Tìm hiểu bối cảnh lịch sử và những tiền đề lý luận của triết học cổ điển Đức

MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài Trong lịch sử triết học nói chung và triết học phương Tây nói riêng, vần đề bản chất con người là một trong những vấn đề được đặt ra rất sớm. Cùng với quá trình phát triển lâu dài và nhiều biến động của lịch sử, tùy thuộc vào lập trường quan điểm và phương pháp tiếp cận, các triết gia đã có những câu trả lời khác nhau về vấn đề này. Trong dòng chảy xuyên suốt của lịch sử tư tưởng nhân loại, triết học cổ điển Đức đã khẳng định mình với những đặc trưng rất riêng so với những trường phái triết học khác trong lịch sử về nhiều phương diện. Trong đó, L.Feuerbach được xem là một nhà duy vật điển hình, đặc biệt với quan niệm về bản chất con người của ông, đã tạo ra một dâu ấn riêng của thời đại, đồng thời đã trở thành một trong những tiền đề lý luận quan trọng đối với sự hình thành của triết học Mác – đó là chủ nghĩa duy vật nhân bản. Với những điều phân tích trên, nghiên cứu triết học của L.Feuerbach về bản chất người là một việc làm cần thiết, góp phần vào quá trình tiếp cận và nghiên cứu chuyên sâu vấn đề bản chất người trong triết học Mác – Lênin sau này, đặc biệt là tinh thần nhân văn hay tính nhân bản, lấy con người làm trung tâm của nghiên cứu triết học. 2. Tình hình nghiên cứu đề tài Triết học cổ điển Đức là tiền đề lý luận trực tiếp của triết học Mác, nên từ lâu đã được quan tâm và nghiên cứu khá đầy đủ và cũng đã có những luận giải thỏa đáng của các nhà nghiên cứu và giảng dạy triết học Mác – Lênin. Trong số các tác phẩm chuyên khảo về triết học phương Tây, cũng như sách biên soạn với tính chất đại cương, tham khảo có thể đề cập đến như: Bùi Đăng Duy, Lịch sử triết học, t.3, Nxb. Chính trị quốc gia, Hà Nội, 2000; Nguyễn Hữu Vui, Lịch sử triết học, Nxb. Chính trị quốc gia, Hà Nội, 1998; và một số bài viết liên quan khác trên đã đăng tải trên các tạp chí: Triết học, Giáo dục lý luận, Nghiên cứu con người… 3. Mục đích và nhiệm vụ của đề tài Bài tiểu luận trình bày một cách khái quát và nhằm hệ thống lại nội dung tư tưởng của L.Feuerbach về vấn đề bản chất con người, chỉ ra bước tiến tư tưởng của ông trong lịch sử triết học khi giải quyết một trong những câu hỏi được đặt ra xuyên suốt qua các thời kỳ phát triển của xã hội loài người. Để thực hiện được mục đích nêu trên, bài viết đặt ra những nhiệm vụ sau: - Tìm hiểu bối cảnh lịch sử và những tiền đề lý luận của triết học cổ điển Đức nói chung. - Qua đó, phân tích tư tưởng của L.Feuerbach về bản chất con người, trên cơ sở đối chiếu với một số quan điểm khác, và qua những nhận định của C.Mác va Ph.Ăngghen. - Đánh giá sơ nét và rút ra nhận xét chung. 