Triết học - Chương 1: Chủ nghĩa duy vật biện chứng

Chương 1Chủ nghĩa duy vật biện chứng I. Chủ nghĩa duy vật và chủ vật biện chứng 1. Sự đối lập giưa chủ nghĩa duy vật và chủ nghĩa duy tâm trong việc giải quyết vấn đề cơ bản của triết học. Vấn đề cơ bản của triết học? “ Vấn đề cơ bản lớn của mọi triết học, đặc biệt là triết học hiện đại, là vấn đề quan hệ giữa tư duy với tồn tại".QUAN NIỆM CỦA PH.ĂNGGHENVẤN ĐỀ CƠ BẢN CỦA TRIẾT HỌCGỒM HAI MẶTMẶT THỨ HAICon người có khả năng nhận thức được thế giới hay không? MẶT THỨ NHẤTGiữa tư duy và tồn tại hay vật chất và ý thức cái nào có trước, cái nào có sau, cái nào quyết định cái nào? CNDT là trường phái triết học cho rằng bản chất của thế giới là ý thức, ý thức có trước và quyết định vật chất.CNDV là trường phái triết học cho rằng bản chất của thế giới là vật chất, vật chất có trước và quyết định ý thức.Giữa tư duy và tồn tại hay vật chất và ý thức cái nào có trước, cái nào có sau, cái nào quyết định cái nào? Giải quyết mặt thứ nhấtBA HÌNH THỨC CƠ BẢNCỦA CHỦ NGHĨA DUY VẬTCNDV CNDV siêu hình CNDV biện chứng Vật chất đồngnhất với dạngvật thể cụ thể Thế giới vật chấtliên hệ mật thiếtvới nhau, luôn vậnđộng và phát triển. Thế giới vật chấttồn tại độc lập,tĩnh tại. CNDV chất phác Vật chất là cái có trước, quyết định ý thức. Xuất phát từ giới tự nhiên để giải thích giới tự nhiên.BẢN CHẤTTHẾ GIỚI?CNDTLà ý thức(Tư duy, Tinh thần...CNDTKHÁCH QUAN“Ý niệmtuyệt đối”CNDTCHỦ QUAN“Cái TôiCảm giác”G.Hêghen (1770-1831)G.Beccli (1684 - 1753)HAI HÌNH THỨC CỦA CHỦ NGHĨA DUY TÂMCNDTCNDT chủ quan CNDT khách quan Thừa nhận tính thứnhất của ý thức con người cho rằng mọi sự vật,hiện tượng chỉ là sự phức hợp của những cảm giáccá nhân,con người. Thừa nhận tínhthứ nhất của ýthức, nhưng đó làthứ tinh thầnkhách quan cótrước và tồn tạiđộc lập với conngười.Giải quyết mặt thứ hai của vấn đề cơ bản triết họcCNDVCNDTCon người có khả năng nhận thức được thế giớiCNDVCNDTNhận thức của con người là nhận thức về thế giới khách quanNhận thức của con người là nhận thức về nhận thức, về thế giới tinh thầnTHẾ GIỚI KHÁCH QUANPlaton (427-374 tr.CN)NHẬN THỨC LÀQUÁ TRÌNH “HỒI TƯỞNG”BẢN CHẤT CỦA THẾ GIỚI LÀ“Ý NIỆM ”TRIẾT HỌC CỦA PLATONBA HÌNH THỨC CƠ BẢNCỦA CHỦ NGHĨA DUY VẬT* Chủ nghĩa duy vật chất phác thời cổ đại.Vì sao gọi là chủ nghĩa duy vật chất phác ? * " về cơ bản vũ trụ được tạo thành bởi một nguyên tố duy nhất , nguyên tố ấy là nước." (tr15 sách câu chuyên triết học )Thalès de Milet (fin 7e s. - début 6e s.)QUAN NIỆM CỦA TALÉTCách ngôn của Heraclit: Thế giới vật chất Mãi mãi đã, đang và sẽ là ngọn lửa vĩnh viễn đang không ngừng bùng cháy và tàn lụi”.Heraclit (520 – 460 Tr.CN)“Lửa” là nguồn gốc sinh ra tất cả mọi sự vật, là khởi nguyên của thế giới.Khởi nguyên của thế giới là nguyên tử.