Vấn đề về đào tạo nguồn nhân lực con người trong sự nghiệp công nghiệp hóa - Hiện đại hóa đất nước

A. lêi më ®Çu Tæng bÝ th­ ban chÊp hµnh Trung ­¬ng §¶ng céng s¶n ViÖt Nam - Lª Kh¶ Phiªu ph¸t biÓu t¹i héi th¶o quèc tÕ ViÖt Nam trong thÕ kû 20 ®· tõng nãi: "D©n téc chóng t«i hiÓu ®Çy ®ñ r»ng: d©n téc m×nh lµ mét d©n téc nghÌo, mét ®Êt n­íc ®ang ph¸t triÓn ë møc thÊp… Chóng t«i hiÓu râ kho¶ng c¸ch gi÷a nÒn kinh tÕ cña chóng t«i vµ nÒn kinh tÕ cña nh÷ng n­íc ph¸t triÓn trªn thÕ giíi. Chóng t«i hiÓu râ khoa häc c«ng nghÖ trong thÕ kû 21 sÏ cã nh÷ng b­íc tiÕn khæng lå. Thùc hiÖn t­ t­ëng vÜ ®¹i cña chñ tÞch Hå ChÝ Minh: "LÊy søc ta mµ gi¶i phãng cho ta chóng t«i ph¶i tri thøc hãa §¶ng, tri thøc hãa d©n téc tiÕp tôc tri thøc hãa c«ng n«ng, c¶ n­íc lµ mét x· héi häc tËp, ph¸t huy truyÒn thèng nh÷ng ngµy míi giµnh ®éc lËp 45 c¶ n­íc häc ch÷, c¶ n­íc diÖt giÆc dèt, c¶ n­íc diÖt giÆc ®ãi. Ph¶i n¾m lÊy ngän cê khoa häc nh­ ®· n¾m lÊy ngän cê d©n téc". Mét d©n téc dèt, mét d©n téc ®ãi nghÌo lµ mét d©n téc yÕu. Chóng ta ®· tõng chiÕn th¾ng thùc d©n Ph¸p vµ ®Õ quèc Mü. Th¾ng lîi ®ã lµ th¾ng lîi cña lùc l­îng trÝ tuÖ ViÖt Nam ®èi víi lùc l­îng s¾t thÐp vµ ®« la khæng lå cña Mü. Con ng­êi ViÖt Nam ®· lµm ®­îc nh÷ng ®iÒu t­ëng nh­ kh«ng lµm ®­îc, vµ t«n tin r»ng con ng­êi ViÖt Nam trong giai ®o¹n míi víi nh÷ng thö th¸ch míi vÉn sÏ lµm ®­îc nh÷ng ®iÒu kú diÖu nh­ thÕ víi lùc l­îng lao ®éng dåi dµo, ngµy cµng ph¸t triÓn c¶ vÒ sè l­îng vµ chÊt l­îng. §Êt n­íc ViÖt Nam sÏ s¸nh vai ®­îc víi c¸c c­êng quèc n¨m ch©u cho dï hiÖn nay chóng ta gÆp rÊt nhiÒu khã kh¨n, rÊt nhiÒu sù ®èi ®Çu. ChÝnh v× vËy t«i ®· chän ®Ò tµi: "VÊn ®Ò vÒ ®µo t¹o nguån nh©n lùc con ng­êi trong sù nghiÖp c«ng nghiÖp hãa - hiÖn ®¹i hãa ®Êt n­íc" cho ®Ò ¸n kinh tÕ chÝnh trÞ cña m×nh. B. Néi dung I. VÊn ®Ò ®µo t¹o nguån nh©n lùc con ng­êi trong sù nghiÖp c«ng nghiÖp hãa - hiÖn ®¹i hãa 1. ThÕ nµo lµ c«ng nghiÖp hãa - hiÖn ®¹i hãa a. TÝnh tÊt yÕu kh¸ch quan vµ t¸c dông cña c«ng nghiÖp hãa - hiÖn ®¹i hãa Nh÷ng n­íc qu¸ ®é tuÇn tù hay cßn gäi lµ nh÷ng n­íc qu¸ ®é tõ Chñ nghÜa t­ b¶n lªn chñ nghÜa x· héi, mÆc dï ch­a cã ®­îc c¬ së vËt chÊt - kü thuËt cña chñ nghÜa x· héi nh­ng Ýt ra còng cã tiÒn ®Ò vËt chÊt lµ nÒn ®¹i c«ng nghiÖp c¬ khÝ do Chñ nghÜa t­ b¶n ®Ó l¹i. V× vËy ®Ó x©y dùng c¬ së vËt chÊt kü thuËt c¸ch m¹ng khoa häc, kü thuËt vµ c«ng nghÖ, øng dông nh÷ng thµnh tùu cña nã vµo s¶n xuÊt, tiÕn hµnh cuéc c¸ch m¹ng x· héi chñ nghÜa vÒ quan hÖ s¶n xuÊt, ph©n bè vµ ph¸t triÓn s¶n xuÊt mét c¸ch ®ång ®Òu trong c¶ n­íc. Thùc chÊt cña qu¸ tr×nh nµy biÕn nh÷ng tiÒn ®Ò vËt chÊt do chñ nghÜa t­ b¶n ®Î l¹i thµnh c¬ së vËt chÊt kinh tÕ cho chñ nghÜa x· héi ë tr×nh ®é cao h¬n. Nh÷ng n­íc qu¸ ®é tiÕn th¼ng lªn chñ nghÜa x· héi bá qua chñ nghÜa t­ b¶n nh­ n­íc ta, sù nghiÖp x©y dùng c¬ së vËt chÊt -kü thuËt cho chñ nghÜa x· héi ®­îc thùc hiÖn b»ng con ®­êng c«ng nghiÖp hãa - hiÖn ®¹i hãa. Cã thÓ hiÓu mét c¸ch ng¾n gän c«ng nghiÖp hãa lµ mét n­íc c«ng nghiÖp hiÖn ®¹i. Nh­ vËy gi÷a c«ng nghiÖp hãa vµ viÖc x©y dùng c¬ së vËt chÊt - kü thuËt cho CNXH cã quan hÖ mÊt thiÕt víi nhau nh­ng l¹i kh«ng ph¶i lµ mét CNH con ®­êng ®Ó x©y dùng c¬ së vËt chÊt cho CNXH ®èi víi nh÷ng n­íc kÐm ph¸t triÓn nh­ n­íc ta. Nh­ng CNH chØ mang tÝnh giai ®o¹n, khi mµ nÒn c«ng nghiÖp hiÖn ®¹i ch­a ®­îc x¸c lËp, cßn viÖc x©y dùng c¬ së vËt chÊt - kü thuËt cho CHXH vÉn ®­îc tiÕp tôc m·i. b. T¸c dông cña c«ng nghiÖp hãa. Mét lµ, ph¸t triÓn lùc l­îng s¶n xuÊt, t¨ng n¨ng suÊt lao ®éng, thóc ®Èy t¨ng tr­ëng vµ ph¸t triÓn kinh tÕ, kh¾c phôc nguy c¬ tôt hËu ngµy cµng xa h¬n vÒ kinh tÕ gi÷a n­íc ta víi c¸c n­íc trong khu vùc vµ trªn thÕ giíi, gãp phÇn æn ®Þnh vµ n©ng cao ®êi sèng cña nh©n d©n. Hai lµ, cñng cè vµ t¨ng c­êng vai trß kinh tÕ cña Nhµ n­íc; n©ng cao n¨ng lùc tÝch lòy, t¹o c«ng ¨n viÖc lµm, khuyÕn khÝch sù ph¸t triÓn tù do vµ toµn diÖn cña mçi c¸ nh©n. Ba lµ, t¹o ®iÒu kiÖn vËt chÊt cho viÖc cñng cè an ninh - quèc phßng. Bèn lµ, t¹o ®iÒu kiÖn vËt chÊt cho viÖc x©y dùng nÒn kinh tÕ ®éc lËp tù chñ, ®ñ søc tham gia mét c¸ch cã hiÖu qu¶ vµo sù ph©n c«ng vµ hîp t¸c quèc tÕ. ChÝnh v× do vÞ trÝ, tÇm quan träng vµ c¸c t¸c dông nãi trªn cña c«ng nghiÖp hãa - hiÖn ®¹i hãa nÒn kinh tÕ quèc d©n, nªn qua tÊt c¶ c¸c kú ®¹i héi §¶ng ta lu«n x¸c ®Þnh: C«ng nghiÖp hãa lµ nhiÖm vô trung t©m trong suèt thêi kú qu¸ ®é lªn chñ nghÜa x· héi ë n­íc ta". c. Néi dung c¬ b¶n cña c«ng nghiÖp hãa - hiÖn ®¹i hãa ë n­íc ta * Quan niÖm vÒ c«ng nghiÖp hãa Tr­íc ®©y chóng ta cho r»ng, c«ng nghiÖp hãa lµ qu¸ tr×nh trang bÞ kü thuËt hiÖn ®¹i cho toµn bé nÒn kinh tÕ quèc d©n, thay thÕ lao ®éng thñ c«ng b»ng lao ®éng c¬ khÝ hãa, biÕn mét n­íc kÐm ph¸t triÓn thµnh mét n­íc cã c¬ cÊu c«ng n«ng nghiÖp hiÖn ®¹i, khoa häc kü thuËt tiªn tiÕn. Theo quan niÖm cña liªn hiÖp quèc, c«ng nghiÖp lµ mét qu¸ tr×nh ph¸t triÓn kinh tÕ trong ®ã cã mét bé phËn nguån lùc quèc gia ngµy cµng lín ®­îc huy ®éng ®Ó x©y dùng c¬ cÊu kinh tÕ nhiÒu ngµnh víi c«ng nghiÖp hiÖn ®¹i vÒ chÕ t¹o ra t­ liÖu s¶n xuÊt, hµng tiªu dïng, cã kh¶ n¨ng b¶o ®¶m mét nhÞp ®é t­ang tr­ëng cao trong toµn bé nÒn kinh tÕ vµ ®¶m b¶o sù tiÕn bé kinh tÕ vµ x· héi. KÕt hîp quan niÖm truyÒn thèng vµ quan niÖm hiÖn ®¹i, vµ vËn dông vµo ®iÒu kiÖn cô thÓ hãa ViÖt Nam, héi nghÞ lÇn thø VII ban chÊp hµnh Trung ­¬ng §¶ng khãa VII ®· ®­a ra quan niÖm míi vÒ c«ng nghiÖp hãa - hiÖn ®¹i hãa: c«ng nghiÖp hãa, hiÖn ®¹i hãa lµ qu¸ tr×nh chuyÓn ®æi c¨n b¶n toµn diÖn c¸c ho¹t ®éng s¶n xuÊt, kinh doanh, dÞch vô vµ qu¶n lý kinh tÕ x· héi tõ sö dông lao ®éng thñ c«ng lµ chÝnh sang sö dông mét c¸ch phæ biÕn søc lao ®éng cïng víi c«ng nghÖ, ph­¬ng tiÖn vµ ph­¬ng ph¸p tiªn tiÕn hiÖn ®¹i, dùa trªn sù ph¸t triÓn cña c«ng nghiÖp vµ tiÕn bé khoa häc - c«ng nghÖ, t¹o ra n¨ng suÊt lao ®éng x· héi cao. * Néi dung c¬ b¶n cña c«ng nghiÖp hãa - hiÖn ®¹i hãa ë n­íc ta Tr­íc ®©y mét thêi gian dµi víi quan niÖm truyÒn thèng vÒ c«ng nghiÖp hãa, chóng ta th­êng x¸c ®Þnh néi quy cña c«ng nghiÖp hãa theo tr×nh tù: 1. TiÕn hµnh c¸ch m¹ng khoa häc - kü thuËt ®Ó x©y dùng c¬ së vËt chÊt -kü thuËt cho chñ nghÜa x· héi. 2. X©y dùng c¬ cÊu kinh tÕ hîp lý vµ ph©n c«ng l¹i lao ®éng x· héi. Trong ®iÒu kiÖn giao l­u kinh tÕ gi÷a c¸c n­íc ch­a ®­îc më réng qu¸ tr×nh chuyÓn giao c«ng nghÖ gi÷a c¸c n­íc ch­a ph¸t triÓn m¹nh mÏ, th× ph¶i "tù lùc, c¸nh sinh lµ chÝnh" ®ã chÝnh lµ mét tr×nh tù hîp lý ®Ó tiÕn hµnh c«ng nghiÖp hãa. Sù ph¸t triÓn cña mét quèc gia kh«ng thÓ t¸ch rêi sù ph¸t triÓn cña céng ®ång thÕ giíi nãi chung vµ khu vùc nãi riªng. §iÒu nµy cho phÐp mét n­íc ®i sau kh«ng nhÊt thiÕt ph¶i lµm tÊt c¶ nh÷ng c«ng viÖc mµ c¸c n­íc ®i tr­íc ®· tr¶i qua thùc tÕ cho thÊy nh÷ng thµnh tùu vÒ khoa häc - c«ng nghÖ, vÒ qu¶n lý… cña c¸c n­íc ®i tr­íc chØ cã thÓ chuyÓn giao mét c¸ch cã hiÖu qu¶ cho c¸c n­íc ®i sau khi mµ c¸c n­íc ®i sau ®· cã sù chuÈn bÞ kü cµng ®Ó ®ãn nhËn. VÊn ®Ò ®Æt ra lµ c¸c n­íc ®i sau cÇn ph¶i lµm nh÷ng g× ®Ó tiÕp nhËn mét c¸ch cã hiÖu qu¶ nh÷ng thµnh tùu mµ c¸c n­íc ®i tr­íc ®· ®¹t ®­îc. Bµi häc thµnh c«ng trong qu¸ tr×nh c«ng nghiÖp hãa c¸c n­íc NIC3 ®· chØ ra r»ng: viÖc x©y dùng mét c¬ cÊu kinh tÕ theo h­íng më cöa víi bªn ngoµi nh»m tiÕp nhËn mét c¸ch cã chän läc nh÷ng thµnh tùu cña c¸c n­íc ®i tr­íc kÕt hîp víi viÖc ®Èy m¹nh cuéc c¸ch m¹ng khoa häc vµ c«ng nghÖ hiÖn ®¹i, ®ã chÝnh lµ con ®­êng ng¾n nhÊt cã hiÖu qu¶ nhÊt, cã hiÖu qu¶ nhÊt quyÕt ®Þnh sù thµnh c«ng cña qu¸ tr×nh c«ng nghiÖp hãa - hiÖn ®¹i hãa ®èi víi mét n­íc l¹c hËu,néi dung cña c«ng nghiÖp hãa - hiÖn ®¹i hãa ë n­íc ta cÇn ®­îc s¾p xÕp theo mét tr×nh tù míi nh­ sau: a.X©y dùng c¬ cÊu kinh tÕ hîp lý ViÖc x©y dùng c¬ cÊu kinh tÕ hîp lý bao giê còng ph¶i dùa trªn tiÒn ®Ò lµ ph©n c«ng l¹i lao ®éng x· héi. Mét lµ, tû träng vµ sè tuyÖt ®èi lao ®éng n«ng nghiÖp gi¶m dÇn; tû träng vµ sè tuyÖt ®èi lao ®éng c«ng nghiÖp ngµy mét t¨ng lªn. Hai lµ, tû träng vµ sè tuyÖt ®èi lao ®éng trÝ tuÖ ngµy mét t¨ng vµ chiÕm ­u thÕ so víi lao ®éng gi¶n ®¬n trong tæng lao ®éng x· héi. Ba lµ, tèc ®é t¨ng lao ®éng trong c¸c ngµnh phi s¶n xuÊt vËt chÊt (dÞch vô) t¨ng nhanh h¬n tèc ®é lao ®éng trong c¸c ngµnh s¶n xuÊt vËt chÊt. Song song víi ph©n phèi l¹i thu nhËp lµ vÊn ®Ò chuyÓn dÞch c¬ cÊu kinh tÕ bao gåm: C¬ cÊu ngµnh kinh tÕ: Trong nh÷ng n¨m tr­íc m¾t c¬ cÊu ngµnh ë n­íc ta sÏ ®­îc x¸c ®Þnh lµ c¬ cÊu c«ng - n«ng nghiÖp -dÞch vô. C¬ cÊu vïng kinh tÕ: ph¶i t¹o ®iÒu kiÖn cho tÊt c¶ c¸c vïng ®Òu ph¸t triÓn trªn c¬ së khai th¸c thÕ m¹nh vµ tiÒm n¨ng cña mçi vïng, liªn kÕt gi÷a c¸c vïng, lµm cho mçi vïng ®Òu cã c¬ cÊu kinh tÕ hîp lý vµ ®Òu cã chuyÓn biÕn tiÕn bé gãp phÇn vµo sù ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi ®Êt n­íc. C¬ cÊu gi÷a thÞ tø, thÞ x·, thÞ trÊn, thµnh phè vµ ®« thÞ tïy ®iÒu kiÖn tõng n¬i, tÊt c¶ c¸c thÞ x·, thÞ trÊn ®Òu ®­îc ph¸t triÓn trªn c¬ së ®Èy m¹nh c«ng nghiÖp, dÞch vô mang ý nghÜa tiÓu vïng. H×nh thµnh c¸c thÞ tø lµm trung t©m kinh tÕ, v¨n hãa cho mçi x· hoÆc côm x·. C¬ cÊu thµnh phÇn kinh tÕ lÊy viÖc gi¶i phãng søc s¶n xuÊt, ®éng viªn tèi ®a mäi nguån lùc bªn trong vµ bªn ngoµi cho viÖc chuyÓn dÞch c¬ cÊu kinh tÕ theo h­íng c«ng nghiÖp hãa - hiÖn ®¹i hãa. b. §Èy m¹nh cuéc c¸ch m¹ng khoa häc vµ c«ng nghÖ hiÖn ®¹i ®i ®«i víi tiÕp nhËn chuyÓn giao c«ng nghÖ míi tõ n­íc ngoµi. §ã lµ: C¸ch m¹ng vÒ ph­¬ng ph¸p s¶n xuÊt ®ã lµ tù ®éng hãa. C¸ch m¹ng vÒ n¨ng l­îng C¸ch m¹ng vÒ vËt liÖu míi. C¸ch m¹ng vÒ c«ng nghÖ sinh häc C¸ch m¹ng vÒ ®iÖn tö vµ tin häc 2. VÊn ®Ò ®µo t¹o nguån nh©n lùc con ng­êi trong sù nghiÖp c«ng nghiÖp hãa - hiÖn ®¹i hãa. a. Vai trß thùc tr¹ng nguån nh©n lùc ë n­íc