Tổng quan kết quả nghiên cứu và chuyển giao công nghệ lĩnh vực lâm sản ngoài gỗ giai đoạn 2011-2020, định hướng đến 2030

nghiên cứu chưa đáp ứng kịp thời yêu cầu của sản xuất, nhiều kết quả nghiên cứu khi đưa ra đã lạc hậu. Những tồn tại trên do một số nguyên nhân chủ yếu được xác định là: + Thiếu các nghiên cứu cơ bản về LSNG làm cơ sở đề xuất định hướng, chiến lược nghiên cứu về LSNG hợp lý, thiếu chú ý đến nghiên cứu chuyên sâu. Hoạt động nghiên cứu LSNG thiếu các chương trình nghiên cứu dài hạn theo hướng kế thừa để tạo ra các sản phẩm cụ thể để có thể chuyển giao vào sản xuất và thương mại hóa. + Hoạt động nghiên cứu khoa học về LSNG còn bị coi nhẹ và chưa được đầu tư thích đáng về nhân lực và tài chính. Trong khi nguồn kinh phí cho nghiên cứu hạn chế, các nhiệm vụ nghiên cứu còn dàn trải, thường bị chia cắt, phân tán, thiếu tập trung, đồng bộ nên chưa giải quyết được những vấn đề tổng hợp, có vai trò quyết định đáp ứng yêu cầu của thực tiễn. + Các nghiên cứu liên quan đến chọn tạo giống còn bị coi nhẹ, thiếu các nghiên cứu chuyên sâu như nghiên cứu về di truyền, chọn giống và công nghệ nhân giống. Các kết quả nghiên cứu thiếu tính kế thừa và tầm nhìn dài hạn. + Các nghiên cứu mới chỉ tập trung vào vấn đề giá trị, đặc điểm sinh học và tổng kết các kinh nghiệm trong nhân dân mà chưa dựa trên những nghiên cứu về sinh lý, sinh thái, dinh dưỡng, đất đai theo hướng hiện đại, lô gíc, khoa học, hệ thống, bài bản, chuyên sâu, có tính kế thừa để có cơ sở khoa học vững chắc đề xuất biện pháp kỹ thuật thâm canh, tăng năng suất đồng thời vừa chú trọng đến vấn đề về chất lượng và phát triển bền vững tạo cho sản phẩm có giá trị gia tăng cao, có khả năng cạnh tranh trên thị trường quốc tế nên chưa đáp ứng được yêu cầu của sản xuất, còn khoảng cách lớn giữa nghiên cứu và sản xuất. + Các nghiên cứu về công nghệ khai thác, sơ chế, chế biến sâu trên cơ sở ứng dụng công nghệ hiện đại để tạo ra các sản phẩm LSNG mới, có giá trị gia tăng cao, được chuyển giao và thương mại hóa chưa được chú trọng. Các nghiên cứu chủ yếu vẫn dựa vào phương thức chế biến thủ công, quy mô nhỏ, công nghệ đơn giản tạo ra sản phẩm LSNG lưu thông trên thị trường chủ yếu là sản phẩm thô hoặc tươi, không qua sơ chế, chế biến, có chất lượng còn thấp, không đồng đều, mẫu mã đơn điệu, giá trị gia tăng thấp, không đáp ứng được yêu cầu của sản xuất, khó có khả năng cạnh tranh trên thị trường quốc tế. + Các nghiên cứu về thị trường, định lượng giá trị của LSNG còn yếu và thiếu, chưa nắm bắt kịp thời phục vụ cho định hướng sản xuất. + Chưa quan tâm đến nghiên cứu các vấn đề về môi trường, xã hội và chính sách có liên quan đến LSNG. + Thiếu sự liên kết giữa nghiên cứu - chuyển giao - sản xuất - thị trường. - Việc xác định và tổ chức thực hiện nhiệm vụ nghiên cứu LSNG chưa thực sự xuất phát từ nhu cầu thực tiễn của sản xuất, nhiệm vụ phát triển kinh tế xã hội, còn mang nặng tính chủ quan, 70 bị động, thường chạy theo phục vụ sản xuất trước mắt, chưa chuẩn xác, thiếu thực tế, chưa có sự tham gia của người sử dụng