Tìm hiểu tư tưởng chính trị của Mặc Gia

đến hay cho phép ngƣời tiêu dùng. Trong chích sách sử dụng thƣợng hiền cũng thế, rằng phải tƣớc cao, hậu lộc, nhƣng câu hỏi đặt ra ở đây là hậu lộc đó đƣợc khen thƣởng để dùng vào việc gì khi ông luôn khuyến khích phi nhạc, tiết dụng? Trong thiên “Phi công”, Mặc Tử kịch liệt phản đối chiến tranh, và “chủ trƣơng trừ hại cho thiên hạ, giết kẻ bạo loạn” [7, tập 1, tr.301]. Với ông, chiến tranh chẳng có lợi cho cả đôi bên, “quốc gia khởi việc binh đao, đoạt cái dùng của dân, làm hỏng cái lợi của dân, việc nhƣ thế xảy ra rất nhiều”, “sinh hoạt ở thời chiến, chỗ ở không đƣợc yên, ăn uống thất thƣờng khi no khi đói, trăm họ bị tật bệnh mà chết chẳng thể đếm xuể, còn quân lính bị chết trên trận cũng chẳng đếm xuể đƣợc” [4, tr.565]. Việc xuất binh cũng không phù hợp với thời tiết mùa vụ: mùa đông thì lạnh, mùa hè thì nóng, mùa xuân thì dân cày cấy, mùa thu thì thu hoạch, nếu vậy thì chẳng khác nào đƣa dân vào chỗ chết? Với lại, phải huy động mọi lực lƣợng có thể để tham gia vào cuộc chiến nhƣ: ngƣời, của cải, gia súc mà khi về nƣớc thì tiêu điều hết thảy. Tuy lên án chiến tranh, nhƣng Mặc Tử lại đề cao chiến tranh chính nghĩa hay chiến tranh tự vệ, xây dựng thành quách để để bảo vệ đất nƣớc, mở rộng phạm vi vũ trang hòa bình, kêu gọi các nƣớc chƣ hầu đoàn kết với nhau cùng lo và cùng giúp đỡ lẫn nhau khi bị đe dọa xâm lƣợc hay xâm lƣợc về sức ngƣời, sức của Nếu các nƣớc mạnh hiếp yếu, cậy cƣờng quyền mà xâm lƣợc nƣớc nhỏ yếu thì đó là tàn ác và bất nghĩa, nhƣ thế sẽ trái với ý trời và sẽ bị trừng phạt. 4. Đánh giá sơ bộ về tƣ tƣởng chính trị của Mặc gia Những tƣ tƣởng chính trị của Mặc Tử về kiêm ái, phi nhạc, tiết táng, phi công ít đƣợc các học trò của ông bàn tới sau khi ông mất mà tập trung nhiều vào các vấn đề về tri thức luận, về khoa học thƣờng thức thông qua sách Mặc Kinh. Tuy không phát triển rực rỡ nhƣ giai đoạn trƣớc và vấp phải những hạn chế nhất định, song nhìn chung Mặc gia, trong suốt quá trình tồn tại của nó đã có những đóng góp nhất định với quá trình vận động của hệ tƣ tƣởng phong kiến Trung Hoa. Vì xuất thân trong giai cấp bình dân nên Mặc Tử đã bảo vệ quyền lợi cho giai cấp mình và đề cao nhân dân, lao động. Khuyến 34 khích mọi ngƣời giúp đỡ lẫn nhau không phân biệt thân sơ, giai cấp, chăm lo lợi ích cho con ngƣời, phê phán tính chất cha truyền con nối (của Khổng Tử) đang diễn ra rất mạnh ngay thời ông đang sống và mạnh dạn chủ trƣơng tuyển chọn ngƣời hiền tài thông qua cơ chế tuyển cử để làm Thiên tử một cách triệt để. Đây là tƣ tƣởng tiến bộ của ông về hình thức dân chủ thời bấy giờ. Tuy vẫn còn mang tính chất duy tâm, nhƣng những tƣ tƣởng của ông đã phê phán thuyết định mệnh gay gắt, khẳng định vận mệnh của con ngƣời tự quyết định ở chữ “tự cƣờng”, họa phúc do con ngƣời tạo ra và quyết định lấy, bên cạnh đó thì vẫn có yếu tố duy vật. Với học thuyết của mình ông lên án chiến tranh, ca ngợi hòa bình, muốn xây dựng lại xã hội Đại Vũ nhà Hạ mặc dù đó là xã hội thời trƣớc ông. Với tƣ tƣởng của thời đại chất phác sơ khai nhƣng tƣ tƣởng của ông vẫn để lại dấu ấn cho đến ngày nay nhƣ vấn đề dân chủ là một điều hiếm gặp lúc bấy giờ, tƣ tƣởng đó đã tạo nền tảng cho nhiều triết gia về sau định hƣớng tƣ tƣởng và chính sách đặc biệt là phƣơng Đông, trong đó có Việt Nam. Mặc Tử cũng thấy đƣợc vai trò của việc tập trung sản xuất kinh tế tạo điều kiện tiền đề cho sự ổn định tình hình trong nƣớc, từ đó nƣớc sẽ trị, khi nƣớc trị và thực hiện kiêm ái, liên kết các nƣớc lại với nhau nhằm chống lại sự bành trƣớng đe dọa của các nƣớc khác, đặc biệt là nƣớc lớn. Bên cạnh những đóng góp nhất định trong tiến trình vận động của hệ tƣởng Trung Hoa nói