Trẻ vị thành niên, im lặng và thay đổi

Trẻ vị thành niên, im lặng và thay đổi Rất nhiều bậc cha mẹ không hiểu nổi tâm lý trẻ vị thành niên, nhất là những phụ huynh mới sang xứ người, còn đang căng thẳng tìm cách sinh tồn và tự bảo vệ hạnh phúc gia đình trước mọi sự đổi thay mới lạ toàn diện. Nhiều người không biết rằng có một sự khác biệt tâm lý lớn lao giữa một đứa trẻ (child) và một thiếu niên (teennager). Sự khác biệt này đôi khi làm cho cha mẹ bị “sốc” nặng, và khi cố tình khám phá ra nguyên ủy, thì lại có thể xảy ra những chuyện ngoài tầm tay, không còn kiểm sóat được nữa. Một đặc tính nổi bật nhất trong việc thay đổi tâm lý là “Sự thay đổi trong im lặng” của thiếu niên, nam cũng như nữ. 1. Không tâm sự, không hỏi han: Điều làm cho cha mẹ lo lắng nhất là khi con trẻ tới tuổi "teen“ (từ 13 tới 19 tuổi), chúng không còn tâm sự với bố mẹ nữa. Hỏi gì cũng chỉ ậm ừ cho qua. Cha mẹ nhìn vào mắt con mà không biết chúng đang nghĩ gì. Trước đó, thì suốt ngày ríu rít, lẩn quẩn bên chân bố mẹ, hỏi đủ thứ chuyện, rồi đột nhiên, im lặng một cách khó hiểu. Bố mẹ có gạn hỏi cũng chỉ lắc hay gật, ngoan ngoãn thì "dạ..”, không ngoan nữa thì trả lời dóng một bằng tiếng Việt, hoặc theo đa số nói tiếng Mỹ "no!“ hay "yes“. Nếu cha mẹ cứ tiếp tục dồn ép con vào chỗ phải nói ra, chúng có thể tương luôn một câu: "Hãy để con yên được không?” (Just leave me alone!) Thật sự, chúng có rất nhiều câu hỏi và ý kiến mà chúng biết rằng cha mẹ chúng không đồng ý, nên chúng không nói nữa. Đến tuổi bắt đầu trổ giọng ồ ề, hay bắt đầu làm điệu, chúng luôn thắc mắc về đủ thứ chuyện như về phái tính (sex), về tình dục, tín ngưỡng, học vấn, liên hệ họ hàng, nhất là về nguồn gốc. Lúc chúng nhận ra mình không trắng như Mỹ, không cao như Mỹ, không nói nhanh như Mỹ, và không được tham dự nhũng trò chơi của thanh thiếu niên Mỹ như kết bồ (dating), uống ruợu, dùng thuốc tăng khoái cảm (high), và trao đổi tình dục, chúng cảm thấy như bị bỏ rơi. Muốn trò chuyện với bố mẹ thì ngại ngần, không biết "ông bà già lỗi thời“ ấy có la mắng át đi không? Nếu không mắng, thì lại ngại có đủ trình độ để giải thích cho mình hiểu hay không? Một số trẻ hay lầm bầm sau lưng người lớn bằng những câu như "chỉ nói nhiều“ (talkative) hay ngược lại, "chẳng biết cái gì cả“ (old guy, dummy...) Do đó, nhiều bậc cha mẹ cảm thấy bực bội, và phản ứng rất mạnh khi con cái không còn hỏi ý kiến bố mẹ nữa. Họ buồn bã, âu lo và cho rằng mình đã thất bại không giáo dục nổi con cái do mình nuôi dậy. Từ chỗ lo âu đó, cha mẹ đi tìm những phương pháp giáo dục mới, nửa năn nỉ, nửa dọa nạt, cúp sinh hoạt vui chơi của con cái như cấm truyền hình, cấm chơi "gêm", cấm nghe nhạc... Khi tất cả những biện pháp ấy đều vô ích, cha mẹ căng thẳng, buồn bã và một là cũng im lặng với con luôn, hai là giận dữ hơn trước, ba là thả nổi con cái. Họ không biết rằng đó là đặc tính chung của tất cả những đứa trẻ rời bỏ vai trò đứa "con nít“ trong nhà để bước vào tuổi vị thành niên. Để có thể làm chủ tình hình, thực tế, cha mẹ nên để cho con cái có những khu vực riêng tư của chúng, đừng dồn ép chúng, đồng thời cũng cho con biết rằng, bất cứ lúc nào con cần đến bố mẹ, thì bố mẹ đã sẵn sàng trao đổi với con tất cả mọi việc, miễn sao con vui vẻ là được. 2. Không thích sinh hoạt chung với gia đình: Khi trở thành thiếu niên, trẻ tự nhiên thích tách rời ra khỏi sinh hoạt chung của gia đình; đi chợ, đi chùa hay đi nhà thờ với bố mẹ một cách miễn cưỡng, chỉ trừ khi em gái thích đi „shopping“ mua sắm gì đó, thì bám lấy chân mẹ mà