kết quả nghiên cứu, thiếu tính liên tục, kế thừa nên hiệu quả nghiên cứu chưa cao, chưa gắn chặt với thực tiễn sản xuất và thị trường, chưa chú ý đến đối tượng là LSNG. Hơn nữa, nhận thức về vai trò, giá trị của LSNG còn chưa rõ ràng. Nhiều người cho rằng LSNG là sản phẩm nhỏ lẻ, phân tán, khối lượng ít, do thiên nhiên ban tặng, cứ có rừng là có LSNG nên không cần phải nghiên cứu và đầu tư phát triển. Việc phát triển LSNG nhất là LSNG dưới tán rừng sẽ tác động xấu đến công tác bảo vệ rừng thậm chí còn gây mất rừng. - Cơ chế quản lý hoạt động nghiên cứu chưa tạo động lực khuyến khích cho nghiên cứu và ứng dụng tiến bộ kỹ thuật vào sản xuất LSNG. - Nguồn nhân lực cho nghiên cứu LSNG vừa thiếu, yếu, không chuyên sâu và chưa đồng bộ. Đội ngũ nghiên cứu chưa được trang bị kiến thức và phương pháp tiếp cận phù hợp với lĩnh vực LSNG. Thiếu cán bộ đầu ngành trong nhiều lĩnh vực nghiên cứu về LSNG. - Các điều kiện nghiên cứu vừa thiếu vừa lạc hậu. Trang thiết bị thí nghiệm chưa đáp ứng yêu cầu của sản xuất. - Hệ thống dịch vụ phục vụ cho nghiên cứu LSNG còn chậm phát triển như công tác thông tin, dự báo phát triển, hoạt động mua bán công nghệ và lưu thông các kết quả nghiên cứu về LSNG còn yếu. III. ĐỊNH HƯỚNG NGHIÊN CỨU VÀ CHUYỂN GIAO CÔNG NGHỆ VỀ LĨNH VỰC LSNG ĐẾN NĂM 2030 3.1. Những định hướng nghiên cứu về lĩnh vực LSNG Xuất phát từ mục tiêu, định hướng của đề án tái cơ cấu ngành, trong giai đoạn tới định hướng nghiên cứu và chuyển giao LSNG phải tập trung các vấn đề chính sau: - Bảo tồn có hiệu quả và phát triển bền vững nguồn tài nguyên LSNG hiện có góp phần nâng cao chất lượng rừng giai đoạn 2021-2030. - Nghiên cứu, rà soát, đánh giá hiện trạng tài nguyên LSNG làm cơ sở đề xuất quy hoạch, cơ cấu vùng sản xuất gắn với công nghiệp chế biến trong toàn quốc. - Quy hoạch vùng sản xuất nguyên liệu LSNG gắn với mạng lưới các cơ sở chế biến có quy mô phù hợp với điều kiện cụ thể của từng vùng kinh tế - sinh thái. - Chọn lọc và nâng cao chất lượng giống cây trồng LSNG theo hướng năng suất, chất lượng, ổn định và thích ứng với điều kiện biến đổi khí hậu hiện nay để cung cấp giống tốt cho sản xuất. - Xác định cơ cấu cây trồng lâm sản ngoài gỗ chủ lực, chủ yếu có thế mạnh, phù hợp với điều kiện của từng vùng kinh tế - sinh thái theo hướng nâng cao năng suất, chất lượng, giá trị và tính bền vững. - Nghiên cứu, ứng dụng, hoàn thiện kỹ thuật và công nghệ canh tác nhằm nâng cao năng suất, chú trọng đến vấn đề về chất lượng sản phẩm LSNG theo hướng đạt chuẩn, hiện đại, hiệu quả và bền vững tạo cho sản phẩm có giá trị gia tăng cao, có khả năng cạnh tranh trên thị trường quốc tế. - Nghiên cứu, ứng dụng, cải tiến công nghệ và thiết bị khai thác, sơ chế, chế biến và bảo quản các sản phẩm LSNG trên cơ sở ứng dụng công nghệ hiện đại để tạo ra các sản phẩm LSNG mới theo hướng đa dạng hóa sản phẩm, nâng cao giá trị và hiệu suất sử dụng sản phẩm, phù hợp với nhu cầu thị trường tiêu dùng trong nước cũng như xuất khẩu, được chuyển giao và thương mại hóa ngay. 71 - Nghiên cứu về kinh tế, thị