Ung thư khoang miệng - Lê Phong Vũ

BS.CKII - LÊ PHONG VŨ TRƯỞNG KHOA BỆNH VIỆN ĐA KHOA TRUNG TÂM TIỀN GIANG KHOA RĂNG HÀM MẶT UNG THƢ LÀ GÌ? “Ung thư là bệnh lý ác tính của tế bào. Khi bị kích thích bởi các tác nhân sinh ung thư, tế bào tăng sinh một cách vô hạn độ, vô tổ chức, không tuân theo các cơ chế kiểm soát về phát triển của cơ thể”. 2BS.CKII.LÊ PHONG VŨ CANCER 3BS.CKII.LÊ PHONG VŨ SO SÁNH U lành tính Chỉ phát triển tại chổ thường rất chậm, có vỏ bọc xung quanh nên ranh giới rõ, mật độ thường mềm hoặc chắc, không xâm lấn, không di căn, khi bóc đi sẽ khỏi bệnh. U ác tính Thường phát triển nhanh, u không có ranh giới rõ, xâm lấn ra xung quanh và thường di căn xa theo đường bạch mạch và đường máu. 4BS.CKII.LÊ PHONG VŨ DỊCH TỂ  Ung thƣ miệng chiếm từ 5-10% tổng số các loại ung thƣ và chiếm 2-3% tổng số các bệnh nhân tử vong vì ung thƣ.  Trên thế giới hàng năm, ƣớc tính có khoảng 500.000 trƣờng hợp mắc ung thƣ mới và có khoảng 1,5 triệu ngƣời đang sống chung với bệnh ung thƣ miệng.  98% > 40 tuổi. (60-70).  Tỷ lệ ung thƣ miệng trong cộng đồng càng tăng dần lên, đặc biệt với ngƣời trẻ.  Ung thƣ khoang miệng là một trong 10 bệnh ung thƣ thƣờng gặp nhất ở Việt Nam.  Hằng năm, số lƣợng bệnh nhân mới ung thƣ khoang miệng tới 20.000, chiếm từ 6%-15% tổng số các loại ung thƣ.  Tỉ lệ 5/100.000 nam & 3,8/ 100.000 nữ (TTUB, 1994 ) 5BS.CKII.LÊ PHONG VŨ NHỮNG DẤU CHỨNG NGHI NGỜ UNG THƢ VÙNG MIỆNG  Vết loét không rõ nguyên nhân.  Vết loét không lành sau 2 tuần dù đã loại bỏ kích thích,  Tổn thƣơng xơ chai, cứng.  Tổn thƣơng dạng chồi gồ, dạng bông cải hay khối u.  Tổn thƣơng dính chặt vào mô bên dƣới.  Ổ răng nhổ không lành.  Răng lung lay không rõ nguyên nhân.  Đau hoặc bị những cảm giác lạ mà không rõ nguyên nhân.  Gặp trở ngại ở những chức năng nhai, nói, chảy nƣớc bọt thƣờng xuyên.  Có mảng trắng, đỏ trong hốc miệng, trên lƣỡi  Có hạch cổ, chạm vào thấy cứng, dính. 6BS.CKII.LÊ PHONG VŨ CAÙC DAÁU CHÖÙNG LAÂM SAØNG NGHI NGÔØ UNG THÖ NIEÂM MAÏC MIEÄNG 1. Veát loeùt: khoâng laønh sau 2 tuaàn, duø ñaõ loaïi boû kích thích, khoâng xaùc ñònh ñöôïc nguyeân nhaân 2. Toån thöông xô chai, cöùng 3. Toån thöông suøi 4. Toån thöông dính chaët vaøo moâ beân döôùi 5. OÅ nhoå raêng khoâng laønh 6. Raêng lung lay khoâng roõ nguyeân nhaân 7. Ñau, dò caûm khoâng roõ nguyeân nhaân 8. Khoù nhai, noùi, taêng tieát nöôùc boït 9. Maûng traéng / ñoû 10.Haïch coå 7BS.CKII.LÊ PHONG VŨ CHAÅN ÑOAÙN UNG THÖ MIEÄNG – Beänh söû:  >40 tuoåi  Thoùi quen huùt thuoác, uoáng röôïu, aên traàu  Tieán trieån nhanh, ñieàu trò noäi khoa 2 tuaàn khoâng laønh – Toån thöông:  sôø