Tương quan biến động điều kiện môi trường và ngư trường ngề câu cá ngừ đại dương ở vùng biển khơi nam Việt Nam

T¹p chÝ Khoa häc ®hqghn, KHTN & CN, T.xxI, Sè 3PT., 2005 T−¬ng quan biÕn ®éng ®iÒu kiÖn m«i tr−êng vµ ng− tr−êng nghÒ c©u c¸ ngõ ®¹i d−¬ng ë vïng biÓn kh¬i nam ViÖt Nam §inh V¨n ¦u, §oµn Bé, Hµ Thanh H−¬ng, Ph¹m Hoµng L©m, Hoµng §øc HiÒn Trung t©m §éng lùc vµ M«i tr−êng BiÓn Tr−êng §¹i häc Khoa häc Tù nhiªn, §HQG Hµ Néi Tãm t¾t: §Ó cã m« h×nh kiÓm so¸t vµ dù b¸o c¸ xa bê ë ViÖt Nam, nhiÖm vô quan träng lµ chØ ra quan hÖ gi÷a biÕn thiªn ng− tr−êng vµ m«i tr−êng biÓn. Tuy nhiªn, v× c¸c giã mïa lu©n phiªn, vïng biÓn nhiÖt ®íi ViÖt Nam lu«n cã biÕn thiªn lín vÒ c¸c ®iÒu kiÖn h¶i v¨n , kÓ c¶ c¸c tr−êng nhiÖt muèi vµ hoµn l−u. C¸c sè liÖu ng− tr−êng c¸ ngõ thu ®−îc trong c¸c n¨m gÇn ®©y cho thÊy sù biÕn thiªn lín vÒ ng− tr−êng, mïa ®¸nh b¾t vµ s¶n l−îng. KÕt qu¶ ph©n tÝch biÕn thiªn cña c¸c tr−êng nhiÖt muèi vµ hoµn l−u vµ ph©n bè bµi c¸ cho thÊy r»ng sù biÕn thiªn nµy tu©n theo nh÷ng quy luËt nhÊt ®Þnh vµ c¸c ®Æc tr−ng cña m«i tr−êng biÓn nh− nhiÖt ®é mÆt biÓn, dßng ch¶y, ®íi front, ®é dµy cña líp x¸o trén cã mét vai trß quan träng trong sù ph©n bè c¸ b·i ®¸nh b¾t ngõ. 1. Më ®Çu §Ó cã ®−îc c¸c m« h×nh dù b¸o phôc vô qu¶n lÝ vµ khai th¸c nghÒ c¸ xa bê ë ViÖt Nam, vÊn ®Ò quan träng lµ cÇn ph¶i x¸c ®Þnh mèi t−¬ng quan gi÷a biÕn ®éng ph©n bè ng− tr−êng vµ m«i tr−êng biÓn. NghÒ c©u c¸ ngõ ®¹i d−¬ng ë n−íc ta lµ nghÒ chÝnh khai th¸c c¸c loµi c¸ ngõ lín cã gi¸ trÞ kinh tÕ cao, ®ã lµ c¸ ngõ v©y vµng Thunnus albaceres vµ ngõ m¾t to Thunnus obesus. Mét trong nh÷ng yÕu tè m«i tr−êng chñ yÕu ¶nh h−ëng ®Õn di c− vµ ph©n bè cña c¸c loµi c¸ ngõ ®¹i d−¬ng lµ nhiÖt ®é n−íc. §Ó x¸c ®Þnh quy luËt biÕn ®æi cña nhiÖt ®é n−íc biÓn, cÇn ®i s©u t×m hiÓu cÊu tróc 3 chiÒu cña tr−êng nhiÖt, tõ ®ã cã thÓ x¸c ®Þnh ph¹m vi ph©n bè cña c¸c khu vùc cã nhiÖt ®é thÝch nghi tèt nhÊt ®èi víi c¸ ngõ. Nh− ®· biÕt, nhiÖt ®é n−íc mÆt biÓn lµ ®Æc tr−ng quan träng nhÊt ph¶n ¶nh hiÖn tr¹ng cña tr−êng nhiÖt. Ngoµi ra, ®é dµy líp x¸o trén trªn cña biÓn vµ ph©n bè nhiÖt ®é trong toµn bé líp ho¹t ®éng trªn còng lµ nh÷ng ®Æc tr−ng kh«ng thÓ thiÕu. C¸c ®Æc tr−ng nµy cã thÓ ®−îc x¸c ®Þnh b¾t ®Çu tõ viÖc nghiªn cøu quy luËt biÕn ®éng theo thêi gian vµ kh«ng gian cña nhiÖt ®é n−íc mÆt biÓn, tiÕp theo lµ viÖc xem xÐt cÊu tróc th¼ng ®øng cña nhiÖt ®é. Bµi b¸o nµy giíi thiÖu mét sè kÕt qu¶ nghiªn cøu t−¬ng quan biÕn ®éng ®iÒu kiÖn m«i tr−êng vµ ng− tr−êng nghÒ c©u c¸ ngõ ®¹i d−¬ng ë vïng biÓn kh¬i nam ViÖt Nam th«ng qua viÖc ph©n tÝch tr−êng nhiÖt biÓn. §©y lµ mét trong nh÷ng kÕt qu¶ nghiªn cøu cña ®Ò tµi KC-09-03 do PGS.TS §inh V¨n ¦u lµm chñ nhiÖm, ViÖn Nghiªn cøu H¶i s¶n lµ c¬ quan chñ tr×. 