Tội phạm tham nhũng - Thực tế và những ảnh hưởng tới nền kinh tế

Môc lôc Lêi më ®Çu B­íc vµo thÕ kû thø 21, tÊt c¶ thÕ giíi ®ang vËn hanh theo xu h­íng míi: hoµ b×nh, ®èi tho¹i, héi nhËp vµ cïng ph¸t triÓn. C¸c ranh giíi ng¨n c¸ch vÒ kinh tÕ, chÝnh trÞ, t«n gi¸o, s¾c téc sÏ dÇn ®­îc xo¸ bá. ViÖt Nam còng ë trong xu h­íng chung ®ã. Lµ mét b­íc ®ang ph¸t triÓn, ViÖt Nam gÆp ph¶i nhiÒu vÊn ®Ò th¸ch thøc trong qu¸ tr×nh héi nhËp nhÊt lµ vÒ kinh tÕ, khoa häc - kü thuËt vµ c«ng nghÖ. B»ng viÖc ph¸t huy cao ®é nguån néi lùc trong n­íc vµ sö dông cã hiÖu qu¶ c¸c nguån vèn hç trî tõ n­íc ngoµi, ViÖt Nam ®ang cè g¾n tiÕn nh÷ng b­íc lín trªn con ®­êng ph¸t triÓn kinh tÕ. Nh­ng cã mét th¸ch thøc lín ®ang c¶n trë con ®­êng Êy, ®ã lµ c¸c téi ph¹m vÒ tham nhòng (mµ theo ng«n ng÷ cña ng­êi d©n lµ nh÷ng con s©u mät ®ang ®ôc khoÐt x· héi) còng ®ang ngµy cµng gia t¨ng vÒ møc ®é phæ biÕn, quy m« vµ thñ ®o¹n. Cã thÓ nãi, tham nhòng lµ vÊn ®Ò toµn cÇu. C¸c quèc gia c«ng nghiÖp ho¸ tÊt nhiªn kh«ng hÒ miÔn dÞch tr­íc tham nhòng vµ tÊt c¶ ®Òu cã tr¸ch nhiÖm tham gia vµo viÖc t×m ra gi¶i ph¸p. Tuy nhiªn, tham nhòng d­êng nh­ x©m h¹i víi tû lÖ cao h¬n ë c¸c n­íc ®ang ph¸t triÓn vµ nÒn kinh tÕ ®ang chuyÓn ®æi. Tham nhòng ng¨n c¶n nhiÒu n­íc v­ît qua nh÷ng th¸ch thøc nghiªm träng nhÊt cña ph¸t triÓn, c¶n trë ®Çu t­ trong n­íc vµ n­íc ngoµi, lµm xãi mßn niÒm tin trong c¸c tæ chøc c«ng céng, niÒm tin cña nh©n d©n ®èi víi ChÝnh phñ, vµ lµm tåi tÖ thªm vÊn ®Ò ng©n s¸ch b»ng c¸ch lÊy ®«i cña ChÝnh phñ c¸c kho¶n thuÕ quan vµ thuÕ thu nhËp ®¸ng kÓ. MÆc dï téi ph¹m tham nhòng lµ mét lo¹i téi ph¹m nguy hiÓm vµ cã tÝnh chÊt truyÒn thèng nh­ng viÖc nghiªn cøu vµ t×m ra c¸c biÖn ph¸p phßng chèng lo¹i téi ph¹m nµy lu«n lµ mét vÊn ®Ò bøc xóc ®èi víi mäi nÒn kinh tÕ trªn thÕ giíi vµ ®èi víi sù ph¸t triÓn cña nÒn ViÖt Nam nãi riªng. §ã lµ mét nhiÖm vô cÊp thiÕt ®ang ®Æt ra cho c¸c nhµ luËt häc nãi chung vµ ng­êi nghiªm cøu khoa häc luËt h×nh sù nãi riªng. Dï vÉn ®ang lµ sinh viªn nh­ng th«ng qua c¸c ph­¬ng tiÖn th«ng tin ®¹i chóng còng nh­ trong thùc tÕ ®êi sèng x· héi, t«i c¶m thÊy rÊt quan t©m vµ bøc xóc vÒ vÊn ®Ò téi ph¹m tham nhòng hiÖn nay. T«i ®· tiÕn hµnh nghiªn cøu trªn s¸ch b¸o, internet vµ thùc tÕ ®Ó hoµn thµnh b¸o c¸o khoa häc nµy. Trong ph¹m vi mét b¸o c¸o kho häc sinh viªn chØ xin ®Ò cËp vÒ vÊn ®Ò nµy trªn mét sè khÝa c¹nh nh­ sau: téi ph¹m tham nhòng - mét sè vÊn ®Ò lý luËn, thùc tÕ vµ nh÷ng ¶nh h­ëng tíi nÒn kinh tÕ, mét sè biÖn ph¸p ®Êu tranh phßng chèng, t­¬ng øng víi 3 ch­¬ng trong néi dung cña b¸o c¸o. Do tÇm kiÕn thøc cßn h¹n chÕ cña sinh viªn vµ thêi gian thùc hiÖn ng¾n nªn b¸o c¸o nµy kh«ng thÓ tr¸nh khái nh÷ng thiÕu sãt. T«i rÊt mong nhËn ®­îc nh÷ng ý kiÕn phª b×nh vµ ®ãng gãp cña thÇy c« cïng c¸c b¹n. Trong qu¸ tr×nh thùc hiÖn b¸o c¸o t«i ®· nhËn ®­îc sù gióp ®ì nhiÖt t×nh cña c¸c thÇy c« gi¸o vµ b¹n bÌ. §Æc biÖt t«i xin bµy tá sù c¶m ¬n ch©n thµnh tíi ThS Chu ThÞ Trang V©n- gi¶ng viªn bé m«n LHS, ng­êi ®· h­íng dÉn t«i hoµn thµnh b¸o c¸o nµy. Ch­¬ng 1 Téi ph¹m tham nhòng - Mét sè vÊn ®Ò lý luËn 1. Kh¸i niÖm tham nhòng Tham nhòng lµ mét hiÖn t­îng x· héi tiªu cùc xuÊt hiÖn cïng víi sù