ta Thùc hiÖn c«ng nghiÖp hãa - hiÖn ®¹i hãa lµ mét quy luËt kh¸ch hang, mét ®ßi hái tÊt yÕu cña n­íc ta. §Æc biÖt trong t×nh h×nh hiÖn nay, chóng ta ®ang thùc c¬ chÕ thÞ tr­êng theo ®Þnh h­íng x· héi chñ nghÜa cã sù ®iÒu tiÕt qu¶n lý cña Nhµ n­íc th× c«ng nghiÖp hãa - hiÖn ®¹i hãa lµ nhiÖm vô träng t©m xuyªn suèt thêi kú qu¸ ®é lªn chñ nghÜa x· héi. Trong nh÷ng chÝnh s¸ch, ®­êng lèi vÒ c«ng nghiÖp hãa - hiÖn ®¹i hãa ®Êt n­íc, §¶ng ta lu«n chñ tr­¬ng lÊy viÖc ph¸t huy nguån lùc con ng­êi lµm yÕu tè c¬ b¶n cho sù ph¸t triÓn nhanh vµ bÒn v÷ng cña nÒn kinh tÕ ®Êt n­íc. §Ó ®Èy m¹nh, nhanh qu¸ tr×nh c«ng nghiÖp hãa - hiÖn ®¹i hãa, chóng ta ph¶i cã mét nguån lùc cã ®Çy ®ñ søc m¹nh c¶ vÒ thÓ lùc lÉn trÝ lùc. Nguån nh©n lùc lµ yÕu tè, ®iÒu kiÖn ®Çu vµo quyÕt ®Þnh nhÊt v× nguån nh©n lùc quyÕt ®Þnh ph­¬ng h­íng, ®Çu t­, néi dung, b­íc ®i vµ biÖn ph¸p thùc hiÖn sù nghiÖp c«ng nghiÖp hãa - hiÖn ®¹i hãa. Do ®ã cÇn ph¶i chó träng tíi viÖc ph¸t triÓn nguån nh©n lùc - con ng­êi c¶ vÒ sè l­îng vµ chÊt l­îng, n¨ng lùc vµ tr×nh ®é. §©y chÝnh lµ vÊn ®Ò cÊp b¸ch, l©u ®µi vµ c¬ b¶n trong sù nghiÖp c«ng nghiÖp hãa - hiÖn ®¹i hãa ®Êt n­íc. NghÞ quyÕt IV Ban chÊp hµnh Trung ­¬ng §¶ng khãa VII nªu râ: Cïng víi khoa häc, c«ng nghÖ, gi¸o dôc vµ ®µo t¹o lµ quèc s¸ch hµng ®Çu, lµ ®éng lùc thóc ®Èy. Nh­ vËy, gi¸o dôc lµ mét d¹ng ®Çu t­ cho sù ph¸t triÓn v× nã lµ ®éng lùc thóc ®Èy kinh tÕ ph¸t triÓn. Sù nghiÖp gi¸o dôc ®ao t¹o cã tÝnh x· héi hãa cao. NÒn gi¸o dôc vµ ®µo t¹o tèt sÏ cho chóng ta nguån nh©n lùc víi ®ñ søc m¹nh, ®¸p øng yªu cÇu tr­íc m¾t vµ l©u dµi. Do vËy sù nghiÖp gi¸o dôc ph¶i lµ sù nghiÖp cña toµn §¶ng, toµn d©n, ®ång thêi ph¶i tranh thñ sù hîp t¸c, ñng hé cña c¸c n­íc trªn thÕ giíi th«ng qua viÖc hîp t¸c gi¸o dôc. MÆc dï nÒn gi¸o dôc cña n­íc ta ®­îc sù quan t©m s©u s¾c cña §¶ng vµ Nhµ n­íc, nh­ng nã vÉn ch­a ph¸t triÓn t­¬ng xøng víi tiÒm n¨ng vµ vÉn ch­a hoµn thµnh nhiÖm vô ®­îc giao. * Sè l­îng Theo ®iÒu tra lao ®éng vµ viÖc lµm th¸ng 7 n¨m 2000, d©n sè trong ®é tuæi lao ®éng (nam tõ 15 - 60, n÷ 15 - 55 tuæi) ë ViÖt Nam lµ 46,2 triÖu ng­êi, chiÕm 59% tæng sè d©n (1989 chØ lµ 55%). Trong thËp kû qua, ViÖt Nam ®ang chuyÓn dÇn tõ giai ®o¹n cÊu tróc d©n sè trÎ sang "c¬ cÊu d©n sè vµng" - d­ lîi d©n sè", ®ã lµ thêi kú tû lÖ d©n sè trong ®é tuæi lao ®éng ë møc cao trong khi tû lÖ d©n sè phô thuéc gi¶m (sè trÎ em gi¶m dÇn vµ tû lÖ ng­êi giµ ch­a t¨ng cao). Dù b¸o d©n sè ViÖt Nam hai thËp kû ®Çu thÕ kû 21 sÏ duy tr× "c¬ cÊu d©n sè vµng" víi tû lÖ d©n sè trong ®é tuæi lao ®éng tiÕp tôc t¨ng cao vµ ®¹t ®Ønh cao nhÊt lµ gÇn 70% vµo n¨m 2009 (56 triÖu ng­êi). Trong 10 n¨m (1999 - 2009), mçi n¨m cã thªm 1,8 triÖu ng­êi b­íc vµo ®é tuæi lao ®éng (tõ 15 tuæi trë lªn), trong khi ®ã sè ng­êi ra khái ®é tuæi lao ®éng (60 tuæi trë lªn), chØ cã 0,35 triÖu ng­êi. Dù tÝnh trong 10 n¨m tíi, møc t¨ng d©n sè trong ®é tuæi lao ®éng b×nh qu©n lµ 2,5% gÊp h¬n hai lÇn t¨ng nguån nh©n lùc cao nhÊt tõ tr­íc ®Õn nay trong lÞch sö d©n sè ViÖt Nam. §ã võa lµ tiÒm n¨ng, c¬ héi lín vÒ nguån nh©n lùc vµ lµ th¸ch thøc rÊt lín ®èi víi vÊn ®Ò gi¶i quyÕt viÖc lµm. Víi sè l­îng ng­êi b­íc vµo ®é tuæi lao ®éng ®¹t møc kû lôc nh­ hiÖn