Vai trò của tích luỹ tư bản trong quá trình hình thành và phát triển kinh tế tư bản chủ nghĩa

Môc lôc PhÇn I: Lêi më ®Çu. ------------------------------------------------------------trang 3 PhÇn II: Néi dung.---------------------------------------------------------------------5 Ch­¬ng 1: Mét sè lý luËn vÒ tÝch luü t­ b¶n. 1.1 ThÕ nµo lµ tÝch luü. 1.1.1 C¸c kh¸i niÖm cã liªn quan.---------------------------------------------------5 1.1.2 Thùc chÊt cña tÝch luü t­ b¶n.-------------------------------------------------6 1.1.3 §éng c¬ cña tÝch luü t­ b¶n.---------------------------------------------------8 1.1.4 C¸c nh©n tè ¶nh h­ëng tíi quy m« cña tÝch luü t­ b¶n.------------------10 1.2 C¸c quy luËt cña tÝch lòy t­ b¶n. 1.2.1 Sù gi¶m bít t­¬ng ®èi bé phËn t­ b¶n kh¶ biÕn trong tiÕn tr×nh tÝch luüvµ tÝch tô ®i kÌm theo tiÕn tr×nh ®ã --------------------------------12 1.2.2 ViÖc s¶n xuÊt ngµy cµng nhiÒu nh©n khÈu thõa t­¬ng ®èi.--------------14 1.2.3 L­îng cÇu vÒ søc lao ®éng t¨ng cïng víi tÝch luü t­ b¶n trong ®iÒu kiÖn kÕt cÊu cña t­ b¶n kh«ng ®æi.-----------------------------------15 Ch­¬ng 2: Vai trß cña tÝch luü t­ b¶n trong qu¸ tr×nh h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn kinh tÕ t­ b¶n chñ nghÜa. 2.1 TÝch luü nguyªn thuû t­ b¶n. 2.1.1 TÝch luü ban ®Çu ®iÓm xuÊt ph¸t cña ph­¬ng thøc s¶n xuÊt t­ b¶n chñ nghÜa.---------------------------------------------------------------17 2.1.2 Néi dung, ®Æc ®iÓm cña thêi k× tÝch luü nguyªn thuû.--------------------19 2.2. TÝch luü t­ b¶n trong thêi k× chñ nghÜa t­ b¶n hiÖn ®¹i. 2.2.1 Thóc ®Èy lùc l­îng s¶n xuÊt ph¸t triÓn.-------------------------------------23 2.2.2 X· héi ho¸ nÒn s¶n xuÊt ngµy cµng cao.------------------------------------24 2.2.3 Xu h­íng lÞch sö cña tÝch luü t­ b¶n.----------------------------------------25 Ch­¬ng 3: ý nghÜa cña viÖc nghiªn cøu tÝch luü t­ b¶n. 3.1 ý nghÜa vÒ mÆt lÝ luËn.------------------------------------------------------27 3.2 ý nghÜa thùc tiÔn cña tÝch luü ®èi víi ph¸t triÓn kinh tÕ ë n­íc ta.---28 PhÇn III: KÕt luËn.----------------------------------------------------------------30 phÇn I: Lêi më ®Çu Nh×n l¹i c¸c n¨m ®· qua vµ gÇn ®©y nhÊt cña ViÖt Nam lµ n¨m 2001. So víi tr­íc ®æi míi chóng ta ®· thu ®­îc mét sè thµnh tùu nh­ng so víi thÕ th× chóng ta thÊy ®­îc g×. §ã lµ nguy c¬ tôt hËu ngµy cµng xa h¬n vÒ kinh tÕ. §©y còng lµ th¸ch thøc ®Æt ra tr­íc m¾t n­íc ta vµ yªu cÇu ph¶i gi¶i quyÕt vÒ l©u dµi. N­íc ta lµ n­íc cã b×nh qu©n thu nhËp thuéc vµo hµng thÊp cña thÕ giíi. C©u hái ®Æt ra b©y giê kh«ng cßn lµ "t¹i sao chóng ta nghÌo" mµ lµ "lµm thÕ nµo ®Ó n­íc ta tho¸t khái t×nh tr¹ng kÐm ph¸t triÓn nµy". §Ó tr¶ lêi c©u hái nµy chóng ta ®i nghiªn cøu c¸c yÕu tè dÉn tíi thµng c«ng vÒ kinh tÕ cña c¸c quèc gia trªn thÕ giíi nãi chung vµ ViÖt Nam nãi riªng. Cã nhµ kinh tÕ häc ®· nãi 3 yÕu tè quyÕt ®Þnh thµnh c«ng cña mçi doanh nghiÖp mçi tæng c«ng ty hay trªn hÕt lµ cña mçi quèc gia lµ c¸c yÕu tè sau: con ng­êi,vèn hay t­ b¶n,thêi c¬. ThiÕu mét trong 3 yÕu tè nµy th× kh«ng thÓ dÉn tíi thµnh c«ng ®­îc. VÝ dô nh­ nÕu con ng­êi tµi giái, thêi c¬ tèt nh­ng thiÕu tiÒn ®Ó ®Çu t­ c¬ së h¹ tÇng, ®Ó tiÕn hµnh s¶n xuÊt th× con ng­êi ®ã sÏ còng kh«ng lµm ®­îc g× vµ c¬ héi tèt sÏ bÞ bá qua. ViÖt Nam chóng ta ®ang r¬i vµo t×nh tr¹ng nµy. ViÖc thiÕu vèn ®Èu t­ do nhiÒu lÝ do khiÕn cho ®Êt n­íc ta cø luÇn quÈn m·i trong vßng nghÌo ®ãi. Mét trong nh÷ng lÝ do ®ã lµ do chÝnh s¸ch cña chóng ta cßn nhiÒu bÊt cËp thñ tôc r­êm rµ. Salmýon cho r»ng cÇn ph¶i cã có huých tõ bªn ngoµi vµo ®Ó ph¸ vì vßng luÈn quÈn nµy nh­ng ®iÒu quan träng trªn hÕt ph¶i biÕt ph¸t huy c¸c nguån néi lùc cña nÒn kinh tÕ. Cô thÓ lµ chóng ta ph¶i biÕt ph¸t huy vµ tËn dông vèn trong n­íc sao cho chóng kh«ng ngõng ph¸t triÓn. VÊn ®Ò nµy ta t¹m gäi lµ tÝnh luü vèn hay ë c¸c n­íc TBCN gäi lµ tÜnh luü t­ b¶n. §Ó hiÓu d­îc tÝch luü vèn tr­íc hÕt chóng ta cÇn hiÓu tÝch luü t­ b¶n, nã lµm s¸ng tá b¶n chÊt cña vÊn ®Ò nghiªn cøu qua ®ã ®­a l¹i nh÷ng gi¶i ph¸p vµ biÖn ph¸pcho t×nh tr¹ng vèn cña n­íc ta hiÖn nay. Qóa tr×nh ra ®êi vµ lín m¹nh cña CNTB g¾n liÒn víi c¸c qu¸ tr×nh tÝch luü t­ b¶n, tõ tÝch luü t­ b¶n nguyªn thuû cho tíi ngµy nay. TÝch luü t­ b¶n cã vai trß to lín trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn kinh tÕ t­ b¶n chñ nghÜa. ë ®Ò ¸n lÇn nµy em xin phÐp ®i nghiªn cøu mét sè mÆt cña tÝch luü t­ b¶n qua ®ã thÊy ®­îc vai trß cña nã trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn kinh tÕ cña CNTB vµ rót ra ®­îc ý nghÜa vÒ mÆt lÝ luËn còng nh­ ý nghÜa vÒ mÆt thùc tiÔn cña vÊn ®Ò nghiªn cøu ®Ó cã thÓ ¸p dông vµo ViÖt Nam. Bµi viÕt lÇn ®Çu cßn nhiÒu thiÕu sãt em mong thÇy gi¸o gióp ®ì em ®Ó vÊn ®Ò nghiªn cøu nµy ®­îc s¸ng tá h¬n. Em mong qua ®Ò ¸n lÇn nµy sÏ trang bÞ cho em thªm nh÷ng kiÕn thøc vÒ kinh tÕ chÝnh trÞ x· héi. Em xin thµnh c¶m ¬n thÇy ®· gióp em hoµn thµnh ®Ò ¸n lÇn nµy. PhÇn II: Néi Dung Ch­¬ng 1 : méT Sè LÝ LUËN VÒ TÝCH Luü T¦ B¶N 1.1 ThÕ nµo lµ tÝch luü t­ b¶n 1.1.1C¸c kh¸i niÖm cã liªn quan 1.1.1.1 Kh¸i niÖn t­ b¶n C¸c nhµ kinh tÕ häc th­êng nãi r»ng, mäi c«ng cô lao ®«ng, mäi t­ liÖu s¶n xuÊt ®Òu lµ t­ b¶n. §Þnh nghÜa nh­ vËy nh»m môc ®Ých che dÊu thùc chÊt viÖc nhµ t­ b¶n bãc lét c«ng nh©n lµm thuª, t­ b¶n tån t¹i vÜnh viÔn, kh«ng thay ®æi cña hÕt th¶y mäi h×nh th¸i x· héi. Thùc ra b¶n th©n t­ liÖu s¶n xuÊt kh«ng ph¶i lµ t­ b¶n, nã chØ lµ ®iÒu kiÖn cÇn thiÕt cña s¶n xuÊt trong bÊt cø x· héi nµo. T­ liÖu s¶n xuÊt chØ trë thµnh t­ b¶n khi nã trë thµnh tµi s¶n cña nhµ t­ b¶n, vµ ®­îc dïng ®Ó bãc lét lao déng lµm thuª. Khi chÕ ®é t­ b¶n bÞ xo¸ bá th× t­ liÖu s¶n xuÊt kh«ng cßn lµ t­ b¶n n÷a. Nh­ vËy, t­ b¶n kh«ng ph¶i lµ mét quan hÖ s¶n xuÊt x· héi nhÊt ®Þnh gi÷a ng­êi vµ ng­êi trong qu¸ tr×nh s¶n xuÊt, nã cã tÝnh lÞch sö. Qua nghiªn cøu qu¸ tr×nh s¶n xuÊt gi¸ trÞ thÆng d­ ta cã thÓ ®Þnh nghÜa: "T­ b¶n lµ gi¸ trÞ ®em l¹i gi¸ trÞ thÆng d­ b»ng c¸ch bãc lét c«ng nh©n lµm thuª". T­ b¶n thÓ hiÖn quan hÖ s¶n xuÊt gi÷a giai cÊp t­ s¶n vµ v« s¶n trong ®ã c¸c nhµ t­ b¶n lµ ng­êi së h÷u t­ liÖu s¶n xuÊt vµ bãc lét c«ng nh©n lµm thuª -ng­êi t¹o ra gi¸ trÞ thÆng d­ cho hä. Quan hÖ s¶n xuÊt nµy còng gièng c¸c quan hÖ s¶n xuÊt kh¸c cña x· héi t­ b¶n ®· bÞ vËt ho¸. 