4. Phương pháp nghiên cứu Người viết sử dụng phương pháp luận của chủ nghĩa duy vật lịch sử và chủ nghĩa duy vật biện chứng; kết hợp với những phương pháp khác như: phân tích – tổng hợp; quy nạp – diễn dịch; logic – lịch sử,…để nghiên cứu và làm sáng tỏ những vấn đề đặt ra. 5. Ý nghĩa khoa học và giá trị thực tiễn của đề tài Triết học duy vật nhân bản của L.Feuerbach là một trong những tiền đề lý luận của chủ nghĩa Mác. Do đó, nghiên cứu triết học nhân bản của L.Feuerbach có ý nghĩa quan trọng trong quá trình tìm hiểu khái quát tư tưởng triết học nhân loại về bản chất con người. Tìm hiểu triết học nhân bản của L.Feuerbach – làm rõ những luận điểm cơ bản của ông, góp phần hiểu sâu sắc hơn quan niệm về con người của triết học Mác – một học thuyết về bản chất con người được xây dựng trên nền tảng duy vật lịch sử. Quán triệt quan điểm này sẽ tạo nên cơ sở lý luận cho hoạt động thực tiễn trong lĩnh vực quản lý và giáo dục con người, cải tạo con người từ những mối quan hệ mang tính xã hội của nó. 6. Kết cấu của đề tài Ngoài phần Mở đầu, Kết luận và Tài liệu tham khảo, bài tiểu luận được kết cấu thành 2 chương. CHƯƠNG 1 TIỀN ĐỀ THỰC TIỄN VÀ TIỀN ĐỀ LÝ LUẬN CỦA TRIẾT HỌC CỔ ĐIỂN ĐỨC 1.1. Tieàn ñeà thöïc tieãn xaõ hoäi cuûa trieát hoïc coå ñieån Ñöùc Ñeå giaûi thích ñuùng tieàn ñeà thöïc tieãn cuûa söï ra ñôøi cuûa trieát hoïc coå ñieån Ñöùc, caàn tính ñeán söï laïc haäu cuûa nöôùc Ñöùc nöûa sau theá kyû XVIII – nöûa ñaàu theá kyû XIX, ñoàng thôøi nhìn nhaän nöôùc Ñöùc nhö moät maét xích cuûa heä thoáng phaùt trieån tö baûn chuû nghóa, nghóa laø nhìn nhaän noù trong moái quan heä vôùi theá giôùi xung quanh, ñeå thaáy ñöôïc ñaâu laø ñaëc tröng rieâng, ñaâu laø tính phoå bieán, bieåu hieän trong caùc hoïc thuyeát trieát hoïc Ñöùc. Quaû vaäy, töø trieát hoïc “pheâ phaùn” cuûa Kant, chuû nghóa duy taâm chuû quan cuûa Fichte, ñeán chuû nghóa duy taâm bieän chöùng Hegel vaø chuû nghóa duy vaät nhaân baûn Feuerbach, moái quan heä giöõa caùi ñaëc thuø vaø caùi phoå bieán ñaõ laøm neân dieän maïo cuûa moät neàn trieát hoïc ôû buoåi giao thôøi giöõa hai kyû nguyeân lôùn cuûa söï vaän ñoäng tri thöùc trieát hoïc. Trieát hoïc coå ñieån Ñöùc laø heä tö töôûng cuûa giai caáp tö saûn Ñöùc non treû, laø hình aûnh tinh thaàn cuûa nhöõng ngöôøi thò daân Ñöùc. Do chòu söï chi phoái cuûa nhöõng ñieàu kieän lòch söû – xaõ hoäi taïi Ñöùc maø vaøo ñeâm tröôùc cuûa nhöõng chuyeån bieán caùch maïng giai caáp tö saûn Ñöùc toû ra khoâng caáp tieán nhö giai caáp tö saûn Anh vaø Phaùp. Söï non yeáu cuûa giai caáp tö saûn Ñöùc daãn caùc nhaø tö töôûng ñeán choã taïo ra heä thoáng duy taâm toång hôïp nhaát, coøn trong quan heä vôùi traät töï chính trò – xaõ hoäi thì daãn tôùi quan ñieåm dung hoøa vôùi caùi ñang toàn taïi, töùc neàn quaân chuû. So saùnh caùc nhaø tö töôûng Ñöùc vaø Phaùp, Ph.AÊngghen vieát : Cuõng gioáng nhö ôû Phaùp hoài theá kyû XVIII, caùch maïng trieát hoïc ôû Ñöùc hoài theá kyû XIX cuõng ñi tröôùc cuoäc caùch maïng chính trò. Nhöng hai cuoäc caùch maïng trieát hoïc aáy khaùc nhau bieát chöøng naøo! Ngöôøi Phaùp ñaáu tranh coâng khai choáng toaøn boä khoa hoïc quan phöông, choáng giaùo hoäi vaø choáng ngay caû nhaø nöôùc nöõa; caùc taùc phaåm cuûa hoï ñöôïc in ôû ngoaøi bieân giôùi, ôû Haø Lan hay ôû Anh, coøn baûn thaân hoï thöôøng xuyùt bò giam vaøo nguïc Bastille. Traùi laïi, ngöôøi Ñöùc laïi laø nhöõng giaùo sö, nhöõng nhaø giaùo do nhaø nöôùc boå nhieäm ñeå giaùo duïc thanh nieân; taùc phaåm cuûa hoï ñöôïc thöøa nhaän laø saùch giaùo khoa vaø caùi heä thoáng hoaøn taát cuûa toaøn boä söï phaùt trieån, töùc laø heä thoáng Hegel, thaäm