ĐêmôcrítĐẶCĐiỂMCHỦ NGHĨADUY VẬT CHẤT PHÁCThừa nhận tính thứ nhất của vật chất, coi sự sinh thành của thế giới từ một hoặc một số dạng vật chất cụ thể, cảm tính.Những lý giải về thế giới của họ còn mang nặng tính trực quan, ngây thơ, chất phát. Lấy bản thân vật chất của giới tự nhiên để giải thích về giới tự nhiên, nó không viện dẫn từ một đấng thần linh nào để giải thích thế giới.Giữa các giống loài không tồn tại mối liên hệ bản chấtĐẶC ĐIỂMCHỦ NGHĨA DUY VẬTSIÊUHÌNH Nhận thức đối tượng ở trạng thái tĩnh tại, nếu có biến đổi thì đó chỉ là sự tăng, giảm đơn thuần về số lượng vàdo những nguyên nhân bên ngoài gây ra.Nhìn thế giới như một cỗ máy khổnglồ mà mỗi bộ phận tạo nên nó luôn ở trạng thái biệt lập, tách rời.Giữa các giống loài chỉ có sự biến đổi về số lượng mà không có sự tiến hoá về bản chất.F.Bêcơn (1561 - 1626)Một số đại biểu tiêu biểuÔng thừa nhận chỉ có một thế giới duy nhất là thế giới vật chât và con người có khả năng nhận thức thế giớiđó. Ông chia vận động thành 19 dạng khác nhau nhưng vẫnkhông thấy được vai trò và tính quyết định của vận độngbên trong do mâu thuẫn nội tại của sự vật.Rơnê Đêcactơ (1596 – 1654)Có quan niệm duy vật về thế giới nhưng chưa thấy được mối liên hệ chặt chẽ giữa các sự vật, hiệntượng trong thế giới. Chủ nghĩa duy vật biện chứng thừa nhận thế giới này là thế giới vật chất và các bộ phận cấu thành nên nó có mối liên hệ mật thiết với nhau, luôn vận động và phát triển.Chủ nghĩa duy vật biện chứngMác-Ănghen-LêninII. Quan điểm duy vật biện chứng về vật chất, ý thức, mối quan hệ giỮa vật chất và ý thức1. VẬT CHẤTKIMMỘCTHỦYHỎATHỔVẬT CHẤT LÀ "NGŨ HÀNH"Lý thuyết “Ngũ hành” của triết học Trung Quốc * " về cơ bản vũ trụ được tạo thành bởi một nguyên tố duy nhất , nguyên tố ấy là nước." (tr15 sách câu chuyên triết học )QUAN NIỆM CỦA TALÉTCách ngôn của Heraclit: Thế giới vật chất Mãi mãi đã, đang và sẽ là ngọn lửa vĩnh viễn đang không ngừng bùng cháy và tàn lụi”.Heraclit (520 – 460 Tr.CN)“Lửa” là nguồn gốc sinh ra tất cả mọi sự vật,là khởi nguyên của thế giới.Khởi nguyên của thế giới là nguyên tử.ĐêmôcrítF.Bêcơn (1561 - 1626)Ông thừa nhận chỉ có một thế giới duy nhất là thế giới vật chṍt và con người có khả năng nhận thức thế giớiđó. Ông chia vận động thành 19 dạng khác nhau nhưng vẫnkhông thấy được vai trò và tính quyết định của vận độngbên trong do mâu thuẫn nội tại của sự vật. Rơnê Đêcactơ (1596 – 1654)Có quan niệm duy vật về thế giới nhưng chưa thấy được mối liên hệ chặt chẽ giữa các sự vật, hiệntượng trong thế giớiKẾT LUẬN: NHỮNG ƯU ĐIỂM VÀ HẠN CHẾ ?