cöùng, giôùi haïn khoâng roõ, khoâng ñau, dính  xuaát huyeát, hoaïi töû, bôø khoâng ñeàu  Vò trí nguy cô ung thư cao  Haïch coå 8BS.CKII.LÊ PHONG VŨ CAÙC YEÁU TOÁ THAM GIA HAY HOÃ TRÔÏ ÑOÁI VÔÙI UNG THÖ MIEÄNG  Nhieãm HPV, ñaëc bieät HPV-16, -18  Tia naéng maët trôøi  Nhieãm naám Candida albicans  Suy giaûm mieãn dòch  Thieáu maùu  Thieáu chaát dinh döoõng, ñaëc bieät vitamin A,C,E & saét  Yeáu toá di truyeàn hay gia ñình  Kích thích hay tình traïng nhieãm truøng maïn tính do raêng, haøm giaû,VSRM keùm 9BS.CKII.LÊ PHONG VŨ Yếu tố nguy cơ Nguyên nhân chính gây ung thư miệng đến nay chưa rõ, nhưng chắc chắn đã xác định được các yếu tố nguy cơ cao gây ung thư miệng là:  Sử dụng thuốc lá ở các dạng khác nhau. Những ngƣời dùng thuốc lá có kèm uống rƣợu thì nguy cơ bị mắc bệnh cao hơn lên rất nhiều;  Nhai trầu thuốc;  Nghiện rƣợu nặng;  Nhiễm virus HPV (Human Papiloma Virus);  Các tổn thƣơng của khoang miệng nhƣ: bạch sản, hồng sản, viêm nấm candida quá sản mạn tính, các vết loét do sang chấn liên tục kéo dài... 10BS.CKII.LÊ PHONG VŨ TRIỆU CHỨNG, BIỂU HIỆN UNG THƢ KHOANG MIỆNG 1. Những thay đổi màu sắc bất thƣờng ở niêm mạc miệng: vết, mảng hơi đỏ hoặc trắng. 2. Vết thƣơng ở khoang miệng khó liền. Bất kỳ điểm sùi hoặc loét nào ở lƣỡi, niêm mạc má hay lợi đã đƣợc điều trị 2 tuần mà không khỏi. 3. Chảy máu ở khoang miệng thậm chí đối với vết thƣơng nhỏ. 4. Có những vết loét, nốt sùi ở khoang miệng 5. Cảm thấy khó khăn, trở ngại trong việc nói và nuốt. Có những tổn thƣơng bị tái phát nhiều lần trong miệng. Bị tê dại hoặc mất cảm giác ở bất cứ điểm nào trong miệng. 6. Hầu hết các bệnh nhân bị ung thƣ miệng không có cảm giác đau ở giai đoạn sớm. Triệu chứng đầu tiên thƣờng là cảm giác khó chịu do kích thƣớc của khối u gây ra. 11BS.CKII.LÊ PHONG VŨ CÁC LOẠI UNG THƢ KHOANG MIỆNG Ung thƣ miệng là một thuật ngữ chung áp dụng cho tất cả các bệnh ung thƣ xảy ra ở môi và trong miệng. Những tên gọi cụ thể cho từng loại ung thƣ bao gồm: 1. Ung thƣ ảnh hƣởng đến phần bên trong của má (ung thƣ niêm mạc miệng). 2. Ung thƣ sàn miệng. 3. Ung thƣ nƣớu. 4. Ung thƣ môi. 5. Ung thƣ vòm miệng. 6. Ung thƣ tuyến nƣớc bọt. 7. Ung thƣ lƣỡi. 12BS.CKII.LÊ PHONG VŨ • Bệnh viện Ung bƣớu TP HCM năm 2012 ghi nhận có gần 1.200 ca ung thƣ khoang miệng mới.Trong các loại ung thƣ khoang miệng, vị trí lƣỡi chiếm 43%, sàn miệng 14%, nƣớu răng 13%, niêm mạc miệng 8%, tam giác hậu hàm 7%, vòm khẩu cái cứng 4%, còn lại 11% ở các vị trị khác. Bác sĩ Lâm Đức Hoàng, Phó Khoa Xạ 3, Bệnh viện Ung bƣớu (TP HCM) 13BS.CKII.LÊ PHONG VŨ TIỀN UNG THƢ MIỆNG Các tổn thương tiền ung thư miệng có liên quan đến bệnh ung thư biểu mô niêm mạc miệng. Những tổn thương này thường tồn trong nhiều tháng, nhiều năm rồi chuyển thành dạng ác tính hoặc tồn tại cùng với ung thư biểu mô niêmmạc miệng. 