Tư tưởng “đức trị” của Khổng Tử

Lêi më ®Çu Kinh tÕ lµ mét thÕ giíi ®éng lu«n ph¸t triÓn vµ kh«ng ngõng thay ®æi, nhÊt lµ vµo thêi ®¹i ngµy nay khi ch¹m ngâ thÕ kû XXI, trªn thÕ giíi chu tr×nh toµn cÇu ho¸ lµ tÊt yÕu kh¸ch quan cña t¨ng tr­ëng, nã t¹o ra nh÷ng khã kh¨n vµ th¸ch thøc míi cho c¸c doanh nghiÖp ë ViÖt Nam nãi riªng vµ thÕ giíi nãi chung. ViÖc qu¶n lý tèt hay kh«ng, lu«n lµ vÊn ®Ò cã ¶nh h­ëng ®Õn sù tån vong cña mét doanh nghiÖp. Nh­ng ®Ó qu¶n lý tèt cÇn ph¶i cã nh÷ng yÕu tè nµo? yÕu tè kinh doanh hiÖn ®¹i hay yÕu tè qu¶n lý truyÒn thèng. Qu¸ tr×nh ph¸t triÓn c¸c häc thuyÕt qu¶n lý tr¶i qua hµng ngh×n n¨m nh÷ng g× tÝch luü cña qu¸ khø lµ cña c¶i cho t­¬ng lai. §Æc biÖt víi phong th¸i qu¶n lý ph­¬ng §«ng - mét phong th¸i gÇn gòi víi ViÖt Nam vÉn ®øng trong kinh doanh thêi ®¹i “viÔn th«ng - tªn löa”. Næi bËt nhÊt lµ chÝnh s¸ch, vÞ ®øc, trung dung trong §øc trÞ - Khæng Tö. Ng­êi viÕt quyÕt ®Þnh chän ®Ò tµi: "T­ t­ëng §øc TrÞ cña Khæng Tö vµ vËn dông trong qu¶n lý doanh nghiÖp hiÖn nay" nh»m môc ®Ých gi¶i thÝch, giíi thiÖu t×m hiÓu liÖu trong giai ®o¹n nµy nã cßn ®óng ®¾n hay kh«ng hay ®· lçi thêi. Nh÷ng khã kh¨n chång chÊt do t­ liÖu Ýt, Ýt ng­êi ®Ò cËp hay quan t©m ®Õn vÊn ®Ò nµy. §Ò tµi qu¸ réng ng­êi viÕt kh«ng ®ñ kh¶ n¨ng kh¸i qu¸t hoÆc ®­a ra nhËn xÐt hîp lý khi kinh nghiÖm thùc tiÔn kh«ng nhiÒu. MÆt kh¸c do thêi gian gÊp rót ®· lµm cho ng­êi viÕt lóng tóng khi trong nhËn ®Þnh ph©n gi¶i. V­ît qua khã kh¨n, ng­êi viÕt quyÕt t©m theo ®uæi ®Ò tµi nµy, nh÷ng mong cã thÓ gãp mét phÇn nhá cña m×nh vµo viÖc nghiªn cøu. Xin ch©n thµnh c¶m ¬n. Ch­¬ng I T­ t­ëng “§øc trÞ” cña Khæng Tö I. T­ t­ëng §øc TrÞ cña Khæng Tö 1. Khæng Tö - Nhµ qu¶n lý xuÊt s¾c Khæng Tö lµ mét nh©n vËt lín cã ¶nh h­ëng tíi diÖn m¹o vµ sù ph¸t triÓn cña mét sè d©n téc. ë tæ quèc «ng, Khæng häc cã lóc bÞ ®¸nh gi¸ lµ hÖ t­ t­ëng b¶o thñ cña (nh÷ng ng­êi chÞu tr¸ch nhiÖm rÊt nhiÒu vÒ sù tr× trÖ vÒ mÆt x· héi cña Trung Quèc”. ë nh÷ng n­íc kh¸c trong khu vùc nh­ NhËt B¶n, Hµn Quèc, Singapor... Khæng Gi¸o l¹i ®­îc xem xÐt nh­ mét nÒn t¶ng v¨n ho¸ tinh thÇn t¹o ra m«i tr­êng thuËn lîi cho sù nghiÖp c«ng nghiÖp ho¸ c¸c quèc gia theo m« h×nh x· héi “æn ®Þnh, kû c­¬ng vµ ph¸t triÓn”. Sù ®¸nh gi¸ vÒ Khæng Tö rÊt kh¸c nhau, tr­íc hÕt lµ v× nh÷ng mËp mê cña lÞch sö. ¤ng sèng c¸ch chóng ta h¬n 2 ngh×n n¨m tr¨m n¨m vµ sau «ng cã rÊt nhiÒu häc trß, m«n ph¸i ph¸t triÓn hÖ t­ t­ëng nho gi¸o theo nhiÒu h­íng kh¸c nhau. Cã khi tr¸i ng­îc víi t­ t­ëng cña thÇy. ë Trung Quèc vai trß cña «ng ®· nhiÒu lÇn th¨ng gi¸ng theo quan ®iÓm vµ xu h­íng chÝnh trÞ, song ®Õn nay, «ng vÉn l¹i ®­îc ®¸nh gi¸ cao, UNESCO ®· thõa nhËn «ng lµ mét “danh nh©n v¨n ho¸ thÕ giíi”. ViÖc t¸ch riªng tõng khÝa c¹nh trong c¸i tµi n¨ng ®a d¹ng vµ thèng nhÊt cña «ng ®· t×m ra mét Khæng