Ưu điểm: - Có cái nhìn duy vật về thế giới - Chống lại những quan điểm duy tâm, tôn giáo về thế giới.Hạn chế: - Đồng nhất vật chất với vật thể. - Không nhìn thấy sự biến đổi về chất của các sự vật, hiện tượng. - Không thấy được sự tác động qua lại giữa các sự vật, hiện tượng. "Vật chất là một phạm trù triết học dùng để chỉ thực tại khách quan được đem lại cho con người trong cảm giác, được cảm giác của chúng ta chép lại, chụp lại, phản ánh và tồn tại không lệ thuộc vào cảm giác".(V.I.Lênin: Toàn tập, Nxb. Tiến bộ, Mátxcơva, 1980, t.18, tr. 151).* Quan điểm của CNDV biện chứng về vật chất.Nội dung định nghĩaVọ̃t chṍtVật chất với tư cách là phạm trù triết học với những dạng biểu hiện của vật chấtVËt chÊttån t¹i kh¸ch quanbªn ngoµi ý thøc vµ kh«ng phô thuéc vµo ý thøcVật chất là cái có thể gây nên cảm giác ở con người khi tác động vào giác quan con ngườiSự vật Cảm giác được, sinh ra tồn tại , mất đi .Cái toàn thể , đa dạng , phong phú , tạm thời Thuộc tính tồn tại khách quan của sự vật = Vật chất Tồn tại khách quan Thuộc tính của sự vật = thuộc tính tồn tại khách quan của các sự vật cụ thể Không sinh ra không mất đi , vô cùng vô thạn , vĩnh viễn "SỰ VẬT"VẬT CHẤTPHÂN BIỆT: VẬT CHẤT & VẬT THỂTỪ VẬT CHẤT TỰ NHIÊN CHƯA CÓ SỰ SỐNG ......VẬT CHẤT TỒN TẠI DƯỚI CÁC HÌNH THÁI VÔ CÙNG ĐA DẠNG...... ĐẾN VẬT CHẤT TỰ NHIÊN PHÁT SINH, TỒN TẠI SỰ SỐNG VÀ ........... VÀ, SỰ XUẤT HIỆN CON NGƯỜI VỚI TỔ CHỨC Xà HỘI LOÀI NGƯỜI .....Ý NGHĨAĐỊNH NGHĨAVẬT CHẤT CỦA LÊNINKh¾c phôc nh÷ng h¹n chÕ cña CNDV tr­íc M¸c vÒ vËt chÊt vµ CN duy t©m.Kh¼ng ®Þnh tÝnh thø nhÊt cña vËt chÊt vµ kh¼ng®Þnh kh¶ n¨ng nhËn thøc cña con ng­êi. Gi¶i quyÕt ®óng ®¾n 2 mÆt c¬ b¶n cña triÕt häc.Giúp các nhà khoa học có cơ sở lý luận để giải thíchcác vấn đề xã hội, đề ra phương pháp để thúc đẩy khoa học và xã hội phát triển Ph. Ănghen (1820 – 1895) “Vận động, hiểu theo nghĩa chung nhất, tức được hiểu, là một phương thức tồn tại của vật chất, là một thuộc tính cố hữu của vật chất, thì bao gồm tất cả mọi sự thay đổi và mọi quá trình diễn ra trong vũ trụ, kể từ sự thay đổi vị trí đơn giản cho đến tư duy” (Ph. Ănghen)ĐỊNH NGHĨA "VẬN ĐỘNG"?Vận động cơ giới: Là sự di chuyển vị trí của các vật thể trong không gian.Vận động vật lý: Vận động của các phân tử, điện tử, các hạt, quá trình nhệt, điện hoáVận động hoá học: Sự biến đổi các chất vô cơhữu cơ trong qua trình hoá hợp, phân giảiVận động sinh học: Sự biến đổi của các cơ thể sống.Vận động xã hội: sự biến