ph¸t triÓn cña Nhµ n­íc, nã lµ biÓu hiÖn cña sù tha ho¸ cña mét bé phËn c¸c quan chøc ®­îc giao cho c¸c quyÒn vÒ chÝnh trÞ - kinh tÕ - v¨n ho¸ - x· héi. Do vËy hiÖn t­îng tiªu cùc nµy ®­îc ®Ò cËp, nghiªn cøu tõ nhiÒu gãc ®é kh¸c nhau ë nhiÒu lÜnh vùc kh¸c nhau: chÝnh trÞ - ph¸p lý - kinh tÕ -x· héi… Mçi ngµnh khoa häc ®Òu cã c¸ch hiÓu vµ tiÕp cËn riªng vÒ quèc n¹ nµy nh­ng tÊt c¶ ®Òu nh¾m ®Õn mét môc ®Ýhc chung lµ nhËn diÖn tham nhòng ®Ó tõ ®ã t×m ra nh÷ng gi¶i ph¸p kh¶ thi ®Ó cã thÓ ng¨n chÆn, kh¾c phôc vµ gi¶m thiÓu ®Õn møc thÊp nhÊt hiÖn t­îng nµy. Nh×n tõ gãc ®é x· h«i, tham nhòng ph¶i ®­îc ®¸nh gi¸ lµ mét hiÖn t­îng x· héi chø kh«ng ph¶i lµ hiÖn t­îng nhÊt thêi cña mét ng­êi hay mét nhãm ng­êi nhÊt ®Þnh trong x· héi. Tr¹ng th¸i, h×nh thøc vµ møc ®é cña tÖ tham nhòng phô thuéc vµo nh÷ng thay ®æi ®ang diÔn ra trong x· héi, x· héi cµng hiÖn ®¹i th× tÖ n¹n nµy cµng cã m«i tr­êng ph¸t triÓn, møc ®é nguy hiÓm cho x· héi sÏ cao h¬n vµ thu ®o¹n ph¹m téi còng ngµy cµng tinh vi, x¶o quyÖt h¬n. D­íi gãc ®é chÝnh trÞ, tham nhòng thÓ hiÖn sù tha ho¸ cña mét bé phËn kh«ng nhá c¸c c¸n bé c«ng chøc Nhµ n­íc mµ biÓu hiÖn râ nhÊt cña nã lµ t×nh tr¹ng quan liªu, mua b¸n chøc quyÒn ®Ó vô lîi. Cßn tõ gãc ®é kinh tÕ th× tham nhòng kh«ng chØ g©y ra thiÖt h¹i, thÊt tho¸t tµi s¶n cña Nhµ n­íc cña nh©n d©n mµ nã cßn ph¸ ho¹i c¶n trë c¸c gi¶i ph¸p kinh tÕ x· héi, k×m h·m sù ph¸t triÓn kinh tÕ. D­íi gãc ®é ph¸p luËt h×nh sù th× tham nhòng lµ hµnh vi nguy hiÓm cho x· héi bÞ coi lµ téi ph¹m. C¸c hµnh vi nµy do chñ thÓ ®Æc biÖt (ng­êi cã chøc vô, quyÒn h¹n) thùc hiÖn víi lçi cè ý, ®éng c¬ vµ môc ®Ých ph¹m téi lµ v× vô lîi c¸ nh©n, cã quan hÖ trùc tiÕp hoÆc gi¸n tiÕp ®Õn lîi Ých vËt chÊt x©m ph¹m vµo c¸c quan hÖ x· héi ®­îc ph¸p lu¹t b¶o vÖ. HiÖn nay ë ViÖt Nam kh¸i niÖm vÒ tham nhòng ®ang lµ mét vÊn ®Ò g©y tranh luËn, ë ®©y chØ xin ®Ò cËp ®Õn mét sè quan ®iÓm sau: - Theo "Tõ ®iÓn TiÕng ViÖt" th× "Tham nhòng lµ lîi dông quyÒn h¹n ®Ó nhòng nhiÔu d©n vµ lÊy cña" - Trong t¸c phÈm "Söa ®æi lèi lµm viÖc" (1947) Chñ tÞch Hå ChÝ Minh chØ râ: "Tham nhòng lµ hµnh vi cña nh÷ng ng­êi ®Æt lîi Ých cña m×nh lªn trªn lîi Ých cña §¶ng, cña d©n téc" do ®ã mµ chØ tù t­, tù lîi dïng c«ng viÖc trªn dùa vµo thÕ lùc cña §¶ng ®Ó theo ®uæi môc ®Ých riªng cña m×nh. - Cßn d­íi gãc ®é téi ph¹m häc, Gi¸o s­ - TiÕn sÜ §ç Ngäc Quang ®­a ra kh¸i niÖm: "Tham nhòng lµ hiÖn t­îng x· héi tiªu cùc cã tÝnh lÞch sö xuÊt hiÖn vµ tån t¹i trong x· héi ®­îc ph©n chia giai cÊp vµ h×nh thµnh nhµ n­íc, ®­îc thÓ hiÖn b»ng nh÷ng hµnh vi cña ng­êi cã chøc vô quyÒn h¹n ®Ó trôc lîi cho c¸ nh©n hoÆc cho ng­êi kh¸c d­íi bÊt kú h×nh thøc nµo, g©y thiÖt h¹i tµi s¶n cña Nhµ n­íc, cña tËp thÓ, cña c«ng d©n hoÆc ®e do¹ g©y thiÖt h¹i cho ho¹t ®éng ®óng ®¾n cña c¬ quan Nhµ n­íc, tæ chøc x· héi hoÆc quyÒn, lîi Ých hîp ph¸p cña c«ng d©n". - Theo Ph¸p lÖnh chèng tham nhòng cã hiÖu lùc tõ 1/5/1998 th× "tham nhòng lµ hµnh vi cña ng­êi cã chøc vô quyÒn h¹n ®· lîi dông chøc vô quyÒn h¹n ®ã ®Ó tham «, hèi lé hoÆc cè ý lµm tr¸i ph¸p luËt v× ®éng c¬ vô lîi g©y thiÖt h¹i cho tµi s¶n Nhµ n­íc, cña tËp thÓ vµ c¸ nh©n, x©m ph¹m ho¹t ®éng ®óng ®¾n cña c¬ quan, tæ chøc". Nh­ vËy, cã kh¸ nhiÒu kh¸i niÖm kh¸c nhau ®Ó gi¶i thÝch tÖ n¹n x· héi nguy hiÓm nµy, nh­ng nh×n chung ®Òu cho chóng ta thÊy mét c¸ch hiÓu vÒ b¶n chÊt cña tham nhòng, r»ng ®ã chÝnh lµ hiÖn t­îng x· héi, tiªu cùc ®­îc thÓ hiÖn b»ng nh÷ng hµnh vi lîi dông chøc vô quyÒn h¹n ®Ó trôc lîi cho c¸ nh©n hoÆc cho ng­êi kh¸c d­íi bÊt cø h×nh thøc nµo, g©y thiÖt h¹i cho tµi s¶n cña tËp thÓ, cña c«ng d©n hoÆc g©y thiÖt h¹i cho ho¹t ®éng ®óng ®¾n cña c¬ quan Nhµ n­íc, tæ chøc x· héi hoÆc quyÒn vµ lîi Ých hîp ph¸p cña c«ng d©n. 2. Kh¸i niÖm téi ph¹m tham nhòng Cho tíi nay, tham nhòng mét hiÖn t­îng x· héi tiªu cùc ®· trë thµnh mét quèc n¹n cña toµn x· héi, nã g©y t¸c ®éng tiªu cùc, kh«ng nhá ®èi víi x· héi, g©y trong lßng d©n lµn sãng bÊt b×nh, nã lµ biÓu hiÖn cña sù suy tho¸i ®¹o ®øc, vi ph¹m ph¸p luËt… khi mµ nh÷ng hµnh vi tham nhòng ®ã g©y ra thiÖt h¹i ®¸ng kÓ cho x· héi ®ñ c¸c dÊu hiÖu ®Ó cÊu thµnh téi ph¹m th× ph¶i bÞ truy cøu tr¸ch nhiÖm h×nh sù. Theo Bé luËt H×nh sù 1999 th× lo¹i téi phËm nµy ®­îc quy ®Þnh ë Môc A - Ch­¬ng XXI, bao gåm c¸c téi sau: - Téi tham « tµi s¶n (§iÒu 278) - Téi nhËn hèi lé (§iÒu 279) - Téi l¹m dông chøc vô, quyÒn h¹n ®Ó chiÕm ®o¹t tµi s¶n (§iÒu 280) - Téi l¹m dông chøc vô, quyÒn h¹n trong khi thi hµnh c«ng vô (§iÒu 281) - Téi l¹m quyÒn trong khi thi hµnh c«ng vô (§iÒu 282) - Téi lîi dông chøc vô, quyÒn h¹n g©y ¶nh h­ëng víi ng­êi kh¸c ®Ó trôc lîi (§iÒu 283) - Téi gi¶ m¹o trong c«ng t¸c (§iÒu 284) Muèn ®­a ra ®­îc kh¸i niÖm vÒ téi tham nhòng, tr­íc hÕt chóng ta ph¶i n¾m ®­îc kh¸i niÖm téi ph¹m nãi chung. Theo kho¶n 1 - §iÒu 8 - Bé luËt H×nh sù quy ®Þnh: "Téi ph¹m lµ hµnh vi nguy hiÓm cho x· héi ®­îc quy ®Þnh trong Bé luËt H×nh sù, do ng­êi cã n¨ng lùc tr¸ch nhiÖm h×nh sù thùc hiÖn mét c¸ch cè ý hoÆc v« ý, x©m ph¹m ®éc lËp chñ quyÒn, thèng nhÊt toµn vÑn l·nh thæ cña Tæ quèc; x©m ph¹m chÕ ®é chÝnh trÞ, chÕ ®é kinh tÕ, nÒn v¨n ho¸, quèc phßng, an ninh, trËt tù, an toµn x· héi, quyÒn vµ lîi Ých hîp ph¸p kh¸c cña c«ng d©n; x©m ph¹m nh÷ng lÜnh vùc kh¸c cña trËt tù ph¸p luËt x· héi chñ nghÜa". Qua kh¸i niÖm vÒ téi ph¹m nãi chung vµ phÇn c¸c téi ph¹m vÒ tham nhòng ®­îc ghi nhËn t¹i Môc A - Ch­¬ng XXI cã thÓ hiÓu kh¸i niÖm vÒ téi ph¹m tham nhòng nh­ sau: "C¸c téi ph¹m vÒ tham nhòng lµ nh÷ng hµnh vi nguy hiÓm cho x· héi ®­îc quy ®Þnh trong Bé luËt H×nh sù, do ng­êi cã chøc vô, quyÒn h¹n ®· lîi dông hoÆc l¹m dông chøc vô quyÒn h¹n cña m×nh thùc hiÖn trong khi thi hµnh c«ng vô mét c¸ch cè ý trùc tiÕp x©m ph¹m vµo ho¹t ®éng ®óng ®¾n vµ uy tÝn cña c¬ quan Nhµ n­íc hoÆc tæ chøc x· héi, quyÒn vµ lîi Ých hîp ph¸p cña c«ng d©n nh»m trôc lîi". 3. C¸c dÊu hiÖu ph¸p lý ®Æc tr­ng cña téi ph¹m tham nhòng 3.1. Kh¸ch thÓ cña téi ph¹m tham nhòng LuËt h×nh sù ViÖt Nam trªn c¬ së thõa nhËn tÝnh giai cÊp cña ph¸p luËt nãi chung còng nh­ cña LuËt H×nh sù nãi riªng kh¼ng ®Þnh: "Kh¸ch thÓ cña téi ph¹m g©y thiÖt h¹i lµ hÖ thèng nh÷ng quan hÖ x· héi cña chÕ ®éi cã giai cÊp ®­îc LuËt H×nh sù cña chÕ ®é ®ã b¶o vÖ". Nh­ vËy cã thÓ hiÓu kh¸ch thÓ cña téi ph¹m lµ quan hÖ x· héi ®­îc LuËt H×nh sù b¶o vÖ vµ bÞ téi ph¹m x©m h¹i. Kh¸ch thÓ cña téi ph¹m lµ mét trong bèn yÕu tè quan träng cÊu thµnh téi ph¹m, x¸c ®Þnh ®óng kh¸ch thÓ cña téi ph¹m còng ®ång nghÜa víi viÖc x¸c ®Þnh ®­îc tÝnh chÊt nguy hiÓm cho x· héi cña hµnh vi ph¹m téi. ë ®©y, kh¸ch thÓ cña téi ph¹m tham nhòng lµ nh÷ng ho¹t ®éng ®óng ®¾n cña c¸c c¬ quan Nhµ n­íc, tæ chøc x· héi; quyÒn vµ lîi Ých hîp ph¸p cña c«ng nh©n. Ho¹t ®éng ®óng ®¾n cña bé m¸y Nhµ n­íc, tæ chøc x· héi lµ kh¸i niÖm rÊt chung ®Ó chØ mçi c¬ quan tæ chøc thùc hiÖn ®óng nhiÖm vô cña m×nh cña ph¸p luËt quy ®Þnh. Tuú theo nhiÖm vô cña mçi c¬ quan, tæ chøc ®­îc Nhµ n­íc giao phã mµ ho¹t ®éng ®óng ®¾n ®ã thÓ hiÖn ë mét lÜnh vùc kh¸c nhau. §Ó b¶o vÖ cã hiÖu qu¶ ho¹t ®éng ®óng ®¾n cña c¬ quan Nhµ n­íc, tæ chøc x· héi LuËt H×nh sù chia chóng thµnh c¸c nhãm quan hÖ x· héi kh¸c nhau, vÝ dô: nhãm c¸c téi x©m ph¹m së h÷u (Ch­¬ng XIV - BLHS 1999), nhãm c¸c téi x©m ph¹m ho¹t ®éng t­ ph¸p (Ch­¬ng XXII - BLHS 1999), nhãm c¸c téi ph¹m vÒ chøc vô th× ®­îc quy ®Þnh t¹i Ch­¬ng XXI, trong ®ã c¸c téi ph¹m vÒ tham nhòng ®­îc quy ®Þnh t¹i môc A. Tuy nhiªn, kh¸ch thÓ cña téi ph¹m tham nhòng cßn bao gåm c¶ c¸c quyÒn, lîi Ých hîp ph¸p cña c«ng d©n vµ uy tÝn cña c¸c c¬ quan Nhµ n­íc, tæ chøc x· héi. 3.2. MÆt kh¸ch quan cña téi ph¹m tham nhòng MÆt kh¸ch quan cña téi ph¹m lµ mÆt bªn ngoµi cña téi ph¹m, bao gåm nh÷ng biÓu hiÖn cña téi ph¹m diÔn ra hoÆc tån t¹i bªn ngoµi thÕ giíi kh¸ch quan mµ con ng­êi cã thÓ trùc tiÕp nhËn biÕt ®­îc ®ã lµ: - Hµnh vi kh¸ch quan nguy hiÓm cho x· héi - HËu qu¶ nguy hiÓm cho x· héi - Mèi quan hÖ nh©n qu¶ gi÷a hµnh vi vµ hËu qu¶ - C¸c ®iÒu kiÖn bªn ngoµi cña viÖc thùc hiÖn hµnh vi ph¹m téi (C«ng cô, ph­¬ng tiªn, ph­¬ng ph¸p, thñ ®o¹n, thêi gian ®Þa ®iÓm ph¹m téi) Hµnh vi tham nhòng lµ mét dÊu hiÖu b¾t buéc cña cÊu thµnh téi ph¹m. NÕu kh«ng cã hµnh vi thùc hiÖn téi ph¹m th× kh«ng cã nh÷ng dÊu kh¸c vµ còng kh«ng cã téi ph¹m. Hµnh vi ë ®©y cã thÓ lµ hµnh ®éng hoÆc kh«ng hµnh ®éng. Nh­ng nã ®­îc g¾n chÆt víi ng­êi cã chøc vô quyÒn h¹n vµ chØ do ng­êi cã chøc vô quyÒn h¹n thùc hiÖn trong khi thùc hiÖn chøc n¨ng, nhiÖm vô cña Nhµ n­íc giao cho. Hµnh vi ph¹m téi qua hµnh ®éng lµ sù t¸c ®éng tr¸i ph¸p luËt, g©y thiÖt h¹i ®¸ng kÓ cho ho¹t ®éng ®óng ®¾n cña c¸c c¬ qua Nhµ n­íc vµ tæ chøc x· héi, quyÒn vµ lîi Ých hîp ph¸p cña c«ng d©n ®­îc LuËt H×nh sù b¶o vÖ. Hµnh vi ph¹m téi kh«ng qua hµnh ®éng lµ c¸ch xö sù tiªu cùc cña ng­êi cã chøc vô quyÒn h¹n. Hä kh«ng thùc hiÖn chøc n¨ng nhiÖm vô ®­îc giao hoÆc cã thùc hiÖn nh­ng kh«ng ®Çy ®ñ nªn ®· g©y thiÖt h¹i nghiªm träng cho lîi Ých Nhµ n­íc, tæ chøc x· héi, quyÒn vµ lîi Ých hîp ph¸p cña c«ng d©n. DÊu hiÖu tiÕp theo thuéc mÆt kh¸ch quan cña téi ph¹m tham nhòng lµ hËu qu¶ cña hµnh vi lîi dông chøc vô quyÒn h¹n cña nh÷ng ng­êi cã chøc vô quyÒn h¹n ®Ó ph¹m téi. HËu qu¶ do téi tham nhòng g©y ra cã thÓ chia thµnh hai tr­êng hîp: + HËu qu¶ vËt chÊt: lµ sù hao hôt vÒ tiÒn, hµnh ho¸, vËt t­… ThiÖt h¹i nµy cã thÓ ®­îc x¸c ®Þnh b»ng c¸c ®¹i l­îng cô thÓ, cã thÓ nh×n thÊy vµ tÝnh to¸n ®­îc. + HËu qu¶ phi vËt chÊt: lµ nh÷ng thiÖt h¹i kh«ng thÓ ®o ®Õm, x¸c ®Þnh ®­îc b»ng c¸c ®¹i l­îng cô thÓ, ®ã lµ sù suy gi¶m lßng tin cña nh©n d©n, mÊt uy tÝn víi nh©n d©n cña c¸c c¬ quan Nhµ n­íc, tæ chøc x· héi. Mét dÊu