Tö lµ nhµ t­ t­ëng lín vÒ TriÕt häc, chÝnh trÞ häc, ®¹o ®øc häc vµ gi¸o dôc häc. Trong c¸c lÜnh vùc ®ã thËt khã x¸c ®Þnh ®©u lµ ®ãng gãp lín nhÊt cña «ng. Cã thÓ nhËn ®Þnh r»ng, tÇm vãc cña Khæng Tö lín h¬n khÝa c¹nh ®ã céng l¹i, vµ sÏ lµ khiÕm khuyÕt nÕu kh«ng nghiªn cøu «ng nh­ mét nhµ qu¶n lý. NÕu thèng nhÊt víi quan niÖm nhµ qu¶n lý lµ nhµ l·nh ®¹o cña mét tæ chøc, lµ ng­êi “thùc hiÖn c«ng viÖc cña m×nh th«ng qua nh÷ng ng­êi kh¸c th× Khæng Tö ®óng lµ ng­êi nh­ vËy. 2. Khæng Tö - nhµ t­ t­ëng qu¶n lý cña thuyÕt §øc trÞ Sèng trong mét x· héi n«ng nghiÖp, s¶n xuÊt kÐm ph¸t triÓn vµo cuèi ®êi Xu©n Thu, ®Çy c¶nh “®¹i lo¹n” vµ “v« ®¹o”, b¶n th©n ®· tõng lµm nhiÒu nghÒ “bØ lËu” råi lµm quan cai trÞ, Khæng Tö nhËn thøc ®­îc nhu cÇu vÒ hoµ b×nh, æn ®Þnh, trËt tù vµ thÞnh v­îng cña x· héi vµ mäi thµnh viªn. Kh¸c víi Trang Tö coi ®êi nh­ méng, kiÕp ng­êi phï du chØ cèt “toµn sinh” cho b¶n th©n, Khæng Tö lµ mét ng­êi “nhËp thÓ” vµ lu«n tr¨n trë víi chuyÖn qu¶n lý cña x· héi theo c¸ch tèt nhÊt. Song, «ng kh«ng ph¶i lµ mét nhµ c¸ch m¹ng tõ d­íi lªn, «ng chØ muèn thùc hiÖn nh÷ng c¶i c¸ch x· héi tõ trªn xuèng, b»ng con ®­êng “§øc trÞ”. X· héi lý t­ëng mµ Khæng Tö muèn x©y dùng lµ mét x· héi phong kiÕn cã t«n ti, trËt tù. Tõ Thiªn Tö tíi c¸c ch­ hÇu lín nhá, tõ quý téc tíi b×nh d©n, ai cã phËn nÊy, ®Òu cã quyÒn lîi vµ nhiÖm vô sèng hoµ h¶o víi nhau, gióp ®ì nhau, nhÊt lµ h¹ng vua chóa, hä ph¶i cã bæn phËn d­ìng d©n- lo cho d©n ®ñ ¨n ®ñ mÆc, vµ bæn phËn gi¸o d©n b»ng c¸ch nªu g­¬ng vµ dËy lÔ, nh¹c, v¨n, ®øc, bÊt ®¾c dÜ míi dïng h×nh ph¸p. X· héi ®ã lÊy gia ®×nh lµm c¬ së vµ h×nh mÉu, träng hiÕu ®Ô, yªu trÎ, kÝnh gi¸. Mäi ng­êi ®Òu träng t×nh c¶m vµ c«ng b»ng, kh«ng cã ng­êi qu¸ nghÌo hoÆc qu¸ giµu; ng­êi giµu th× khiªm tèn, gi÷ lÔ, ng­êi nghÌo th× “l¹c ®¹o”. Dï sao th× ý t­ëng trªn còng ®­îc c¶ hai giai cÊp bãc lét vµ bÞ bãc lét thêi ®ã dÔ chÊp nhËn h¬n, dÔ thùc hiÖn h¬n so víi h×nh mÉu x· héi v« chÝnh phñ “ngu si h­ëng th¸i b×nh” cña L·o Tö vµ mÉu “quèc c­êng qu©n t«n” b»ng h×nh ph¹t hµ kh¾c vµ l¹m dông b¹o lùc cña ph¸i ph¸p gia. C¸i “cèt” lý luËn ®Ó x©y dùng x· héi trªn, c¸i gióp cho c¸c nhµ cai tr× lËp l¹i trËt tù tõ x· héi v« ®¹o chÝnh lµ ®¹o Nho - ®¹o Nh©n cña Khæng Tö. Cho nªn, dï cã nãi vÒ chÝnh trÞ, gi¸o dôc hay ®¹o ®øc th× Khæng Tö ®Òu xuÊt ph¸t tõ vÊn ®Ò nh©n sù vµ môc ®Ých cña «ng chÝnh lµ xaay dùng mét x· héi nh©n b¶n. 2.1. §¹o nh©n vÒ qu¶n lý Víi vò trô quan “thiªn, ®Þa, nh©n - v¹n vËt nhÊt thÓ”, trêi vµ ng­êi t­¬ng hîp, Khæng Tö nhËn thÊy c¸c sù vËt cña v¹n vËt tu©n theo mét quy luËt kh¸ch quan mµ «ng gäi lµ trêi “mÖnh trêi”. Con ng­êi theo Nho häc “lµ c¸i ®øc cña trêi, sù giao hîp ©m d­¬ng, sù héi tô cña quû thÇn, c¸i khÝ tinh tó cña ngò hµnh”. Con ng­êi sinh ra ®Òu cã b¶n chÊt Ng­êi (®øc - nh©n) nh­ng do