Tiểu luận Xây dựng những tiêu chí cho việc phân nhóm các hệ thống pháp luật

MỤC LỤC A. LỜI MỞ ĐẦU 2 B. GIẢI QUYẾT VẤN ĐỀ 1. Sự thay đổi quan điểm trong cách lựa chọn tiêu chí phân nhóm các hệ thống pháp luật trên thế giới 2 2. Bình luận về hai cách phân nhóm tiêu biểu 2 a. Cách phân nhóm của René David 2 b. Cách phân nhóm của Konrad Zweigert và Hein Kotz 3 c. LỜI KẾT 5 D. TÀI LIỆU THAM KHẢO 5 A. LỜI MỞ ĐẦU Trên thế giới hiện nay có rất nhiều tiêu chí khác nhau để phân nhóm các hệ thống pháp luật. Căn cứ vào mục đích nghiên cứu của mình mà các học giả lựa chọn các tiêu chí phù hợp để phân nhóm các hệ thống pháp luật trên thế giới. B. GIẢI QUYẾT VẤN ĐỀ 1. Sự thay đổi quan điểm trong cách lựa chọn tiêu chí phân nhóm các hệ thống pháp luật trên thế giới. Trước đây, nhiều tác giả luật học so sánh đã cố tìm ra tiêu chí duy nhất (như tiêu chí hệ thống kinh tế, hệ thống chính trị...) để phân loại bởi họ cho rằng đó mới là biện pháp khoa học nhất VD: trong quá khứ các học giả đã căn cứ trên tiêu chí hệ thống kinh tế để phân nhóm các hệ thống PL trên thế giới. Sự bất hợp lý là ở chỗ xét về tiêu chí này thì Pháp và Anh có hệ thống kinh tế tương đối giống nhau nhưng hệ thông pháp luật của chúng lại không hề tương đồng, nếu như Anh coi trọng án lệ hơn thì Pháp lại coi trọng pháp luật thành văn hơn trong việc giải quyết các tranh chấp. Vì vậy thực tế là xu hướng chọn duy nhất 1 tiêu chí đang dần bị thay thế bới một xu hương quan điểm tiến bộ hơn. Hiện nay phần lớn các tác giả đều đồng ý rằng để việc phân chia có ý nghĩa thì cần dựa trên một vài tiêu chí khác nhau. Trên thực tế, có rất nhiều cách phân loại như: theo Konrad Zweigert và Hein Kotz, ông dựa vào tiêu chí lịch sử, tầng bậc và cách giải thích các nguồn luật, hệ tư tưởng pháp luật; Rene David phân loại dựa trên sự phối hợp của hai tiêu chí: tính chất kỹ thuật và nguyên tắc triết học, chính trị, kinh tế, loại hình xã hội; Constantinesco đề xuất một loạt “các yếu tố quyết định” như : những quyết định cơ bản của pháp luật đối với nền kinh tế, hệ tư tưởng chính thức, vai trò của Nhà nước trong xã hội, quyền dân sự cơ bản, vai trò của thẩm phán…; Sunberg tìm tòi cách phân loại dựa trên sự ảnh hưởng của từng hệ thống, mức độ pháp điển hóa, vị trí của cá nhân và lý luận định hướng sự phát triển của pháp luật… Mặc dù vậy, không thể khẳng định được rằng sử dụng bao nhiêu tiêu chí và phân chia các hệ thống pháp luật trên toàn thế giới thành bao nhiêu dòng họ pháp luật là chính xác. Việc phân loại dựa trên các tiêu chí nào cho phù hợp hoàn toàn phụ thuộc vào mục đích của việc nghiên cứu. 2. Bình luận về hai cách phân nhóm tiêu biểu. a. Cách phân nhóm của René David. * Réne David, một học giả người Pháp, đã kết hợp hai tiêu chí để phân nhóm HTPL, đó là kỹ thuật pháp lý và hệ tư tưởng. Dựa trên hai tiêu chí nói trên, Rene David đã phân chia các hệ thống pháp luật trên thế giới thành bốn dòng họ pháp luật:Hệ thống pháp luật La Mã - Đức ( Romano - Germanic ): thường được gọi là hệ thống pháp luật Châu Âu lục địa; Hệ thống pháp luật Anh Mỹ - common law;Hệ thống pháp luật Xã hội chủ nghĩa; Hệ thống luật dựa trên tôn giáo và các chính sách truyền thống khác (Luật hồi giáo, Luật Hindu, Luật của một số nước vùng Đông Á và pháp luật một số nước châu Phi). Về tiêu chí kỹ thuật pháp lý: Ông cho rằng