hiÖu b¾t buéc kh¸c trong mÆt kh¸ch quan cña téi ph¹m tham nhòng còng cã cÊu thµnh vËt chÊt lµ mèi quan hÖ nh©n qu¶ gi÷a hµnh vi ph¹m téi cña ng­êi cã chøc vô quyÒn h¹n trong khi thi hµnh c«ng vô vµ hËu qu¶ do téi ph¹m ®ã g©y ra. Hµnh vi ph¹m téi ph¶i lµ nguyªn nh©n trùc tiÕp lµm ph¸t sinh hËu qu¶, ng­êi ph¹m téi chØ chÞu tr¸ch nhiÖm vÒ hµnh vi cña m×nh khi x¸c ®Þnh hËu qu¶ x¶y ra lµ hËu qu¶ tÊt yÕu ph¸t sinh tõ hµnh vi ®ã. 3.3. Chñ thÓ cña téi ph¹m tham nhòng Nh­ chóng ta ®· biÕt, chñ thÓ cña téi ph¹m tham nhòng lµ mét lo¹i chñ thÓ ®Æc biÖt, ®ßi hái ®ã ph¶i lµ nh÷ng ng­êi cã chøc vô, quyÒn h¹n. ë ®©y, ngoµi hai dÊu hiÖu th«ng th­êng lµ ®é tuæi vµ n¨ng lùc tr¸ch nhiÖm h×nh sù, b¾t buéc ph¶i cã dÊu hiÖu thø ba lµ ng­êi cã chøc vô, quyÒn h¹n. §iÒu 277 - BLHS 1999 quy ®Þnh: " Ng­êi cã chøc vô lµ ng­êi do bæ nhiÖm, do bÇu cö, do hîp ®ång hoÆc do mét h×nh thøc kh¸c, cã h­ëng l­¬ng hoÆc kh«ng h­ëng l­¬ng, ®­îc giao thùc hiÖn mét c«ng vô nhÊt ®Þnh vµ cã quyÒn h¹n nhÊt ®Þnh trong khi thùc hiÖn c«ng vô". Cã thÓ thÊy ng­êi cã chøc vô quyÒn h¹n cã mét sã ®Æc ®iÓm nh­ sau: - Lµ ng­êi ®­îc gi÷ chøc vô th­êng xuyªn hoÆc t¹m thêi trong c¬ quan Nhµ n­íc, tæ chøc x· héi. Chøc vô nµy cã thÓ do bæ nhiÖm hoÆc do bÇu cö, hîp ®ång hay h×nh thøc kh¸c (uû quyÒn, ®¹i diÖn), cã h­ëng l­¬ng hoÆc kh«ng h­ëng l­¬ng cña Nhµ n­íc. - Lµ ng­êi thùc hiÖn mét trong c¸c chøc n¨ng: ®¹i diÖn quyÒn lùc Nhµ n­íc, tæ chøc ®iÒu hµnh qu¶n lý hµnh chÝnh; hoÆc chøc n¨ng tæ chøc s¶n xuÊt kinh doanh theo c«ng vô ®· ®­îc giao cho hä. - Lµ nh÷ng ng­êi thùc hiÖn tr¸ch nhiÖm nhÊt ®Þnh theo thÈm quyÒn chuyªn m«n mµ hä ®¶m nhËn. 3.4. MÆt chñ quan cña téi ph¹m tham nhòng Trong khoa häc LuËt H×nh sù th× téi ph¹m lµ thÓ thèng nhÊt cña hai mÆt kh¸ch quan vµ chñ quan. MÆt kh¸ch quan lµ nh÷ng biÓu hiÖn ra bªn ngoµi cña téi ph¹m. VËy mÆt chñ quan lµ: ho¹t ®éng t©m lý bªn trong cña ng­êi ph¹m téi vµ nã lu«n ®­îc g¾n liÒn víi c¸c biÓu hiÖn bªn ngoµi cña téi ph¹m. Néi dung cña mÆt chñ quan bao gåm: lçi, ®éng c¬ vµ môc ®Ých ph¹m téi. Trong c¸c téi ph¹m tham nhòng, ng­êi cã chøc vô quyÒn h¹n ®· nhËn thøc ®­îc tÝnh chÊt nguy hiÓm cho Nhµ n­íc, cho x· héi, cho c«ng d©n cña hµnh vi tr¸i luËt do m×nh g©y ra vµ thÊy tr­íc ®­îc hËu qu¶ x¶y ra. Khi ng­êi cã chøc vô quyÒn h¹n nhËn thøc ®­îc hµnh vi cña m×nh lµ tr¸i víi c«ng vô ®­îc giao thÓ hiÖn ng­êi ®ã ®· v× lîi Ých cña riªng m×nh chø kh«ng ho¹t ®éng v× lîi Ých chung, chØ biÕt ®Æt lîi Ých c¸ nh©n lªn trªn lîi Ých tËp thÓ, hä cã thÓ lµm b»ng nhiÒu c¸ch thøc, con ®­êng kh¸c nhau cèt sao mang l¹i nh÷ng lîi Ých mµ hä mong muèn. Nh­ vËy, ®­¬ng nhiªn téi ph¹m tham nhòng lu«n ®­îc thùc hiÖn d­íi h×nh thøc lçi cè ý trùc tiÕp, nh»m ®éng c¬ vô lîi c¸ nh©n. 4. Ph©n biÖt téi ph¹m tham nhòng vµ c¸c hµnh vi vi ph¹m ph¸p luËt do ng­êi cã chøc vô quyÒn h¹n thùc hiÖn Ta cã thÓ c¨n cø vµo mét trong c¸c tiªu chÝ sau ®©y ®Ó thÊy râ h¬n sù kh¸c nhau chñ yÕu gi÷a téi ph¹m tham nhòng vµ c¸c hµnh vi vi ph¹m ph¸p luËt do ng­êi cã chøc vô quyÒn h¹n thùc hiÖn: - Ph¹m vi kh¸ch thÓ x©m h¹i cña hµnh vi: §èi víi c¸c téi ph¹m vÒ tham nhòng th× ph¹m vi kh¸ch thÓ th­êng hÑp h¬n so víi ph¹m vi kh¸ch thÓ bÞ x©m h¹i cña c¸c