trêi phó kh¸c nhau vÒ n¨ng lùc, tµi n¨ng vµ hoµn c¶nh sèng (m«i tr­êng) kh¸c nhau cho nªn ®· trë thµnh nh÷ng nh©n c¸ch kh«ng gièng nhau. B»ng sù häc tËp, tu d­ìng kh«ng ngõng, con ng­êi dÇn dÇn hoµn thiÖn b¶n chÊt ng­êi cña m×nh - trë thµnh ng­êi Nh©n. Vµ nh÷ng ng­êi hiÒn nµy cã xø mÖnh gi¸o ho¸ x· héi, thùc hiÖn nh©n ho¸ mäi tÇng líp. Nhê vËy, x· héi trë nªn cã nh©n nghÜa vµ thÞnh trÞ. Häc thuyÕt Nh©n trÞ cña Khæng Tö còng lµ mét häc thuyÕt qu¶n lý x· héi nh»m ph¸t triÓn nh÷ng phÈm chÊt tèt ®Ñp cña con ng­êi, l·nh ®¹o - cai trÞ hä theo nguyªn t¾c ®øc trÞ: ng­êi trªn noi g­¬ng, kÎ d­íi tù gi¸c tu©n theo. - VÒ ®¹o Nh©n: “Nh©n lµ yªu ng­êi” (Nh©n lµ ¸i nh©n). Nh©n lµ gióp ®ì ng­êi kh¸c thµnh c«ng “Ng­êi th©n, m×nh muèn thµnh c«ng th× còng gióp ng­êi kh¸c thµnh c«ng, ®ã lµ ph­¬ng ph¸p thùc hµnh cña ng­êi nh©n”. Nh­ng Khæng Tö kh«ng nãi ®Õn tÝnh nh©n chung chung «ng coi nã nh­ ®øc tÝnh c¬ b¶n cña nhµ qu¶n lý. Nãi c¸ch kh¸c, ng­êi cã nh©n lu«n t×m mäi c¸ch ®ñ thu lîi vÒ m×nh, nh©n lµ nguyªn t¾c c¬ b¶n cña ho¹t ®éng qu¶n lý (trong quan hÖ nhµ qu¶n lý víi ®èi t­îng bÞ qu¶n lý) v­µ lµ ®¹o ®øc vµ hµnh vi cña c¸c chñ thÓ qu¶n lý. Khæng Tö n©ng t­ t­ëng nh©n lªn thµnh ®¹o (nguyªn t¾c sèng chung cho x· héi) v× lµ mét nhµ t­ t­ëng qu¶n lý s©u s¾c, «ng thÊy ®ã lµ nguyªn t¾c chung g¾n kÕt gi÷a chñ thÓ vµ kh¸ch thÓ qu¶n lý ®¹t hiÖu qu¶ x· héi cao: “ng­êi qu©n tö häc ®¹o th× yªu ng­êi, kÎ tiÓu nh©n häc ®¹o th× dÔ sai khiÕn” (D­¬ng ho¸). - Nh©n vµ lÔ: Nh©n cã thÓ ®¹t ®­îc qua LÔ, LÔ lµ h×nh thøc biÓu hiÖn cña Nh©n, thiÕu Nh©n th× LÔ chØ lµ h×nh thøc gi¶ dèi: “Ng­êi kh«ng cã ®øc Nh©n th× LÔ mµ lµm chi”. - Nh©n vµ NghÜa: §óng lÔ còng lµ lµm ®óng nghÜa råi. Nh©n g¾n liÒn víi NghÜa v× theo NghÜa lµ thÊy viÖc g× ®¸ng lµm th× ph¶i lµm, kh«ng m­u tÝnh lîi cña c¸ nh©n m×nh. “C¸ch xö sù cña ng­êi qu©n tö, kh«ng nhÊt ®Þnh ph¶i nh­ vËy míi ®­îc, kh«ng nhÊt ®Þnh nh­ kia lµ ®­îc, cø hîp nghÜa th× lµm”, lµm hÕt m×nh kh«ng thµnh th× th«i. T­ t­ëng nh©n ¸i cña Khæng Tö cã thÓ so s¸nh víi t×nh b¸c ¸i cña chóa Giª su vµ §øc phËt. Nh­ng «ng kh¸c 2 vÞ kia ë chç, trong t×nh c¶m, cã sù ph©n biÖt tuú theo c¸c mèi quan hÖ: tr­íc hÕt lµ ruét thÞt, sau ®Õn th©n, quen vµ xa h¬n lµ ng­êi ngoµi. - Nh©n vµ TrÝ TrÝ tr­íc hÕt lµ “biÕt ng­êi”. Cã hiÓu biÕt s¸ng suèt míi biÕt c¸ch gióp ng­êi mµ kh«ng lµm h¹i cho ng­êi, cho m×nh: “TrÝ gi¶ lîi Nh©n”. Râ rµng lµ ng­êi Nh©n kh«ng ph¶i lµ ng­êi ngu, kh«ng ®­îc ®Ó cho kÎ xÊu l¹m dông lßng tèt cña m×nh. TrÝ cã lîi cho Nh©n, cho nªn khi Khæng Tö nãi ®Õn ng­êi Nh©n - qu©n tö, bao giê còng chó träng tíi kh¶ n¨ng hiÓu ng­êi, dïng ng­êi cña hä. Ph¶i s¸ng suèt míi biÕt yªu ng­êi ®¸ng yªu, ghÐt ng­êi ®¸ng ghÐt. - Nh©n vµ Dòng Dòng lµ tÝnh kiªn c­êng, qu¶ c¶m, d¸m hy sinh c¶ b¶n th©n m×nh v× nghÜa lín. Khæng Tö khen B¸ Di, Thóc