiªu biÓu cho chÕ ®é x· héi vÒ mÆt chÝnh trÞ ph¸p lý. ChÝnh nhê cã nhµ n­íc mµ t­ t­ëng cña giai cÊp thèng trÞ míi thèng trÞ ®­îc toµn bé ®êi sèng cña x· héi. Giai cÊp thèng trÞ nµo thèng trÞ vÒ mÆt kinh tÕ vµ n¾m gi÷ chÝnh quyÒn nhµ n­íc th× hÖ t­ t­ëng cung nh÷ng thÓ chÕ cña giai cÊp Êy còng gi÷ ®Þa vÞ thèng trÞ. Nã quy ®Þnh vµ t¸c ®éng trùc tiÕp ®Õn xu h­íng cña toµn bé ®êi sèng tinh thÇn cña x· héi vµ quyÕt ®Þnh c¶ tÝnh chÊt ®Æc tr­ng c¬ b¶n cña toµn bé KiÕn tróc th­îng tÇng x· héi. Ph¹m trï H×nh th¸i Kinh tÕ - X· héi lµ m« h×nh lý luËn vÒ x· héi vµ nh­ mäi m« h×nh, nã kh«ng bao qu¸t tÊt c¶ tÝnh ®a d¹ng cña c¸c hiÖn t­îng ®êi sèng x· héi. V× vËy, hiÖn thùc x· héi vµ s¬ ®å lý thuyÕt vÇ x· héi kh«ng ®ång nhÊt víi nhau. Trong thùc tÕ c¸c sù kiÖn lÞch sö mang tÝnh chÊt kh«ng lÆp l¹i, hÕt søc phong phó, c¸c yÕu tè tinh thÇn vµ vËt chÊt, kinh tÕ vµ chÝnh trÞ th­êng xuyªn t¸c ®éng qua l¹i, x©m ph¹m,chuyÓn ho¸ lÉn nhau. H×nh th¸i Kinh tÕ - X· héi chØ ph¶n ¸nh mÆt b¶n chÊt nh÷ng mèi liªn hÖ bªn trong, tÊt yÕu, lÆp l¹i cña c¸c hiÖn t­îng Êy; Tõ tÝnh ®a d¹ng cô thÓ, lÞch sö bá qua nhòng chi tiÕt c¸ biÖt, dùng l¹i cÊu tróc æn ®Þnh vµ l«gic ph¸t triÓn cña qóa tr×nh lÞch sö. BÊt k× trong giíi tù nhiªn hay trong x· héi ®Òu kh«ng cã vµ kh«ng thÓ cã hiÖn t­îng ” thuÇn tuý ”.§ã chÝnh lµ ®iÒu mµ phÐp biÖn chøng cña C.M¸c ®· nªu lªn. H×nh th¸i Kinh tÕ - X· h«Þ ®em l¹i nh÷ng nguyªn t¾c ph­¬ng ph¸p luËn xuÊt ph¸t ®Ó nghiªn cøu x· h«Þ, lo¹i bá ®i c¸i bÒ ngoµi, c¸i ngÉu nhiªn, kh«ng ®i vµo c¸i chi tiÕt, v­ît qua khái tri thøc kinh nghiÖm hoÆc x· héi häc m« t¶, ®i s©u v¹ch ra c¸i b¶n chÊt æn ®Þnh tõ c¸i phong phó cña hiÖn t­îng, v¹ch ra cai l«gic bªn trong cña tÝnh nhiÒu vÎ cña lÞch sö. Sù ph¸t triÓn cña c¸c H×nh th¸i Kinh tÕ - X· héi. LÞch sö ph¸t triÓn cña x· héi ®· tr¶i qua nhiÒu qu¸ tr×nh nèi tiÕp nhau tõ thÊp ®Õn cao. T­¬ng øng víi mçi giai ®o¹n lµ mét h×nh th¸i Kinh tÕ - X· héi. Sù vËn ®éng thay thÕ nèi tiÕp nhau cña