vi ph¹m ph¸p luËt do ng­êi cã chøc vô quyÒn h¹n thùc hiÖn. - TÝnh tr¸i ph¸p luËt cña hµnh vi: §©y chÝnh lµ ®Æc ®iÓm kh¸c nhau c¬ b¶n, quan träng nhÊt ®Ó x¸c ®Þnh hµnh vi nµo lµ téi ph¹m vÒ tham nhòng vµ hµnh vi nµo lµ hµnh vi vi ph¹m ph¸p luËt do ng­êi cã chøc vô quyÒn h¹n thùc hiÖn. Téi ph¹m tham nhòng lµ sù vi ph¹m ®iÒu cÊm cña LuËt H×nh sù vµ ng­êi ph¹m téi bÞ ®e do¹ xö lý b»ng biÖn ph¸p c­ìng chÕ nghiªm kh¾c nhÊt ®­îc quy ®Þnh ®Æc thï trong ngµnh luËt nµy. Cßn hµnh vi vi ph¹m ph¸p luËt do ng­êi cã chøc vô quyÒn h¹n thùc hiÖn chØ lµ sù vi ph¹m c¸c quy ®Þnh cña tõng ngµnh luËt t­¬ng øng kh¸c vµ cã thÓ kh«ng bÞ coi lµ téi ph¹m. - HËu qu¶ ph¸p lý cña viÖc thùc hiÖn hµnh vi: chñ thÓ chÞu tr¸ch nhiÖm h×nh sù ®èi víi téi ph¹m vÒ tham nhòng nÕu bÞ kÕt ¸n vµ bÞ ¸p dông h×nh ph¹t th× bÞ coi lµ cã ¸n tÝch. Cßn chñ thÓ chÞu tr¸ch nhiÖm ph¸p luËt cña hµnh vi vi ph¹m ph¸p luËt do ng­êi cã chøc vô quyÒn h¹n thùc hiÖn ®­îc quy ®Þnh trong tõng ngµnh luËt t­¬ng øng vµ kh«ng bao giê bÞ coi lµ ¸n tÝch. Nh­ vËy, kh«ng ph¶i tÊt c¶ nh÷ng vi ph¹m ph¸p luËt do ng­êi cã chøc vô quyÒn h¹n thùc hiÖn ®Òu lµ c¸c téi ph¹m vÒ chøc vô nãi chung, vµ téi ph¹m vÒ tham nhòng nãi riªng. Ch­¬ng 2 Téi ph¹m tham nhòng - thùc tÕ vµ nh÷ng ¶nh h­ëng tíi nÒn kinh tÕ Trong xu thÕ ®èi tho¹i hoµ b×nh vµ héi nhËp cña thÕ giíi, c¸c n­íc ch¹y ®ua víi nhau kh«ng ph¶i b»ng tiÒm lùc qu©n sù hay c¸c häc thuyÕt chÝnh trÞ mµ thùc tÕ hiÖn nay, sù ph¸t triÓn kinh tÕ ®ang lµ môc tiªu hµng ®Çu cña c¸c quèc gia. Tr­íc t×nh h×nh ®ã, tham nhòng thùc sù lµ mét lo¹i téi ph¹m nguy hiÓm, chóng c¶n trë sù t¨ng tr­ëng kinh tÕ vµ tiÕn bé x· héi. 1. Thùc tÕ vµ nh÷ng ¶nh h­ëng cña tham nhòng tíi nÒn kinh tÕ cña mét sè n­íc Nh÷ng ®iÒu kiÖn kinh tÕ trªn toµn thÕ giíi cho thÊy r»ng con ®­êng ®i tíi ph¸t triÓn kinh tÕ bÒn v÷ng ®· gÆp ph¶i mét sè chÖch h­íng kh«ng mong ®îi. ThËm chÝ nh÷ng quèc gia réng lín vµ hïng m¹nh nhÊt còng kh«ng tr¸nh khái nh÷ng ¶nh h­ëng cña sù ®æ vì kinh tÕ vµ chÝnh trÞ x¶y ra ë nh÷ng n¬i kh¸c. HÇu hÕt c¸c nÒn kinh tÕ quèc gia g¾n bã chÆt chÏ víi nhau th«ng quan th­¬ng m¹i ®iÖn tö, m¹ng internet vµ dßng vèn quèc tÕ tù do. Tuy nhiªn, quyÒn tù do kinh tÕ toµn cÇu còng cã mÆt ®¸ng ng¹i nÕu bÞ sö dông kh«ng ®óng. ViÖc thiÕu khu«n khæ cho ®iÒu hµnh vµ ph¸p trÞ tèt, sù r¾c rèi víi ®iªuf tiÕt kh«ng tho¶ ®¸ng cña c¸c ng©n hµng, nh÷ng quyÕt ®Þnh ®Çu t­ sai, nh÷ng ®¸nh gi¸ rñi ro thiÕu tin cËy, nh÷ng thñ tôc kÕ to¸n kh«ng minh b¹ch vµ sù thiÕu c«ng khai trong chÝnh quyÒn còng nh­ nh÷ng c¬ héi cho chñ nghÜa t­ b¶n bÌ c¸nh vµ tham nhòng th­êng xuyªn næi lªn t¹i c¸c quèc gia ®ang ph¸t triÓn. Trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y, tham nhòng ®· tµn ph¸ mét sè quèc gia nh­ Nigeria, In®«nªxia vµ Nga b»ng c¸ch gÆm nhÊm hÖ thèng kinh tÕ vµ chÝnh trÞ cña c¸c n­íc nµy. Kh«ng cã g× ®¸ng ng¹c nhiªn lµ c¸c quèc gia nµy r¬i xuèng tËn cïng (tham nhòng nhiÒu nhÊt) trong danh môc nh÷ng n­íc nhËn biÕt vÒ tham nhòng n¨m 1998 cña Tæ chøc Minh b¹ch Quèc tÕ víi thø h¹ng theo thø tù lµ 81,80 vµ 76 trong sè 85 quèc gia. T¹i Nigeria, vÞ t­íng qu¸ cè Saui Abach vµ nh÷ng bÌ c¸nh cña «ng ta ®· bßn rót hµng tû ®« la tõ ngµnh c«ng nghiÖp