riêng và phƣơng Đông nói chung, nhƣng học thuyết của Mặc Tử cũng không tránh khỏi những hạn chế của lịch sử lúc bấy giờ. Mặc tử dù không tin vào mệnh trời, nhƣng Mặc Tử lại rơi vào lập trƣờng duy tâm khi tin ở trời, tin vào quỷ thần mà không có căn cứ xác đáng, chỉ dựa vào thời xƣa thuật lại. Hơn nữa, trong học thuyết của mình, ông yêu cầu ngƣời dân phải phục tùng vào Thiên tử một cách tuyệt đối. Ông cũng chủ trƣơng sống khắc khổ và muốn khôi phục lại xã hội nguyên thủy nhà Hạ là điều không thể vì ông chƣa thấy đƣợc nhu cầu tất yếu về tiến bộ, về văn minh xã hội, chƣa thấy đƣợc sự vận động tự thân của sự việc nếu không sẽ đi trái ngƣợc lại. Thuyết kiêm ái của ông phần giống với tƣ tƣởng của Khổng Tử, nhƣng Mặc Tử thì không chú trọng tình cảm gia đình, kể cả tình cảm thầy trò môn đệ vì lẽ đó mà ông bị Mạnh Tử bảo là không có tình cha con là vậy, về sau đƣợc phái Biệt Mặc sửa lại gọi là thuyết “luân 35 liệt” yêu thƣơng mọi ngƣời nhƣ nhau không phân biệt nhƣng yêu ngƣời trong gia đình trƣớc. Những tƣ tƣởng chuẩn mực cả về đạo đức và chính trị bị pha trộn của một bên là lực lƣợng siêu nhiên (trời, quỷ thần) và một bên là con ngƣời. Đồng thời ông cũng không thấy đƣợc nhu cầu của con ngƣời mà theo ông là do giới cầm quyền quyết định (nhƣ Văn Công nƣớc Tấn yêu thích những ngƣời mặc áo xấu, nên toàn dân mặc áo vải, giày thô), rõ ràng ông đã thủ tiêu mọi tự do của con ngƣời trong việc lựa chọn sở thích của họ, những nguyên tắc không phụ thuộc vào ý muốn của ngƣời cầm quyền mà phụ thuộc vào đời sống hiện thực của các hành động và của ngƣời dân. Thấy sản xuất của cải vật chất là nền tảng quyết định đời sống xã hội nhƣng thuyết kiêm ái, tiết dụng của ông dƣờng nhƣ đã bác bỏ, rằng con ngƣời cũng có nhu cầu, thích hƣởng lợi và khi có điều kiện thì hƣởng thụ. Ông quá đề cao thánh nhân, phải noi gƣơng theo thánh nhân, nhƣng thánh nhân nào bắt con ngƣời, thần dân của mình chịu cực khổ nhƣ thế đƣợc?, vì hoàn cảnh lịch sử va điều kiện kinh tế xã hội của các thánh nhân lúc đó là lạc hậu, sơ khai hơn rất nhiều so với thời của Mặc tử (thời kỳ đồ sắt) năng suất cao hơn, phát triển hơn thì con ngƣời cũng phải thay đổi về sự tiêu dùng hơn. Có lẽ thánh nhân buộc dân chúng thời đó tiết dụng giống Mặc bây giờ là do điều kiện còn eo hẹp, buộc con ngƣời phải sản xuất lao động nhiều hơn, có mà không đƣợc ăn, để lo cho đất nƣớc?, nếu kinh tế thời của thánh nhân nhƣ thời của Mặc thì chắc họ cũng không tiết dụng quá mức giống nhƣ Mặc đã nêu. 5. Kết luận Nhìn chung, học thuyết của Mặc Tử có đôi nét trùng với Khổng Tử, tuy vẫn còn hạn chế nhất định nhƣng vân có những điểm tích cực và đƣợc thời đại ngày nay công nhận. Với học thuyết của mình thì Mặc Tử là một trong những đóa hoa đẹp rực sáng trong rừng hoa của thời đại “bách gia tranh minh” bởi vì những dấu ấn cả về hành động và tƣ tƣởng của ông đƣợc mọi ngƣời đánh giá cao kể cả kẻ thù của mình, một ngƣời luôn lao tâm lao lực yêu thƣơng mọi ngƣời và ƣớc muốn xây dựng xã hội lý tƣởng tốt đẹp. 36 Tài liệu tham khảo [1]. Doãn Chính (2003), “Đại cương lịch sử triết học phương Đông cổ đại”, Nxb. Thanh Niên, Hà Nội. [2]. Vũ Đình (1998),”Đạo đức học phương Đông cổ đại”, Nxb. Chính trị quốc gia, Hà Nội. [3]. Phùng Hữu Lan (2006), “Lịch sử triết học Trung Quốc, Tập 1&2”, Nxb. Khoa học Xã hội, Hà Nội. [4]. Nguyễn Hiến Lê (1995), “Mặc học (Mặc Tử và Biệt Mặc)”, Nxb. Văn hóa, Hà Nội. [5]. Phạm Quýnh (2000), “Bách gia chư tử - Giản thuật”, Nxb. Văn hóa thông tin, Hà Nội. [6]. Hồ Thích (2004), “Trung Quốc triết học sử đại cương, Tập 1 & 2”, Minh Đức dịch, Nxb. Văn hóa thông tin, Hà Nội. [7]. Nguyễn Đăng Thục (1997),”Lịch sử triết học phương Đông - Tập 1”, Nxb. Thành phố Hồ Chí Minh.