chí ñaõ ñöôïc naâng coù theå noùi laø leân ñòa vò trieát hoïc nhaø nöôùc cuûa vöông quoác Phoå” (2, tr. 391 – 392). Tuy vaäy, söï khaùc nhau naøy cuõng chæ noùi leân ñöôïc ñaëc tröng cuûa giai caáp tö saûn ôû hai nöôùc chaâu AÂu. Caàn phaân tích noù ôû bình dieän roäng hôn, nghóa laø xem xeùt nöôùc Ñöùc nhö giai ñoaïn phaùt trieån muoän cuûa chuû nghóa tö baûn Taây AÂu, tieáp sau giai ñoaïn Haø Lan (1566 – 1609), giai ñoaïn Anh (1640 – 1650), giai ñoaïn Phaùp (1789 – 1794), giai ñoaïn Ñöùc (1848 – 1849). Chia giai ñoaïn döïa vaøo caùc döõ lieäu lòch söû, theo trình töï caùc cuoäc caùch maïng tö saûn, nhaèm chöùng minh raèng nhöõng cuoäc caùch maïng aáy laø hieän töôïng phoå bieán toaøn chaâu AÂu, chöù khoâng ñôn thuaàn mang tính chaát daân toäc chaät heïp, bôûi leõ, chuùng coù ñieåm trung taâm vaø coù söùc lan toûa vöôït qua bieân giôùi moãi quoác gia, trôû thaønh caùc ñieåm moác ghi daáu lòch söû phaùt trieån cuûa chaâu AÂu noùi rieâng, toaøn nhaân loaïi noùi chung. Nhìn nhaän nöôùc Ñöùc nhö moät maéc xích trong heä thoáng phaùt trieån quan heä saûn xuaát tö baûn chuû nghóa taïo cô sôû ñeå ñaùnh giaù trieát hoïc cuûa noù moät caùch hôïp lyù. Trieát hoïc coå ñieån Ñöùc, töø Kant ñeán Hegel, laø trieát hoïc duy taâm; ñoù laø ñaëc tröng rieâng coù cuûa noù, phaân bieät vôùi trieát hoïc Anh, Phaùp ôû thôøi ñieåm töông töï. Coøn neáu tính ñeán caùi chung, thì pheùp bieän chöùng laïi laø söï theå hieän taát yeáu caùi chung cuûa thôøi ñaïi, trong ñoù quy luaät keá thöøa caùc giaù trò vaên hoùa chieám vò trí chuû ñaïo. Ñöùc theá kyû XVIII laø moät trong nhöõng nöôùc laïc haäu baäc nhaát chaâu AÂu, cuoäïc chieán tranh Ba möôi naêm (1618 – 1648) vôùi nöôùc laùng gieàng ñaõ laøm tieâu hao sinh löïc cuûa noù. Suoát thôøi gian daøi nöôùc Ñöùc naèm trong tình traïng trì treä, baûo thuû, bò chia naêm xeû baûy bôûi naïn caùt cöù. Boä maùy nhaø nöôùc cuûa cheá ñoä quaân chuû toû ra haø khaéc, nhöng keùm naêng ñoäng vaø heát söùc quan lieâu, ñaøn aùp tö töôûng töï do vaø daân chuû. Song quy luaät phaùt trieån cuûa tri thöùc trieát hoïc cho thaáy raèng chính khi trong ñôøi soáng xaõ hoäi vaø sinh hoaït tinh thaàn naûy sinh nhöõng tình huoáng coù vaán ñeà, ñoøi hoûi phaûi giaûi quyeát, thì khi aáy, tuøy thuoäc vaøo ñieàu kieän cuï theå, vaøo khaû naêng chuû quan cuûa tö duy con ngöôøi, truyeàn thoáng vaên hoùa, maø xuaát hieän haøng loaït phöông aùn khaùc nhau nhaèm giaûi quyeát chuùng. Nöôùc Ñöùc nöûa sau theá lyû XVIII hoäi ñuû caùc ñaëc ñieåm aáy. Hôn nöõa giai caáp tö saûn Ñöùc sinh sau ñeû muoän ñaõ bieát tieáp thu kinh nghieäm cuûa caùc daân toäc ñi tröôùc, keát thöøa coù choïn loïc vaø phaùt trieån chuùng trong ñieàu kieän cuûa mình, baát chaáp tình traïng trì treä cuûa hieän thöïc vaät chaát. Tính vöôït tröôùc cuûa tri thöc, tö töôûng chính laø ôû ñaây. Vaäy laø treân baûn ñồ Taây AÂu luùc ñoù xuaát hieän ba cöôøng quoác vôùi ba theá maïnh khaùc nhau: nöôùc Anh vôùi öu theá vöôït troäi veà kinh teá, nöôùc Phaùp ñöôïc xem laø dieãn ñaøn caùc tö töôûng vaø phong traøo chính trò, nöôùc Ñöùc vôùi cuoäc caùch maïng trong lónh vöïc lyù trí. ÔÛ goùc ñoä lyù luaän, queâ höông cuûa kinh