1.1.1.2 Kh¸i niÖm tÝch luü t­ b¶n TÝch luü t­ b¶n lµ biÕn mét phÇn gi¸ trÞ thÆng d­ thµnh t­ b¶n phô thªm (t­ b¶n míi). Muèn më réng s¶n xuÊt nhµ t­ b¶n kh«ng thÓ tiªu dïng hÕt gi¸ trÞ thÆng d­ mµ chia thµnh 2 phÇn :mét phÇn tÝch luü ®Ó më réng s¶n xuÊt, mét phÇn ®Ó tiªu dïng c¸ nh©n vµ gia ®×nh nhµ t­ b¶n. Ta sÏ lµm s¸ng tá h¬n vÒ kh¸i niÖm tÝch luü sau khi ®i nghiªn cøu c¸c vÊn ®Ò sau. 1.1.2 Thùc chÊt cña tÜch luü t­ b¶n 1.1.2.1 T¸i s¶n xuÊt gi¶n ®¬n vµ t¸i s¶n xuÊt më réng Dï h×nh th¸i x· héi cña qu¸ tr×nh s¶n xuÊt lµ nh­ thÕ nµo ®i n÷a, th× bao giê ®ã còng ph¶i cã tÝnh chÊt liªn tôc hay cø tõng chu k× mét, ph¶i kh«ng ngõng tr¶i qua còng nh÷ng giai ®o¹n Êy. X· héi kh«ng thÓ ngõng tiªu dïng, th× x· héi còng kh«ng thÓ ngõng s¶n xuÊt. V× vËy xÐt trong mèi liªn hÖkh«ng ngõng vµ trong tiÕn tr×nh kh«ng ngõng cña nã, mäi qu¸ tr×nh s¶n xuÊt x· héi ®ång thêi còng lµ qu¸ tr×nh t¸i s¶n xuÊt. Nh­ng ®iÒu kiÖn cña s¶n xuÊt ®ång thêi còng lµ nh÷ng ®iÒu kiÖn cña t¸i s¶n xuÊt. Kh«ng mét x· héi nµo cã thÓ s¶n xuÊt kh«ng ngõng tøc lµ t¸i s¶n xuÊt, mµ l¹i kh«ng liªn tôc chuyÓn ho¸ l¹i mét phÇn s¶n phÈm nh¸t ®inh cña nã thµnh t­ liÖu s¶n xuÊt, hay thµnh nh÷ng yÕu tè cña qu¸ tr×nh s¶n xuÊt míi. NÕu s¶n xuÊt mang h×nh th¸i TBCN th× t¸i s¶n xuÊt còng mang h×nh th¸i ®ã. Qóa tr×nh lao ®éng trong ph­¬ng thøc s¶n xuÊt TBCN chØ lµ mét ph­¬ng tiÖn cho qu¸ tr×nh t¨ng thªm gi¸ trÞ, th× t¸i s¶n xuÊt còng vËy nã còng chØ lµ mét ph­¬ng tiÖn ®Ó t¸i s¶n ra gi¸ trÞ øng tr­íc víi t­ c¸ch lµ t­ b¶n , tøc lµ víi t­ c¸ch lµ gi¸ trÞ tù t¨ng thªm gi¸ trÞ. Mét ng­êi nµo ®ã së dÜ mang c¸i mÆt l¹ kinh tÕ ®Æc tr­ng cña nhµ t­ b¶n th× ®ã chØ lµ v× tiÒn cña anh ta kh«ng ngõng ho¹t ®éng víi t­ c¸ch lµ t­ b¶n. Vµ gi¸ trÞ thÆng d­ anh ta thu ®uîc mang h×nh thøc mét thu nhËp do t­ b¶n ®Î ra. NÕu nh­ thu nhËp ®ã chØ ®­îc dïng lµm quÜ tiªu dïng cho nhµ t­ b¶n, hay nÕu nh­ nã còng ®­îc tiªu dïng theo tõng chu k× gièng nh­ ng­êi ta ®· kiÕm ®­îc nã th× trong nh÷ng ®iÒu kiÖn kh¸c kh«ng thay ®æi, sÏ chØ diÕn ra cã t¸i s¶n xuÊt gi¶n ®¬n th«i. T¸i s¶n xuÊt lµ qu¸ tr×nh s¶n xuÊt ®­îc l¾p ®i l¾p l¹i kh«ng ngõng víi qui m« n¨m sau lín h¬n n¨m tr­íc. Muèn t¸i s¶n xuÊt më réng nhµ t­ b¶n ph¶i mua thªm t­ liÖu s¶n xuÊt, thuª thªm c«ng nh©n do ®ã gi¸ trÞ thÆng d­ tÝch luü ®­îc ph¶i chia lµm hai phÇn: Mét phÇn ®Ó thuª thªm c«ng nh©n, mét phÇn ®Ó mua thªm t­ liÖu s¶n xuÊt. T¸i s¶n xuÊt gi¶n ®¬n kh«ng ph¶i lµ h×nh th¸i ®iÓn h×nh cña CNTB. H×nh thøc tiÕn hµnh cña CNTB lµ t¸i s¶n xuÊt më réng. T¸i s¶n xuÊt ra cña c¶i vËt chÊt, quan hÖ s¶n xuÊt, søc lao ®éng cña con ng­êi, m«i tr­êng sèng cña con ng­êi. 1.1.2.2 TÝch luü t­ b¶n lµ t¸i s¶n xuÊt ra t­ b¶n víi quy m« ngµy cµng më réng (t­ b¶n hãa gi¸ trÞ thÆng d­). Thùc chÊt cña tÝch luü t­ b¶n lµ t­ b¶n ho¸ gi¸ trÞ thÆng d­. XÐt mét c¸ch cô thÓ, tÝch luü t­ b¶n lµ t¸i s¶n xuÊt ra t­ b¶n víi quy m« ngµy cµng më réng. ë ®©y chóng ta kh«ng xÐt gi¸ trÞ thÆng d­ vµ t­¬ng øng víi nã lµ s¶n phÈm thÆng d­, chØ víi t­ c¸ch lµ quü tiªu dïng c¸ nh©n cña nhµ t­ b¶n mµ chóng ta xÐt nã víi t­ c¸ch lµ quü tÝch luü. ThËt ra gi¸ trÞ thÆng d­ kh«ng ph¶i lµ quü tiªu dïng vµ còng kh«ng ph¶i chØ lµ quü tÝch luü, mµ lµ c¶ hai. Mét phÇn gi¸ trÞ thÆng d­ ®­îc nhµ t­ b¶n tiªu dïng víi t­ c¸ch lµ thu nhËp cßn phÇn kh¸c th× ®­îc nhµ t­ b¶n dïng lµm t­ b¶n, hay ®­îc tÝch luü l¹i. Muèn tÝch luü, cÇn ph¶i biÕn mét phÇn s¶n phÈm thÆng d­ thµnh t­ b¶n. Nh­ng nÕu kh«ng ph¶i lµ cã phÐp l¹ th× ng­êi ta chØ cã thÓ biÕn thµnh t­ b¶n nh÷ng vËt nµo dïng ®­îc vµo qu¸ tr×nh lao ®éng tøc lµ nh÷ng t­ liÖu s¶n xuÊt, vµ sau ®ã lµ nh÷ng vËt phÈm cã thÓ nu«i sèng c«ng nh©n, tøc lµ nh÷ng t­ liÖu sinh ho¹t. Do ®ã, mét phÇn lao ®éng thÆng d­ hµng n¨m ph¶i dïng ®Ó s¶n xuÊt thªm mét sè t­ liÖu s¶n xuÊt vµ t­ liÖu sinh ho¹t ngoµi sè cÇn thiÕt ®Ó hoµn l¹i t­ b¶n ®· øng ra. Nãi tãm l¹i, së dÜ gi¸ trÞ thÆng d­ cã thÓ biÕn thµnh t­ b¶n lµ chØ v× s¶n phÈm thÆng d­ - mµ gi¸ trÞ cña nã lµ gi¸ trÞ thÆng d­-®· bao gåm c¸c yÕu tè vËt thÓ cña mét t­ b¶n míi råi. Nghiªn cøu tÝch luü vµ t¸i s¶n xuÊt më réng t­ b¶n ta cã thÓ rót ra hai kÕt luËn v¹nh râ h¬n b¶n chÊt cña quan hÖ s¶n xuÊt t­ b¶n chñ nghÜa: +Nguån gèc duy nhÊt cña t­ b¶n tÝch luü lµ gi¸ trÞ thÆng d­ vµ t­ b¶n tÝch luü chiÕm mét tû lÖ ngµy cµng lín trong toµn bé t­ b¶n. C.MAC nãi r»ng: t­ b¶n øng tr­íc chØ lµ giät n­íc trong dßng s«ng tÝch luü mµ th«i +Qóa tr×nh tÝch luü ®· lµm cho quyÒn së h÷u trong nÒn s¶n xuÊt hµng ho¸ biÕn thµnh quyÒn chiÕm ®o¹t t­ b¶n chñ nghÜa. ViÖc trao ®æi gi÷a ng­êi lao ®éng vµ nhµ t­ b¶n dÉn ®Õn kÕt qu¶ lµ nhµ t­ b¶n ch¼ng nh÷ng chiÕm mét phÇn lao ®éng cña ng­êi c«ng nh©n, mµ cßn lµ ng­êi së h÷u hîp ph¸p lao ®éng kh«ng c«ng ®ã. Nh­ vËy ®· cã sù thay ®æi c¨n b¶n trong quan hÖ së h÷u. Nh­ng sù vi ph¹m ®ã kh«ng vi ph¹m qui luËt gi¸ trÞ. 1.1.3 §éng c¬ cña tÝch luü t­ b¶n 1.1.3.1 TÝch luü t­ b¶n lµ quy luËt kinh tÕ c¬ b¶n cña chñ nghÜa t­ b¶n Víi mét khèi l­îng gi¸ trÞ thÆng d­ nhÊt ®Þnh, mét trong hai phÇn (tÝch luü, tiªu dïng ) ®ã cµng lín th× phÇn kia cµng nhá. NÕu nh÷ng ®iÒu kiÖn kh¸c kh«ng thay ®æi th× tØ lÖ ph©n chia ®ã quyÕt ®Þnh ®¹i l­îng tÝch luü. Nh­ng kÎ thùc hiÖn s­ ph©n chia ®ã lµ ng­êi së h÷u gi¸ trÞ thÆng d­, tøc lµ nhµ t­ b¶n. Nh­ vËy, nã lµ mét hµnh vi phô thuéc vµo ý chÝ cña nhµ t­ b¶n. VÒ c¸i phÇn cña mãn cèng vËt ®ã do h¾n thu ®­îc vµ ®­îc h¾n ®em tÝch tuü, th× ng­êi ta nãi r»ng nhµ t­ b¶n ®· tiÕt kiÖm phÇn ®ã, bëi v× h¾n kh«ng ¨n tiªu nã ®i, nghÜa lµ h¾n lµm c¸i chøc n¨ng cña h¾n lµ nhµ t­ b¶n, cô thÓ lµ chøc n¨ng lµm giµu. ChØ chõng nµo nhµ t­ b¶n lµ t­ b¶n nh©n c¸ch ho¸, th× nhµ t­ b¶n míi cã mét gi¸ trÞ lÞch sö vµ míi cã c¸i quyÒn lÞch sö ®­îc tån t¹i vµ chØ trong chõng mùc Êy tÝnh tÊt yÕu nhÊt thêi cña b¶n th©n h¾n míi ®­îc bao hµm trong tÝnh yÕu nhÊt thêi cña ph­¬ng thøc s¶n xuÊt t­ b¶n chñ nghÜa. Nh­ng trong chõng mùc Êy th× ®éng c¬ cña nhµ t­ b¶n kh«ng ph¶i lµ gi¸ trÞ sö dông vµ h­ëng thô mµ lµ gi¸ trÞ trao ®æi vµ viÖc lµm t¨ng thªm gi¸ trÞ trao ®æi. Lµ mét kÎ cuång tÝn viÖc lµm t¨ng thªm gi¸ trÞ, nhµ t­ b¶n th¼ng tay c­ìng bøc loµi ng­êi s¶n xuÊt ®Ó s¶n xuÊt, do ®ã h¾n c­ìng bøc hä ph¶i ph¸t triÓn nh÷ng lùc l­îng s¶n xuÊt x· héi vµ t¹o ra nh÷ng ®iÒu kiÖn s¶n xuÊt vËt chÊt, mµ chØ mét m×nh nh÷ng ®iÒu kiÖn nµy míi cã thÓ h×nh thµnh c¸i c¬ së hiÖn thùc cña mét h×nh th¸i x· héi cao h¬n, mét h×nh th¸i x· héi mµ nguyªn t¾c c¬ b¶n lµ mäi c¸ nh©n ®Òu ®­îc ph¸t triÓn ®Çy ®ñ vµ tù do. Nhµ t­ b¶n chØ ®¸ng kÝnh träng chõng nµo h¾n cßn lµ sù hiÖn