nay, cïng víi hµng chôc v¹n lao ®éng d«i d­ tõ c¸c c¬ quan, doanh nghiÖp Nhµ n­íc, 2 thËp kû ®Çu tiªn cña thÕ kû 21 sÏ t¹o ra ¸p lùc rÊt lín vÒ viÖc lµm vµ nguån vèn ®ang c¨ng th¼ng víi tû lÖ thÊt nghiÖp ë møc cao (mét sè lao ®éng thÊt nghiÖp r¬i vµo nhãm lao ®éng trÎ ®­îc ®µo t¹o, g©y ra nhiÒu hËu qu¶ c¶ vÒ kinh tÕ x· héi. Bªn c¹nh ®ã cßn cã hµng triÖu ng­êi giµ tuy tuæi cao nh­ng vÉn cßn kh¶ n¨ng vµ mong muèn ®­îc lµm viÖc. Trªn ph¹m vi c¶ n­íc, cÊu tróc d©n sè biÕn ®æi t¹o c¬ héi thuËn lîi cho sù ph¸t triÓn kinh tÕ, tuy nhiªn do hoµn c¶nh ®Þa lý vµ t×nh h×nh kinh tÕ - x· héi kh¸c nhau gi÷a c¸c vïng miÒn, nªn ë c¸c tØnh ®ång b»ng do møc sinh sèng thÊp trong nhiÒu n¨m qua vµ "c¬ cÊu d©n sè vµng" ®· b¾t ®Çu ph¸t huy t¸c dông, t¹o ra nhiÒu th¸ch thøc lín vÒ viÖc lµm cho ®Þa ph­¬ng vèn ®Êt chËt ng­êi ®«ng. T¹i c¸c tØnh vïng T©y Nguyªn, miÒn nói T©y B¾c, do møc sinh ë nh÷ng vïng nµy vÉn cßn cao nªn cÊu tróc d©n sè cßn trÎ. Luång di c­ tù ph¸t rÊt lín ®æ tõ c¸c vïng n«ng th«n, miÒn nói ®Õn c¸c thµnh phè, T©y Nguyªn vµ vïng §«ng Nam Bé. Trong mét sè doanh nghiÖp ë c¸c vïng nµy, sè lao ®éng ngo¹i tØnh chiÕm ®Õn 80%. * ChÊt l­îng MÆc dï lµ quèc gia ®øng thø hai trªn thÕ giíi vÒ xuÊt khÈu g¹o, trªn 90% d©n sè biÕt ch÷, song hiÖn t¹i ë n­íc ta, cø 3 trÎ em (d­íi 5 tuæi) th× cã mét ch¸u bÞ suy dinh d­ìng, cø 3 bµ mÑ mang thai th× 1 ng­êi bÞ thiÕu m¸u, thËm chÝ ë nh÷ng vïng khã kh¨n vµ ®Æc biÖt khã kh¨n, cø 2 trÎ em th× cã 1 chó bÞ suy dinh d­ìng. Tuy ch­a cã sè liÖu chung vÒ c¶ n­íc song c¸c nghiªn cøu cho thÊy thÓ lùc cña thanh niªn ViÖt Nam tiÕn bé rÊt chËm trong nhiÒu n¨m qua. ChiÒu cao trung b×nh cña thanh niªn ViÖt Nam cuèi thËp kû 80 chØ lµ 161 - 162 cm (so víi 160 cm vµ 1930. Nh­ vËy sau 50 n¨m, chiÒu cao cña thanh niªn ViÖt Nam hÇu nh­ kh«ng thay ®æi). Trong khi ®ã xu h­íng chung ë c¸c n­íc ph¸t triÓn lµ chiÒu cao trung b×nh cña nam thanh niªn cø sau 10 n¨m sÏ t¨ng 1 cm vµ nÆng thªm 1 kg.T¹i khu vùc thµnh thÞ nh­ Hµ Néi, dï tû lÖ trÎ em suy dinh d­ìng ®· h¹ thÊp, song l¹i xuÊt hiÖn hiÖn t­îng thõa dinh d­ìng (bÐo ph×) ®ang cã xu h­íng t¨ng. Nghiªn cøu chän mÉu ë mét sè tr­êng §¹i häc ë Hµ Néi vµ thµnh phè Hå ChÝ Minh cho thÊy tû lÖ häc sinh bÐo ph× 2-4%. T×nh tr¹ng l©y nhiÔm HIV/AIDS tiÕp tôc cã xu h­íng gia t¨ng vµ l©y lan trong céng ®ång. Trong sè h¬n 26.000 ng­êi bÞ nhiÔm HIV/AIDS cã kho¶ng 50% ë ®é tuæi thanh niªn (d­íi 30 tuæi), ®Æc biÖt 1,2/1000 phô n÷ mang thai bÞ nhiÔm HIV. §èi víi tÖ n¹n ma tóy, gÇn 70% trong sè 100.000 ng­êi nghiÖn ma tóy ë nhãm tuæi d­íi 30. Sè l­îng ng­êi lao ®éng tuy t¨ng vµ d­ thõa, nh­ng l¹i yÕu vÒ søc kháe, tr×nh ®é tay nghÒ h¹n chÕ lao ®éng khu vùc thµnh thÞ ë Hµ Néi thõa kho¶ng 7,5% vµ ë thµnh phè Hå ChÝ Minh lµ 6,5% (®ã lµ ch­a kÓ hµng chôc van lao ®éng d«i d­ do s¾p xÕp l¹i doanh nghiÖp Nhµ n­íc). T¹i khu vùc n«ng th«n cßn d­ thõa 26% quü thêi gian lao ®éng, t­¬ng ®­¬ng kho¶ng 9 triÖu ng­êi, nh­ng 95,5% lao ®éng kh«ng cã tay nghÒ. Theo tæng ®iÒu tra d©n sè (4/1999) trong sè nh÷ng ng­êi tõ 13 tuæi trë lªn 92,4% lµ kh«ng cã tr×nh ®é chuyªn m«n. MÆc dï thêi ®iÓm hiÖn t¹i, mçi n¨m cã thªm kho¶ng 1,6 triÖu ng­êi b­íc vµo ®é tuæi lao ®éng, nh­ng theo dù