c¸c H×nh th¸i Kinh tÕ - X· héi trong lÞch sö ®Òu do t¸c ®éng cña c¸c quy luËt kh¸ch quan. §ã lµ qu¸ tr×nh lÞch sö tù nhiªn cña x· héi. C.M¸c viÕt : ” T«i coi sù ph¸t triÓn cña nh÷ng H×nh th¸i Kinh tÕ - X· héi lµ mét qu¸ tr×nh lÞch sö tù nhiªn ”. Qu¸ tr×nh ph¸t triÓn lÞch sö tù nhiªn cña x· héi cã nguån gèc s©u xa ë sù ph¸t triÓn cña Lùc l­îng s¶n xuÊt. ChÝnh tÝnh chÊt vµ tr×nh ®é cña Lùc l­îng s¶n xuÊt ®· quy ®Þnh mét c¸ch kh¸ch quan cña Quan hÖ s¶n xuÊt, vµ nh­ vËy quyÕt ®Þnh qóa tr×nh vËn ®éng vµ ph¸t triÓn cña H×nh th¸i Kinh tÕ - X· héi nh­ mét qu¸ tr×nh t­ nhiªn. Trong c¸c quy luËt kh¸ch quan chi phèi sù vËn ®éng, ph¸t triÓn cña c¸c H×nh th¸i kinh tÕ - x· héi th× quy luËt vÒ sù phï hîp vÒ Quan hÖ s¶n xuÊt víi tÝnh chÊt vµ tr×nh ®é cña Lùc l­îng s¶n xuÊt ®ãng vai trß quyÕt ®Þnh. Mét mÆt cña nh÷ng Ph­¬ng thøc s¶n xuÊt, Lùc l­îng s¶n xuÊt lµ yÕu tè ®¶m b¶o tÝnh kÕ thõa trong sù ph¸t triÓn, tiÕn lªn cña x· héi, quy ®Þnh khuynh h­íng ph¸t triÓn tõ thÊp ®Õn cao. MÆt kh¸c cña Ph­¬ng thøc s¶n xuÊt biÓu hiÖn tÝnh gi¸n ®o¹n trong s¶n xuÊt ph¸t triÓn cña lich sö. Nh÷ng Quan hÖ s¶n xuÊt lçi thêi ®· ®­îc xo¸ bá vµ thay thÕ b»ng nh÷ng kiÓu Quan hÖ s¶n xuÊt míi cao h¬n vµ dÉn ®Õn H×nh th¸i Kinh tÕ - X· héi míi cao h¬n giai ®o¹n ®Çu. Nh­ vËy, sù xuÊt hiÖn vµ ph¸t triÓn cña H×nh th¸i Kinh tÕ ®­îc gi¶i thÝch tr­íc hÕt b»ng sù t¸c ®éng cña c¸c quy luËt. Trong qu¸ tr×nh tiÕn triÓn cña c¸c H×nh th¸i Kinh tÕ - X· héi, h×nh th¸i míi kh«ng xo¸ bá mäi yÕu tè cña h×nh th¸i cò mµ trong khi ph¸ vì cÊu tróc cña hÖ thèng cò l¹i b¶o tån vµ kÕ thõa vµ ®æi míi nh÷ng yÕu tè cña nã võa ®¶m b¶o tÝnh liªn tôc, võa t¹o ra b­íc ph¸t triÓn. Do ®ã t¹o ra t×nh tr¹ng chång chÊt ®an xen nh÷ng yÕu tè cña H×nh th¸i Kinh tÕ - X· héi kh¸c, cña nhiÒu thêi kú lÞch sö kh¸c. LªNin ®· chØ râ : ”Trªn thÕ giíi kh«ng cã vµ còng kh«ng thÓ cã thø Chñ nghÜa T­ b¶n nµo lµ thuÇn tuý c¶ v× Chñ nghÜa T­ b¶n lu«n lu«n cã lÉn nh÷ng yÕu tè phong kiÕn, tiÓu thÞ d©n vµ c¶ nh÷ng c¸i kh¸c n÷a ”. Tuy nhiªn, v¹ch ra con ®­¬ng tæng qu¸t cña sù ph¸t triÓn lÞch sö ®iÒu ®ã kh«ng cã nghÜa lµ ®· gi¶i thÝch ®ù¬c râ rµng sù ph¸t triÓn x· héi trong mäi thêi ®iÓm lÞch sö ë mçi n­íc cña qu¸ tr×nh lÞch sö cô thÓ v« cïng phong phó cã hµng lo¹t nh÷ng yÕu tè lµm cho tiÕn tr×nh chung trong sù ph¸t triÓn trong sù ph¸t triÓn cña x· héi loµi ng­êi cã nh÷ng biÓu hiÖn ®a d¹ng phong phó ë nh÷ng n­íc, d©n téc kh¸c nhau. Kh«ng thÓ xem xÐt qu¸ tr×nh lÞch sö nh­ mét con ®­êng th¼ng, nh©n tè quyÕt ®Þnh trong qu¸ tr×nh lÞch sö xÐt ®Õn cïng lµ nÒn s¶n xuÊt ®êi sèng hiÖn thùc. Nh÷ng nh©n tè kinh tÕ kh«ng ph¶i lµ nh©n tè duy nhÊt quyÕt ®Þnh mµ nh÷ng nh©n tè kh¸c cña KiÕn tróc th­îng t©ng ®Õu cã ¶nh h­ëng ®Õn qu¸ tr×nh lÞch sö. V× vËy ®Ó hiÓu ®­îc lÞch sö th× cÇn thiÕt ph¶i tÝnh ®Õn c¸c nh©n tè c¬ b¶n cã tham gia trong sù t¸c ®éng lÉn nhau cña chóng. TiÕn tr×nh lÞch sö cña mét d©n téc cña mét quèc gia cô thÓ th­êng xuyªn bÞ yÕu tè bªn trong vµ bªn ngoµi kh¸c chi phèi nh­ hoµn c¶nh ®Þa lý, truyÒn thèng v¨n ho¸, t©m lý d©n téc, quan hÖ giao l­u víi c¸c d©n téc kh¸c. TÊt c¶ c¸c yÕu tè ®ã ®Òu cã thÓ gãp phÇn k×m h·m hoÆc thóc ®Èy sù ph¸t triÓn cña mét d©n téc nhÊt ®Þnh. TÝnh träng chiÕn tranh hay hoµ b×nh cña mét d©n téc còng cã thÓ lµm gi¸n ®o¹n,ph¸ vì tiÕn tr×nh ph¸t triÓn tù nhiªn hoÆc t¹o tiÒn ®Ò ph¸t triÓn cña lÞch sö mét d©n téc. II. Qu¸ ®é lªn Chñ nghÜa X· héi - Con ®­êng ph¸t triÓn tÊt yÕu cña c¸ch m¹ng X· héi Chñ nghÜa ë n­íc ta hiÖn nay. 1. H×nh th¸i Kinh tÕ - X· héi cña M¸c trong cuéc c¸ch m¹ng X· héi Chñ nghÜa ë n­íc ta hiÖn nay. N­íc ta qu¸ ®é lªn Chñ nghÜa X· héi kh«ng qua giai ®o¹n ph¸t triÓn T­ b¶n Chñ nghÜa kh«ng cã nghÜa lµ g¹t bá tÊt c¶ nh÷ng quan hÖ së h÷u c¸ thÓ, t­ nh©n, chØ cßn l¹i chÕ ®é c«ng h÷u vµ tËp thÓ, tr¸i l¹i, tÊt c¶ nh÷ng g× thuéc vÒ së h÷u t­ nh©n gãp phÇn vµo s¶n xuÊt kinh doanh th× chÊp nhËn nã nh­ mét bé phËn tù nhiªn cña qu¸ tr×nh kinh tÕ x©y dùng Chñ nghÜa