th©n cña t­ b¶n. Víi t­ c¸ch nµy, h¾n chia sÎ sù say mª tuyÖt ®èi muèn lµm giµu víi kÎ tÝch luü cña c¶i. Nh÷ng c¸i mµ ng­êi nµy chØ lµ mét thãi c¸ nh©n, th× ®èi víi nhµ t­ b¶n nã l¹i lµ t¸c ®éng cña mét bé m¸y x· héi trong ®ã nhµ t­ b¶n chØ lµ mét chiÕc b¸nh xe. Ngoµi ra, sù ph¸t triÓn cña nÒn s¶n xuÊt t­ b¶n chñ nghÜa lµm cho sù t¨ng thªm kh«ng ngõng cu¶ mét sè t­ b¶n bá vµo mét xÝ nghiÖp, c«ng nghiÖp trë thµnh mét sù tÊt yÕu, vµ c¹nh tranh lµm cho nh÷ng quy luËt bªn trong cña ph­¬ng thøc s¶n xuÊt t­ b¶n chñ nghÜa trë thµnh nh÷ng quy luËt bªn ngoµi cã tÝnh chÊt c­ìng chÕ ®èi víi mçi nhµ t­ b¶n c¸ biÖt. C¹nh tranh buéc nhµ t­ b¶n kh«ng ngõng më réng t­ b¶n ®Ó gi÷ ®­îc t­ b¶n, vµ h¾n chØ cã thÓ më réng t­ b¶n cu¶ m×nh b»ng c¸ch tÝch luü ngµy cµng nhiÒu h¬n mµ th«i. 1.1.4 C¸c nh©n tè ¶nh h­ëng tíi qui m« cña tÝch luü t­ b¶n Víi mét khèi l­îng gi¸ trÞ thÆng d­ nhÊt ®Þnh th× qui m« cña tÝch luü phô thuéc vµo tØ lÖ ph©n chia khèi l­îng gi¸ trÞ thÆng d­ ®ã thµnh quü tiªu dïng cña nhµ t­ b¶n. NÕu tØ lÖ ph©n chia ®ã ®· cã s½n th× râ rµng ®¹i l­îng cña t­ b¶n tÝch luü sÏ do ®¹i l­îng tuyÖt ®èi cña gi¸ trÞ thÆng d­ quyÕt ®Þnh. D o ®ã nh÷ng nh©n tè quyÕt ®Þnh quy m« cña tÝch luü chÝnh lµ nh÷ng nh©n tè quyÕt ®Þnh quy m« cña gÝa trÞ thÆng d­. Nh÷ng nh©n tè ®ã lµ : 1.1.4.1 Møc ®é bãc lét søc lao ®éng N©ng cao møc ®é bãc lét søc lao ®éng b»ng c¸ch c¾t xÐn vµo tiÒn c«ng. Khi nghiªn cøu sù s¶n xuÊt ra gi¸ trÞ thÆng d­, C.MAC gi¶ ®Þnh r»ng s­ trao ®ái gi÷a c«ng nh©n vµ nhµ t­ b¶n lµ sù trao ®æi ngang gi¸. Nh­ng trong thùc tÕ, c«ng nh©n bÞ nhµ t­ s¶n chiÕm ®o¹t mét phÇn lao ®éng tÊt yÕu, bÞ c¾t xÐn mét phÇn tiÒn c«ng. ViÖc c¾t xÐn tiÒn c«ng gi÷ vai trß quan träng trong qu¸ tr×nh tÝch luü t­ b¶n. N©ng cao møc ®é bãc lét b»ng c¸ch t¨ng c­êng ®é lao ®éng vµ kÐo dµi ngµy lao ®éng. ViÖc t¨ng c­êng ®é lao ®éng vµ kÐo dµi ngµy lao ®éng râ rµng lµm t¨ng thªm gi¸ trÞ thÆng d­, do ®ã lµm t¨ng bé phËn gi¸ trÞ thÆng d­ ®­îc t­ b¶n ho¸ tøc lµ lµm t¨ng tÝch luü.Anhr h­ëng nµy cßn thÓ hiÖn ë chç sè l­îng lao ®éng t¨ng thªm mµ nhµ t­ b¶n chiÕm kh«ng do t¨ng c­êng ®é lao ®éng vµ kÐo dµi ngµy lao ®éng kh«ng ®ßi hái ph¶i t¨ng thªm t­ b¶n mét c¸ch t­¬ng øng (kh«ng ®ßi hái ph¶i t¨ng thªm sè l­¬ng c«ng nh©n, t¨ng thªm m¸y mãc thiÕt bÞ, mµ hÇu nh­ chØ cÇn t¨ng thªm s­ hao phÝ nguyªn liÖu ) 1.1.4.2 Tr×nh ®é n¨ng suÊt lao ®éng V iÖc n©ng cao n¨ng suÊt lao ®éng lµm t¨ng thªm gi¸ trÞ thÆng d­, do ®ã t¨ng thªm bé phËn gi¸ trÞ thÆng d­ ®­îc t­ b¶n hãa. Song vÊn ®Ò ë ®©y lµ tÝch luü kh«ng chØ ®­îc quyÕt ®Þnh bëi khèi l­îng gi¸ trÞ thÆng d­, mµ cßn bëi khèi l­îng t­ liÖu s¶n xuÊt vµ t­ liÖu tiªu dïng do khèi l­îng gi¸ trÞ thÆng d­ cã thÓ chuyÓn ho¸ thµnh. Nh­ vËy, n¨ng suÊt lao ®éng t¨ng sÏ lµm t¨ng thªm nh÷ng yÕu tè vËt chÊt ®Ó biÕn gi¸ trÞ thÆng d­ thµnh t­ b¶n míi. Do ®ã lµm t¨ng quy m« cña tÝch luü. N¨ng suÊt lao ®éng cao th× lao ®éng sèng sö dông ®­îc nhiÒu lao ®äng qu¸ khø h¬n, lao ®éng qu¸ khø ®ã l¹i t¸i hiÖn d­íi h×nh th¸i cã Ých míi, chóng lµm chøc n¨ng t­ b¶n ®Ó s¶n xuÊt ra t­ b¶n cµng nhiÒu, do ®ã mµ quy m« cña t­ b¶n tÝch luü cµng lín. Nh­ vËy, n¨ng suÊt lao ®éng lµ nh©n tè quan träng quyÕt ®Þnh quy m« cña tÝch