trường, định lượng giá trị của LSNG cũng như quan tâm đến nghiên cứu các vấn đề về xã hội, môi trường làm cơ sở dự báo kịp thời phục vụ cho định hướng sản xuất. - Đẩy mạnh nghiên cứu lĩnh vực chính sách làm cơ sở để đề xuất các chính sách về quản lý, khai thác, sử dụng, đầu tư và phát triển bền vững tài nguyên LSNG. 3.2. Các ưu tiên nghiên cứu và chuyển giao công nghệ về lĩnh vực LSNG Từ định hướng chung, một số ưu tiên nghiên cứu và chuyển giao công nghệ về lĩnh vực LSNG trong giai đoạn tới như sau: - Nghiên cứu đánh giá toàn diện về hiện trạng và tiềm năng tài nguyên LSNG hiện có ở từng tỉnh kết hợp với vùng sinh thái, xác định được những loài cây LSNG có giá trị cả về khoa học và kinh tế và có tiềm năng phát triển theo hướng hàng hóa theo từng vùng và từng tỉnh, làm cơ sở đề xuất giải pháp ưu tiên quy hoạch phát triển vùng nguyên liệu, bảo tồn và phát triển bền vững cho từng loại LSNG một cách có hiệu quả ở các vùng kinh tế sinh thái khác nhau. - Nghiên cứu đặc điểm cấu trúc, tăng trưởng, sinh thái cá thể và quần thể, tái sinh,... làm cơ sở đề xuất giải pháp phục hồi rừng và phát triển bền vững tài nguyên LSNG trong tự nhiên. - Nghiên cứu đánh giá thị trường và dự báo tiềm năng thị trường LSNG trong nước cũng như quốc tế làm cơ sở xác định sản phẩm, mặt hàng LSNG có ưu thế, giá trị gia tăng cao và quy mô phát triển của chúng ở từng vùng kinh tế sinh thái trong tương lai. - Nghiên cứu phát triển toàn diện ngành mây - tre Việt Nam theo chuỗi giá trị nhất là lĩnh vực nhân giống, gây trồng, phục tráng, quản lý rừng bền vững, khai thác và chế biến. - Nghiên cứu phát triển các loài cây LSNG làm dược liệu có giá trị phục vụ tiêu dùng trong nước và xuất khẩu trong đó tập trung vào nghiên cứu chọn, nhân giống đạt chuẩn, nghiên cứu kỹ thuật thuần hóa, canh tác dưới tán rừng, ứng dụng công nghệ hiện đại trong thu hoạch và sơ chế theo hướng năng suất cao, chất lượng đạt chuẩn, ổn định, bền vững. - Nghiên cứu phát triển toàn diện các loài cây lấy tinh dầu, dầu nhựa chủ lực, có giá trị kinh tế cao phục vụ xuất khẩu, trong đó chú trọng đến nghiên cứu chọn giống và cải thiện giống, giải pháp trồng, thâm canh, công nghệ khai thác, sơ chế và chế biến sản phẩm ở từng vùng kinh tế sinh thái cụ thể. - Nghiên cứu bổ sung và hoàn thiện các giải pháp phát triển các loài cây làm gia vị, thực phẩm chủ lực cho xuất khẩu theo hướng năng suất, chất lượng cao, ổn định và bền vững trong đó chú trọng đến nghiên cứu chọn giống và cải thiện giống, giải pháp trồng thâm canh, công nghệ khai thác, sơ chế và chế biến sản phẩm ở từng vùng kinh tế sinh thái cụ thể. - Nghiên cứu, đánh giá thực trạng công nghệ thu hoạch và sau thu hoạch LSNG làm cơ sở đề xuất định hướng nghiên cứu, quy hoạch mạng lưới phát triển trong tương lai. - Nghiên cứu, ứng dụng, cải tiến và hoàn thiện công nghệ thu hoạch và sau thu hoạch LSNG theo hướng đa dạng hóa sản phẩm, nâng cao giá trị và hiệu suất sử dụng, chất lượng của sản phẩm, phù hợp với các tiêu chuẩn và nhu cầu thị trường tiêu dùng trong nước cũng như xuất