2. KÕt qu¶ nghiªn cøu vµ th¶o luËn 2.1. BiÕn ®éng c¸c ®iÒu kiÖn m«i m«i tr−êng liªn quan tíi ng− tr−êng nghÒ c©u c¸ ngõ ®¹i d−¬ng Chia vïng biÓn nghiªn cøu (6-170N, 107-1150E) thµnh c¸c ng− tr−êng (xem chi tiÕt to¹ ®é ë b¶ng 2 vµ h×nh 5) vµ tiÕn hµnh xem xÐt biÕn tr×nh n¨m nhiÖt ®é n−íc mÆt 108 T−¬ng quan biÕn ®éng ®iÒu kiÖn m«i tr−êng vµ… 109 biÓn trªn tõng ng− tr−êng, tõ ®ã cã thÓ ®−a ra mét sè ®¸nh gi¸ vÒ ph¹m vi vµ møc ®é biÕn ®éng cña nã. Trªn h×nh 1 thÓ hiÖn kÕt qu¶ ph©n tÝch biÕn tr×nh n¨m cña nhiÖt ®é t¹i 5 ng− tr−êng: I- Hoµng Sa, II – Tr−êng Sa, III – ngoµi kh¬i Phó QuÝ, IV – ngoµi kh¬i Phó Yªn vµ VI – nam BiÓn §«ng. Ng− tr−êng I ®¹i diÖn cho khu vùc biÓn phÝa b¾c, c¸c ng− tr−êng II, III vµ IV ®¹i diÖn cho khu vùc biÓn trung t©m vµ ng− tr−êng VI ®¹i diÖn cho khu vùc biÓn phÝa nam vïng biÓn kh¬i nam ViÖt Nam. C¸c biÕn tr×nh n¨m nhiÖt ®é trung b×nh cña 5 ng− tr−êng cho thÊy sù kh¸c biÖt vÒ biªn ®é gi÷a hai khu vùc biÓn phÝa nam vµ b¾c: ng− tr−êng VI cã biªn ®é n¨m cña nhiÖt ®é n−íc mÆt biÓn kh«ng lín h¬n 4°C trong khi ng− tr−êng I cã biªn ®é trªn 5°C. Ngoµi ra cßn nhËn thÊy biªn ®é n¨m cña nhiÖt ®é n−íc mÆt biÓn gi¶m dÇn tõ b¾c xuèng nam t−¬ng øng theo vÞ trÝ c¸c ng− tr−êng I, IV, III do ®©y lµ c¸c ng− tr−êng n»m däc theo h−íng b¾c nam song song bê, n¬i chÞu t¸c ®éng m¹nh cña ®iÒu kiÖn h¶i d−¬ng b¾c BiÓn §«ng. Ng− tr−êng II tuy n»m ë phÇn trung t©m vïng biÓn song do ë xa bê nªn biªn ®é nhiÖt n¨m cã gi¸ trÞ kh«ng lín l¾m, nh−ng nhiÖt ®é cùc ®¹i t¹i ®©y (còng nh− t¹i ng− tr−êng VI) l¹i v−ît qu¸ 29,50C trong c¸c th¸ng 5 vµ 6 lµ c¸c th¸ng mÆt biÓn bÞ ®èt nãng m¹nh do bøc x¹. XÐt chung toµn vïng biÓn, trong c¸c th¸ng mïa hÌ, b¾t ®Çu tõ th¸ng 5 nhiÖt ®é n−íc mÆt biÓn trªn tÊt c¶ c¸c ng− tr−êng ®Òu cao h¬n 29°C thËm chÝ trªn 29,5°C. Tõ cuèi th¸ng 9 ®Çu th¸ng 10, do chÞu t¸c ®éng cña giã mïa ®«ng b¾c nªn nhiÖt ®é n−íc mÆt biÓn t¹i tÊt c¶ c¸c ng− tr−êng gi¶m dÇn ®Õn cùc tiÓu mïa ®«ng trong th¸ng 1. C¸c nghiªn cøu vÒ sinh th¸i c¸c loµi c¸ ngõ ®¹i d−¬ng cho thÊy giíi h¹n trªn cña nhiÖt ®é ®èi víi chóng lµ kho¶ng 29°C [1, 2]. Nh− vËy b¾t ®Çu tõ th¸ng 5 ®Õn kho¶ng th¸ng 9, nhiÖt ®é n−íc mÆt BiÓn §«ng kh«ng thÝch øng víi c¸ ngõ ®¹i d−¬ng. Tuy nhiªn nÕu xem xÐt ph©n bè nhiÖt theo mÆt réng ta vÉn t×m thÊy mét sè vïng biÓn cã nhiÖt ®é thÊp h¬n gi¸ trÞ nµy, ®ång thêi cã thÓ nhËn thÊy ®−îc sù h×nh thµnh c¸c front nhiÖt. HiÖn t−îng nµy cã thÓ xem nh− hÖ qu¶ cña qu¸ tr×nh tranh chÊp gi÷a hai xu thÕ duy tr× d¶i n−íc l¹nh tõ b¾c BiÓn §«ng ®i xuèng trong suèt mïa ®«ng vµ sù ®èt nãng n−íc trªn mÆt biÓn do bøc x¹ trong c¸c th¸ng cuèi mïa xu©n ®Çu mïa hÌ. Trªn h×nh 2 dÉn ra ph©n bè mÆt réng nhiÖt ®é n−íc mÆt biÓn trung b×nh cho hai thêi ®o¹n (th¸ng 3-4 vµ 5- 6) theo kÕt qu¶ ph©n tÝch cña §inh V¨n ¦u vµ Brankart [3]. 