teá chính trò hoïc coå ñieån laø Anh, nôi buøng noå maïnh meõ caùc hoïc thuyeát xaõ hoäi, trong ñoù coù hoïc thuyeát xaõ hoäi chuû nghóa khoâng töôûng, laø Phaùp, coøn söï keát thuùc vinh quang toaøn boä truyeàn thoáng coå ñieån trong trieát hoïc phöông Taây coù theå tìm thaáy taïi Ñöùc. Thaønh töïu röïc rôõ nhaát maø caùc nhaø duy taâm Ñöùc ñaït ñöôïc laø pheùp bieän chöùng. Caâu hoûi ñaët ra laø neân xaùc ñònh pheùp bieän chöùng laø neùt rieâng cuûa trieát hoïc Ñöùc, hay laø caùi phoå bieán cuûa thôøi ñaïi, ñöôïc caùc nhaø tö töôûng kieät xuaát theå hieän moät caùch taøi tình trong hoïc thuyeát cuûa mình. Hieän thöïc cuûa nöôùc Ñöùc vaø boái caûnh cuûa thôøi ñaïi in ñaäm daáu aán cuûa mình trong cuoäc haønh trình tö töôûng cuûa caùc nhaø trieát hoïc, laøm noåi baät maâu thuaãn giöõa heä thoáng vaø phöông phaùp, thaäm chí giöõa caùc thôøi kyø khaùc nhau ôû cuøng moät nhaø trieát hoïc. Ñieåm qua nhöõng neùt chinh veà boái caûnh lòch söû cuûa söï ra ñôøi trieát hoïc coå ñieån Ñöc coù theå xaùc ñònh tieàn ñeà thöïc tieãn cuûa noù laø caùch maïng Phaùp vaø hieän thöïc nöôùc Ñöùc nöûa sau theá kyû XVIII – nöûa ñaàu theá kyû XIX. Caùch maïng Phaùp, söï hieän thöïc hoùa lyù töôûng cuûa caùc nhaø khai saùng, taùc ñoäng tích cöïc ñeán ñònh höôùng daân chuû, nhaân vaên trong trieát hoïc coå ñieån Ñöùc, khôi daäy tinh thaàn hoaøi nghi vaø pheâ phaùn ñoái vôùi chuû nghóa giaùo ñieàu vaø baûo thuû caû trong khoa hoïc laãn trong chính trò. C. Maùc xem trieát hoïc Kant laø lyù luaän Ñöùc cuûa caùch maïng Phaùp (1, tr.120). Trieát hoïc coå ñieån Ñöùc chaám döùt söï toàn taïi cuûa mình vaøo nhöõng naêm 40 cuûa theá kyû XIX, maëc duø ñaïi bieåu cuoái cuøng cuûa noù, Feuerbach, maát vaøo naêm 1872. Chöông “coå ñieån” cuûa trieát hoïc phöông Taây ñaõ keát thuùc, nhö döï baùo cuûa Hegel veà söï thay theá taát yeáu caùc hoïc thuyeát trieát hoïc trong lòch söû phaùt trieån cuûa mình. Là một phần của văn hóa cổ điển, sự kết thúc của triết học cổ điển trùng hợp với sự kết thúc của văn hóa cổ điển. Thật vậy, sau thời kỳ phát triển rực rỡ, các lĩnh vực sáng tạo đã chuyển sang chương mới. Ta có thể nhận thấy điều này trong văn chương, nghệ thuật (âm nhạc, hội họa…), trong phương thức tiếp cận và giải quyết các vấn đề do cuộc sống đặt ra. Chủ nghĩa phổ quát được thay thế bởi tính cá biệt hóa ngày càng sâu sắc. 1.2. Tieàn ñeà lyù luaän cuûa trieát hoïc coå ñieån Ñöùc Moät laàn nöõa coù theå nhaän thaáy daáu aán cuûa trieát hoïc Khai saùng vaø chuû nghóa duy vaät Phaùp theá kyû XVIII, nhöõng gôïi môû khoa hoïc ngay trong phöông phaùp tö duy sieâu hình theá kyû XVII – XVIII ôû Anh, Phaùp, Ñöùc. Noùi nhö theá coù maâu thuaãn khoâng? Hoaøn toaøn khoâng. Phöông phaùp tö duy cuûa Sieâu hình hoïc thôøi tröôùc coù yù nghóa caùch maïng to lôùn trong cuoäc ñaáu tranh choáng trieát hoïc kinh vieän, môû roäng hôn nöõa con ñöôøng höôùng tôùi chaân lyù, khaúng ñònh quyeàn löïc cuûa con ngöôøi. Neáu khoâng coù phöông phaùp tö duy sieâu hình nhö ñieàu kieän cho söï hình thaønh phöông phaùp môùi, thay theá noù, thì cuõng khoâng theå noùi ñeán quy luaät keá thöøa, phaùt trieån tri thöùc, cuõng nhö nhöõng baøi hoïc do