14BS.CKII.LÊ PHONG VŨ CÁC LOẠI TỔN THƢƠNG TIỀN UNG THƢ 1. Tổn thương màu trắng 2. Tổn thương màu đỏ 3. Tổn thương lỡ loét 4. Tổn thương có liên quan đến nhai trầu 5. Tổn thương nhiễm sắc 15BS.CKII.LÊ PHONG VŨ Tieàn ung thö mieäng Chẩn đoán Bạch sản – Mảng trắng đồng nhất hay không đông nhất – Cạo không tróc – Giới hạn rõ, sờ mềm, không đau, tiến triển chậm – Nguy cơ hóa ác: 3 - 17,5% 16 BAÏCH SAÛN BS.CKII.LÊ PHONG VŨ 17 Tieàn ung thö mieäng BAÏCH SAÛN ÑOÀNG NHAÁT BS.CKII.LÊ PHONG VŨ Nguy cô hoùa aùc gaáp 4 laàn Baïch saûn ñoàng nhaát 18 Tieàn ung thö mieäng BAÏCH SAÛN KHOÂNG ÑOÀNG NHAÁT BS.CKII.LÊ PHONG VŨ Nguy cô hoùa aùc gaáp 4 laàn Baïch saûn ñoàng nhaát 19 Tieàn ung thö mieäng BAÏCH SAÛN KHOÂNG ÑOÀNG NHAÁT K BS.CKII.LÊ PHONG VŨ Tieàn ung thö mieäng Chẩn đoán: – Mảng đỏ tươi như nhung – Giới hạn rõ, không đau – Đè không biến mất – Vị trí đặc biệt: sàn miệng, KC mềm – Thói quen: Hút thuốc, uống rượu, ăn trầu 20 HOÀNG SAÛN BS.CKII.LÊ PHONG VŨ Tieàn ung thö mieäng 21 HOÀNG SAÛN BS.CKII.LÊ PHONG VŨ Tieàn ung thö mieäng • Chẩn đoán: – Các đường trắng đan hình lưới, sờ nhám – Vị trí: niêm mạc má (thường nửa sau), đối xứng 22 LIKEN PHAÚNG BS.CKII.LÊ PHONG VŨ Tieàn ung thö mieäng 23 Nguy cô hoùa aùc: 1,2% LIKEN PHAÚNG BS.CKII.LÊ PHONG VŨ Tieàn ung thö mieäng Chẩn đoán: – Sờ: dải sợi dọc ở niêm mạc môi, má – Hay: a. Cảm giác nóng bỏng b. Há miệng hạn chế c. Bề mặt láng, màu trắng – Thói quen ăn trầu 24 XÔ HOÙA DÖÔÙI NIEÂM MAÏC MIEÄNG BS.CKII.LÊ PHONG VŨ 25 Tieàn ung thö mieäng XÔ HOÙA DÖÔÙI NIEÂM MAÏC MIEÄNG Nguy cơ hóa ác: 7%BS.CKII.LÊ PHONG VŨ Tieàn ung thö mieäng • Chẩn đoán: – Môi khô, nứt nẻ, đóng vảy – Nghề nghiệp có phơi nắng nhiều • Xử trí: – Hạn chế tiếp xúc trực tiếp ánh nắng 26 VIEÂM MOÂI HOÙA CHUN DO TIA NAÉNG MAËT TRÔØI BS.CKII.LÊ PHONG VŨ Tieàn ung thö mieäng • Chẩn đoán: – Nuốt vướng – Niêm mạc miệng-hầu teo mỏng, nhợt nhạt – Viêm lưỡi teo láng mất gai • Xử trí: – Xét nghiệm máu và điều trị 27 THIEÁU MAÙU DO THIEÁU SAÉT BS.CKII.LÊ PHONG VŨ Tieàn ung thö mieäng • Xử trí: – Loại bỏ nguyên nhân – Kháng sinh, kháng viêm – Theo dõi 2 tuần không lành  Sinh Thiết 28 VIEÂM LOEÙT MAÏN TÍNH DO CHAÁN THÖÔNG HAØM GIAÛ BS.CKII.LÊ PHONG VŨ Tieàn ung thö mieäng 29 VIEÂM LOEÙT MAÏN TÍNH DO CHAÁN THÖÔNG RAÊNG BS.CKII.LÊ PHONG VŨ Tieàn ung thö mieäng • Chẩn đoán: – Tổn thƣơng trắng, cạo tróc – Bệnh sử: nguyên nhân toàn thân hay tại chỗ • Xử trí: – Soi & cấy nấm – Điều trị kháng nấm tại chỗ & toàn thân 30 NHIEÃM CANDIDA MAÏN TÍNH BS.CKII.LÊ PHONG VŨ • Chẩn đoán Lupus đỏ mạn tính: vùng đỏ hay chợt, loét , xung quanh có những đƣờng trắng • Tổn thƣơng đỏ da, thấp khớp. • Nguy cơ hóa ác: 0,5% 31 LUPUS ĐỎ Tieàn ung thö mieäng BS.CKII.LÊ PHONG VŨ Nhiễm sắc melanin thái quá 32BS.CKII.LÊ PHONG VŨ Ñaëc ñieåm ung thö mieäng tieán trieån:  Cöùng  Dính Giôùi haïn khoâng roõ  Khoâng ñau (tröø giai ñoaïn treã hoaëc boäi nhieãm)  Khoâng laønh, tieán trieån nhanh  Di caên haïch, di caên xa 33BS.CKII.LÊ PHONG VŨ Carcinoâm teá baøo gai Daïng choài suøi 34BS.CKII.LÊ PHONG VŨ Carcinoâm tuyeán - Sarcoâm Daïng hoøn 35BS.CKII.LÊ PHONG VŨ Melanoma aùc Daïng hoøn / loeùt / choài: ñen / voâ saéc 36BS.CKII.LÊ PHONG VŨ Carcinoma miệng - tổn thƣơng dạng loét 37BS.CKII.LÊ PHONG VŨ Ung thö mieäng bieåu hieän ban ñaàu - Ung thö nöôùu raêng Raêng lung lay, raêng ñau Nöôùu söng - Chaån ñoaùn phaân bieät nha chu vieâm, aùp-xe nha chu: 1. Chæ 1, 2 raêng lung lay 2. phim: Huûy xöông oå nham nhôû 38BS.CKII.LÊ PHONG VŨ 39BS.CKII.LÊ PHONG VŨ UNG THƯ XƯƠNG HÀM 40BS.CKII.LÊ PHONG VŨ 41 UNG THƢ MIỆNG VIÊM TĂNG SINH DO PHẢN ỨNG U LÀNH TÍNH Chẩn đoán lầm với BS.CKII.LÊ PHONG VŨ Ung thö U lôïi khe 42BS.CKII.LÊ PHONG VŨ Ung thö AÙp tô (Aphte) 43BS.CKII.LÊ PHONG VŨ Ung thö Vieâm maïn tính do Candida 44BS.CKII.LÊ PHONG VŨ Ung thö Vieâm tuyeán döôùi haøm do soûi oáng Wharton 45BS.CKII.LÊ PHONG VŨ Ung thö U nöôùu do thai ngheùn 46BS.CKII.LÊ PHONG VŨ Ung thö Vieâm loeùt do chaán thöông 47BS.CKII.LÊ PHONG VŨ Ung thö Böôùu gai 48BS.CKII.LÊ PHONG VŨ Caùch xöû lyù caùc toån thöông nghi ngôø ung thö CAÙC XEÙT NGHIEÄM PHAÙT HIEÄN / THEO DOÕI ° Nhuoäm xanh toluidine 49BS.CKII.LÊ PHONG VŨ Caùch xöû lyù caùc toån thöông nghi ngôø ung thö CAÙC XEÙT NGHIEÄM PHAÙT HIEÄN / THEO DOÕI Xeùt nghieäm teá baøo: – Pheát teá baøo bong 50BS.CKII.LÊ PHONG VŨ Caùch xöû lyù caùc toån thöông nghi ngôø ung thö CAÙC XEÙT NGHIEÄM PHAÙT HIEÄN / THEO DOÕI Xeùt nghieäm moâ hoïc – Sinh thieát 51BS.CKII.LÊ PHONG VŨ CÁC MỨC ĐỘ - THEO HỆ THỐNG TNM T (TUMOR) N (NODE) M (METASTASE) T0: Khối u không xác định được trên lâm sàng N0: Không có hạch M0: Chưa có di căn xa T1: Khối u ĐK <2cm N1: Xác định được hạch đơn cùng bên <3cm M1: Có biểu hiện di căn xa T2: 2cm < Khối u ĐK <4cm N2: - N2a: 3cm<Hạch đơn cùng bên <6cm - N2b: Nhiều hạch cùng bên nhưng không có hạch nào >6cm - N2c: Hạch hai bên đơn hoặc nhiều hạch không có hạch nào >6cm T3: Khối u >4cm N3: Bất kz hạch đơn hoặc đa KT>6cm 52BS.CKII.LÊ PHONG VŨ CÁC GIAI ĐOẠN - THEO HỆ THỐNG TNM GIAI ĐOẠN T N M