24 25 26 27 28 29 30 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 VI IV III II I H×nh 1. BiÕn tr×nh n¨m nhiÖt ®é n−íc mÆt biÓn c¸c ng− tr−êng (trung b×nh nhiÒu n¨m) §inh V¨n ¦u, §oµn Bé, Hµ Thanh H−¬ng… 110 Còng theo c¸c kÕt qu¶ nghiªn cøu vÒ sinh th¸i c¸ ngõ ®¹i d−¬ng, ®Æc biÖt c¸ ngõ v©y vµng, th× khu vùc tËp trung c¸ ngõ th−êng n»m däc theo c¸c d¶i front nhiÖt lÖch vÒ phÝa khèi n−íc Êm h¬n. Nh− vËy ngay trong c¸c th¸ng ®Çu hÌ khi nhiÖt ®é mÆt biÓn ®· t¨ng cao th× c¸c d¶i front víi ®iÒu kiÖn nhiÖt thÝch hîp cho c¸ ngõ ®¹i d−¬ng vÉn tån t¹i trªn vïng biÓn ngoµi kh¬i nam ViÖt Nam vµ kh¶ n¨ng nghÒ c©u cßn cã thÓ khai th¸c hiÖu qu¶ trong thêi gian nµy lµ cã c¬ së. Tuy nhiªn trong c¸c th¸ng hÌ kÐo dµi ®Õn cuèi th¸ng 9 ®Çu th¸ng 10, nhiÖt ®é n−íc trªn toµn vïng biÓn ®Òu cao vµ ph©n bè t−¬ng ®èi ®Òu (ngo¹i trõ khu vùc n−íc tråi ven bê nam Trung Bé) nªn c¸c d¶i front nhiÖt Ýt tån t¹i hoÆc tån t¹i gÇn bê kh«ng thÝch hîp ®èi víi c¸ ngõ ®¹i d−¬ng. §Ó cã thÓ tiÕn hµnh c¸c ph©n tÝch vÒ mèi t−¬ng quan gi÷a biÕn ®éng ®iÒu kiÖn m«i tr−êng vµ nghÒ c©u c¸ ngõ ®¹i d−¬ng, vµ do chØ cã c¸c kÕt qu¶ ph©n tÝch thèng kª nghÒ c©u trong hai vô c¸ n¨m 2003 vµ 2004, nªn chóng ta sÏ xem xÐt chi tiÕt c¸c tr−êng nhiÖt n−íc mÆt biÓn ®−îc xö lÝ vµ ph©n tÝch tõ sè liÖu viÔn th¸m biÓn kÕt hîp víi c¸c sè liÖu kh¶o s¸t trong giai ®o¹n nµy. Trªn h×nh 3 dÉn ra biÕn tr×nh n¨m dÞ th−êng nhiÖt ®é n−íc mÆt biÓn t¹i c¸c ng− tr−êng trong n¨m 2003 vµ 2004. Cã thÓ thÊy râ nÒn nhiÖt chung cña vïng biÓn trong n¨m 2003 cao h¬n trung b×nh nhiÒu n¨m, riªng c¸c ng− tr−êng II, III vµ IV kÓ tõ th¸ng 3 cã nhiÖt ®é thÊp h¬n trung b×nh vµ t¨ng dÇn ®Õn trung b×nh trong c¸c th¸ng 4 vµ 5. Trong khi ®ã, n¨m 2004 hÇu hÕt c¸c ng− tr−êng ®Òu l¹nh h¬n so víi n¨m 2003 vµ thÊp h¬n trung b×nh nhiÒu n¨m. NÒn nÒn nhiÖt thÊp cña n¨m 2004 cßn duy tr× ®Õn tËn th¸ng 5, ngo¹i trõ ng− tr−êng VI n¬i n−íc mÆt biÓn Êm h¬n trung b×nh nhiÒu n¨m trong c¸c th¸ng 3 vµ 4. Ngoµi ra cã thÓ nhËn thÊy sù gi¶m nhiÖt ®é ®¸ng kÓ gÇn 1,4°C so víi trung b×nh vµo th¸ng 3 n¨m 2003 vµ h¬n 1,6 °C vµo th¸ng 4 n¨m 2004 t¹i ng− tr−êng IV, gi¶m kho¶ng 1°C trong c¸c th¸ng 2, 3 vµ 4 t¹i ng− tr−êng III. §Ó xem xÐt chi tiÕt h¬n, bªn c¹nh viÖc tiÕn hµnh so s¸nh kÕt qu¶ ph©n tÝch biÕn tr×nh n¨m cña nhiÖt ®é t¹i c¸c ng− tr−êng, ®· sö dông b¶n ®å nhiÖt ®é n−íc mÆt biÓn theo sè liÖu ph©n tÝch viÔn th¸m [4] (h×nh 4). Do c¸c th¸ng 4 vµ 5 lµ thêi kú cao ®iÓm nhÊt cña vô c¸ nam hµng n¨m v× vËy chóng t«i ®· tiÕn hµnh ph©n tÝch chi tiÕt h¬n cho c¸c th¸ng nµy trong c¸c n¨m 2003 vµ 2004 nh»m t×m ra sù t−¬ng quan gi÷a ®iÒu kiÖn nhiÖt biÓn vµ ng− tr−êng ®¸nh b¾t. XÐt theo b¶n ®å mùc biÓn, vïng biÓn tõ 110 ®Õn 112°E vµ tõ 12 ®Õn 14°N (gi¸p ranh gi÷a vïng IV vµ II) cã ®é dµy líp tùa ®ång nhÊt cao do cã xo¸y nghÞch víi t©m cao cña mùc biÓn. TiÕp ®Õn trªn vïng biÓn 11,5°N, 110,5°E cã xo¸y thuËn víi mùc biÓn thÊp, t¹i ®©y líp x¸o trén bÞ suy gi¶m vµ líp nªm nhiÖt bÞ n©ng lªn cao h¬n. Nh− vËy trªn