quaù khöù ñeå laïi cho caùc theá heä nhaân loaïi. Söï keát thuùc phöông phaùp tö duy sieâu hình cuõng laø söï baét ñaàu cuûa phöông phaùp bieän chöùng. Trieát hoïc coå ñieån Ñöùc thöïc hieän söï toång keát lòch söû veà trieát hoïc thôøi tröôùc, vaø, treân neàn chung cuûa nhöõng chuyeån bieán taát yeáu trong ñôøi soáng xaõ hoäi vaø lónh vöïc nhaän thöùc, noù ñöa ra phöông phaùp tö duy môùi phuø hôïp hôn. Töông töï nhö vaäy ñoái vôùi chuû nghóa duy vaät, maø Feuerbach laø hieän töôïng ñieån hình. Chuû nghóa duy vaät Feuerbach keát hôïp vôùi thuyeát nhaân baûn, laáy con ngöôøi laøm ñieåm xuaát phaùt vaø neàn taûng, nhaèm khaéc phuïc phaàn naøo tính chaát phieán dieän trong lyù luaän veà con ngöôøi cuûa theá kyû tröôùc. Hegel ñöa chuû nghóa duy taâm leân trình ñoä chuû nghóa duy taâm tuyeät ñoái, coøn Feuerbach laïi laáy töï nhieân vaø con ngöôøi – saûn phaåm hoaøn thieän nhaát cuûa noù – laøm ñoái töôïng chuû yeáu, loaïi boû Thöôïng ñeá ra khoûi söï quan taâm của trieát hoïc. Trieát hoïc coå ñieån Ñöùc laø söï phaùt trieån caùc thaùi cöïc khaùc nhau veà theá giôùi quan ñeán giôùi haïn cho pheùp cuûa chuùng, tröôùc khi dieãn ra quaù trình phi coå ñieån hoùa tö duy. CHƯƠNG 2 QUAN NIEÄM VEÀ CON NGÖÔØI TRONG TRIEÁT HOÏC L. FEUERBACH 2.1. Về caûi caùch trieát hoïc của L. Feuerbach Trong soá caùc nhaø trieát hoïc coå ñieån Ñöùc, L.Feuerbach laø moät chaân dung ñaëc bieät. Trieát hoïc cuûa oâng ñöôïc goïi laø chuû nghóa duy vaät nhaân baûn, vì ôû ñoù coù söï keát hôïp giöõa chuû nghóa duy vaät vaø thuyeát nhaân baûn, laø hoïc thuyeát laáy con ngöôøi laøm nền taûng, ñoái töôïng nghieân cöùu chuû yeáu. Trong Cöông lónh caûi caùch cuûa mình Feuerbach nhaán maïnh: Thoâng qua con ngöôøi ñöa taát caû nhöõng gì sieâu nhieân veà vôùi töï nhieân, vaø thoâng qua töï nhieân ñöa taát caû nhöõng gì sieâu nhaân veà vôùi con ngöôøi. Nhö vaäy, khaùc vôùi Kant vaø Hegel, Feuerbach loaïi boû Thöôïng ñeá ra khoûi ñoái töôïng nghieân cöùu, chæ coøn laïi töï nhieân vaø con ngöôøi – boä phaän öu tuù, hoaøn thieän nhaát cuûa noù. Vôùi tinh thaàn caûi caùch ñoù, Feuerbach töøng böôùc khoâi phuïc truyeàn thoáng trieát hoïc töï nhieân cuûa chuû nghóa duy vaät theá kyû tröôùc. Feuerbach pheâ phaùn nhöõng cô sôû cuûa chuû nghóa duy taâm Hegel, xem ñoù laø thöù trieát hoïc tö bieän, hoïc thuyeát cuûa tö duy thuaàn tuùy (taùc phaåm “Goùp phaàn pheâ phaùn trieát hoïc Hegel”, naêm 1839). OÂng pheâ phaùn caû Kytoâ giaùo töø thöïc teá sinh hoaït toân giaùo cuûa thôøi ñaïi mình, ñoàng thôøi vaïch ra moái lieân heä giöõa toân giaùo vôùi chuû nghóa duy taâm Hegel nhö “chuû nghóa duy taâm treân trôøi “ vôùi “chuû nghóa duy taâm döôùi maët ñaát”. Trong quaù trình pheâ phaùn toân giaùo, ñuùng hôn, cô sôû taâm lyù vaø heä quaû ñaïo ñöùc cuûa toân giaùo, Feuerbach neâu ra yù töôûng veà “toân giaùo khoâng coù Chuùa”, laáy tình yeâu nhaân loaïi laøm cöùu caùnh. Döôùi aûnh höôûng cuûa Ñaïi caùch maïng Phaùp, Feuerbach ñeà cao khaùt voïng töï do vaø daân chuû, moâ hình xaõ hoäi coâng daân vaø nhaø nöôùc phaùp quyeàn. Tuy nhieân, oâng khoâng tham gia vaøo nhöõng chuyeån bieán chính trò ñang dieãn ra taïi Ñöùc. Töø sau 1841, Feuerbach