đổi của các lĩnh vực kinh tế, XH, văn hoá, các hình thái kt- xh.Các hình thứcvậnđộng Ô tôMáy bayVận động cơ giớiVận động vật lýVận động hoá Vận động sinh vậtVận động xã hội Ph. Ănghen: “Các hình thức cơ bản của mọi tồn tại là không gian và thời gian; tồn tại ngoài thời gian thì cũng hết sức vô lý như tồn tại ngoài không gian”Không gian và thời gian của tồn tại vật chấtNội dung tính thốngnhất vật chất củathế giới Chỉ có 1 thế giới duy nhất là thế giới vật chất; có trước, tồn tại khách quan, độc lập với ý thức con người.Thế giới vật chất tồn tại vĩnh viễn,vô tận, vô hạn, không tự sinh ra và không mất đi.Mọi sự vật, hiện tượng trong thế giới vật chất có mối liên hê, tác động qua lại lẫn nhau.Nguồn gốccủa ýthứcNguồn gốctựnhiênNguồn gốcxãhộiBộ óc con ngườiThế giới kháchquanLao độngNgôn ngữBộ úc con ngườiÝ THỨC LÀ THUỘC TÍNH CỦA MỘT DẠNG VẬT CHẤT CÓ TỔ CHỨC CAO LÀ BỘ ÓC NGƯỜI, LÀ CHỨC NĂNG CỦA BỘ ÓC, LÀ KẾT QUẢ HOẠT ĐỘNG SINH LÝ THẦN KINH CỦA BỘ ÓC, BỘ ÓC CÀNG HOÀN THIỆN Ý THỨC CỦA CON NGƯỜI NGÀY CÀNG PHONG PHÚ VÀ SÂU SẮC.NGUỒN GỐC TỰ NHIÊN CỦA Ý THỨCGIỚI TỰ NHIÊN & SỰ PHÁT TRIỂN BỘ NÃO CON NGƯỜIThế giới khách quanLà đối tượng của ý thức, thông qua hoạt động của các giác quan thế giới khách quan tác động vào bộ óc con người và tạo nên ý thức bằng phản ánh.THẾ GIỚI KHÁCH QUANLao Động Những hiện tượng mà con người quan sát được, thông qua hoạt động của cácgiác quan, tác động vào bộ óc con người,thông qua hoạt động của bộ não con người hình thành nên những tri thức nói riêng và ý thức nói chung.Trong quá trình lao động, con người tác động vào thế giới khách quan làm thế giới khách quan bộc lộ những thuộc tính, những kết cấu, những quy luật vận động của nó, biểu hiện thành những hiệntượng nhất định mà con người có thể quan sát được. Lao động canh nông lúa nước từ ngàn đời qua đã đúc nên kinh nghiệm quý báu của người Việt NamNgôn ngữLà hệ thống tín hiệu vật chất chứa đựng thông tin mang nội dung ý thức. Ngôn ngữ thúc đẩy ý thức con người và là phương tiện để biểu đạt ý thức. NGUỒN GỐC Xà HỘI CỦA Ý THỨCLAO ĐỘNG & NGÔN NGỮKhông có lao động của các nhà khoa học thì không thể có tri thức khoa họcBản chất của ý thức? ý thức là sự phản ánh năng động, sáng tạo thế giới khách quan vào bộ óc con người; là hỡnh ảnh chủ quan của thế giới khách quan. Ý THỨC LÀ MỘT HIỆN TƯỢNG XÃHỘI VÀ MANG BẢN CHẤT Xà HỘI. ý thức là hình ảnh chủ quan của thế giới khách quan.Tính năng động, sáng tạo của sự phản ánh ý thức.Nội dung bản chất ý thứcTính năng động, sáng tạo của sự phản ánh ý thức.Thể hiện ở quá trình con người tạo ra những ý tưởng, giảthuyết, huyền thoại trong đời sống tinh thần.Thể hiện ở khả năng hoạt động tâm sinh lý của con người trong việc định hướng tiếp nhận, chọn lọcthông tin,xử lý thôngtin, lưu giữ thông tin và tạo thông tinmới. ý thức là hình ảnh chủ quan của thế giới khách quan.