kho¶ng vü tuyÕn 12,5°N cã dßng ch¶y mÆt h−íng bê t¹o ra d¶i front nhiÖt däc theo kinh tuyÕn 110-111°E, ®Æc biÖt trªn ph¹m vy ng− tr−êng IV. D¶i mùc biÓn cao n»m däc kinh tuyÕn 114°E ®· t¹o nªn hiÖn t−îng dßng ch¶y mÆt ®i tõ nam biÓn §«ng lªn phÝa ®«ng nam ng− tr−êng III, h×nh thµnh nªn front nhiÖt n»m ngang. T−¬ng quan biÕn ®éng ®iÒu kiÖn m«i tr−êng vµ… 111 110 115 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 24 27 28.4 25 .4 28.6 25.8 27 27 .2 26 .8 28 28. 2 27 .8 26 26 25 27.6 2 8 28 110 115 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 26.4 28.4 29.6 26.6 30 27.4 28 .6 29 .6 29 .2 28 .2 29.2 29.4 28 27.4 29 29.6 28.6 29 .4 29 28 27 H×nh 2. Ph©n bè tr−êng nhiÖt ®é líp n−íc mÆt biÓn th¸ng 3-4 (tr¸i) vµ 5-6 (ph¶i) Vµo th¸ng 4 hµng n¨m khi bøc x¹ mÆt trêi t¨ng lªn vµ chuÈn bÞ ®¹t gi¸ trÞ cùc ®¹i trong c¸c th¸ng 4 vµ 5 ë vïng biÓn phÝa nam ViÖt Nam, hiÖn t−îng n−íc mÆt biÓn nãng lªn còng xuÊt ph¸t tõ ®©y vµ lan vÒ phÝa b¾c. Do sù hiÖn diÖn cña d¶i n−íc l¹nh ngoµi kh¬i däc bê nªn qu¸ tr×nh nãng lªn xÈy ra m¹nh h¬n tr−íc hÕt ®èi víi khu vùc ngoµi kh¬i. Bªn c¹nh ®ã c¸c xo¸y thuËn côc bé t¸ch ra tõ xo¸y thuËn hoµn l−u chÝnh mïa ®«ng vÉn cßn g©y t¸c ®éng ®èi víi tõng khu vùc, gi÷ cho nhiÖt t−¬ng ®èi thÊp däc theo d¶i kinh tuyÕn 110°E. Trong th¸ng 4 n¨m 2004 khu vùc bÞ ®èt nãng giíi h¹n phÝa nam vü tuyÕn 12°N víi dßng n−íc Êm h−íng bê trong kho¶ng 130N. -1,5 -1 -0,5 0 0,5 1 1,5 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 I II III IV VI N¨m 2003 -2 -1,5 -1 -0,5 0 0,5 1 2 3 4 5 6 7 8 I II III IV VI N¨m H×nh 3. BiÕn tr×nh n¨m dÞ th−êng nhiÖt ®é n−íc mÆt biÓn t¹i c¸c ng− tr−êng §inh V¨n ¦u, §oµn Bé, Hµ Thanh H−¬ng… 112 Nh÷ng ®Æc ®iÓm trªn cã nhiÒu nÐt kh¸c biÖt so víi th¸ng 4 n¨m 2003, trong ®ã ®¸ng chó ý lµ nÒn nhiÖt chung n¨m sau thÊp h¬n n¨m tr−íc. Ph©n tÝch c¸c b¶n ®å tr−êng nhiÖt ®é n−íc mÆt biÓn còng nh− mùc biÓn th¸ng 4 n¨m 2003 thÊy râ hai ®Æc ®iÓm lµ: 1) Vïng biÓn b¾c ng− tr−êng II vµ nam ng− tr−êng I bÞ Êm lªn ®¸ng kÓ so víi c¸c vïng kh¸c, trong khi ng− tr−êng IV vµ b¾c ng− tr−êng III l¹i cã nhiÖt ®é thÊp, vµ 2) C¸c hoµn l−u xo¸y thuËn lín víi trung t©m 13oN, 111oE vµ xo¸y nghÞch trªn vïng biÓn 9oN, 112oE gãp phÇn t¹o nªn c¸c front kÐo dµi tõ ng− tr−êng III qua phÝa t©y ng− tr−êng II vµ nam ng− tr−êng I. 110 115 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 28 27 .4 27.6 27 26 25 29 28.6 28. 4 28 28.8 26 .626 27 .4 27 .8 27.6 28.8 110 115 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 24.8 27 27 .6 2 8 28.6 28 .8 28.6 28.2 27.6 2 6 .2 28.2 28.8 28.4 28 27.2 28.6 Th¸ng 4-2004 Th¸ng 4-2003 Th¸ng 5-2004 Th¸ng 5-2003 110 115 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 29.2 29.4 29.2 29 28.2 27.4 29.2 29.4 29 .6 29.4 29.6 29 29.8 29 .6 29 .4 110 115 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 