baét ñaàu cuoäc soáng aån daät taïi moät vuøng queâ heûo laùnh. Feuerbach goïi trieát hoïc cuûa mính laø thuyeát nhaân baûn, vaø laäp luaän nhö sau: neáu chuùng ta xem vaán ñeà cô baûn cuûa trieát hoïc laø vaán ñeà quan heä giöõa toàn taïi vaø tö duy, thì caàn phaûi baét ñaàu töø con ngöôøi, vì chæ con ngöôøi môùi bieát tö duy. Trong khi tö duy veà theá giôùi, con ngöôøi cuõng ñoàng thôøi tö duy veà chính baûn thaân mình. Nhôø coù con ngöôøi maø nhöõng gì kyø vó nhaát cuûa töï nhieân ñöôïc boäc loä ra. 2.2. Triết học nhân bản – quan niệm về con người của L. Feuerbach Quan nieäm veà con ngöôøi ñaõ phaùt sinh vaø toàn taïi töø khi trieát hoïc môùi hình thaønh, nhöng phaûi ñôïi ñeán cuoái theá kyû XIX, khi xuaát hieän heä thoáng trieát hoïc pheâ phaùn cuûa nhaø trieát hoïc coå ñieån Ñöùc, I.Kant (1724- 1804) thì caùc quan nieäm ñoù môùi ñöôïc heä thoáng hoùa vaø trình baøy döôùi daïng moät hoïc thuyeát trieát hoïc vôùi teân goïi laø chuû nghóa nhaân baûn. Tieáp thu nhöõng giaù trò tö töôûng trong nhaân baûn hoïc cuûa Kant, ñoàng thôøi döïa treân nhöõng thaønh töïu môùi cuûa khoa hoïc töï nhieân ñöông thôøi, L. Feuerbach (1804-1872) coù tham voïng vöôn tôùi vieäc thieát laäp moät neàn trieát hoïc môùi - trieát hoïc töông lai, laáy con ngöôøi vaø ñôøi soáng taâm - sinh lyù cuûa noù laøm ñoái töôïng nghieân cöùu cô baûn. Trieát hoïc môùi - Feuerbach vieát: “Bieán con ngöôøi, keå caû giôùi töï nhieân vôùi tö caùch laø neàn taûng cuûa con ngöôøi, thaønh ñoái töôïng duy nhaát, phoå bieán, cao nhaát cuûa trieát hoïc, do ñoù cuõng bieán nhaân baûn hoïc, keå caû sinh lyù hoïc thaønh khoa hoïc phoå quaùt”. Neàn trieát hoïc môùi maø Feuerbach ñeà caäp ñeán ôû ñaây laø trieát hoïc phaûn aùnh chaân lyù cuûa thôøi ñaïi, noù ñaët ra vaø lyù giaûi nhöõng vaán ñeà xaõ hoäi ñöông thôøi maø chuû nghóa duy vaät hay chuû nghóa duy taâm tröôùc oâng ñeàu baát löïc: “Chaân lyù khoâng phaûi laø chuû nghóa duy vaät hay chuû nghóa duy taâm, khoâng phaûi laø sinh lyù hoïc hay taâm lyù hoïc. Chaân lyù laø nhaân baûn hoïc”. Theo Feuerbach, trieát hoïc môùi hay trieát hoïc töông lai seõ khaéc phuïc ñöôïc söï khaùc bieät cuûa mình ñoái vôùi toân giaùo, seõ khoâng coøn laø thöù trieát hoïc nhaän thöùc tö bieän, maø trôû thaønh nhaân baûn hoïc - moät hoïc thuyeát toaøn dieän veà con ngöôøi, veà moái quan heä cuûa noù vôùi theá giôùi. Trong trieát hoïc môùi (trieát hoïc nhaân baûn), hình aûnh con ngöôøi seõ ñöôïc trình baøy caû treân cô sôû cuûa caùc döõ lieäu khoa hoïc cuõng nhö treân cô sôû cuûa hoïc thuyeát veà Chuùa. Con ngöôøi trong nhaân baûn hoïc khoâng chæ ñöôïc hieåu nhö laø moät boä phaän cuûa giôùi töï nhieân maø coøn laø moät sinh theå töï nhieân toaøn naêng. Trieát hoïc môùi coù söùc maïnh truy tìm lôøi giaûi ñaùp hieän thöïc ñeå giaûi quyeát moái quan heä giöõa tö duy vaø toàn taïi. Trieát hoïc cuõ laø heä thoáng trieát hoïc gaén lieàn vôùi thaàn hoïc, chöùng minh cho söï toàn taïi hôïp lyù cuûa Chuùa trôøi, coøn trieát hoïc môùi keát hôïp chaët cheõ vôùi khoa hoïc töï nhieân, thöïc hieän söù meänh cao caû cuûa mình laø giuùp con ngöôøi: 1) nhaän dieän chính mình nhö moät boä phaän, nhö laø