X· héi, khuyÕn khÝch mäi h×nh thøc kinh tÕ ®Ó ph¸t triÓn s¶n xuÊt vµ n©ng cao cuéc sèng cña nh©n d©n. Trong sù t¸c ®éng lÉn nhau cña c¸c yÕu tè cÊu thµnh Quan hÖ s¶n xuÊt, quan hÖ tæ chøc qu¶n lý vµ quan hÖ ph©n phèi cã vai trß quan träng. Nh÷ng quan hÖ nµy cã thÓ gãp phÇn cñng cè Quan hÖ s¶n xuÊt , còng cã thÓ lµm biÕn d¹ng Quan hÖ së h÷u. Trong c¶i t¹o X· héi Chñ nghÜa nh÷ng n¨m qua do kh«ng h¹n chÕ ®Çy ®ñ vÊn ®Ò nµy chóng ta ®· m¾c ph¶i khuyÕt ®iÓm lµ tuyÖt ®èi ho¸ quan hÖ së h÷u, coi nhÑ c¸c quan hÖ kh¸c dÉn ®Õn viÖc c¶i t¹o Quan hÖ s¶n xuÊt kh«ng ®ång bé nªn quan hÖ s¶n xuÊt ”míi” chØ lµ h×nh thøc. §¶ng ta kh¼ng ®Þnh lÊy Chñ nghÜa Mac - LªNin lµ kim chØ nam cho hµnh ®éng vµ nªu cao t­ t­ëng Hå ChÝ Minh. Néi dung cèt lâi cña Chñ nghÜa Mac- LªNin lµ ë t­ t­ëng gi¶i phãng con ng­êi khái chÕ ®é lµm thuª, khái chÕ ®é t­ h÷u dùa trªn c¬ së ng­êi bãc lét ng­êi. V× vËy, trong sù nghiÖp x©y dùng Chñ nghÜa X· héi cña nh©n d©n ta ®­¬ng nhiªn lÊy Chñ nghÜa Mac - LªNin lµ kim chØ nam cho hµnh ®éng. T­ t­ëng Hå ChÝ Minh lµ sù vËn dông s¸ng t¹o Chñ nghÜa Mac - LªNin vµo hoµn c¶nh n­íc ta mµ cèt lâi lµ sù kÕt hîp Chñ nghÜa Mac - LªNin víi phong trµo c«ng nh©n vµ phong trµo yªu n­íc cña nh©n d©n ta. T­ t­ëng ®ã ®· trë thµnh mét di s¶n tinh thÇn quý b¸u cña §¶ng, cña nh©n d©n ta. X©y dùng hÖ thèng chÝnh trÞ X· héi Chñ nghÜa, b¶n chÊt giai cÊp c«ng nh©n do ®éi tiªn phong cña nã lµ §¶ng Céng s¶n l·nh ®¹o ®¶m b¶o cho nh©n d©n lµ ng­êi chñ thùc sù cña x· héi.toµn bé quyÒn lùc x· héi thuéc vÒ nh©n d©n, thùc hiÖn nÒn d©n chñ X· héi Chñ nghÜa,®m¶ b¶o ph¸t huy mäi kh¶ n¨ng s¸ng t¹o tÝch cùc, chñ ®éng cña mäi c¸c nh©n,mäi tÇng líp x· héi trong c«ng cuéc ph¸t triÓn kinh tÕ vµ v¨n ho¸, phôc vô ngµy cµng tèt h¬n cuéc sèng cña nh©n d©n. C¸c tæ chøc, bé m¸y t¹o thµnh hÖ thèng chÝnh trÞ x· héi kh«ng tån t¹i nh­ mét ôc ®Ých tù th©n mµ v× phôc vô con ng­êi thùc hiÖn cho ®­îc lîi Ých vµ quyÒn lùc cña nh©n d©n lao ®éng. 1. NhËn thøc vÒ Chñ nghÜa X· héi vµ thêi kú qu¸ ®é. NhËn thøc vÒ Chñ nghÜa X· héi ”Chñ nghÜa céng s¶n kh«ng ph¶i lµ mét tr¹ng th¸i cÇn ph¶i s¸ng t¹o ra, kh«ng ph¶i lµ mét ý t­ëng mµ hiÖn thùc ph¶i tu«n theo. Chóng ta gäi Chñ nghÜa Céng s¶n lµ mét phong trµo hiÖn thùc, nã xo¸ bá tr¹ng th¸i hiÖn nay, nh÷ng ®iÒu kiÖn cña phong trµo Êy lµ kÕt qu¶ cña nh÷ng tiÒn ®Ò hiÖn ®ang tån t¹i”. Dùa vµo sù ph¸t triÓn nh÷ng m©u thuÉn cña x· héi T­ s¶n trong giai ®o¹n ®Çu ph¸t triÓn cña nã, dùa vµo triÓn väng cña phong trµo c«ng nh©n, C.M¸c vµ F.¡ngen ®· ®­a ra dù ®o¸n vÒ sù ph¸t triÓn cña x· héi loµi ng­êi trong t­¬ng lai tÊt yÕu ph¶i tiÕn ®Õn H×nh th¸i Kinh tÕ - X· héi Céng s¶n Chñ nghÜa mµ Chñ nghÜa X· h«i lµ giai ®o¹n ®Çu cña h×nh th¸i Êy. LªNin còng chØ râ : ”Chóng ta kh«ng hÒ coi lý luËn cña M¸c nh­ lµ mét c¸i g× ®ã xong xu«i h¼n vµ bÊt kh¶ x©m ph¹m, tr¸i l¹i, chóng ta tin r»ng lý luËn ®ã chØ ®Æt nÒn mãng cho m«n khoa häc mµ nh÷ng ng­êi X· héi Chñ nghÜa ph¶i ph¸t triÓn h¬n n÷a vÒ mäi mÆt nÕu hä kh«ng muèn trë thµnh l¹c hËu víi cuéc sèng”. Còng nh­ c¸c H×nh th¸i Kinh tÕ - X· héi kh¸c, H×nh th¸i Kinh tÕ - X· héi Céng s¶n Chñ nghÜa tr¶i qua giai ®o¹n ph¸t triÓn tõ thÊp ®Õn cao, trong ®ã cã hai giai ®o¹n c¬ b¶n: Chñ nghÜa X· héi vµ Chñ nghÜa Céng s¶n. §ã lµ hai giai ®o¹n kÕ tiÕp nhau trong cïng mét H×nh th¸i Kinh tÕ - X· héi; Sù kh¸c nhau c¬ b¶n cña hai giai ®o¹n nãi trªn lµ tr×nh ®é ph¸t triÓn Kinh tÕ - X· héi vµ tr­íc hÕt lµ tr×nh ®é ph¸t triÓn cña Lùc l­îng s¶n xuÊt. C.M¸c coi hai giai ®o¹n ®ã lµ nh÷ng nÊc thang tr­ëng thµnh vÒ Kinh tÕ cña H×nh th¸i Kinh tÕ - X· héi Céng s¶n chñ nghÜa. §Æc tr­ng cña Chñ nghÜa X· héi lµ mét chÕ ®é x· héi ®­îc x©y dùng trªn c¬ së tõng b­íc thiÕt lËp chÕ ®é së h÷u X· héi Chñ nghÜa vÒ T­ liÖu s¶n xuÊt bao gåm së h÷u toµn d©n vµ së h÷u tËp thÓ. ChÕ ®é së h÷u nµy th­êng xuyªn ®­îc cñng cè, hoµn thiÖn b¶o ®¶m lu«n lu«n thÝch øng víi tÝnh chÊt vµ tr×nh ®é cña Lùc l­îng s¶n xuÊt. - Ph¸t triÓn nÒn s¶n xuÊt x·