27.2 29 29.8 28.6 30 29 29.2 29.4 29 .2 29 .6 29.8 29.8 28 .8 H×nh 4. B¶n ®å nhiÖt ®é n−íc mÆt biÓn (theo ph©n tÝch viÔn th¸m cña H¶i qu©n Mü) T−¬ng quan biÕn ®éng ®iÒu kiÖn m«i tr−êng vµ… 113 Víi c¸c ®Æc ®iÓm nh− trªn, th¸ng 4 n¨m 2003 cã ®iÒu kiÖn thuËn tiÖn h¬n ®èi víi nghÒ c©u so víi cïng kú n¨m 2004. Sang th¸ng 5 n¨m 2004, qu¸ tr×nh nãng lªn bÞ giíi h¹n trong d¶i vü tuyÕn tõ 11oN ®Õn 13oN vµ phÝa t©y kinh tuyÕn 112oE. HiÖn t−îng nãng lªn ®èi víi khu vùc phÝa b¾c chñ yÕu n»m ë phÝa ®«ng kinh tuyÕn 111oE. So víi th¸ng 4 c¸c front nhiÖt trong th¸ng 5-2004 bÞ uèn cong vµ kÐo dµi thªm, ®Æc biÖt t¹i mét sè khu vùc cßn cã dÊu hiÖu t¨ng c−êng. Dùa vµo b¶n ®å mùc biÓn cã thÓ thÊy vïng cã ®é s©u líp ho¹t ®éng lín ®−îc më réng vµ chuyÓn dÞch vÒ phÝa ®«ng vµ cã xu thÕ t¹o nªn trôc n−íc ch×m theo h−íng NE-SW. C¸c khu vùc cã ®é s©u líp x¸o trén nhá n»m ë phÝa t©y ng− tr−êng I vµ phÝa b¾c ng− tr−êng III. Nh− vËy nh÷ng vïng biÓn cã ®iÒu kiÖn ®¸nh b¾t thuËn tiÖn ®ã lµ d¶i gi¸p ranh gi÷a ng− tr−êng II vµ IV, phÝa ®«ng b¾c vµ t©y nam ng− tr−êng III. Trªn vïng biÓn n»m gi÷a ng− tr−êng III vµ IV däc kinh tuyÕn 110,5oE cã ®é dµy líp tùa ®ång nhÊt nhá, t¹i ®©y ®−êng ®¼ng nhiÖt 15oC ®−îc n©ng lªn ®Õn 140-150 mÐt (theo kÕt qu¶ kh¶o s¸t cña ®Ò tµi KC 09-18 víi c¸c frofiles n»m phÝa trªn ®−êng trung b×nh chÕ ®é). So víi th¸ng 5 n¨m 2004, nÒn nhiÖt chung th¸ng 5 n¨m 2003 cã phÇn cao h¬n song c¸c d¶i front l¹i Ýt h¬n vµ cã xu thÕ tiÕn gÇn bê. Nh− vËy xÐt vÒ ph©n bè mÆt réng, th¸ng 4 n¨m 2003 cã ®iÒu kiÖn nhiÖt tèt h¬n ®èi víi nghÒ c©u so víi cïng kú n¨m 2004. Ng−îc l¹i, th¸ng 5 n¨m 2003 l¹i cã ®iÒu kiÖn nhiÖt Ýt thuËn lîi h¬n so víi th¸ng 5 n¨m 2004. 2.2. BiÕn ®éng ng− tr−êng nghÒ c©u c¸ ngõ ®¹i d−¬ng vµ t−¬ng quan gi÷a c¸c ®Æc tr−ng ng− tr−êng vµ m«i tr−êng Theo c¸c kÕt qu¶ ph©n tÝch th«ng tin thèng kª nghÒ c¸, nghÒ c©u c¸ ngõ ®¹i d−¬ng ë ViÖt Nam th−êng ho¹t ®éng trong c¸c th¸ng vô c¸ nam víi vô sím trong c¸c th¸ng mïa §«ng vµ vô chÝnh tõ th¸ng 3 ®Õn hÕt mïa HÌ. Kinh nghiÖm ®¸nh b¾t cña ng− d©n cho thÊy, ®èi víi nghÒ c©u, vô c¸ chÝnh th−êng b¾t ®Çu tõ c¸c ng− tr−êng phÝa b¾c vµ gÇn bê, sau ®ã chuyÓn dÇn vÒ c¸c ng− tr−êng phÝa nam vµ xa bê h¬n víi thêi gian ®¸nh b¾t hiÖu qu¶ nhÊt vµo c¸c th¸ng 4 vµ 5. So s¸nh diÔn biÕn cña c¸c vô c¸ n¨m 2003 vµ 2004 chóng ta cã thÓ kh¼ng ®Þnh râ h¬n vÒ giíi h¹n vô c¸ ®èi víi nghÒ c©u c¸ ngõ ®¹i d−¬ng lµ: - Thêi gian b¾t ®Çu vô c¸ cã thÓ ch−a x¸c ®Þnh mét c¸ch cô thÓ, nh−ng cã thÓ b¾t ®Çu tõ gi÷a mïa ®«ng, vô c¸ chÝnh th−êng b¾t ®Çu tõ th¸ng 3 khi thêi tiÕt chuyÓn sang mïa xu©n thuËn lîi cho ho¹t ®éng trªn biÓn. - Thêi gian n¨ng suÊt ®¸nh b¾t hiÖu qu¶ nhÊt chØ kÐo dµi trong vßng 1 ®Õn 2 th¸ng vµ xÈy ra trong kho¶ng th¸ng 4 vµ th¸ng 5. - XÐt vÒ n¨ng suÊt, vô c¸ th−êng kÕt thóc nhanh ngay sau th¸ng ®¸nh b¾t hiÖu qu¶ nhÊt. §inh