Tìm hiểu cây Ngũ Vị Tử

Ngũ Vị Tử Công dụng: Y học cổ truyền sử dụng ngũ vị tử như là vị thuốc bổ trong trường hợp bị bệnh viêm gan, có tác dụng bảo vệ tế bào gan, tránh thương tổn; ngũ vị tử còn dùng chữa hen suyễn, viêm phế quản, chóng mặt và mất ngủ. Liều dùng: 3 - 10 g một ngày và thường phối hợp với các vị thuốc khác. Hình thái: Dây leo to, gốc hóa gỗ, dài 5 -7 m, có khi hơn. Thân cành màu xám nâu, có nốt sần, cành non hơi có cạnh. Lá mọc so le, có cuống dài 1,5 - 3 cm, hình trứng, dài 5 - 11 cm, rộng 3 – 7 cm, gốc thuôn hẹp, đầu hơi có mũi nhọn, mép có răng cưa nhỏ, mặt trên nhẵn màu lục sẫm, mặt dưới có lông ngắn ở trên gân những lá non. Cụm hoa chùm, mọc ở kẽ lá và ngắn hơn lá, buông thõng. Hoa đơn tính, khác gốc, tràng 6 - 9 cánh, màu vàng trắng, thơm; nhị 5. Quả mọng hình cầu, mọc thành chùm, đường kính 5 - 7 mm, màu đỏ khi chín; hạt 1 - 2. Phân bố: Việt Nam: Lào Cai (Sa Pa), Lai Châu (Phong Thổ). Thế giới: Trung Quốc, Nhật Bản - cây được trồng nhiều nơi ở Trung Quốc. Đặc điểm sinh học: Cây ưa sáng và ẩm, thường leo trùm lên những cây bụi hoặc gỗ nhỏ ở ven rừng kín thường xanh, nhất là loại rừng thứ sinh, ở đồi cây bụi hoặc dọc theo các bờ khe suối ở cửa rừng. Độ cao từ 1.300 đến 1.600 m. Quan sát quần thể ngũ vị tử ở vùng Xả Xén, xã Sa Pả, huyện Sa Pa (Lào Cai) cho thấy, chỉ có những cây lớn, không bị chặt phá mới ra hoa quả thường xuyên. Mùa hoa quả: tháng 5 - 10; quả chín vào tháng 10. Khi quả chín, nếu không được thu hái, sẽ tự rụng xuống đất. Cây con mọc từ hạt quan sát được vào tháng 4 - 5 năm sau. Ngũ vị tử còn có khả năng tái sinh khỏe bằng cách mọc cây chồi sau khi bị chặt; các đoạn thân bánh tẻ đem vùi xuống đất cũng có khả năng nảy mầm và ra rễ. Nhân Trần Công dụng: Nhân trần được dùng làm thuốc chữa viêm gan, vàng da, sốt nóng, kém tiêu, bí tiểu tiện, kích thích ăn ngon và chóng lại sức ở phụ nữ sau khi đẻ. Liều dùng hàng ngày: 8 - 20 g dưới dạng thuốc sắc, hoặc thuốc viên. Hình thái: Cây thảo, sống 1 năm, cao 0,4 - 0,7 m, có khi đến 1 m. Thân tròn, cứng và rỗng, màu nâu sẫm, có nhiều lông. Lá mọc đối (lá ở ngọn đôi khi mọc so le), hình trứng hoặc trái xoan, dài 4 - 6 cm, rộng 2 – 3 cm, gốc tròn hoặc hơi thuôn, đầu tù hoặc hơi nhọn, mép có răng cưa đều, hai mặt lá có lông, dày hơn ở mặt dưới; cuống lá dài 0,5 - 1,2 cm. Lá vò nát có mùi thơm. Cụm hoa là một chùm dạng bông, dài khoảng 30 cm, mọc ở đầu cành và kẽ lá. Hoa màu lam tím, đài hình chuông, đài khoảng 1 cm khi hoa nở, xẻ 5, có lông, thuỳ ngoài hình mác, dài và rộng, thuỳ trong rất hẹp; tràng chia 2 môi dài 1,0 - 1,4 cm, môi trên hình tam giác, bằng hoặc hơi lõm ở đầu, môi dưới hơi dài hơn, chia 3 thuỳ đều nhau nhị 4, 2 cái dài, 2 cái ngắn. Quả nang, hình trứng có mỏ ngắn. Hạt nhỏ, nhiều, màu vàng nâu. Toàn thân có tinh dầu thơm. Phân bố: Việt Nam: Tập trung chủ yếu ở vùng núi, nhất là ở các tỉnh phía Bắc: Cao Bằng, Lạng Sơn, Bắc Kạn, Thái Nguyên, Tuyên Quang, Yên Bái, Hà Giang, Lai Châu, Lào Cai, Sơn La, Hoà Bình . . . Thanh Hoá trở vào gặp ít: Nghệ An (Kỳ Sơn), Hà Tĩnh (Vũ Quang), Thừa Thiên - Huế (Bạch Mã), Quảng Nam (Tây Giang), Quảng Ngãi (Sơn Hà), Kon Tum (Đắk Glei, Kon Plông). . . Thế giới: Phía Nam Trung Quốc, Lào, Campuchia, Malaysia, Ấn Độ, Sri Lanka. Đặc điềm sinh học: Nhân trên là cây ưa ẩm, ưa sáng và hơi có thể chịu bóng, nhất là khi còn nhỏ; thường mọc dưới tán những cây bụi thấp ở ven rừng, đồi cây bụi hay trên đất nương rẫy cũ. Độ cao phân bố có thể tới 1.300 m (ở Yên Minh và Quản Bạ - Hà Giang). Ở Thái Lan, cây còn mọc lẫn trong các trảng cỏ dưới tán rừng cây lá kim (Fl.Thai, Vol.v - Part. 2, 1 990). Nhân trần sống được trên nhiều loại đất, kể cả loại đất đồi đã bị xói mòn và hơi chua, pH: 5 - 5,5. Cây thích nghi cao với điều kiện khí hậu nhiệt đới, nhiệt độ không khí trung bình ở các vùng tập trung nhiều nhân trần kể trên là 21 – 220C; lượng mưa trên 2.800 mm / năm và độ ẩm không khí trung bình khoảng 85%. Cây mọc từ hạt vào tháng 3 hoặc 4, sinh trưởng nhanh trong mùa mưa ẩm. Mùa hoa quả từ tháng 6 – 9; sau khi quả già, cây tàn lụi và hạt giống được phát tán ra xung quanh. Cây trồng dễ dàng bằng hạt.