con ñeû cuûa giôùi töï nhieân, 2) nhaän ra chaân giaù trò cuûa cuoäc soáng, 3) nhaèm noã löïc phaán ñaáu cho haïnh phuùc ngay trong theá giôùi traàn gian. Vaø ñeå thöïc hieän ñöôïc söù meänh lòch söû thieâng lieâng ñoù thì “trieát hoïc caàn thieát phaûi lieân heä chaët cheõ vôùi khoa hoïc töï nhieân coøn khoa hoïc töï nhieân phaûi lieân heä chaët cheõ vôùi trieát hoïc”. Voán laø ngöôøi coù tö töôûng caùch taân, Feuerbach mô tôùi vieäc thieát keá nhöõng ñoà aùn cho vieäc caûi caùch trieát hoïc vaø oâng thöïc söï ñaõ laøm nhö vaäy trong 2 taùc phaåm: Nhöõng luaän ñieåm döï thaûo cho cuoäc caûi caùch trieát hoïc (1842), Nhöõng luaän ñeà cô baûn cuûa trieát hoïc töông lai (1843). Trong caùc taùc phaåm ñoù oâng ñaõ khai môû moät höôùng ñi môùi cho caùc nhaø trieát hoïc haäu theá, ñoù laø truy tìm bí maät cuûa trieát hoïc ngay trong giôùi töï nhieân vaø con ngöôøi: “Haõy quan saùt giôùi töï nhieân vaø con ngöôøi, baïn seõ thaáy trong ñoù nhöõng bí maät cuûa trieát hoïc”. “Quan ñieåm cuûa toâi chæ coù theå bieåu ñaït trong hai töø: Giôùi töï nhieân vaø con ngöôøi”. Vôùi caùch ñaët vaán ñeà nhö vaäy, ngöôøi thieát keá ñoà aùn trieát hoïc môùi naøy ñi saâu vaøo vieäc nghieân cöùu baûn chaát con ngöôøi baét ñaàu töø vieäc truy tìm: 1) moái quan heä giöõa con ngöôøi vaø giôùi töï nhieân; 2) moái quan heä giöõa tö duy vaø toàn taïi; 3) moái quan heä giöõa ngöôøi vaø ngöôøi, ñeå roài töø ñoù oâng ñi ñeán keát luaän veà 4) moái quan heä giöõa ngöôøi vaø thaàn. Tieáp thu nhöõng thaønh töïu cuûa khoa hoïc töï nhieân treân neàn taûng cuûa chuû nghóa duy vaät nhaân baûn, Feuerbach cho raèng, con ngöôøi khoâng phaûi laø saûn phaåm cuûa Thöôïng ñeá nhö caùc nhaø thaàn hoïc quan nieäm, noù cuõng khoâng phaûi laø söï tha hoaù cuûa yù nieäm tuyeät ñoái nhö Heâgen noùi, maø laø saûn phaåm cuûa giôùi töï nhieân, oâng vieát: “Giôùi töï nhieân laø aùnh saùng, ñieän töø, töø tính, khoâng khí, nöôùc, löûa, ñaát, ñoäng vaät, thöïc vaät, laø con ngöôøi, bôûi vì con ngöôøi laø moät thöïc theå hoaït ñoäng thieáu töï chuû vaø voâ thöùc”. Nhö vaäy, söï phaùt sinh vaø toàn taïi cuûa con ngöôøi cuõng gioáng nhö söï phaùt sinh vaø toàn taïi cuûa cuûa caùc hieän töôïng töï nhieân khaùc, chæ coù ñieàu khaùc laø: con ngöôøi laø saûn phaåm tieán hoaù cao nhaát cuûa giôùi töï nhieân, laø moät sinh vaät baäc cao, coù tính vöôït troäi so vôùi caùc loaøi ñoäng vaät khaùc ôû ñôøi soáng tinh thaàn cuûa noù: “Söï khaùc bieät caên baûn giöõa loaøi ngöôøi vaø loaøi vaät laø gì? Caâu traû lôøi chung raát ñôn giaûn laø: ñoù laø söï khaùc nhau trong yù thöùc ñuùng vôùi nghóa chaân chính cuûa töø naøy... Bôûi yù thöùc theo nghóa chính xaùc chæ coù ôû choã, khi chuû theå coù khaû naêng nhaän thöùc ñöôïc loaøi cuûa mình, baûn chaát cuûa mình. Ñoäng vaät nhaän thöùc mình nhö moät caù theå, noù chæ laøm chuû ñöôïc quaù trình töï caûm giaùc maø thoâi, chöù khoâng phaûi nhö moät loaøi...Bôûi vaäy, ñoäng vaät soáng ñôn giaûn moät mình, coøn con ngöôøi soáng coù baïn. Ñôøi soáng noäi taâm cuûa con vaät hoaø ñoàng vôùi theá giôùi beân ngoaøi, coøn con ngöôøi soáng vôùi caû hai chieàu: noäi taâm vaø theá giôùi beân ngoaøi. Ñôøi soáng