giữa các hệ thống pháp luật khác nhau có sự khác biệt như: cùng một thuật ngữ pháp lý nhưng dẫn đến những cách hiểu khác nhau; Hệ thống thứ bậc các nguồn luật và các phương pháp của mỗi hệ thống pháp luật cũng khác nhau. Do đó theo ông, luật gia được đào tạo trong hệ thống pháp luật này khi hành nghề trong 1 hệ thống pháp luật khác gặp rất nhiều khó khăn. Theo đó thì một cách khái quát, dòng họ civil law và common law khác nhau cơ bản về kĩ thuật phân tích và áp dụng pháp luật (một bên áp dụng và giải thích các quy định của luật thành văn, bên còn lại thì giải quyết tranh chấp dựa vào việc lập luận theo các án lệ) . Như vậy tiêu chí này có thể cho phép chúng ta phân biệt các hệ thống pháp luật thuộc dòng họ civil law và các hệ thống pháp luật thuộc dòng họ common law nhưng lại chưa đủ để xác định dòng họ civil law với dòng họ pháp luật Xã hội chủ nghĩa. Về tiêu chí hệ tư tưởng:Theo R.David, hai hệ thống pháp luật cho dù có những điểm tương đồng về mặt kỹ thuật pháp lý và thuật ngữ nhưng không thể đựợc xem là thuộc vào cùng một dòng họ nếu chúng được xây dựng dựa vào nguyên tắc triết học, chính trị và kinh tế trái ngược và theo đuổi mục đích xây dựng những loại hình xã hội khác nhau. Đây chính là tiêu chí về hệ tư tưởng của ông được đề cập trong cuốn Major Legal System in the World Today (trang 20 - 21). Quan điểm của ông là: 2 tiêu chí trên nên được sử dụng kết hợp, không nên tách biệt để có thể xác định các dòng họ pháp luật một cách rõ ràng. * Một sự phát triển khác do David dự đoán là việc hệ thống pháp luật La Mã - Đức, hệ thống pháp luật Common Law sẽ kết hợp ngày càng gần nhau hơn và cuối cùng sẽ hợp thành hệ thống Common Law, luật Phương Tây “droit occidental” ( David,Essays Yntema tr56-64). Tuy nhiên, dự đoán này hiện nay vẫn chưa thành hiện thực vì mặc dù trên thế giới xu thế hợp tác, giao lưu trên tất cả các lĩnh vực, trong đó có lĩnh vực pháp luật khiến cho hai hệ thống pháp luật nói trên xích lại gần nhau nhưng thực chất chưa thể hòa hợp làm một. Cách phân chia nêu trên của David tỏ ra phù hợp với quan điểm sư phạm, với mối quan tâm và nhu cầu của phần đông các luật gia phương Tây. Người ta chủ yếu quan tâm tới các hệ thống pháp luật ở châu Âu và châu Mỹ. Trong khi đó các hệ thống pháp luật có nhiều đặc tính khác nhau như đạo Hồi và luật châu Phi lại bị gộp chung vào một nhóm.Xét theo quan điểm đó, cách phân chia của David hoàn toàn có thể chấp nhận về mặt phương pháp sư phạm. b. Cách phân nhóm của Konrad Zweigert và Hein Kotz. Zweigert và H. Kotz là hai học giả người Đức đưa ra tiêu chí hình thái pháp luật để phân nhóm pháp luật, bao gồm nhiều tiêu chí thành phần khác nhau như: Cơ sở và sự phát triển lịch sử của hệ thống pháp luật; Phương thức tư duy pháp lí nổi trội và đặc trưng; Các chế định pháp lí đặc thù; thứ bậc nguồn luật và cách thức giải thích nguồn luật; Hệ tư tưởng của hệ thống pháp luật. Việc đưa các tiêu chí bộ phận này vào trong một tiêu chí chung là hình thái pháp luật có thể hiểu đó là sự kết hợp nhiều tiêu chí khác nhau để phân nhóm các hệ thống pháp luật chứ không phải sử dụng một tiêu chí đơn lẻ. Với việc căn cứ vào nhiều tiêu chí cụ thể như trên, hai học giả đã phân nhóm các dòng họ pháp luật chi tiết hơn với sáu dòng họ: dòng họ pháp luật La Mã; dòng họ pháp luật Giécmanh; dòng họ pháp luật Bắc