thôi. Chúng cần nhiều giờ riêng tư để nói chuyện với bạn qua điện thoại, để ngồi một mình suy tư, để tham gia vào một số sinh hoạt trong trường lớp, sinh hoạt của riêng nhóm bạn của chúng... Những giờ riêng này, gộp lại, thành một khối lượng thời gian lớn xa cách gia đình. Cha mẹ thường không chấp nhận tính nết này. Mọi lần gọi đi chơi là đứa con cưng la lên, thích thú, nay đột nhiên giở chứng ra đòi ở nhà! Nhiều cha mẹ nổi nóng, la hét lên, càng làm cho chúng khó chịu thêm. Khóc lóc, tranh luận mãi, chúng cũng chỉ nói có một câu: "Con muốn ở nhà thôi!“ Có bà mẹ gầm lên: "Ở nhà để lại dúi đầu vào cái điện thoại suốt ngày luôn, hả!“ Hay "Lại cắm đầu cắm cổ vào ba cái gêm, gêm...“ Nếu lần đầu mà trẻ thua, bị bắt buộc đi; lần sau, chúng sẽ kiếm thêm nhiều mánh hơn để được ở nhà một mình. Dần dần, chúng thấy thích cái trò mèo chuột ấy mà xa lánh bố mẹ nhiều hơn, cho đến khi trưởng thành, thì không còn gì có thể giữ chúng được nữa. Bậc phụ huynh khôn ngoan thì khi con không chịu đi chung nữa, nên để chúng ở nhà, nhưng giao một việc gì cho chúng làm, và hứa sẽ mang quà về cho chúng. Khi về, nên kể lại những điều vui kiếm được trong chuyến đi, và khôn khéo hỏi chúng những gì xẩy ra ở nhà. Đừng giận dữ, chỉ có thể tỏ vẻ buồn vì thiếu vắng, nhớ nhung chúng mà thôi, chúng sẽ ân hận, và lần sau sẽ tự động đòi đi theo. 3. Thay đổi tính nết đột ngột: Vui đó, buồn đó, vừa ca hát xong lại ngồi lầm lầm lì lì, hay nổi cọc, càm ràm, mới tỏ vẻ yêu thương bố mẹ xong lại dở giọng sẵng... Những đổi thay đột ngột như mưa rào ở Việt Nam cũng chỉ là biến chứng của tuổi "teen“ mà thôi. Chả có chi là quan trọng. Cha mẹ đừng quan tâm quá đáng đến những cơn mưa rào đó, rồi làm lớn chuyện lên. Kệ chúng, cơ thể chúng đang vươn lên, đang nứt da, căng xương, nở thịt, có rất nhiều nguyên nhân làm chúng như những con khỉ con, hờn hờn dỗi dỗi, không có chi quá đáng, cha mẹ chỉ nên nhìn ngắm, tự tìm hiểu lấy, và mặc cho chúng tự do. Chỉ khi nào có triệu chứng mắc bệnh trầm cảm, có những biểu hiện sâu sắc, lặp đi lặp lại, thì mới tìm cách can thiệp khéo léo. Như ủ rũ, bỏ ăn vài lần, đóng cửa khóc lóc, bỏ học, thay đổi tính nết một cách lạ lùng và có chiều hướng tăng dần, thì đó là mắc bệnh tâm lý, cần phải ngồi xuống với con cái gấp. Nghe chúng ca thán, phàn nàn về trường học, về một vài con bạn "cà chớn“, thì nên chia xẻ sự bực dọc với chúng, nhưng nếu chúng thốt lên những câu nặng nề như “con chỉ muốn chết đi cho rồi“ thì lập tức tìm hiểu nguyên nhân ngay. Cha mẹ nên phân biệt đâu là "những cơn mưa rào“ và đâu là "bão lòng“, không thể trường hợp nào cũng "ầu ơ dí dầu“ cho qua, đôi khi mắc họa lớn. Nhất là với những em trai, khi tự nhiên căng thẳng dài ngày, lười học, trốn lánh bạn bè, bỏ chơi "gêm“ đột ngột thì phải tìm cách đưa em đi chơi có tính cách gia đình, đi xem phim với con, và từ từ tìm hiểu hiện trạng. Dĩ nhiên, khi em trai đã mắc bệnh trầm cảm lâu ngày, thì phải tìm cố vấn và tuyệt đối không để vũ khí đao, kiếm, hay súng trong nhà. Trường hợp cha mẹ không trực tiếp tâm sự được với con, thì nên tìm những người nào mà em ưa thích, như anh em họ (cousin) hay chú bác nào đó mà trò chuyện với em một cách tế nhị. Tóm lại, không nên đụng trận trực tiếp với con cái, chỉ vỡ mất đồ quý mà thôi. Cứ bình tĩnh theo dõi, khi sự thay đổi đã đến lúc chín mùi, không biến thêm được nữa, con cái lại đâu vào đấy, vui vẻ hơn, hiểu biết hơn, và thương yêu cha mẹ hơn. Gia đình lúc đó sẽ tràn đầy sự hiểu biết và tôn trọng lẫn nhau, mặc dù hai thế hệ cách biệt cả hơn hai chục năm..