Tự chủ đại học ở các trường đại học địa phương: Những khó khăn - thách thức và lộ trình tiến tới tự chủ

oa học, đầu tư cơ vật chất và trả lương cho cán bộ giảng viên, nhân viên đã và đang trở thành bài toán khó đối với lãnh đạo nhà trường. + Khó khăn trên phương diện cơ chế, chính sách Mặc dù Luật Giáo dục Đại học sửa đổi có hiệu lực từ ngày 01 tháng 7 năm 2020, nhưng các văn bản hướng đẫn thi hành vẫn chưa được ban hành đầy đủ thậm chí một số văn bản luật thiếu đồng bộ nên việc triển khai của các trường đại học đều gặp phải những khó khăn nhất định. Theo tiến sỹ Lê Đình Thăng: “Các trường đại học công lập tuy đã được giao tự chủ song trên thực tế hoạt động vẫn đang tuân thủ và là đối tượng điều chỉnh của nhiều Luật như: Luật Giáo dục, Luật Giáo dục đại học, Luật Quản lý sử dụng tài sản công, Luật Xây dựng, Luật Viên chức và các luật về Thuế, tài 408 chính, các Nghị định của Chính phủ Vì vậy, các trường đại học công lập cho rằng cơ sở pháp lý về tự chủ đại học là chưa vững chắc, thiếu đồng bộ, hệ thống pháp luật vẫn có những quy định chưa phù hợp với quá trình vận hành nên quá trình tự chủ nhiều lúc vẫn mang tính hình thức. Các văn bản quy phạm liên quan hầu như không có các điều kiện cụ thể hóa được các nội dung tự chủ đại học, đặc biệt là chưa quy định được điều kiện để giao quyền tự chủ (việc giao quyền tự chủ cho các trường chỉ dựa vào đề án của trường, không có quy định chung về tiêu chí tự chủ)”[5]. Chúng tôi thấy rằng qui định về kiểm định chất lượng các trường đại học là cần thiết, hơn nữa chu kỳ cứ 5 năm kiểm định một lần cũng là một gánh nặng đối với các trường ĐHĐP. Bởi vì chi phí cho một đợt kiểm định chất lượng bằng đánh giá ngoài sẽ tiêu tốn của trường trên 2 tỷ đồng trong hoàn cảnh tuyển sinh khó khăn. 2.3.2. Giải pháp khắc phục khó khăn - thách thức và lộ trình tiến tới tự chủ của các trường đại học địa phương + Nhóm giải pháp giải quyết khóa khăn - thách thức về tuyển sinh Giải quyết khó khăn thách thức này các trường đại học phải cùng lúc tiến hành một nhóm giải pháp cụ thể sau đây: - Trường thành lập 1 bộ phận chuyên trách, có nhiệm vụ truyền thông tuyển sinh quanh năm. Bộ phận này được đặt dưới sự chỉ đạo trực tiếp của Ban Giám hiệu. Bộ phận truyền thông tuyển sinh có nhiệm vụ xây dựng, triển khai thực hiện kế hoạch truyền thông tuyển sinh tổng thể theo từng năm và kế hoạch truyền thông cụ thể từng tháng. Ngoài thành phần cứng thì bộ phận truyền thông tuyển sinh phải có sự tham gia của cán bộ làm nhiệm truyền thông tuyển sinh của phòng Đào tạo, phòng Công tác sinh viên, phòng Khoa học đối ngoại và cán bộ được phân công làm nhiệm vụ truyền thông tuyển sinh của các khoa (bộ môn) có ngành đào tạo có chỉ tiêu tuyển sinh. - Tổ chức cho toàn thể cán bộ, giảng viên, nhân viên và sinh viên của nhà trường tham gia truyền thông tuyển sinh. Trường có các biện pháp để mỗi cán bộ, giảng viên, nhân viên và sinh viên coi truyền thông tuyển sinh là nhiệm vụ, trách nhiệm của bản thân, để họ tích cực, tự giác tham gia công tác truyền thông bằng mọi cách mà họ có thể. + Giải pháp giải quyết khóa khăn trong việc mở mã ngành đào tạo mới Trường Đại học được chủ động xây dựng hồ sơ mở mã ngành đào tạo mới và tự chịu trách nhiệm trước pháp luật về việc mở mã ngành mới này khi trường đại học đã đáp ứng đầy đủ các điều kiện mà Bộ Giáo dục & Đào tạo đề ra. Bộ Giáo dục & Đào tạo sẽ tiến hành công tác