dÇu khÝ, lµ nguån tµi s¶n chñ yÕu cña n­íc nµy vµ chiÕm tíi 80% thu nhËp cña ChÝnh phñ. Sù chÖch h­íng cña c¸c kho¶n tiÒn tõ ng©n quü Nhµ n­íc ®· dÉn tíi xuèng cÊp ®¸ng kÓ c¬ së h¹ tÇng vµ dÞch vô x· héi vµ t×nh tr¹ng gÇn sôp ®æ cña ngµnh läc dÇu së h÷u Nhµ n­íc. Thu nhËp b×nh qu©n cña n­íc nµy ®· gi¶m tõ 800 ®« la vµo nh÷ng n¨m 1980 xuèng cßn d­íi 300 ®« la hiÖn nay. Khi quèc gia nhiÒu dÇu löa nµy ®èi mÆt víi thiÕu hôt nhiªn liÖu vµ suy tho¸i, chÝnh phñ ®· dïng ®Õn biÖn ph¸p ®µn ¸p m¹nh mÏ h¬n bao giê hÕt ®Ó gi÷a nguyªn ®Þa vÞ ­u ®·i cña hä. Cuèi cïng, chØ cã c¸i chÕ cña t­íng Abach míi më mét lèi cho c¶i tæ chÝnh trÞ vµ kinh tÕ. Mét vÝ dô næi bËt kh¸c vÒ tham nhòng cña chÝnh phñ lµm xãi mßn nÒn kinh tÕ quèc gia lµ ë In®«nªxia. T¹i ®©y c¸c ng©n hµng Nhµ n­íc cung cÊp tiÒn cho nh÷ng dù ¸n cã dÝnh lÝu ®Õn gia ®×nh vµ b¹n bÌ cña cùu Tæng thèng Suharto. Vµo nh÷ng n¨m 1990, ng©n hµng ®· cho phÐp c¸c kho¶n nî tån ®äng tíi møc kh«ng kiÓm so¸t ®­îc vµ ph¸ vì nguyªn t¾c ng¨n ngõa vay ngo¹i tÖ trµn la. HËu qu¶ lµ khi gi¸ trÞ cña ®ång rupiah tôt xuèng vµo n¨m 1997, toµn bé hÖ thèng tµi chÝnh b¾t ®Çu sôp ®æ. Ph¸ s¶n vµ sa th¶i hµng lo¹t ®· lµm cho mét nöa sè d©n trong 200 triÖu ng­êi cña In®«nªxia r¬i vµo nghÌo ®ãi. N­íc Nga lµ mét vÝ dô ®¸ng chó ý thø 3 vÒ sù tµn ph¸ cña tham nhòng ®èi víi ph¸t triÓn chÝnh trÞ vµ kinh tÕ. T¹i Nga, tham nhòng liªn quan ®Õn mét tËp ®oµn c¸c nhãm tµi chÝnh, c«ng nghiÖp vµ c¸c quan chøc chÝnh phñ ®· lµm mÐo mã qu¸ tr×nh t­ nh©n ho¸, xãi mßn c¶i tæ kinh tÕ, ng¨n c¶n ®Çu t­ vµ th­¬ng m¹i, vµ lµm gi¶m niÒm tin cña c«ng chóng vµo c¸c thÓ chÕ Nhµ n­íc. 2. Téi ph¹m tham nhòng ë ViÖt Nam 2.1. Mét thùc tÕ ®ang b¸o ®éng Tham nhòng ®ang lµ mét vÊn n¹n cña ®Êt n­íc ta. N¨m võa qua, vÊn ®Ò nµy ®· ®­îc nhiÒu c¬ quan, ban ngµnh ®Æt lªn bµn nghÞ sù, nh­ng xem ra chuyÖn chèng tham nhòng cßn nhiÒu phøc t¹p. Trong c¸c b¸o c¸o gi¶i tr×nh tr­íc Quèc héi t¹i kú häp võa qua, ChÝnh phñ còng ®· ph¶i thõa nhËn r»ng "Khi x· héi ®· nãi tíi "ch¹y chät" lµ nãi ®Õn ®i cöa sau, kh«ng ®µng hoµng. Cµng nhøc nhèi h¬n khi ng­êi ta thÊy ch¹y chät ®­îc viÖc h¬n lµ kh«ng ch¹y. Ai kh«ng ch¹y bÞ xem nh­ kÎ h©m, kÎ kh«ng thøc thêi, bÞ thiÖt thßi nªn ®ua nhau "ch¹y"". Còng nh­ theo b¸o c¸o nµy, hiÖn t­îng ch¹y: ch¹y chøc, ch¹y dù ¸n, ch¹y téi… ®­îc nhiÒu n¬i nãi tíi nh­ng rÊt Ýt khi bÞ ph¸t hiÖn. * Mét sè h×nh thøc tham nhòng: Qua nghiªn cøu t×nh h×nh tham nhòng ë n­íc ta trong nh÷ng n¨m võa qua chóng ta cã thÓ thÊy næi lªn c¸c d¹ng tham nhòng sau: - Trong qu¶n lý x©y dùng cã t×nh tr¹ng "ba ¨n": ¨n khèi l­îng (khèi l­îng Ýt khai nhiÒu), ¨n chÊt l­îng (bít xÐn nguyªn vËt liÖu), ¨n ®¬n gi¸ (khai khèng c¸c lo¹i ho¸ ®¬n, c¸c kho¶n phô phÝ…) lµm thÊt tho¸t mét sè lwongj lín vèn cña Nhµ n­íc ®Çu t­ cho c¸c c«ng tr×nh x©y dùng c¬ b¶n, lµm gi¶m chÊt l­îng c«ng tr×nh. - NhËn hèi lé, ®ßi hèi lé trong viÖc xÐt duyÖt c¸c kÕ ho¹ch ®Çu t­, x©y dùng, cÊp ph¸t vËt t­, xin giÊy phÐp xuÊt nhËp khÈu… Ng­êi cã chøc vô quyÒn h¹n th­êng cã thñ ®o¹n nhòng nhiÔu, h¹ch s¸ch g©y khã kh¨n cho nhµ ®Çu t­, cho ng­êi cÇu xin giÊy phÐp ®Ó nhËn ®­îc tiÒn hoÆc lîi Ých vËt chÊt tõ hä - Cè ý lµm tr¸i ph¸p luËt trong viÖc