b¸o trong 10 n¨m tíi, sè l­îng nµy sÏ t¨ng lªn møc cao nhÊt lµ 1,8 triÖu ng­êi, do ®ã viÖc ®µo t¹o, n©ng cao tay nghÒ vµ t¹o viÖc lµm cho sè lao ®éng hiÖn t¹i còng nh­ cho sè thanh niªn míi b­íc vµo ®é tuæi lao ®éng sÏ th¸ch thøc v« cïng lín. C¬ cÊu nguån lao ®éng ®­îc ®µo t¹o trong nh÷ng n¨m qua cßn rÊt bÊt hîp lý. NÕu n¨m 1979 cø 1 c¸n bé §¹i häc , cao ®¼ng cã 2,2 c¸n bé trung häc chuyªn nghiÖp vµ 7,1 c«ng nh©n kü thuËt th× ®Õn n¨m 1997, c¬ cÊu nµy lµ 1-1,5-1,7 vµ 1999 lµ hîp lý, cø 4 c¸n bé ®¹i häc míi cã 1 c«ng nh©n kü thuËt cao. §©y chÝnh lµ t×nh tr¹ng "thÇy nhiÒu h¬n thî". T¹i c¸c n­íc ph¸t triÓn th× cø 1 thÇy cã 10 thî, nh­ng ë n­íc ta, b×nh qu©n mét thÇy chØ cã 0,95 thî. Trong khi sè sinh viªn ®¹i häc t¨ng nhanh th× sè c«ng nh©n kü thuËt gi¶m dÇn (1979 chiÕm 70% , ®Õn n¨m 1999 gi¶m xuèng cßn 30,3% trong tæng sè lùc l­îng lao ®éng kü thuËt). Trong c¸c n¨m 1996 - 1998, b×nh qu©n c«ng nh©n kü thuËt t¨ng 6,3%/n¨m nh­ng sè sinh viªn ®¹i häc, cao ®¼ng t¨ng 27,5%. Mét thùc tÕ ®¸ng lo ng¹i nh­ t¹i c¸c khu c«ng nghiÖp ë §ång Nai, tõ nay ®Õn 2010, mçi n¨m cÇn kho¶ng 20 ngµn lao ®éng kü thuËt, nh­ng kh¶ n¨ng ®µo t¹o nghÒ còng cung øng 12.000 ng­êi/n¨m. N¨m 1997 khu chÕ xuÊt T©n ThuËn cÇn tuyÓn 15.000 lao ®éng kü thuËt nh­ng chØ tuyÓn ®­îc 3000 ng­êi ®ñ tiªu chuÈn. HiÖn nay nhu cÇu tuyÓn lao ®éng kü thuËt hÇu nh­ kh«ng ®­îc ®¸p øng ®Çy ®ñ, trong khi lao ®éng phæ th«ng l¹i d­ thõa qu¸ nhiÒu. Tû lÖ lao ®éng kü thuËt ®· thÊp l¹i ph©n bæ kh«ng ®ång ®Òu gi÷a c¸c ngµnh vµ c¸c thµnh phÇn kinh tÕ. RÊt nhiÒu lao ®éng kü thuËt tËp trung ë c¸c c¬ quan trung ­¬ng. C¸c ngµnh n«ng - l©m - ng­ nghiÖp, c¸c thµnh phÇn kinh tÕ tËp thÓ , t­ nh©n, c¸ thÓ cßn thiÕu nhiÒu lao ®éng kü thuËt. ë khu vùc n«ng th«n, sè lao ®éng ®· qua ®µo t¹o chiÕm tû lÖ cµng thÊp (chØ kho¶ng 4%). §Æc biÖt vïng miÒn nói, h¶i ®¶o, ®ang thiÕu lao ®éng kü thuËt vµ trÝ thøc trÇm träng, trong khi sè tri thøc d­ thõa gi¶ t¹o ë thµnh phè ngµy cµng nhiÒu. Kh«ng nh÷ng vËy, cã nh÷ng lao ®éng sau khi ®­îc ®µo t¹o ®· kh«ng lµm ®óng ngµnh nghÒ, thËm chÝ cßn lµm c«ng viÖc cña lao ®éng gi¶n ®¬n. b. Nh÷ng nguyªn nh©n dÉn ®Õn chÊt l­îng nguån nh©n lùc ViÖt Nam cßn yÕu kÌm. Mét lµ lùc l­îng vµ c¬ së trang thiÕt bÞ qu¸ thiÕu thèn, y tÕ c¬ së kh«ng ®¶m b¶o ch¨m sãc søc kháe cho nh©n d©n, ®Æc biÖt lµ miÒn nói, vïng s©u, vïng xa. T×nh tr¹ng bÖnh tËt vÉn cßn nÆng nÒn. H¬n n÷a nh÷ng kiÕn thøc c¬ b¶n vÒ ch¨m sãc søc kháe cho nh©n d©n cßn thÊp, vÖ sinh m«i tr­êng cßn rÊt kÐm, « nhiÔm, m«i tr­êng ngµy cµng nghiªm träng. §Æc biÖt lµ cung cÊp n­íc s¹ch vµ xö lý chÊt th¶i c¸c lo¹i cã t¸c ®éng bÊt lùc ®Õn søc kháe nh©n d©n. Hai lµ, c¬ cÊu gi¸o dôc ®µo t¹o gi÷a c¸c bËc häc, c¸c ngµnh häc, khèi ngµnh häc trong c¶ n­íc nãi chung vµ ë tõng khu vùc nãi riªng cßn bÊt hîp lý. Nguyªn nh©n chñ yÕu cña t×nh tr¹ng nµy lµ do sù ®iÒu tiÕt cña Nhµ n­íc vÒ gi¸o dôc ®µo t¹o ch­a hiÖu qu¶ thÓ hiÖn: ViÖc ®iÒu tiÕt, qu¶n lý, gi¸m s¸t thùc hiÖn c¸c chØ tiªu tuyÓn sinh ë c¸c bËc häc, ngµnh häc, khèi häc cßn nhiÒu bÊt hîp lý. C¸c tr­êng, c¸c ngµnh häc,… më réng hoÆc thu hót chØ tiªu tuyÓn sinh tïy ý, dÉn tíi t×nh tr¹ng cã nh÷ng ngµnh ®· thõa l¹i cµng thõa trong khi c¸c chuyªn ngµnh ®· thiÕu l¹i cµng thiÕu. C¸c chÝnh s¸ch, biÖn ph¸p khuyÕn khÝch theo häc nh÷ng ngµnh häc, khèi ngµnh häc mµ x· héi cÇn nh­ng b¶n th©n ®èi t­îng kh«ng muèn häc lµ ch­a hiÖu qu¶. ViÖc më réng trµn lan c¸c lo¹i h×nh ®µo t¹o lµ mét nguyªn nh©n g©y ra t×nh tr¹ng nµy. Mét sè chÕ ®é, chÝnh s¸ch ®· ban hµnh ®Õn nay cã nh÷ng ®iÓm kh«ng cßn phï hîp hoÆc thiÕu nh÷ng v¨n b¶n cô thÓ nªn ch­a khuyÕn khÝch c¸n bé, c«ng nh©n viªn trong c¸c c¬ së s¶n xuÊt còng nh­ c¸c c¬ quan Nhµ n­íc, trong c¸c tÇng líp x· héi… båi d­ìng n©ng cao tr×nh ®é v¨n hãa. Ba lµ, kinh phÝ gi¸o dôc ®µo t¹o. Do khu vùc t­ nh©n ë ViÖt Nam ch­a ph¸t triÓn vµ Nhµ n­íc còng ch­a cã chÝnh s¸ch chia sÎ g¸nh nÆng nµy cho khu vùc t­ nh©n nªn phÇn chñ yÕu lµ tõ ng©n s¸ch Nhµ n­íc nh­ vËy møc chi ng©n s¸ch Nhµ n­íc nh­ vËy møc chi ng©n s¸ch cho gi¸o dôc ®µo t¹o ®· cã sù gia t¨ng chót Ýt nh­ng ch­a ®¸p øng ®­îc yªu cÇu còng nh­ ch­a ph¶n ¸nh sù ­u tiªn vµ ch­a t­¬ng xøng víi kh¶ n¨ng, cßn vµo lo¹i rÊt thÊp so víi nhiÒu n­íc trong khu vùc vµ thÕ giíi. Bèn lµ, môc tiªu, néi dung, ch­¬ng tr×nh h×nh thøc, ph­¬ng thøc vµ ph­¬ng ph¸p ®µo t¹o chËm ®æi míi. Trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y, ngµnh gi¸o dôc vµ ®µo t¹o ®· cã nh÷ng nç lùc lín nh»m ®æi míi c¸c néi dung ®ã. B­íc ®Çu ®· thu ®­îc nh÷ng kÕt qu¶ nhÊt ®Þnh song cßn ch­a t­¬ng xøng víi tiÒm n¨ng vµ yªu cÇu ®Æt ra. N¨m lµ, ®éi ngò gi¸o viªn ë c¸c tr­êng cßn yÕu, thiÕu vÒ sè l­îng n¨ng lùc gi¶ng d¹y, nghiªn cøu khoa häc. Ngoµi ra chÝnh s¸ch ®·i ngé ch­a tháa ®¸ng nªn kh«ng ph¸t huy ®­îc tiÒm n¨ng vµ nhiÖt huyÕt cña hä. S¸u lµ, m¹ng l­íi tr­êng vµ trung t©m ®µo t¹o bè trÝ cßn ph©n t¸n, hiÖu qu¶ ®Çu t­ sö dông c¬ së vËt chÊt kü thuËt kÐm, l·ng phÝ, chång chÐo. B¶y lµ, mét bé phËn nhá c«ng nh©n ch­a nhËn thøc ®Çy ®ñ vÒ sù cÇn thiÕt ph¶i n©ng cao tr×nh ®é v¨n hãa, tay nghÒ nªn cßn thê ¬, ch­a thùc sù cè g¾ng hoÆc tËn dông nh÷ng ®iÒu kiÖn ®· cã ®Ó tù häc tËp, båi d­ìng n©ng cao tr×nh ®é cña b¶n th©n. II. Mét sè gi¶i ph¸p nh»m gi¶i quyÕt hîp lý vÊn ®Ò vÒ nguån nh©n lùc Nh×n râ ®­îc thùc tr¹ng vÒ nguån nh©n lùc cña n­íc ta ®Ó chóng ta ph¸t huy nh÷ng ®iÓm m¹nh, kh¾c phôc vµ h¹n chÕ nh÷ng ®iÓm yÕu ®ång thêi ®­a ra nh÷ng yªu cÇu ®èi víi gi¸o dôc vµ ®µo t¹o nguån nh©n lùc. §Ó ®¶m b¶o chÊt l­îng vÒ mÆt thÓ lùc cho nguån nh©n lùc trong t­¬ng lai, c¸c ch­¬ng tr×nh b¶o vÖ søc kháe bµ mÑ vµ trÎ em, ®Æc biÖt ch­¬ng tr×nh b¶o vÖ søc kháe phô n÷, phßng chèng suy dinh d­ìng theo h­íng ng¨n ngõa cÇn ®­îc tiÕp tôc ®Çu t­ tõ quan t©m vµ sÏ ph¶i ®Æc biÖt chó ý ®Õn c¸c vïng miÒn nói, vïng s©u, vïng xa ®Ó gi¶m dÇn sù c¸ch biÖt gi÷a c¸c vïng. C¸c ch­¬ng tr×nh tuyªn truyÒn gi¸o dôc cµn ®­îc t¨ng c­êng ®Ó ng¨n ngõa tõ xa c¸c tÖ n¹n l¹m dông ma tóy, ®Æc biÖt trong thanh thiÕu niªn. Trong tr×nh tù gi¶i quyÕt ph¶i ®i tuÇn tù tõ tiÕp tôc xãa mï ch÷, phæ cËp tiÓu häc, ®ang bÞ nh÷ng kiÕn thøc c¬ b¶n, ®µo t¹o nghÒ tõ s¬ cÊp ®Õn c¸c bËc cao h¬n nh÷ng ph¶i t¹o ra mét bé phËn ng­êi lao ®éng cã chÊt l­îng cao, ®Æc biÖt ph¶i chó träng ®µo t¹o lao ®éng kü thuËt, nh»m ®¸p øng nhu cÇu cña nh÷ng ngµnh c«ng nghÖ míi, c¸c khu c«ng nghiÖp vµ c¸c khu kinh tÕ më. ViÖc më réng quy m« gi¸o dôc ®µo t¹o lµ rÊt cÇn thiÕt. Nh­ng