Tª, thµ chÕt ®ãi chø kh«ng thÌm céng t¸c víi kÎ bÊt nh©n, lµ ng­êi Nh©n. Khæng Tö rÊt ghÐt nh÷ng kÎ h÷u Dòng bÊt Nh©n, v× hä lµ nguyªn nh©n cña lo¹n. §¹o cña Khæng Tö kh«ng qu¸ xa c¸ch víi ®êi. Nh©n - TrÝ - Dòng lµ nh÷ng phÈm chÊt c¬ b¶n cña ng­êi qu©n tö, lµ tiªu chuÈn cña c¸c nhµ qu¶n lý- cai trÞ. T­ t­ëng ®ã cña Khæng Tö ®­îc Hå Chsi Minh kÕ thõa cã chän läc vµ nã vÉn cßn ¶nh h­ëng ®èi víi sô ph¸t triÓn cña x· héi hiÖn nay. Khæng Tö còng mong phó quý, nh­ng «ng chØ thõa nhËn nã trë thµnh Ých lîi cho x· héi khi nã “kh«ng tr¸i víi ®¹o lý” vµ ph¶i ®¹t ®­îc b»ng nh÷ng ph­¬ng tiÖn thÝch ®¸ng. Khæng Tö khuyªn c¸c nhµ cai trÞ kh«ng nªn chØ dùa vµo lîi ®Ó ra quyÕt ®Þnh qu¶n lý: “n­¬ng tùa vµo ®iÒu lîi mµ lµm hay lµ sinh ra nhiÒu ®iÒu o¸n” (Lý nh©n, IV). ¤ng biÕt hä cã nhiÒu ­u thÕ ®Ó tranh lîi víi cÊp d­íi vµ nh÷ng ng­êi lao ®éng lu«n ph¶i chÞu møc sèng thÊp h¬n, cho nªn, ®iÒu quan träng ®èi víi nhµ qu¶n lý lµ ph¶i nghiªm kh¾c víi m×nh, réng l­îng víi ng­êi vµ lo tr­íc nçi lo cña thiªn h¹, vui sau c¸i vui cña thiªn h¹. ChØ nh­ vËy x· héi míi cã c¸i lîi dµi l©u lµ m«i tr­êng chÝnh trÞ - x· héi æn ®Þnh, c¸c giai cÊp hîp t¸c cïng lµm ¨n v× môc tiªu chung: kinh tÕ thÞnh v­îng, tinh thÇn tèt ®Ñp. Khæng Tö khuyªn c¸c nhµ qu¶n lý ph¶i “kh¾c phôc ®­îc t­ dôc”, kh«ng nªn cÇu léc cho c¸ nh©n m×nh, cø chuyªn t©m lµm tèt c«ng viÖc th× “bæng léc tù kh¾c ®Õn”. Lµm cho d©n giµu lµ môc tiªu ®Çu tiªn, c¬ b¶n cña nhµ qu¶n lý”: ®èi víi nh÷ng ng­êi n«ng d©n nghÌo khæ ®­¬ng thêi, Khæng Tö biÕt lîi Ých kinh tÕ lµ nhu cÇu thiÕt yÕu cña hä, nªn «ng biÕt ®¹o Nh©n sÏ khã thùc hiÖn ®­îc khi quÇn chóng cßn nghÌo khæ: “NghÌo mµ kh«ng o¸n lµ khã, giµu mµ kh«ng kiªu lµ dÔ” (HiÕu VÊn). Khæng Tö sang n­íc VÖ, NhiÔm H÷u ®¸nh xe, Khæng Tö nãi: “D©n ®«ng thay”, NhiÔm H÷u hái: “§· ®«ng råi lµm g× h¬n n÷a?”, Khæng Tö nãi: “ Lµm cho d©n giµu”, NhiÔm H÷u hái: “ §· giµu råi, l¹i lµm g× h¬n n÷a?”, Khæng Tö nãi: “Gi¸o dôc hä”. T­ t­ëng “lµm cho d©n giµu”, “tiªn phó, hËu gi¸o” lµ t­ t­ëng duy vËt cña Khæng Tö, ®­îc c¸c häc gi¶ cña Nho gia vµ M¾c gia sau nµy ph¸t triÓn thªm. Nh­ng nh÷ng gi¸ trÞ t­ t­ëng cña Khæng Tö ®Ó l¹i cho hËu thÕ ®· kh«ng bÞ mai mét theo thêi gian. Ngµy nay, hÖ thèng häc thuyÕt cña Khæng Tö ®· trë nªn l¹c hËu, tr­íc hÕt lµ phÇn néi dung liªn quan tíi vÊn ®Ò thÕ giíi quan, song nhiÒu triÕt lý cña «ng vÒ ®¹o ®øc - ®¹o lý, gi¸o dôc, cai trÞ - qu¶n lý con ng­êi vµ x· héi... vÉn lµ nh÷ng nguyªn t¾c vµ triÕt häc chØ ®¹o mét sè ho¹t ®éng. VÝ dô nh­: Khæng Tö nhÊn m¹nh tíi qu¸ tr×nh tù tu d­ìng trong ho¹t ®éng qu¶n lý: “tu th©n - tÒ gia - trÞ quèc - b×nh thiªn h¹” (§¹i häc). Ng­êi Nh©n th× ph¶i hÕt lßng v× ng­êi, biÕt tõ bông ta suy ra bông ng­êi: “Kû së bÊt dôc, vËt thi ­ nh©n” (LuËn ng÷). Trong ho¹t ®éng kinh tÕ, kh«ng chØ c¨n cø vµo lîi nhuËn ®¬n thuÇn “Giµu sang lµ ®iÒu ai còng muèn, nh­ng nÕu ®­îc giµu sang mµ tr¸i víi ®¹o lý th× ng­êi qu©n tö kh«ng thÌm”. Cø lµm viÖc tèt, phôc vô ng­êi tèt th× “bæng léc tù kh¾c ®Õn”. ë ®©y cã mét ®iÓm cÇn nãi râ h¬n: “ChÝnh” mµ Khæng Tö nãi ë ®©y lµ chÝnh trÞ, chÝnh sù. Vµ chÝnh trÞ lµ chØ mäi biÖn ph¸p ®­îc thi hµnh ®Ó qu¶n lý ®Êt n­íc, lµm cho chÝnh sù ®­îc qu¶n lý chÆt chÏ; chÝnh sù lµ chØ viÖc lµm hµnh chÝnh. Khæng Tö chñ tr­¬ng tham gia chÝnh trÞ nu«i d­ìng nh©n tµi “Tßng chÝnh” cã nghÜa lµ chÊp chÝnh. Lóc bÊy giê, ch­a thÓ cã qu¶n lý xÝ nghiÖp còng nh­ kh¸i niÖm vÒ qu¶n lý xÝ nghiÖp. Thêi bÊy giê, viÖc qu¶n lý quèc gia lµ viÖc mäi ng­êi quan t©m nhÊt, ®ã còng lµ chÝnh sù. Do ®ã, Khæng Tö quan t©m ®Õn “ChÝnh”. Quan t©m vµ nghiªn cøu viÖc qu¶n lý quèc gia lµ rÊt tù nhiªn. Nh­ng qu¶n lý quèc gia lµ qu¶n lý! Cßn vÒ ®iÓm qu¶n lý con ng­êi, nã còng cã nÐt chung nh­ bÊt cø viÖc qu¶n lý nµo. Do ®Êy, t­ t­ëng qu¶n lý cña Khæng Tö cã ý nghÜa phæ biÕn. Qu¶n lý häc ph­¬ng T©y truyÒn thèng cho r»ng qu¶n lý lµ qu¶n lý, lu©n lý ®¹o ®øc lµ lu©n lý ®¹o ®øc, hai ph¹m trï ®ã kh«ng cã liªn quan víi nhau. Nh­ng qu¶n lý lµ c¸i g×? Suy cho cïng, qu¶n lý lµ qu¶n lý con ng­êi. Trong qu¶n lý, ®èi víi con ng­êi th× qu¶n lý lµ c¸i g×? Qu¶n lý mäi quan hÖ gi÷a ng­êi víi ng­êi. Cßn lu©n lý ®¹o ®øc, lµ quy ph¹m chuÈn mùc hµnh vi gi÷a con ng­êi víi con ng­êi. Do ®Êy gi÷a lu©n lý ®¹o ®øc vµ qu¶n lý lµ cã quan hÖ mËt thiÕt. Qu¶n lý cã nghÜa lµ xö lý tèt mäi quan hÖ gi÷a con ng­êi víi nhau. VÝ dô trong qu¶n lý xÝ nghiÖp lµ cÇn xö lý tèt hai quan hÖ lín cña con ng­êi víi néi bé xÝ nghiÖp bªn ngoµi. Quan hÖ gi÷a xÝ nghiÖp víi bªn ngoµi lµ: Quan hÖ gi÷a xÝ nghiÖp víi kh¸ch hµng, gi÷a xÝ nghiÖp víi tiÒn tÖ, tiªu thô, cung øng... Do ®Êy còng tù nhiªn rót ra kÕt luËn lµ Khæng Tö kh«ng cã t­ t­ëng qu¶n lý. Nh­ng qua ph©n tÝch ë trªn, chóng ta cã thÓ nh×n thÊy râ nhËn thøc Êy lµ phiÕn diÖn. So víi c¸ch qu¶n lý truyÒn thèng cña ph­¬ng T©y vµ ph¸p gia cæ ®¹i cña Trung Quèc, c¸ch qu¶n lý cña Khæng Tö ®i mét con ®­êng kh¸c. ¤ng nhÊn m¹nh ®øc trÞ, nhÊn m¹nh lÊy lu©n lý ®¹o ®øc ®Ó gi¸o ho¸ nh©n d©n. §­¬ng nhiªn ë thêi Khæng Tö, néi dung cña lu©n lý kh¸c víi ngµy nay. Trong khi Khæng Tö nhÊn m¹nh nghiªn cøu “vÞ chÝnh” qu¶n lý, th× néi dung lu©n lý vµ néi dung qu¶n lý cã sù kh¸c biÖt. Nh­ng ®ã chØ lµ sù c¸ biÖt cña vÊn ®Ò, kh«ng thÓ thay ®æi ®­îc kÕt luËn chung vÒ mèi quan hÖ kh¨ng khÝt gi÷a qu¶n lý vµ lu©n lý ®¹o ®øc. Qu¶n lý lµ thÓ thèng nhÊt h÷u c¬ cña t­ t­ëng qu¶n lý vµ thuËn qu¶n lý. T­ t­ëng qu¶n lý lµ c¸i b¶n chÊt, thuËt qu¶n lý chØ lµ c¸i ph¸t sinh mµ th«i. Nh©n tè c¬ b¶n quyÕt ®Þnh tÝnh chÊt qu¶n lý vµ thµnh b¹i cña nã lµ t­ t­ëng qu¶n lý chø kh«ng ph¶i lµ thuËt qu¶n lý. Tõ ý nghÜa Êy, lÊy “thuËt” ®Ó thay thÕ qu¶n lý phiÕn diÖn. Còng v× lý do Êy, quyÕt kh«ng nªu v× Khæng häc kh«ng cã “thuËt” mµ phñ ®Þnh Khæng Tö tõng bµn ®Õn qu¶n lý, phñ ®Þnh t­ t­ëng qu¶n lý cña Khæng Tö. VËy, t­ t­ëng häc thuyÕt lÔ trÞ (VÞ §øc) cña Khæng Tö lµ: Lµm g× muèn thµnh c«ng còng ph¶i cã chÝnh danh (lÏ ph¶i), ph¶i biÕt chän ng­êi hiÒn tµi gióp viÖc, ph¶i thu phôc lßng ng­êi, ph¶i ®óng ®¹o vµ ph¶i tiÕt kiÖm. C¸c «ng cho r»ng con ng­êi ph¶i chia thµnh 2 lo¹i: qu©n tö th× cã nghÜa, cßn tiÓu nh©n th× chØ ch¨m lo ®iÒu lîi. 2.2. Khæng Tö víi tÇng líp qu¶n lý chuyªn nghiÖp §¹o nh©n cña Khæng Tö lµ nÒn t¶ng cña häc thuyÕt qu¶n lý ®øc trÞ, kû c­¬ng vµ ph¸t triÓn thÞnh v­îng. Trong mét x· héi s¶n xuÊt th« s¬, cã sù ®èi chäi vÒ lîi Ých vµ t­¬ng ph¶n râ rÖt gi÷a ng­êi giµu vµ kÎ nghÌo th× rÊt khã thùc hiÖn ®iÒu nh©n cho toµn x· héi. T­ t­ëng cña Khæng Tö ®· ®­îc c¸c vua chóa sau nµy häc tËp, x©y dùng mét hÖ thèng tuyÓn lùa nh©n tµi cho quèc gia. C¨n cø vµo kÕt qu¶ c¸c kú thi, nh÷ng ng­êi ®ç ®¹t, dï xuÊt th©n tõ giai cÊp nµo, ®Òu ®­îc ®Ò b¹t c¸c chøc vô qu¶n lý, tõ thÊp ®Õn cao. ChÕ ®é tuyÓn chän nh©n tµi nµy ®· t¹o ra mét ®¼ng cÊp c¸c nhµ qu¶n lý ë nhiÒu n­íc ph­¬ng §«ng kiÓu Khæng gi¸o. ThuyÕt chÝnh danh cña Khæng Tö ®ßi hái ®Æt tªn ®óng sù vËt vµ gäi sù vËt b»ng ®óng tªn cña nã, khiÕn danh ®óng víi thùc chÊt sù vËt. Trong qu¶n lý, chÝnh danh lµ ph¶i lµm viÖc xøng ®¸ng víi danh hiÖu chøc vô mµ ng­êi ®ã ®­îc giao. Muèn chÝnh danh th× th©n ph¶i chÝnh (cã nh©n), kh«ng chÊp nhËn thãi x¶o tr¸, lõa läc hoÆc viÖc l¹m dông chøc quyÒn. §· mang c¸i danh lµ vua ph¶i lµm trßn tr¸ch nhiÖm cña mét vÞ vua, kh«ng sÏ mÊt c¶ danh vµ ng«i. Khæng Tö cã t­ t­ëng khi viÖc lµm v­ît qu¸ tr¸ch nhiÖm vµ danh vÞ, Khæng Tö gäi lµ “ViÖt vÞ”. Khæng Tö cho r»ng mÇm mèng cña lo¹n l¹c, bÊt æn cña quèc gia lµ c¸c hµnh vi “viÖt vÞ”, “tiÕm lÔ” cña tÇng líp cai trÞ. Ngµy nay, nh×n l¹i, chóng ta thÊy t­ t­ëng qu¶n lý cña Khæng Tö cã nhiÒu ®iÓm b¶o thñ, thiÕu d©n chñ vµ ¶o t­ëng. Nh­ng ë thêi «ng, luËt ph¸p cßn rÊt s¬ sµi, quyÒn lùc thùc sù ®­îc quyÕt ®Þnh bëi ý chÝ vµ hµnh vi cña vua vµ tÇng líp cai trÞ, ng­êi d©n cßn ®ãi nghÌo, dèt n¸t, kh«ng cã quyÒn tù b¶o vÖ m×nh. Trong bèi c¶nh nh­ vËy, Khæng Tö muèn x©y dùng x· héi lý t­ëng b»ng c¸ch b¾t ®Çu “tõ trªn xuèng d­íi”, «ng ph¶i kªu gäi lßng khoan dung, sù g­¬ng mÉu cña c¸c nhµ qu¶n lý. Ch­¬ng II VËn dông trong qu¶n lý doanh nghiÖp hiÖn ®¹i I. VËn dông trong thùc tiÔn Trong thùc tiÔn c¶i c¸ch qu¶n lý doanh nghiÖp liªn quan ®Õn hai ®Æc tÝnh lín lµ tÝnh d©n téc vµ tÝnh thêi ®¹i cña qu¶n lý, vÒ kh¸ch quan còng tån t¹i hai th¸i ®é cùc ®oan ®èi víi hai ®Æc tÝnh lín nµy. §ã chÝnh lµ: HoÆc lµ chñ nghÜa b¶o thñ d©n téc chØ nhÊn m¹nh tÝnh d©n téc cña qu¶n lý mµ coi nhÑ tÝnh thêi ®aÞ, hoÆc chñ nghÜa h­ v« d©n téc chØ nhÊn m¹nh tÝnh thêi ®¹i cña qu¶n lý mµ coi nhÑ tÝnh d©n téc. Hai th¸i ®é nµy, vÒ nhËn thøc ®Ó phiÕn diÖn, trong thùc tiÔn ®Òu lµ cã h¹i. Noi g­¬ng kinh nghiÖm cña NhËt B¶n, trong hai th¸i ®é cùc ®oan nµy còng nªn t×m ®­îc “Trung ®¹o” vµ kiªn tr× “trung dung”. §ã chÝnh lµ mét mÆt biÓu hiÖn kh¸c cña ®¹o trung dung trong qu¶n lý doanh nghiÖp. “Trung ®¹o” nµy ®ßi hái sù thèng nhÊt hoµn mü gi÷a tÝnh d©n téc vµ tÝnh thêi ®¹i ho¸ qu¶n lý doanh nghiÖp, thùc hiÖn viÖc hiÖn ®¹i ho¸ qu¶n lý doanh nghiÖp cã b¶n s¾c d©n téc, còng tøc lµ qu¶n lý doanh nghiÖp cã ®Æc s¾c cña Trung Quèc. Tõ gãc ®é qu¶n lý hiÖn ®¹i, tiÕn hµnh ph©n tÝch, gi¸m ®Þnh toµn diÖn mét l­ît ®èi víi qu¶n lý truyÒn thèng cña Trung Quèc, còng chÝnh lµ xem xÐt mét c¸ch hÖ thèng “hiÖn thùc” qu¶n lý doanh nghiÖp. §èi víi nh÷ng t­ t­ëng, lý luËn, chÕ ®é, ph­¬ng ph¸p qu¶n lý doanh nghiÖp ®­îc chøng minh qua thùc tiÔn l©u dµi, ®· cã ®Æc ®iÓm v¨n ho¸ d©n téc, l¹i phï hîp víi ®Æc tr­ng c¬ b¶n cña qu¶n lý doanh nghiÖp hiÖn ®¹i, ph¶i tiÕn hµnh kh¼ng ®Þnh, kÕ thõa vµ ph¸t triÓn mét c¸ch ®Çy ®ñ. §èi víi nh÷ng c¸i cã ®Æc ®iÓm v¨n ho¸ d©n téc, nh­ng kh«ng hoµn toµn phï hîp víi ®Æc tr­ng c¬ b¶n cña qu¶n lý doanh nghiÖp hiÖn ®¹i, nªn c¨n cø yªu cÇu cña qu¶n lý hiÖn ®¹i. D­íi tiÒn ®Ò gi÷ g×n ®Æc tÝnh c¬ b¶n d©n téc, tiÕn hµnh c¶i t¹o, lo¹i bá, lµm cho nã phï hîp víi ®ßi hái cña qu¶n lý hiÖn ®¹i. Ch¼ng h¹n thùc tiÔn c«ng t¸c gi¸o dôc t­ t­ëng tiÕn hµnh mÊy chôc n¨m l¹i ®©y trong c¸c xÝ nghiÖp cña Trung Quèc ®¹i lôc ®· phï hîp víi quan niÖm nghÜa lîi trong truyÒn thèng v¨n ho¸ d©n téc, l¹i nhÊt trÝ ë tr×nh ®é t­¬ng ®èi lín víi qu¶n lý mÒm, qu¶n lý cña thÕ giíi ngµy nay rÊt chó träng ®èi víi c¸c doanh nghiÖp. VÒ thùc tiÔn, qu¶n lý ®· cã tõ l©u. Nh­ng qu¶n lý trë thµnh mét khoa häc th× khëi ®Çu ph¶i nãi lµ ph­¬ng T©y. ë thÕ kû nµy, nhÊt lµ tr­íc thËp kû 70, qu¶n lý häc ph¸t triÓn nhanh chãng, c¸c häc ph¸i mäc ra nh­ nÊm, mét c¶nh t­îng ph¸t triÓn rùc rì. CÇn ph¶i nãi r»ng, vÒ mÆt khoa häc ho¸, ®Þnh l­îng ho¸ vÒ qu¶n lý th× qu¶n lý ph­¬ng T©y cã c«ng ®Çu. Tãm l¹i: Qu¶n lý doanh nghiÖp kiÓu Trung Quèc vµ NhËt B¶n cÇn ph¶i cã nÐt kh¸i qu¸t lín. Song nã kh«ng ph¶i lµ tr¹ng th¸i tÜnh, mµ lµ tr¹ng th¸i ®éng. Nã døt kho¸t kh«ng ph¶i lµ mét lo¹i m« thøc cøng nh¾c cè ®Þnh, h×nh thøc cô thÓ cña nã ph¶i tuú tõng n¬i mµ chÕ ®Þnh biÖn ph¸p thÝch hîp, tuú lóc mµ chÕ ®Þnh biÖn ph¸p thÝch hîp, tõ ®ã mµ lµ c¸i tr¨m ngµn d¸ng vÎ, phong phó, ®a d¹ng. II. Nh÷ng ®iÓm lîi vµ h¹i cña “§øc trÞ” §­êng lèi ®øc trÞ trong qu¶n lý, chñ yÕu lµ dùa vµo x©y dùng quan niÖm gi¸ trÞ chung cña mäi ng­êi, dùa vµo quyÒn lùc phi chÝnh thøc cña b¶n th©n ng­êi l·nh ®¹o nh­ phÈm chÊt ®¹o ®øc, tµi n¨ng, t×nh c¶m..., dÉn d¾t mäi ng­êi hoµn thiÖn cuéc sèng tinh thÇn vµ tu d­ìng ®¹o ®øc, trªn c¬ së ®ã, thùc hiÖn khèng chÕ bªn trong cña hµnh vi, khiÕn cho hµnh vi cña mäi ng­êi tù gi¸c ®¶m b¶o nhÊt trÝ víi môc tiªu tæ chøc. C¸i lîi vµ c¸i h¹i cña qu¶n lý ®øc trÞ, hÇu nh­ ng­îc l¹i víi qu¶n lý ph¸p trÞ, ­u ®iÓm, khuyÕt ®iÓm tr¸i ng­îc nhau. Ph¸p trÞ dùa vµo søc r¨n ®e, lu«n lu«n cã hiÖu qu¶ ngay. §øc trÞ dùa vµo gi¸o ho¸, dùa vµo t­ t­ëng ®Ó gi¶i quyÕt vÊn ®Ò. Nh­ vËy, hiÖu qu¶ sÏ nh×n thÊy chËm. NhÊt lµ h×nh thµnh ®¹o ®øc nÕp sèng lÝ t­ëng, x©y dùng quan niÖm gi¸ trÞ chung th× mÊt thêi gian, quyÕt kh«ng thÓ mét sím mét chiÒu. Do vËy, dïng nã ®Ó ng¨n cÊm ¸c, gi¶m lan truyÒn th× tá ra lùc bÊt tßng t©m. NhÊt lµ trong khi qu¶n lý xuÊt hiÖn hçn lo¹n, ®ßi hái dÑp lo¹n ®Ó x©y dùng l¹i trËt tù, lµm cho qu¶n lý nhanh chãng tõ kh«ng nÒn nÕp chuyÓn biÕn thµnh cã nÒn nÕp th× ®øc trÞ tá ra mÒm yÕu ®uèi søc. Nh­ng sau khi mét lo¹i t­ t­ëng, mét lo¹i quan niÖm gi¸ trÞ ®­îc mäi ng­êi tiÕp nhËn, th× thêi gian ph¸t huy t¸c dông cña nã t­¬ng ®èi dµi, thËm chÝ lµ rÊt s©u xa. §iÓm nµy qu¶n lý ph¸p trÞ kh«ng sao b× kÞp. Do vËy, cã thÓ nãi ph¸p trÞ theo ®æi lµ hiÖu qu¶ thêi gian ng¾n, ®øc trÞ theo ®æi lµ hiÖu qu¶ thêi gian dµi. Ph¸p trÞ lµ qu¶n lý tÝnh chiÕn thuËt, ®øc trÞ lµ qu¶n lý tÝnh chiÕn l­îc. Cßn chøc n¨ng ®øc trÞ ë chç “khuyªn thiÖn”. Nã kh«ng ph¶i lµ gi¶m l­u truyÒn, ng¨n chÆn “¸c” mét c¸ch tiªu cùc mµ lµ tÝch cùc tiªu diÖt tËn gèc c¸i “¸c”, thùc hiÖn “chÆt ®øt gèc rÔ”, gi¶i quyÕt vÊn ®Ò tõ c¨n b¶n. III. NhËn xÐt Nh÷ng ph©n tÝch ë trªn cho thÊy r»ng, trong thùc tiÔn qu¶n lý, hai ®­êng lèi qu¶n lý ®øc trÞ vµ ph¸p trÞ ph¶i cã ®ñ c¶ vµ kÕt hîp sö dông, réng m¹nh cïng thi hµnh. KÕt luËn cña thùc tiÔn qu¶n lý mÊy ngµn n¨m cña Trung Quèc ®ãi víi h«m nay ph¶i cã ý nghÜa r¨n b¶o. Kh«ng chØ Trung Quèc, ngay ë NhËt B¶n, giíi xÝ nghiÖp trong tæng kÕt thùc tiÔn, còng rót ra kÕt luËn nh­ vËy. Nhµ xÝ nghiÖp næi tiÕng ®­¬ng ®¹i Songxia nãi: “Lµ mét ng­êi l·nh ®¹o, ®èi víi ©n uy ph¶i phèi hîp vËn dông ®­îc”; “©n uy kiªm sö dông, réng nghiªm tho¶ ®¸ng, míi cã thÓ gióp nhau cïng hoµn thµnh thu ®­îc hiÖu qu¶ mét c«ng ®«i viÖc”. Tõ chøc n¨ng vµ ®Æc ®iÓm cña ®øc trÞ chóng ta cã thÓ thÊy nã phï hîp ®ßi hái tæ chøc trÞ an l©u dµi cña xÝ nghiÖp, cã lîi cho ph¸t triÓn æn ®Þnh l©u dµi. Chøc n¨ng cña qu¶n lý ®øc trÞ dùa vµo gi¸o ho¸ ®Ó h×nh thµnh khèng chÕ bªn trong cña mäi ng­êi. Còng tøc lµ biÕn môc tiªu, t«n chØ, quan niÖm gi¸ trÞ cña xÝ nghiÖp thµnh môc tiªu, t«n chØ quan niÖm gi¸ trÞ cña b¶n th©n toµn thÓ thµnh viªn. Môc lôc Lêi nãi ®Çu. Trang Ch­¬ng I: T­ t­ëng “§øc trÞcña Khæng tö I. T­ t­ëng “§øc trÞ” cña Khæng Tö 1. Khæng Tö - Nhµ qu¶n lý xuÊt s¾c 2. Khæng Tö - Nhµ t­ t­ëng qu¶n lý thuyÕt §øc trÞ. 2.1. §¹o nh©n vÒ qu¶n lý 2.2. Khæng Tö víi tÇng líp qu¶n lý chuyªn nghiÖp Ch­¬ng II: VËn dông trong qu¶n lý doanh nghiÖp hiÖn ®¹i I. VËn dông trong thùc tiÔn II. Nh÷ng ®iÓm lîi vµ h¹i cña “§øc trÞ” trong qu¶n lý. III. NhËn xÐt