Ý THỨC LÀ HÌNH ẢNH VỀ THẾ GIỚI KHÁCH QUAN, NHƯNG NÓ KHÔNG PHẢN ÁNH Y NGUYÊN NHƯ THẾ GIỚI KHÁCH QUAN MÀ THẾ GIỚI KHÁCH QUAN Đà BỊ CẢI BIẾN THÔNG QUA LĂNG KÍNH CHỦ QUAN( TÂM TƯ, TÌNH CẢM, NGUYỆN VỌNG, KINH NGHIỆM.).Ý THỨC LÀ MỘT HIỆN TƯỢNG XÃHỘI VÀ MANG BẢN CHẤT Xà HỘI.Sự tồn tại và ra đời của ý thức gắn liền với hoạt động thực tiễn, chịu sự chi phối của quy luật xã hội. Được sự quy định bởi nhu cầu giao tiếp xã hộiKết cấu của ý thứcTri thứcTình cảmÝ CHÍTri thức tri thøc lµ toµn bé những hiÓu biÕt cña con ng­êi, lµ kÕt qu¶ cña qu¸ trình nhËn thøc, lµ sù t¸i t¹o cña hình ¶nh cña ®èi t­îng ®­îc nhËn thøc d­íi d¹ng c¸c lo¹i ng«n ngữ.Tình cảm Là sự cảm động của con người trong quan hệ của mình với thực tại xung quanh và đối với bản thân mìnhÝ CHÍ Là sự biểu hiện sức mạnh của bản thân mỗi con người nhằm vượt qua những cản trở trong quá trỡnh thực hiện mục đích của nó. 3. Mối quan hệ giữa vật chất và ý thức.Các quan điểm khác nhau trước MácChủ nghĩa duy vật tầm thường: vật chất có trước, ý thức có sau, vật chất quyết định ý thức nhưng không thấy được vai trò tác động trở lại của ý thức đối với vật chất.Chủ nghĩa duy tâm: ý thức có trước, vật chất có sau nên trong quan hệ giữa chúng thỡ ý thức quyết định vật chất. Quan điểm của triết học Mác- Lênin:Mối quan hệ giữa vật chất và ý thứcVật chất quyết địnhý thứcÝ THỨC TÁC ĐỘNGTRỞ LẠI VẬT CHẤTÝ THỨC TÁC ĐỘNG TRỞ LẠI VẬT CHẤT - ý thức phản ánh hiện thực khách quan vào đầu óc con người, giúp con người hiểu được bản chất, quy luật vận động, phát triểncủa sự vật, hiện tượng. Trên cơ sở đó hình thành phương hướng,mục tiêu và phương hướng, cách thức thực hiện phương hướng, mục tiêu đó. Trong thực tế sự vật bao giờ cũng bộc lộ nhiều khả năngnhờ có ý thức con người biết lựa chọn những khả năng thực tế phù hợp mà thúc đẩy sự vật phát triển đi lên.Sự phát triển của tri thức và ứng dụng trong thực tiễn phát triển công nghiệpÝNGHĨAPHƯƠNGPHÁP LUẬN Từ nguyên lý vật chất quyết định ý thứcLuôn tôn trọng hiện thực khách quan,quy luật khách quan Chống khuynh hướng chủ quan, duy ý chí, nóng vội.Trong sinh hoạt phải chú ý đến đời sống vật chất, tuy nhiên không nên tuyệt đối hoá mặt vật chất.Từ nguyên lý ý thức tác động trở lại vật chất Đòi hỏi phải luôn chú ý phát huy đầy đủ tính năng động, chủ quan sáng tạo của con người trong việc nhận thức, cải tạo thế giới.