Âu; dòng họ Common Law; một số hệ thống pháp luật chịu ảnh hưởng của tôn giáo như luật Hồi giáo, luật Hindu và pháp luật của một số nước vùng Đông Á. Như vậy, thay vì phân thành một dòng họ PL thì với hệ tiêu chí này, Zweigert và H. Kotz đã chi tiết dòng họ Pl các nước thuộc địa châu Âu thành dòng họ PL La Mã, dòng họ PL Giécmanh, dòng họ PL Bắc Âu, căn cứ về mặt lịch sử phát triển. Cụ thể là: dòng họ PL La Mã và dòng họ Pl Giécmanh mặc dù bị ảnh hưởng bởi luật La Mã nhưng sự ảnh hưởng của luật La Mã đối với pháp luật Đức khác hẳn sự ảnh hưởng đối với PL Pháp và Ý.Ngoài ra, đây cũng là căn cứ để xác định pháp luật các nước Bắc Âu được xếp vào nhóm riêng biệt khác với dòng họ pháp luật Giécmanh và dòng họ pháp luật La Mã. Xét tiêu chí nguồn luật, tiêu chí này có thể được sử dụng để phân biệt nguồn của dòng họ pháp luật Hồi giáo và pháp luật Hindu với các hệ thống pháp luật thuộc dòng họ common law, dòng họ civil law và dòng họ pháp luật XHCN. Nếu phân tích cụ thể về cách thức sử dụng các nguồn luật cũng như tầm quan trọng của các nguồn luật này, chúng ta sẽ thấy được sự khác biệt giữa các nước thuộc dòng họ civil law và common law. Các nước thuộc dòng họ common law như Anh, Mỹ,Australia tuy vẫn tôn trọng truyền thống sử dụng án lệ nhưng vai trò của luật thành văn cũng đã bắt đầu được đánh giá một cách đúng đắn hơn. Ngược lại, các nước thuộc dòng họ civil law, tuy một số các phán quyết của họ đã được sử dụng làm nguồn của pháp luật (vd như: một số trường hợp cụ thể các thẩm phán ở toà án cấp dưới đã sử dụng phán quyết của toá án cấp trên để tham khảo để giải quyết các tranh chấp). Song trong ý thức của các thẩm phán, họ thường không thừa nhận vai trò tạo ra pháp luật của mình. Vì thế, luật thành văn trong hệ thống pháp luật thuộc dòng họ civil law vẫn chiếm ưu thế. Có thể thấy cách phân nhóm của Zweigert và H.Kotz khá hợp lý, cụ thể và dễ tiếp cận song có lẽ việc sắp xếp các dòng họ pháp luật của R. David thường được nhắc tới hơn. Tuy nhiên, dù được sắp xếp không giống nhau với tiêu chí phân loại khác nhau nhưng trong những tác phẩm nổi tiếng của mình các ông đều đề cập đầy đủ tới các yếu tố quan trọng của hệ thống pháp luật. C. LỜI KẾT Mặc dù các học giả trên thế giới đã và đang cố gắng xây dựng những tiêu chí cho việc phân nhóm các hệ thống pháp luật thành các dòng họ pháp luật khác nhau, tuy nhiên, kết quả của việc phân nhóm lại có những điểm khá tương đồng. Vì vậy, mặc dù sử dụng nhiều tiêu chí khác nhau, các dòng họ pháp luật được xác định vẫn rất quen thuộc đối với các nhà luật học là dòng họ common law, dòng họ civil law và dòng họ pháp luật XHCN và một số nhóm pháp luật khác gắn với các nhóm tôn giáo khác nhau là luật Hồi giáo, luật Hindu. Trong xu thế hiện nay chúng ta có thể dự đoán rằng HTPL các nước XHCN sau khi phe XHCN tan rã có xu hướng nghiêng về dòng họ civil law hơn bởi sự coi trọng pháp điển hóa của các nước này. D. TÀI LIỆU THAM KHẢO 1. Trường Đại học Luật Hà Nội, Giáo trình luật so sánh, Nxb. Công an nhân dân, Hà Nội,2008; 2. Michael Bogdan, Luật so sánh (Bản tiếng Việt), Nxb. Kluwer, Norstedts Juridik, Tano,2002; 3. René David, Những hệ thống pháp luật chính trong thế giới đương đại, Nxb. TP Hồ Chí Minh, 2003; 4. Võ Khánh Vinh, Giáo trình luật học so sánh, Đại học Huế, NXB Công an Nhân dân, Hà Nội, 2002.