cè g¾ng më réng quy m« gi¸o dôc ®µo t¹o cña n­íc ta vÉn kh«ng theo kÞp tèc ®é gia t¨ng d©n sè. Quy m« mäi ngµnh, bËc häc hiÖn nay ®Òu ch­a ®¸p øng ®­îc yªu cÇu theo häc cña mäi løa tuæi. Nh×n chung sè häc sinh vµ sè tr­êng líp ë mäi ngµnh häc tõ mÉu gi¸o, c¸c cÊp phæ th«ng, trung häc chuyªn nghiÖp, cao ®¼ng, ®¹i häc, ®Òu t¨ng c¸c hÖ thèng trung t©m xóc tiÕn viÖc lµm, c¸c trung t©m kü thuËt tæng hîp, h­íng nghiÖp vµ nhiÒu c¬ së d¹y nghÒ b¸n c«ng, d©n lËp, t­ thôc ®­îc thµnh lËp. Quy m« ®µo t¹o cã chuyÓn biÕn lµ nhê t¨ng c­êng h×nh thøc ®µo t¹o ng¾n h¹n. Riªng ®èi víi quy m« cña hÖ thèng ®µo t¹o nghÒ ngµy cµng bÞ thu hÑp. §¶ng vµ Nhµ n­íc cÇn cã chÝnh s¸ch khuyÕn khÝch më réng vµ hç trî cho c¸c tr­êng d¹y nghÒ nh»m thu hót häc sinh, sinh viªn, kh¾c phôc sù mÊt c©n ®èi trong c¬ cÊu ngµnh häc, bËc häc cña gi¸o dôc vµ ®µo t¹o. Gi¸o dôc mÇm non cã tÇm quan träng ®Æc biÖt ®øng tõ gãc ®é chuÈn bÞ nÒn t¶ng vÒ thÓ thùc vµ trÝ lùc cho nguån nh©n lùc. Gi¸o dôc ®µo t¹o chuyªn m«n nghiÖp vô kü thuËt, ngoµi ý nghÜa víi t¨ng tr­ëng kinh tÕ cßn ®Æc biÖt quan träng trong viÖc ph¸t triÓn gi¶m nguy c¬ tôt hËu. Tuy nhiªn, nh÷ng bÊt hîp cËp gi÷a c¸c ngµnh ®µo t¹o, gi÷a c¸c bËc häc ®· g©y khã kh¨n kh«ng Ýt cho sù ph¸t triÓn cña nÒn kinh tÕ. Mét sè ngµnh ®­îc häc sinh, sinh viªn theo häc nh­ mét phong trµo, mét sè ngµnh th× rÊt Ýt ng­êi theo häc. NÕu kh«ng cã sù ®iÒu chØnh kÞp thêi, ViÖt Nam sÏ nhanh chãng gÆp khã kh¨n vÒ ®éi ngò kü s­, c«ng nh©n kü thuËt nh­ ë nhiÒu n­íc Asea, nhÊt lµ Th¸i Lan. Gi¸o dôc ®µo t¹o ë thµnh phè, ®ång b»ng cã ®iÒu kiÖn ph¸t triÓn h¬n ë n«ng th«n,vïng nói, vïng s©u, vïng xa rÊt khã kh¨n. §Ó n©ng cao chÊt l­îng nguån nh©n lùc ë vïng n«ng th«n, vïng s©u vïng xa miÒn nói, Nhµ n­íc ®· chã chÝnh s¸ch cÊp häc bæng, gi¶m häc phÝ, ­u tiªn c¸c häc sinh nghÌo v­ît khã.Tõ ®ã gióp hä cã ®iÒu kiÖn häc tËp t×m kiÕm viÖc lµm, n©ng cao møc sèng. ChÝnh nhê nh÷ng chñ tr­¬ng ®óng ®¾n nµy mµ nh÷ng bÊt hîp lý trong c¬ cÊu vïng, miÒn cña gi¸o dôc ®µo t¹o nguån nh©n lùc ®­îc ®iÒu chØnh phÇn nµo. YÕu tè quan träng nhÊt quyÕt ®Þnh chÊt l­îng nguån nh©n lùc lµ viÖc ®æi míi môc tiªu, néi dung, ch­¬ng tr×nh vµ ph­¬ng ph¸p gi¸o dôc ®µo t¹o. ViÖc héi nhËp vµ c¹nh tranh kinh tÕ ®ßi hái hµng hãa ph¶i ®¹t tiªu chuÈn quèc tÕ ®Ó t¨ng kh¶ n¨ng c¹nh tranh trªn thÞ tr­êng thÕ giíi, tõ ®ã ph¶i ®ßi hái cã tr×nh ®é c«ng nghÖ cao vµ kh¶ n¨ng sö dông t­¬ng øng c¸c c«ng nghÖ ®ã. Ngoµi gi¸o dôc ®µo t¹o chuyªn m«n, nghiÖp vô vÒ mÆt lý thuyÕt cÇn chó ý ®iÒu kiÖn thùc hµnh, øng dông, gi¸o dôc kü thuËt, t¸c phong lao ®éng c«ng nghiÖp, rÌn luyÖn kü n¨ng vµ nh÷ng kh¶ n¨ng thÝch øng cña ng­êi lao ®éng víi nh÷ng ®Æc ®iÓm cña nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng. Song song víi vÊn ®Ò gi¸o dôc ®µo t¹o con ng­êi, chóng ta ph¶i quan t©m ®Õn vÊn ®Ò d©n sè, søc kháe, ®Ó n©ng cao chÊt l­îng nguån nh©n lùc, gi¶m søc Ðp ®èi víi quy m« vµ chÊt l­îng gi¸o dôc. Trong ®iÒu kiÖn cña ViÖt Nam hiÖn nay, yªu cÇu ®a d¹ng hãa c¸c lo¹i h×nh gi¸o dôc ®µo t¹o rÊt cÇn thiÕt ®Ó bæ sung c¶i thiÖn hiÖn tr¹ng nguån nh©n lùc nh»m kh¾c phôc nh÷ng bÊt hîp lý vÒ viÖc ph©n bæ nguån nh©n lùc, ®ång thêi n©ng cao hiÖu qu¶ cña ®Çu t­ cho gi