noäi taâm cuûa con ngöôøi lieân quan maät thieát vôùi loaøi vaø baûn chaát cuûa noù. Con ngöôøi suy nghó, baøn luaän vaø noùi vôùi chính mình”. Toaøn boä moái quan heä giöõa giôùi töï nhieân vaø con ngöôøi phaûn aùnh moái quan heä giöõa theá giôùi voâ cô vaø theá giôùi höõu cô, phaûn aùnh tieán trình tieán hoaù cuûa söï soáng, theo nghóa theá giôùi voâ cô laø tieàn ñeà, laø cô sôû neàn taûng cuûa moïi söï soáng noùi chung, cuûa ñôøi soáng con ngöôøi noùi rieâng. Con ngöôøi chæ coù theå toàn taïi trong giôùi töï nhieân, trong söï tieáp xuùc vôùi theá giôùi khaùch quan beân ngoaøi noù, vaø cuõng chính theá giôùi naøy quy ñònh söï toàn taïi vaø phaùt trieån cuûa caùc giaùc quan con ngöôøi chöù khoâng phaûi ngöôïc laïi nhö chuû nghóa duy taâm chuû quan khaúng ñònh. AÙnh saùng toàn taïi khoâng phaûi ñeå cho con maét nhìn, maø con maét toàn taïi bôûi vì coù aùnh saùng, töông töï nhö vaäy, khoâng khí toàn taïi khoâng phaûi ñeå cho con ngöôøi hít thôû maø con ngöôøi hít thôû bôûi vì coù khoâng khí, bôûi vì, neáu khoâng coù khoâng khí thì seõ khoâng coù söï soáng. Toàn taïi moät moái quan heä taát yeáu giöõa theá giôùi voâ cô vaø theá giôùi höõu cô. Moái quan heä qua laïi naøy chính laø cô sôû, laø baûn chaát cuûa söï soáng. Bôûi vaäy, chuùng ta khoâng coù caên cöù naøo ñeå giaû ñònh raèng, neáu nhö con ngöôøi coù nhieàu caûm giaùc hay nhieàu cô quan thì noù seõ hieåu bieát ñöôïc nhieàu thuoäc tính hay nhieàu söï vaät cuûa töï nhieân hôn... Con ngöôøi coù vöøa ñuû nhöõng giaùc quan caàn thieát ñeå caûm nhaän theá giôùi trong tính toaøn veïn vaø tính toång theå cuûa noù. Töø vieäc quan saùt hình theå beân ngoaøi cuûa con ngöôøi cho ñeán moïi hoaït ñoäng lao ñoäng saûn xuaát cuõng nhö hoaït ñoäng tinh thaàn cuûa noù, Feuerbach cho raèng, con ngöôøi laø moät sinh vaät coù hình theå vaät lyù - sinh lyù ôû trong khoâng gian vaø thôøi gian, nhôø vaäy noù coù naêng löïc quan saùt vaø suy nghó vöôït troäi so vôùi caùc loaøi sinh vaät khaùc. Baûn chaát con ngöôøi laø moät caùi gì ñoù thoáng nhaát toaøn veïn giöõa hai phöông dieän theå xaùc (toàn taïi) vaø tinh thaàn (tö duy). Söï thoáng nhaát toaøn veïn naøy ñaûm baûo cho con ngöôøi coù theå toàn taïi vaø phaùt trieån nhö moät sinh vaät cao nhaát, hoaøn thieän nhaát trong moïi sinh vaät hieän coù. Pheâ phaùn nhöõng quan ñieåm sai laàm cuûa chuû nghóa duy tâm vaø chuû nghóa nhò nguyeân trong vieäc taùch ñoâi theå xaùc vaø tinh thaàn, toàn taïi vaø tö duy, Feuerbach ñaõ thöøa nhaän moät caùch döùt khoaùt raèng quan heä thöïc söï cuûa toàn taïi ñoái vôùi tö duy laø toàn taïi - chuû theå, tö duy - thuoäc tính. Tö duy xuaát phaùt töø toàn taïi, chöù khoâng phaûi toàn taïi xuaát phaùt töø tö duy… Cô sôû cuûa toàn taïi naèm ngay trong toàn taïi chính laø caûm tính, laø nguyeân lyù trí tueä, laø söï taát yeáu vaø chaân lyù... Baûn chaát cuûa toàn taïi vôùi tö caùch moät toàn taïi chính laø baûn chaát cuûa giôùi töï nhieân. Feuerbach cuõng nhaän thaáy raèng, moãi con ngöôøi cuï theå baèng xöông baèng thòt ñang soáng vaø hoaït ñoäng laø nhöõng baèng chöùng sinh ñoäng veà söï thoáng nhaát giöõa theå xaùc vaø tinh thaàn, giöõa phöông dieän vaät lyù vaø p