V¨n ¦u, §oµn Bé, Hµ Thanh H−¬ng… 114 - C¸c ng− tr−êng cã n¨ng suÊt ®¸nh b¾t cao còng chuyÓn dÇn vÒ h−íng nam tõ ®Çu ®Õn cuèi vô c¸, tuy nhiªn ng− tr−êng trung t©m vïng biÓn xa bê vÉn lµ n¬i khai th¸c cã hiÖu qu¶ nhÊt cña nghÒ c©u trong suèt vô c¸. Cã thÓ kh¼ng ®Þnh r»ng, thêi gian kÐo dµi vô c¸ chÝnh còng lµ thêi gian mµ ®iÒu kiÖn nhiÖt biÓn phï hîp víi ®iÒu kiÖn nhiÖt thÝch øng cña c¸ ngõ ®¹i d−¬ng, víi kho¶ng biÕn ®æi tõ 25°C ®Õn 29°C. Trong c¸c th¸ng mïa hÌ khi nhiÖt ®é n−íc mÆt biÓn toµn vïng t¨ng cao trªn 29°C, ®iÒu kiÖn nhiÖt kh«ng cßn thÝch hîp cho c¸ ngõ v©y vµng th−êng sèng trong líp n−íc trªn. ViÖc dÞch chuyÓn ng− tr−êng phô thuéc vµo sù hiÖn diÖn cña c¸c front nhiÖt cã thÓ ®−îc kh¼ng ®Þnh th«ng qua ph©n tÝch diÔn biÕn cña ng− tr−êng nghÒ c©u trong 2 vô c¸ cã sè liÖu còng nh− sè liÖu thu thËp nhËt ký tµu trong c¸c th¸ng 4 vµ 5 n¨m 2004. Tr−íc hÕt, kÕt qu¶ so s¸nh ®iÒu kiÖn nhiÖt mÆt biÓn trong th¸ng 4 cho thÊy n¨m 2003 c¸c d¶i front nhiÖt ®−îc h×nh thµnh râ nÐt vµ kÐo dµi h¬n so víi n¨m 2004 vµ so víi trung b×nh nhiÒu n¨m. §iÒu nµy còng kÌm theo s¶n l−îng vµ n¨ng suÊt cao cña nghÒ c©u n¨m 2003 so víi cïng kú n¨m 2004 vµ c¸c th¸ng tr−íc vµ sau thêi kú nµy. Th¸ng 5 n¨m 2003 trªn toµn vïng biÓn ®· nãng lªn t−¬ng ®èi ®Òu vµ nãng h¬n so víi n¨m 2004, trong khi d¶i front nhiÖt n¨m 2003 trªn vïng biÓn s©u hÇu nh− kh«ng cã. Tr¸i l¹i trong th¸ng 5 n¨m 2004 l¹i cã nhiÒu vïng ho¹t ®éng front trªn d¶i gi¸p ranh gi÷a ng− tr−êng IV vµ II, ng− tr−êng III vµ II, ng− tr−êng III vµ VI. §iÒu nµy còng ®ång nghÜa víi dÊu hiÖu suy gi¶m n¨ng suÊt trong th¸ng 5 n¨m 2003 so víi th¸ng 4, trong khi th¸ng 5 n¨m 2004 l¹i cã n¨ng suÊt cao h¬n th¸ng 4. Sau th¸ng 5 víi ®iÒu kiÖn nÒn nhiÖt chung, c¸c ng− tr−êng nghÒ c©u trë nªn Ýt hiÖu qu¶ vµ vô c¸ chÝnh còng kÕt thóc ®èi víi c¸c ng− tr−êng chÝnh, riªng ng− tr−êng nam BiÓn §«ng víi nÒn nhiÖt Ýt biÕn ®æi trong n¨m nªn n¨ng suÊt vÉn gi÷ t−¬ng ®èi æn ®Þnh. Nh÷ng kÕt qu¶ ph©n tÝch ®· cho thÊy nh÷ng ®iÒu nªu trªn th«ng qua diÔn biÕn c¸c vô c¸ c¸c n¨m 2003 vµ 2004 thÓ hiÖn trªn b¶ng 1 vµ h×nh 5. B¶ng 1. N¨ng suÊt trung b×nh ngµy (kg/ngµy) nghÒ c©u vô c¸ nam n¨m 2003 N¨m 2003 N¨m 2004 Ng− tr−êng Ng− tr−êng Th¸ng Trung b×nh I II III IV V VI Trung b×nh I II III IV VI 3 53 45 39 63 76 46,5 44,75 48,5 40 39,7 53 4 97,7 77,4 138,9 66,9 78,6 43,25 38,25 45,25 43,75 41,25 54,7 5 68,3 71,3 92,1 60,4 69,4 54,75 44,67 62,25 51,75 52,5 39,7 6 57,3 44,6 67 52,9 52,3 49,9 65,4 43,5 25,5 37,5 52,75 37,5 55,3 7 54,3 26,3 78 45 48,9 40,1 52,3 34,5 34,25 30,75 29,5 37,7 Tõ b¶ng 1 vµ h×nh 5 thÊy r»ng tuy th¸ng cho n¨ng suÊt nghÒ c©u cao nhÊt cã kh¸c nhau trong tõng n¨m nh−ng cã thÓ kh¼ng ®Þnh c¸c th¸ng 4 vµ 5 lµ thêi kú cho n¨ng suÊt nghÒ c©u c¸ ngõ ®¹i d−¬ng cao nhÊt, ®Æc biÖt lµ t¹i c¸c ng− tr−êng trung t©m nh− ngoµi kh¬i Phó Yªn (IV), Tr−êng Sa (II) vµ ®«ng Phó QuÝ (III). T−¬ng quan biÕn ®éng ®iÒu kiÖn m«i tr−êng vµ… 115 1.60 1.52 2.46 2.37 2.75 2.34 4.55 0.00 2.64 2.93 1.89 2.34 1.93 4.43 2.39 1.70 2.54 107 109 111 113 115 107 109 111 113 115 6 8 10 12 14 16 6 8 10 12 14 16§µ N½ng Nha Trang Phan ThiÕt >90 kg/ngµy 80-90 70-80 60-70 50-60 <50 1.52 V©y vµng/M¾t to Tû lÖ H×nh 5. Ph©n bè n¨ng suÊt nghÒ c©u trªn c¸c ng− tr−êng trong hai th¸ng 4 vµ 5 n¨m 2004 §Ó lµm râ h¬n mèi liªn hÖ gi÷a ®iÒu kiÖn m«i tr−êng vµ ng− tr−êng nghÒ c©u, chóng t«i sö dông c¸c kÕt qu¶ ph©n tÝch c¸c sè liÖu nhËt kÝ ®¸nh b¾t, cho phÐp ®¸nh gi¸ chi tiÕt ph©n bè s¶n l−îng vµ n¨ng suÊt trªn vïng biÓn nghiªn cøu th«ng qua viÖc chia mçi ng− tr−êng thµnh 4 tiÓu vïng nhá (b¶ng 2). Tõ b¶ng nµy thÊy r»ng bªn c¹nh n¨ng suÊt chung víi −u thÕ thuéc vÒ ng− tr−êng II vµ IV ®· ®−îc ph©n tÝch trªn ®©y, n¨ng suÊt ë c¸c tiÓu vïng ®· cho thÊy râ ¶nh h−ëng cña c¸c front lªn nghÒ c©u, trong ®ã 3 tiÓu vïng cã n¨ng suÊt cao nhÊt ®Òu n»m trªn c¸c d¶i front ®· ®−îc thÓ hiÖn trªn b¶n ®å nÒn nhiÖt h×nh 4. Tû lÖ c¸ ngõ v©y vµng vµ c¸ ngõ m¾t to cho gi¸ trÞ thÊp trªn c¸c ng− tr−êng I vµ IV cho thÊy sè l−îng t−¬ng ®èi c¸ ngõ m¾t to ®¸nh b¾t ®−îc t¹i ®©y nhiÒu h¬n so víi c¸c ng− tr−êng kh¸c. Tõ c¸c b¶n ®å mùc biÓn thÊy r»ng trong th¸ng 5 t¹i c¸c ng− tr−êng nµy ®é dµy cña líp n−íc mÆt nhá h¬n so víi c¸c ng− tr−êng kh¸c do tån t¹i xo¸y thuËn hoµn l−u n−íc mÆt biÓn. Nh− chóng ta ®Òu biÕt sù suy gi¶m cña líp n−íc mÆt còng §inh V¨n ¦u, §oµn Bé, Hµ Thanh H−¬ng… 116 ®ång nghÜa víi sù n©ng lªn cña tÇng ®ét biÕn nhiÖt ®é - khu vùc ho¹t ®éng chñ yÕu cña c¸ ngõ m¾t to. Do sè liÖu thu ®−îc cßn h¹n chÕ nªn nh÷ng ®¸nh gi¸ trªn ®©y chØ míi cho ta x¸c ®Þnh xu thÕ tËp trung c¸ hay biÕn ®æi ng− tr−êng phô thuéc vµo c¸c ®iÒu kiÖn h¶i d−¬ng. Tuy nhiªn trong ®iÒu kiÖn c¸c nguån sè liÖu thèng kª nghÒ c¸ nh− hiÖn t¹i th× ®©y lµ nh÷ng kÕt luËn quan träng phôc vô trùc tiÕp cho ph¸t triÓn m« h×nh dù b¸o còng nh− chØ ra c¸c ph−¬ng h−íng thu thËp, qu¶n lÝ vµ ph©n tÝch c¸c c¬ së d÷ liÖu nghÒ c¸ xa bê nãi riªng vµ nghÒ c¸ nãi chung cña ViÖt Nam trong t−¬ng lai. B¶ng 2. KÕt qu¶ ph©n tÝch sè liÖu nhËt ký nghÒ c©u c¸ ngõ th¸ng 4 vµ 5 n¨m 2004 Ng− tr−êng Tæng sè liÖu N¨ng suÊt (kg/ngµy) Tû lÖ v©y vµng/m¾t to TiÓu vïng Sè sè liÖu N¨ng suÊt (kg/ngµy) Tû lÖ v©y vµng/m¾t to Ia 2 88 1,69 Ib 43 67 1,6 Ic 7 49 1,52 I 14-17oN, 109- 115oE 114 73 2,04 Id 62 79 2,46 IIa 325 90 2,37 IIb 80 70 2,75 IIc 204 76 2,34 II 8-14oN, 111- 115oE 648 82 2,46 IId 39 66 4,55 IIIa 10 47 0 IIIb 87 78 2,64 IIIc 17 88 2,93 III 8-12oN, 109- 111oE 170 69 2,58 IIId 56 55 1,89 IVa 1 45 0 IVb 63 97 2,34 IVc 4 86 2,2 IV 12-14oN, 109- 111oE 136 89 2,14 IVd 68 82 1,93 VIa 55 51 4,43 VIb 80 72 2,39 VIc 37 55 1,7 VI 6-8oN, 109- 115oE 226 64 2,56 VId 54 71 2,54 3. KÕt luËn Tuy lµ biÓn nhiÖt ®íi nh−ng d−íi t¸c ®éng m¹nh cña giã mïa nªn c¸c tr−êng h¶i d−¬ng BiÓn §«ng lu«n cã mh÷ng biÕn ®éng ®¸ng kÓ, trong ®ã tr−êng nhiÖt vµ hoµn l−u biÓn cã sù biÕn ®æi m¹nh mÏ nhÊt. C¸c sè liÖu ®iÒu tra vÒ ng− tr−êng nghÒ c©u c¸ ngõ ®¹i d−¬ng trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y còng cho thÊy cã sù biÕn ®æi ®¸ng kÓ vÒ ng− tr−êng, thêi vô vµ n¨ng suÊt ®¸nh b¾t. T−¬ng quan biÕn ®éng ®iÒu kiÖn m«i tr−êng vµ… 117 KÕt qu¶ ph©n tÝch nh÷ng biÕn ®éng cña c¶ tr−êng nhiÖt, hoµn l−u biÓn lÉn biÕn ®éng ph©n bè ng− tr−êng cho thÊy c¸c biÕn ®éng nµy ®Òu tu©n theo mét quy luËt nhÊt ®Þnh, ®ång thêi còng kh¼ng ®Þnh c¸c ®Æc tr−ng m«i tr−êng biÓn nh− nhiÖt ®é n−íc mÆt biÓn, hoµn l−u, c¸c d¶i front, ®é dµy líp x¸o trén trªn cã vai trß quan träng quyÕt ®Þnh cho biÕn ®éng ph©n bè ng− tr−êng nghÒ c©u c¸ ngõ ®¹i d−¬ng. Tµi liÖu tham kh¶o 1. Richard W. Brill and Lutcavage M. E, Understanding Environmental Influences on Movements and Depth Distributions of Tunas and Billfishes Can Significantly Improve Population Assessments, American Fisheries Society Symposium 25 (2001), 179-198. 2. Richard W. Brill et al., Horizontal movements and depth distribution of large adult yellowfin tuna (Thunnus albacares) near the Hawaiian Islands, Recorded using ultrasonic telemetry: implications for the physiological ecology of pelagic fishes, Marine Biology 133 (1999), 395-408. 3. Uu D.V and Brankart, Seasonal Variation of Temperature and Salinity Fields and Water Masses in the Bien Dong (South China) Sea, Journal Mathematical Computer Modelling, Vol. 26, 1997, 97-113. 4. Naval Research Laboratory (NRL), Stennis Space Center, MS: VNU. JOURNAL OF SCIENCE, Nat., Sci., & Tech., T.xXI, n03AP., 2005 Variation of environment conditions and Thunnus fishing ground in Southern Sea of Vietnam Dinh Van Uu, Doan Bo, Ha Thanh Huong Pham Hoang Lam, Hoang Duc Hien Marine Environment and Dynamics Centre, College of Science, VNU To have the monitoring and prediction model for off shore fishery in Vietnam, the important task is to specify the relation between variability of fishing ground and sea environment. However due to the reversing monsoon winds the tropical vietnamese sea always have large variation of oceanographic conditions including thermohaline and circulation fields. The collected data of fishing ground of Tuna fisheries in the recent years show large variation in the fishing ground, fishing season and production. The analyzing results of the variation of thermohaline and circulation fields and distribution of fishing ground show that this variation obey certain laws and also establish the characterization of marine environment such as the temperature of surface water, current, frontal zone, the thickness of mixing layer play an important role in the distribution of Tuna fishing ground.