thu chi ng©n s¸ch, trong viÖc thùc hiÖn c¸c quy ®Þnh vÒ chÕ ®é tµi chÝnh. Thñ ®o¹n chñ yÕu lµ giÊu nguån thu, khai lç, chËm nép ng©n s¸ch ®Ó chiÕm dông vèn, lËp quü tr¸i phÐp, quyÕt to¸n khèng. - Tham nhòng trong kh©u gi¶i phãng mÆt b»ng, thñ ®o¹n chÝnh lµ ban chØ ®¹o gi¶i phãng mÆt b»ng khai khèng sè héi ®Òn bï, sè l­îng ®Òn bï… mÆt kh¸c l¹i bít xÐn tiÒn ®Òn bï cña d©n g©y thiÖt h¹i kh«ng nhá tíi Nhµ n­íc, quyÒn vµ lîi Ých hîp ph¸p cña c«ng d©n. - Tham nhòng trong kiÓm so¸t cöa khÈu liªn quan ®Õn viÖc xuÊt nhËp khÈu hµng ho¸ qua biªn giíi. Thñ ®o¹n chÝnh lµ mãc ngoÆc víi c¸n bé h¶i quan ®Ó khai b¸o gian dèi hµng ho¸, khai kh«ng ®óng chñng lo¹i, sè l­îng… ®Ó bßn rót tiÒn cña Nhµ n­íc. - Tham nhòng trong ho¹t ®éng t­ ph¸p: ®©y thùc sù lµ mét vÊn ®Ò nghiªm träng, thñ ®o¹n th­êng lµ nh÷ng ng­êi cã thÈm quyÒn gi¶i quyÕt cã hµnh vi lµm sai lÖch hå s¬ vô ¸n t¹i c¸c giai ®o¹n ®iÒu tra, truy tè, xÐt xö ®Ó lµm gi¶m tr¸ch nhiÖm h×nh sù cho bÞ can bÞ cao, thËm chÝ cßn gi¶m nhÑ téi tíi møc kh«ng bÞ truy cøu tr¸ch nhiÖm h×nh sù mµ chØ bÞ xö ph¹t hµnh chÝnh, hoÆc cã nh­ng cho h­ëng ¸n treo. - Cè ý lµm tr¸i c¸c chÝnh s¸ch x· héi ®Ó tham «, nhËn hèi lé víi thñ ®o¹n: lËp hå s¬ h­u trÝ, th­¬ng bÖnh binh gi¶; tham « tiÒn cøu trî cho c¸c gia ®×nh chÝnh s¸ch, ®ång bµo vïng khã kh¨n… Cã thÓ nãi thñ ®o¹n tham nhòng cã rÊt nhiÒu vµ th­êng thÝch øng tèt theo c¸c xu h­íng ®ang thay ®æi. ViÖc sö dông ngµy cµng nhiÒu t­ vÊn n­íc ngoµi, sù gia t¨ng c¸c hîp ®ång sö dông nguån vèn bªn ngoµi vµ c¶ c¸nh cöa ®ang më ra cho viÖc héi nhËp kinh tÕ thÕ giíi ®· t¹o ra nh÷ng c¬ héi tham nhòng míi víi nh÷ng sè tiÒn khæng lå. PhÇn th­ëng tiÒm tµng cho mét hîp ®ång nh¾m ®óng ng­êi th¾ng cuéc cã thª v­ît qu¸ møc l­¬ng hîp ph¸p c¶ ®êi lµm viÖc cña mçi c¸n bé, c«ng chøc. Trong nhiÒu tr­êng hîp, c¸m dç th× to lín mµ nguy c¬ trõng ph¹t th× l¹i nhá. * Theo b¸o c¸o cña Tæ chøc Minh b¹ch quèc tÕ vÒ t×nh h×nh tham nhòng ë c¸c n­íc n¨m 2004, tû lÖ tham nhòng ë n­íc ta ®øng trong hµng nh÷ng n­íc cã tÖ tham nhòng cao nhÊt (thø 100 trong sè 133 n­íc ®­îc kh¶o s¸t). * Mét sè vô tham nhòng ®iÓn h×nh trong thêi gian qua ®· bÞ truy tè, xÐt xö: 1. Vô tham nhòng ë Bé Th­¬ng m¹i: mét sè ®èi t­îng cã chøc quyÒn ®· mãc ngoÆc trong ®­êng d©y ch¹y quotar xuÊt nhËp khÈu hµng dÖt may. Trong sè ®ã næi len mét sè c¸n bé nh­ Mai Thanh H¶i (con trai «ng Mai V¨n D©n - nguyªn Thø tr­ëng Bé Th­¬ng m¹i). TrÇn V¨n Söu - Nguyªn tr­ëng phßng qu¶n lý xuÊt nhËp khÈu Bé Th­¬ng m¹i… HiÖn nay, c¸c ®èi t­îng trªn ®· bÞ khëi tè, b¾t t¹m giam vµ ®ang chê ngµy ra tr­íc vµnh mãng ngùa. 2. Vô tham nhòng t¹i C«ng ty XuÊt nhËp khÈu tØnh Gia Lai: Vô ¸n nµy ®­îc coi lµ vô tham nhòng lín nhÊt T©y Nguyªn tõ tr­íc ®Õn nay. Nguyªn Gi¸m ®èc C«ng ty XuÊt nhËp khÈu Gia Lai TrÞnh Xu©n Nh©n cïng 10 bÞ can kh¸c c©u kÕt lµm tr¸i quy ®Þnh vÒ qu¶n lý kinh tÕ g©y thÊt tho¸t gÇn 104 tû ®ång tiÒn vay ng©n hµng, trong ®ã chiÕm ®o¹t sö dông cho môc ®Ých c¸ nh©n 44 tû ®ång. Vô ¸n ®­îc ph¸t hiÖn vµ khëi tè tõ th¸ng 2/2002. M­êi mét bÞ can tæ chøc vay tiÒn ng©n hµng sö dông kh«ng môc ®Ých, khiÕn h¬n 100 tû ®ång bÞ thÊt tho¸t khã cã kh¶ n¨ng thu håi. 3. Vô tham « ë C«ng ty tiÕp thÞ