kiểm tra khi các trường bắt đầu triển khai kế hoạch đào tạọ ngành học mới vừa tuyển sinh khóa đầu tiên. Đây là cách rút ngắn thời gian làm thủ tục mở mã ngành và đơn giản hóa quy trình xét duyệt, cấp phép. + Nhóm giải pháp giải quyết khóa khăn trong công tác quản trị nhân sự Để có độ ngũ cán bộ giảng dạy có trình độ cao đảm bảo các điều kiện về tuyển sinh, mở mã ngành đào tạo mới, giảng dạy và nghiên cứu khoa học, các trường ĐHĐP phải xây dựng được kế khoạch có tính chiến lược và kế hoạch cụ thể của từng giai đoạn. Các trường ĐHĐP đều phải chịu sự quản lý về nhân sự của Đảng và chính quyền địa phương do đó cấp ủy Đảng và lãnh đạo chính quyền địa phương (cấp tỉnh, thành phố) hỗ trợ trường bằng chính sách thu hút nhân tài đủ hấp dẫn các giảng viên 409 trẻ là thạc sỹ, tiến sỹ tốt nghiệp xuất sắc ở trong nước và nước ngoài xung phong về trường công tác. Những ngành nghề đào tạo thuộc diện cần thiết đối với chiến lược phát triển kinh tế xã hội của địa phương thì chính quyền địa phương cần có cơ chế chính sách riêng để thu hút các cán bộ giảng viên có trình độ tiến sỹ về trường ĐHĐP làm cán bộ giảng dạy. + Nhóm giải pháp giải quyết khó khăn trong công tác tài chính Hiện nay các trường đại học công lập được trao quyền tự chủ về tài chính ở một mức độ nhất định (trường ĐHĐP cũng được phép lập kế hoạch tài chính và tự quyết định việc thu chi, được ban hành qui chế chi tiêu nội bộ, quy định mức học phí đào tạo tùy theo loại hình) tuy vậy UBND Tỉnh (Thành phố) vẫn khống chế trần thu học phí của trường ĐHĐP rất thấp. Chúng tôi cho rằng để nhà trường tự chủ về tài chính thì Tỉnh phải xóa bỏ quy định trên và cho phép trường đại học tự xác định mức thu học phí đảm bảo các hoạt động học thuật, bổ sung sửa chữa thiết bị dạy học và có phần hỗ trợ thu nhập tăng thêm cho cán bộ giảng viên. Mặc dù trao quyền tự chủ gần như hoàn toàn cho các trường đại học nhưng các tỉnh (thành phố) có trường ĐHĐP và Bộ Giáo dục & Đào tạo vẫn cần hỗ trợ kinh phí cho nhà trường khi xét thấy nguồn thu của nhà trường không đáp ứng đủ nhu cầu chi cho các hoạt động (nhất là kinh phí bổ sung hoặc cải tạo nâng cấp cơ sở vật chất và kinh phí dành cho nghiên cứu khoa học của nhà trường). + Nhóm giải pháp giải quyết khó khăn về cơ chế, chính sách Trong thời gian tới chúng tôi cho rằng cần thống nhất một đầu mới quản lý lĩnh vực chuyên môn của trường đại học đó là Bộ Giáo dục & Đào tạo nhưng chủ yếu Bộ giữ vai trò cơ quan giám sát. Những lĩnh vực còn lại thì trao quyền tự chủ hoàn toàn cho trường đại học. Riêng các trường ĐHĐP, thì lĩnh vực nhân sự do địa phương trực tiếp giám sát. Mặt khác, nhà nước cần xóa bỏ những nội dung chồng chéo trong các văn bản luật và dưới luật. Trên lĩnh vực khoa học & công nghệ chính quyền địa phương nên có cơ chế dành ưu tiên cho trường ĐHĐP trong việc phê duyệt, phân bổ hoặc đặt hàng các đề tài khoa học, dự án nghiên cứu chuyển giao khoa học công nghệ phục vụ phát triển kinh tế - xã hội của địa phương. + Lộ trình tự chủ dành cho các trường ĐHĐP Căn cứ thực tế của các trường ĐHDP, Bộ Giáo dục & Đào tạo nên có lộ trình tự chủ dành riêng cho các trường ĐHĐP. Chúng tôi xin mạo muội phác thảo một lộ trình tự chủ cho các trường ĐHĐP như sau: Về lộ trình tổng thể: các trường ĐHĐP triển khai tự chủ từng bước và tiến tới tự chủ toàn diện trong 10 năm (2021 - 2030), chia làm 2 giai đoạn. Trong 5 năm đầu (2021 - 2025) các trường triển khai việc tự chủ về học thuật, nhân sự, tuyển sinh, quản lý sinh viên và trong 5 năm cuối (2026 - 2030) tự chủ về tài chính. Về lộ trình cụ thể: Trong giai đoạn 1 (2021 - 2025) thực hiện tự chủ về học thuật, nhân sự, tuyển sinh, quản lý sinh viên với các bước 410 Bước 1: xây dựng các chương trình đào tạo đảm bảo chất lượng được đánh giá kiểm định chất lượng một cách khách quan. Bước 2: Hình thành các quy chế, cơ chế phù hợp với việc tự chủ của trường theo từng đại học địa phương, (về mở ngành đào tạo, xác định chỉ tiêu tuyển sinh, về quản lý người học) Bước 3: Nâng cao năng lực của đội ngũ quản lý, đội ngũ chuyên môn hoàn chỉnh bộ máy quản lý của nhà trường. Trong giai đoạn 2 (2026 - 2030) thực hiện tự chủ về tài chính: Bước 1: Nhà nước hoàn thiện cơ chế chính sách để trao quyền tự chủ về tài chính cho ĐHĐP, các trường ĐHĐP hoàn thiện quy chế chi tiêu nội bộ khoa học. Nhà trường được phép tự xác định mức học phí của tất cả các ngành đàò tạo của trường dựa trên kinh phí đào tạo cụ thể của từng ngành học ở mức đảm bảo chất lượng (bỏ trần học phí mà địa phương quy định bắt buộc nhà trường phải áp dụng). Bước 2: Quy định cụ thể và công khai những khoản thu sự nghiệp ngoài học phí theo nguyên tắc bảo đảm bù đắp chi phí và tích lũy hợp lý. Trường tự quyết định thu nhập tăng thêm của người lao động theo quy chế chi tiêu nội bộ, ngoài tiền lương ngạch, bậc theo quy định của Nhà nước. Bước 3: Trường ĐHĐP dựa trên thế mạnh nguồn lực về đội ngũ, cơ sở vật chất để lựa chọn và mở một số ngành đào tạo chất lượng cao từ đó đưa ra mức học phí tương xứng để đảm bảo chất lượng đào tạo. 3. KẾT LUẬN Tự chủ đại học ở các trường ĐHĐP Việt Nam hiện vẫn là vấn đề còn khá mới mẻ và đứng trước nhiều khó khăn thách thức. Nhóm tác giã đã mạnh dạn nêu lên được thực trạng khó khăn, thách thức và đề xuất nhóm giải pháp trên lộ trình tiến tới tự chủ Đại học địa phương. Với khuôn khổ một bài viết tham gia hội thảo nên có nhiều vấn đề chưa được nhóm tác giả nghiên cứu thật thấu đáo. Với thời gian có hạn chắc rằng bài viết khó tránh khỏi những khiếm khuyết. Tuy nhiên tự chủ đại dọc ở trường ĐHĐP là chủ đề mà nhóm tác giả mong muốn được trao đổi và nhận được sự góp ý của các nhà khoa học ở Hội thảo lần này./. TÀI LIỆU THAM KHẢO [1]. Hoàng Thị Xuân Hoa (2020), Tự chủ đại học: Xu thế của phát triển, Bản tin Đại học Quốc gia Hà Nội, [2]. Quốc hội (2018), Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luât Giáo dục Đại học, Luật số: 34/2018/QH14, Hà nội, ngày 19 tháng 11 năm 2018. [3]. Nguyễn Thu Hương và cộng sự (2019), “Tự chủ tài chính đại học ở các nước trong khu vực và khuyến nghị cho Việt Nam”, Tạp chí tài chính, bản điện từ ngày 17/8/2019, [4]. Thục Anh (2017), “Tổng kết thí điểm đổi mới cơ chế hoạt động đối với các cơ sở giáo dục đại học công lập”, báo thi đua khen thưởng, bản điện từ ngày 20/10/2017. 411 [5]. Trung tâm Truyền thông Giáo dục - Bộ GD& ĐT, “Hội nghị Tổng kết thí điểm đổi mới cơ chế hoạt động đối với các cơ sở giáo dục đại học công lập” Bản tin điện tử Bộ Giáo dục & đào tạo, ngày 20/10/2017. [6]. Thùy Linh (2020), “Những con số biết nói về kết quả thực hiện tự chủ của Đại học Tôn Đức Thắng”, Tạp chí điện tử Giáo dục Việt Nam, ngày 29/8/2020, [7]. Hồng Lộc (2019), “Nhiều khó khăn, vướng mắc trong thực hiện cơ chế tự chủ đối với các trường đại học công lập”, Báo Kiểm toán điện tử, ngày 19/3/2019.