I T1 N0 M0 II T2 N0 M0 III T1 N1 M0 T2 N1 M0 T3 N0,N1 M0 IV T4 N0,N1 M0 Bất kz T N2,N3 M0 Bất kz T Bất kz N M1 53BS.CKII.LÊ PHONG VŨ TIÊN LƯỢNG VÀ BIẾN CHỨNG GIAI ĐOẠN THỜI GIAN SỐNG SAU 5 NĂM I 57 – 84% II 49 – 70% III 25 – 59% IV 7 – 47% 1. Tiên lượng 2. Biến chứng  Bội nhiễm  Chảy máu  Di căn: tuỳ loại ung thƣ mà có thể di căn vào phổi, não, trung thất 54BS.CKII.LÊ PHONG VŨ CÁC PHƢƠNG PHÁP ĐiỀU TRị Tùy theo từng bệnh nhân, ở giai đoạn nào, K loại tế bào gì mà lựa chọn các phƣơng pháp thích hợp. 1. Phương pháp phẫu thuật: • Là phƣơng pháp điều trị tốt nhất, Phẫu thuật sớm kết quả sống trên 5 năm hơn 50 %. 2. Phương pháp tia xạ: • Tia xạ có tác dụng tốt với ung thƣ tổ chức liên kết và ung thƣ biểu mô ít biệt hoá 3. Điều trị miễn dịch: • Nguyên tắc: làm tăng sinh sản tế bào Lympho T, tăng khả năng miễn dịch cơ thể. 55BS.CKII.LÊ PHONG VŨ CÁC PHƢƠNG PHÁP ĐiỀU TRị 4. Phương pháp hoá trị liệu: • Dùng trong những trƣờng hợp: trƣớc mổ để thu nhỏ u, không phẫu thuật đƣợc, phẫu thuật không triệt để, dùng hoá trị liệu có 3 đƣờng: uống, động mạch, tĩnh mạch. • Thuốc thƣờng dùng là: Cyclophosphamid (Endoxan), Triethyleaminobenzochinon (Trenion). • Hoá trị liệu có nhƣợc điểm là gây tổn thƣơng cả tế bào lành 5. Phẫu thuật lạnh: • Nguyên tắc dùng nhiệt độ thấp để diệt tế bào K. Dùng Ni tơ lỏng –196 độ C. 56BS.CKII.LÊ PHONG VŨ PHOØNG BEÄNH 3 CAÁP phoøng beänh đối với ung thö mieäng  Caáp 1 : Giaùo duïc söùc khoeû ñeå kieåm soaùt yeáu toá nguy cô.  Caáp 2 : Taàm soaùt ung thö mieäng.  Caáp 3 : Haïn cheá taùi phaùt sau ñieàu trò & laøm giaûm thöông taät do ñieàu trò . 57BS.CKII.LÊ PHONG VŨ PHÒNG NGỪA UNG THƢ KHOANG MIỆNG 1. Ngừng sử dụng thuốc lá hoặc không bắt đầu sử dụng, 2. Uống rượu ở mức vừa phải, 3. Ăn nhiều trái cây và rau xanh, 4. Tránh tiếp xúc ánh nắng mặt trời quá nhiều, 5. Vệ sinh răng miệng, 6. Khám nha sĩ thường xuyên, định kz. 58BS.CKII.LÊ PHONG VŨ VAI TRÒ CỦA BS RHM Đ/V UNG THƢ MiỆNG 1. Khám toàn diện 2. Tìm yếu tố nguy cơ 3. Phát hiện tổn thương nghi ngờ 4. Giải thích, hướng dẫn, động viên bệnh nhân 5. Xét nghiệm 6. Xử l{ 7. Theo dõi 59BS.CKII.LÊ PHONG VŨ KẾT LUẬN • Ung thư là bệnh hiểm nghèo, chỉ có thể chữa khỏi nếu được phát hiện sớm. Chẩn đoán ung thư phụ thuộc vào sự thăm khám của thầy thuốc và sự hiểu biết của người bệnh. • Người bác sĩ đầu tiên khám bệnh là người có trách nhiệm nặng nề trong việc chẩn đoán sớm giúp người bệnh có nhiều hy vọng được chữa khỏi. Ngoài những hiểu biết chung về y học, tất cả các thầy thuốc cần phải có những kiến thức ung thư học, nắm vững các phương pháp chẩn đoán ung thư. 60BS.CKII.LÊ PHONG VŨ