luü. 1.1.4.3 Sù chªnh lÖch ngµy cµng t¨ng gi÷a t­ b¶n sö dông vµ t­ b¶n tiªu dïng T­ b¶n t¨ng lªn th× sù chªnh lÖch gi÷a t­ b¶n ®­îc sö dông vµ t­ b¶n ®· tiªu dïng còng t¨ng lªn. Nãi mét c¸ch kh¸c: khèi l­îng gi¸ trÞ vµ khèi l­îng vËt thÓ cña nh÷ng t­ liÖu lao ®éng nh­ nhµ x­ëng, m¸y mãc, èng tiªu n­íc, sóc vËt cµy kÐo, c¸c thø khÝ tµi cóng t¨ng lªn; nh÷ng thø ®ã, trong mét thêi k× dµi hay ng¾n, nh÷ng qu¸ tr×nh s¶n xuÊt th­êng xuyªn l¾p ®i l¾p l¹i, ®Òu ho¹t ®éng víi quy m« cña chóng hay ®­îc dïng ®Ó ®¹t tíi mét hiÖu qu¶ cã Ých nh¸t ®Þnh, nh­ng l¹i chØ hao mßn dÇn dÇn, vµ do ®ã chØ mÊt gi¸ trÞ tõng phÇn mét, nghÜa lµ chØ chuyÓn gi¸ trÞ Êy tõng phÇn mét vµo s¶n phÈm mµ th«i. V× c¸c t­ liÖu lao ®éng ®­îc dïng lµm nh÷ng c¸i t¹o ra s¶n phÈm nh­ng l¹i kh«ng nhËp thªm gi¸ trÞ vµo s¶n phÈm, nghÜa lµ v× chóng ®­îc sö dông toµn bé nh­ng chØ bÞ tiªu dïng tõng phÇn th«i, cho nªn nh­ ®· nh¾c trªn kia, c¸c t­ liÖu ®ã phôc vô kh«ng c«ng gièng nh­ c¸c lùc l­îng thiªn nhiªn: n­íc, h¬i n­íc, kh«ng khÝ, ®iÖn... nh­ng sù phôc vô kh«ng c«ng ®ã cña lao ®éng qu¸ khø, ®­îc lao ®éng sèng n¾m lÊy vµ lµm sèng l¹i, ®ang ®­îc tÝch luü l¹i cïng víi quy m« ngµy cµng t¨ng cña tÝch luü Lùc l­îng s¶n xuÊt x· héi cµng ph¸t triÓn, m¸y mãc cµng hiÖn ®¹i, phÇn gi¸ trÞ cña nã chuûen vµo s¶n phÈm trong tõng thêi gian cµng Ýt, th× sù chªnh lÖch gi÷a t­ b¶n sö dông vµ t­ b¶n bÞ tiªu dïng cµng lín. Do ®ã, t­ b¶n lîi dông ®­îc nh÷ng thµnh tùu cña lao ®éng qu¸ khø cµng nhiÒu. 1.1.4.4 Quy m« cña t­ b¶n øng tr­íc Víi tr×nh ®é bãc lét kh«ng ®æi th× khèi l­îng gi¸ trÞ thÆng d­ sÏ do khèi l­îng c«ng nh©n bÞ bãc lét quyÕt ®Þnh. Do ®ã, quy m« cña t­ b¶n øng tr­íc, nhÊt lµ bé phËn t­ b¶n kh¶ biÕn cµng lín, th× gi¸ trÞ thÆng d­ bãc lét ®­îc vµ quy m« tÝch luü còng cµng lín. 1.2C¸c quy luËt cu¶ tÝch luü t­ b¶n 1.2.1 L­îng cÇu vÒ søc lao ®éng t¨ng cïng víi tÝch luü t­ b¶n trong ®iÒu kiÖn kÕt cÊu cña t­ b¶n kh«ng ®æi. 1.2.1.1Sù t¨ng lªn cña l­îng cÇu vÒ søc lao ®éng T­ b¶n t¨ng lªn th× còng t¨ng thªm bé phËn kh¶ biÕn cña nã hay bé phËn ®­îc biÕn thµnh søc lao ®éng. GØa dô r»ng, cïng víi nh÷ng ®iÒu kiÖn kh¸c kh«ng thay ®æi- nghÜa lµ ®Ó vËn mét khèi l­îng t­ liÖu s¶n xuÊt hay t­ b¶n bÊt biÕn nhÊt ®Þnh,bao giê còng cÇn mét khèi l­îng søc lao ®éng nh­ tr­íc ,th× râ rµng lµ l­îng cÇu vÒ lao ®éng vµ quü sinh ho¹t cña c«ng nh©n sÏ t¨ng lªn mét c¸ch tØ lÖ víi t­ b¶n, vµ t­ b¶n t¨ng lªn cµng nhanh bao nhiªu th× l­îng cÇu ®ã còng cµng t¨ng lªn nhanh bÊy nhiªu. K hi quy m« tÝch luü cã thÓ më réng ®ét ngét b»ng c¸ch chØ cÇn thay ®æi sù ph©n chia gi¸ trÞ thÆng d­ hay s¶n phÈm thÆng d­ thµnh t­ b¶n vµ thu nhËp, v× nh÷ng lÏ ®ã nªn nhu cÇu tÝch luü cña t­ b¶n cã thÓ v­ît qu¸ sù t¨ng thªm c¶u søc lao ®éng hay sè c«ng nh©n, l­îng cÇu vÒ c«ng nh©n cã thÓ v­ît qu¸ l­îng cung vÒ c«ng nh©n vµ v× thÕ tiÒn c«ng cã thÓ t¨ng lªn. V× mçi n¨m ng­êi ta sö dông nhiÒu c«ng nh©n h¬n n¨m tr­íc, nªn sím hay muén ¾t ph¶i ®Õn lóc mµ nhu cÇu cña tÝch lòy b¾t ®Çu v­ît qu¸ l­îng cung b×nh th­êng vÒ lao ®éng, vµ do ®ã tiÒn c«ng còng sÏ t¨ng lªn. TÝch lòy t­ b¶n lµ lµm t¨ng thªm giai cÊp v« s¶n. 1.2.1.2 Sù t¨ng lªn vÒ tiÒn c«ng kh«ng ng¨n c¶n viÖc t¨ng tÝch lòy t­ b¶n . Nh­ ta ®· thÊy, do b¶n chÊt cña nã, tiÒn c«ng ®ßi ng­êi lao ®éng bao giê còng ph¶i cung cÊp mét sè l­îng lao ®éng kh«ng c«ng nhÊt ®Þnh. Hoµn toµn kh«ng nãi ®Õn tr­êng hîp t¨ng tiÒn c«ng trong tr­êng hîp gi¸ c¶ lao ®éng h¹ xuèng...th× trong tr­êng hîp tèt nhÊt t¨ng tiÒn c«ng còng cã nghÜa lµ gi¶m bít vÒ sè l­îng phÇn lao ®éng kh«ng c«ng mµ ng­êi lao ®éng ph¶i cung cÊp. Sù gi¶m bít nµy kh«ng bao giê cã thÓ ®i ®Õn møc ®e do¹ sù tån t¹i cña b¶n th©n chÕ ®é nµy. Theo c¸ch nãi cña to¸n häc, cã thÓ nãi r»ng: ®¹i l­îng tÝch lòy lµ mét biÕn sè ®éc lËp, ®¹i l­îng tiÒn c«ng lµ mét biÕn sè phô thuéc, chø kh«ng ph¶i ng­îc l¹i . NÕu khèi l­îng lao ®éng kh«ng c«ng do giai cÊp c«ng nh©n cung cÊp vµ do giai cÊp c¸c nhµ t­ b¶n tÝch lòy, l¹i t¨ng lªn kh¸ nhanh ®Õn møc nã chØ cã thÓ biÕn thµnh t­ b¶n khi nµo cã mét sù t¨ng thªm kh¸c th­êng cña sè lao ®éng ®­îc tr¶ c«ng, th× tiÒn c«ng sÏ t¨ng lªn, vµ nÕu nh÷ng ®iÒu kiÖn kh¸c kh«ng thay ®æi, th× lao ®éng kh«ng c«ng sÏ gi¶m xuèng mét c¸ch t­¬ng xøng. Nh­ng mét khi sù gi¶m xuèng nµy ch¹m tíi c¸i ®iÓm mµ ë ®Êy lao ®éng thÆng d­ nu«i d­ìng t­ b¶n kh«ng cßn cung cÊp víi mét khèi l­îng b×nh th­êng n÷a, th× cã ngay mét sù ph¶n øng :mét phÇn Ýt h¬n cña thu nhËp sÏ ®­îc t­ b¶n ho¸, tÝch luü ch÷ng l¹i, vµ sù vËn ®éng ®i lªn cña tiÒn c«ng sÏ bÞ ®¸nh bËt trë l¹i. Nh­ vËy, sù t¨ng lªn cña gi¸ c¶ lao ®éng kh«ng v­ît qu¸ nh÷ng giíi h¹n b¶o ®¶m kh«ng nh÷ng gi÷ nguyªn ®­îc nh÷ng c¬ së cña chÕ ®é t­ b¶n chñ nghÜa mµ cßn ®¶m b¶o cho t¸i s¶n xuÊt cña chÕ ®é ®ã ®­îc thùc hiÖn víi quy m« më réng. 1.2.2 Sù gi¶m bít t­¬ng ®èi bé phËn t­ b¶n kh¶ biÕn trong tiÕn tr×nh tÝch luü vµ tÝch tô ®i kÌm theo tiÕn tr×nh ®ã Mét khi ®· cã nh÷ng cã nh÷ng c¬ së chung cña chÕ ®é t­ b¶n chñ nghÜa, th× trong tiÕn tr×nh tÝch luünhÊt ®Þnh sÏ ®Õn lóc sù ph¸t triÓn cña n¨ng suÊt lao ®éng x· héi trë thµnh ®ßn bÈy m¹nh nhÊt cña tÝch luü. N¨ng suÊt lao ®éng t¨ng thÓ hiÖn ë viÖc gi¶m bít khèi l­îng lao ®éng so víi khèi l­îng t­ liÖu s¶n xuÊt mµ lao ®éng ®ã lµm cho ho¹t ®éng hay lµ thÓ hiÖn ë sù gi¶m bít ®¹i l­îng cña nh©n tè chñ quan cña qu¸ tr×nh lao ®éng so víi c¸c nh©n tè kh¸ch quan cña qu¸ tr×nh ®ã. Sù thay ®æi ®ã cña kÕt cÊu kÜ thuËt cña t­ b¶n, s­ t¨ng lªn cña khèi l­îng t­ liÖu s¶n xuÊt so víi khèi l­îng søc lao ®éng ®ang lµm cho c¸c t­ liÖu s¶n xuÊt ®ã sèng l¹i, l¹i ph¶n ¸nh trë l¹i vµo trong kÕt cÊu gi¸ trÞ cña t­ b¶n, vµo trong viÖc t¨ng thªm bé phËn bÊt biÕn cña gi¸ trÞ t­ b¶n, b»ng c¸ch lÊy vµo bé phËn kh¶ biÕn cña nã. VÝ dô: lóc ®Çu 50% cña mét t­ b¶n nµo ®ã ®­îc chi cho t­ liÖu s¶n xuÊt, cßn 50% ®­îc chi cho søc lao ®éng; sau ®ã cïng víi sù ph¸t triÓn cña n¨ng suÊt lao ®éng 80% ®­îc chi cho t­ liÖu s¶n xuÊt vµ 20% ®­îc chi cho søc lao ®éng...C¸c quy luËt vÒ s­ t¨ng lªn cña bé phËn bÊt biÕn cña t­ b¶n so víi bé phËn kh¶ biÕn, ë mçi b­íc ®Òu ®­îc x¸c minh. Tuy vËy sù gi¶m bít phÇn kh¶ biÕn cña t­ b¶n so víi phÇn bÊt biÕn hay lµ sù thay ®æi kÕt cÊu cña t­ b¶n, chØ nãi lªn mét c¸ch gÇn ®óng sù biÕn ®æi trong kÕt cÊu cña c¸c bé phËn vËt chÊt cña t­ b¶n mµ th«i. Cïng víi n¨ng suÊt ®· t¨ng lªn cña lao ®éng th× kh«ng nh÷ng khèi l­îng t­ liÖu s¶n xuÊtdo nã tiªu dïng t¨ng lªn, mµ gi¸ trÞ cña t­ liÖu s¶n xuÊt so víi khèi l­îng cña nã l¹i cßn gi¶m xuèng n÷a. Nh­ vËy gi¸ trÞ cña t­ liÖu s¶n xuÊt t¨ng lªn mét c¸ch tuþet ®èi, nh­ng kh«ng t¨ng theo cïng tØ lÖ víi khèi l­îng cña nã. V× vËy, sù chªnh lÖch gi÷a t­ b¶n bÊt biÕn vµ t­ b¶n kh¶ biÕn t¨ng lªn chËm h¬n nhiÒu so víi sù chªnh lÖch gi÷a khèi liÖu t­ liÖu s¶n xuÊt do t­ b¶n bÊt biÕn chuyÓn ho¸ thµnh, vµ khèi l­îng søc lao ®éng do t­ b¶n chuyÓn ho¸ thµnh. Sù chªnh lÖch trªn còng t¨ng lªn víi sù chªnh lÖch d­íi, nh­ng víi mét møc ®é Ýt h¬n. V¶ l¹i nÕu sù tiÕn bé cña tÝch luü lµm gi¶m bít ®¹i l­îng t­¬ng ®èi cña bé phËn t­ b¶n kh¶ biÕn th× nh­ vËy tuyÖt nhiªn kh«ng ph¶i nã lo¹i trõ sù t¨ng lªn cña ®¹i l­îng tuyÖt ®èi cña nã. GØa ®Þnh r»ng mét gi¸ trÞ t­ b¶n lóc ®Çu tù chia ra thµnh 50% lµ t­ b¶n bÊt biÕn vµ 50%lµ t­ b¶n kh¶ biÕn, vÒ sau l¹i chia thµnh 80% lµ t­ b¶n bÊt biÕn vµ 20%lµ t­ b¶n kh¶ biÕn. NÕu trong thêi gian ®ã sè t­ b¶n lóc ®Çu gåm 6000 ch¼ng h¹n, ®· t¨ng lªn thµnh 18000 th× phÇn kh¶ biÕn cña nã ®· t¨ng thªm. Tr­íc kia nã lµ 3000, b©y giê lµ 3600. Nh­ng, nÕu tr­íc kia chØ cÇn t¨ng t­ b¶n thªm 20%lµ ®ñ ®Ó t¨ng l­îng cÇu vÒ lao ®éng lªn 20% th× b©y giê ®iÒu ®ã l¹i ®ßi hái ph¶i t¨ng t­ b¶n lóc ®Çu lªn gÊp 3 lÇn. Mäi t­ b¶n ®Òu lµ sù tÝch tô nhiÒu hay Ýt t­ liÖu s¶n xuÊt víi mét sù chØ huy t­¬ng øng ®èi víi mét ®éi qu©n lao ®éng. Víi mäi tÝch luü ®Òu trë thµnh ph­¬ng tiÖn cho mét tÝch luü míi.TÝch tô vµ tËp trung t­ b¶n cã quan hÖ víi nhau. Sù kh¸c biÖt nµy kh«ng chØ vÒ chÊt mµ cßn kh¸c nhau vÒ mÆt l­îng. TËp trung t­ b¶n tuy kh«ng lµm t¨ng quy m« t­ b¶n x· héi nh­ng cã vai trß rÊt lín trong qu¸ tr×nh chuyÓn s¶n xuÊt nhá lªn s¶n xuÊt lín TBCN vµ qu¸ tr×nh chuyÓn CNTB tõ giai ®o¹n thÊp lªn giai ®o¹n cao. 1.2.3 ViÖc s¶n xuÊt ngµy cµng nhiÒu nh©n khÈu thõa t­¬ng ®èi 1.2.3.1.Nh©n khÈu thõa s¶n phÈm tÊt yÕu cña tÝch lòy L­îng cÇu vÒ lao ®éng kh«ng ph¶i do quy m« cña tæng t­ b¶n quyÕt ®Þnh mµ do quy m« cña bé phËn kh¶ biÕn cña t­ b¶n quyÕt ®Þnh; cho nªn cïng víi sù t¨ng lªn cña tæng t­ b¶n th× l­îng cÇu vÒ lao ®éng còng dÇn dÇn gi¶m bít ®i chø kh«ng ph¶i t¨ng lªn theo tØ lÖ víi sù t¨ng thªm cña tæng t­ b¶n, nh­ chóng ta ®· gi¶ ®Þnh tr­íc ®©y. L­îng cÇu vÒ lao ®éng gi¶m xuèng mét c¸ch t­¬ng ®èi so víi ®¹i l­îng cña tæng t­ b¶n vµ gi¶m xuèng theo mét cÊp sè ngµy cµng nhanh cïng víi sù t¨ng lªn cña ®¹i l­îng Êy. ThËt ra cïng víi sù t¨ng lªn cña tæng t­ b¶n th× phÇn kh¶ biÕn cña nã, hay søc lao ®éng kÕt hîp vµo nã, còng t¨ng lªn, nh­ng l¹i t¨ng lªn theo mét tû lÖ kh«ng ngõng gi¶m sót. Cïng víi sù tÝch luü t­ b¶n do b¶n th©n n㠮Πra, nh©n khÈu c«ng nh©n còng s¶n xuÊt ra víi mét quy m« ngµy cµng lín nh÷ng ph­¬ng tiÖn lµm cho hä trë thµnh nh©n khÈu thõa t­¬ng ®èi lµ quy luËt nh©n khÈu thõa riªng cña ph­¬ng thøc s¶n xuÊt t­ b¶n chñ nghÜa, còng gièng nh­ trªn thùc tÕ, mäi ph­¬ng thøc s¶n xuÊt ®Æc thï trong lÞch sö ®Òu cã quy luËt nh©n khÈu ®Æc thï, cã hiÖu lùc trong lÞch sö cña nã. Mét quy luËt nh©n khÈu tr×u t­îng chØ tån t¹i ®èi víi thùc vËt vµ ®éng vËt, chõng nµo mµ con ng­êi trong lÞch sö ch­a x©m nhËp vµo lÜnh vùc nµy. 1.2.3.2 Nh©n khÈu thõa, ®ßn bÈy cña tÝch luü t­ b¶n ®iÒu kiÖn tån t¹i cña ph­¬ng thøc s¶n xuÊt t­ b¶