khẩu. Chú trọng đến kỹ thuật chưng luyện, trích ly trong sản xuất tinh dầu, nhựa, hương liệu, dược liệu và công nghệ sản xuất gia vị từ LSNG. - Nghiên cứu phục hồi rừng tự nhiên bằng một số loài cây LSNG có giá trị nhằm nâng cao giá trị kinh tế của rừng kết hợp bảo tồn đa dạng sinh học và bảo vệ môi trường sinh thái. 72 - Nghiên cứu các phương thức, biện pháp quản lý tài nguyên LSNG trong rừng tự nhiên theo hướng hài hòa giữa phát triển kinh tế gắn với bảo tồn và phát triển bền vững tài nguyên rừng ở vùng đệm và rừng phòng hộ đầu nguồn. - Nghiên cứu định lượng giá trị của LSNG làm cơ sở khoa học trong việc định giá rừng. - Nghiên cứu, hoàn thiện và thể chế hóa các tiêu chuẩn, quy chuẩn kỹ thuật, quy trình quản lý chất lượng có liên quan đáp ứng yêu cầu của sản xuất và quản lý bền vững tài nguyên LSNG trong thời kỳ hội nhập kinh tế quốc tế. - Chuyển giao các tiến bộ kỹ thuật, các kết quả nghiên cứu vào sản xuất. - Nghiên cứu và hoàn thiện các chính sách có liên quan đến bảo tồn và phát triển bền vững tài nguyên LSNG nhằm tạo động lực để người dân tham gia bảo tồn và phát triển LSNG. IV. KẾT LUẬN VÀ ĐỀ XUẤT 4.1. Kết luận Lâm sản ngoài gỗ như mọi sản phẩm lâm nghiệp khác, nó là một bộ phận quan trọng, đóng góp quan trọng cho giá trị sản xuất của ngành. Trong giai đoạn 2011-2020, hoạt động nghiên cứu và chuyển giao công nghệ về lĩnh vực LSNG đã đóng góp không nhỏ, quan trọng vào kết quả hoạt động, cũng như sự tăng trưởng vượt bậc và ổn định của ngành lâm nghiệp nói riêng, ngành nông nghiệp nói chung. Hoạt động nghiên cứu và chuyển giao công nghệ về lĩnh vực LSNG sẽ là một trong những lĩnh vực quan trọng đóng góp vào sự thành công của đề án tái cơ cấu ngành lâm nghiệp khi có định hướng nghiên cứu đúng, phù hợp và được đầu tư thích đáng. 4.2. Đề xuất Để thực hiện có hiệu quả các nội dung trên cần phải thực hiện tốt các giải pháp về tổ chức, quản lý, phát triển nguồn nhân lực, tăng cường cơ sở vật chất, kỹ thuật, nguồn vốn, các chính sách khuyến khích hoạt động khoa học, công nghệ và hợp tác quốc tế. - Nâng cao năng lực nghiên cứu cho các cán bộ làm công tác nghiên cứu về LSNG thông qua đào tạo. - Việc xác định và tổ chức thực hiện nhiệm vụ nghiên cứu LSNG phải xuất phát từ nhu cầu thực tiễn của sản xuất và thị trường, nhiệm vụ phát triển kinh tế xã hội ở các địa phương, có sự tham gia của người sử dụng kết quả nghiên cứu. Hoạt động nghiên cứu LSNG dài hạn, có tính liên tục, kế thừa, đồng bộ. - Đổi mới cơ chế quản lý hoạt động nghiên cứu nhằm tạo động lực khuyến khích cho nghiên cứu và ứng dụng tiến bộ kỹ thuật vào sản xuất LSNG. - Tăng cường điều kiện, trang thiết bị và đầu tư nguồn kinh phí cho nghiên cứu về LSNG. - Tăng cường hợp tác quốc tế về khoa học công nghệ trong lĩnh vực LSNG. TÀI LIỆU THAM KHẢO 1. Bộ Nông nghiệp và PTNT (2001): Văn bản tiêu chuẩn kỹ thuật lâm sinh, Tập I. Nhà xuất bản Nông nghiệp. 2. Trung tâm Nghiên cứu Lâm sản ngoài gỗ (2018): Kỷ yếu Trung tâm Nghiên cứu Lâm sản ngoài gỗ, 40 năm xây dựng và phát triển (Tài liệu lưu hành nội bộ). 3. Website: