Tiểu luận Nâng cao vai trò của gia đình trong việc giáo dục thế hệ trẻ ở nước ta hiện nay

Phần mở đầu Sau nhiều năm đổi mới, đất nước ta hiện nay đang đẩy nhanh nhịp độ tăng trưởng kinh tế, ổn định chính trị xã hội, đẩy mạnh công nghiệp hóa, hiện đại hóa, vì mục tiêu dân giàu nước mạnh, xã hội công bằng dân chủ, văn minh. Trong xu thế chuyển biến đó, con người được khẳng định vừa là động lực, vừa là mục tiêu của sự phát triển. Ngay từ khi sinh ra, dù muốn hay không, cuộc sống của mỗi người thường bắt đầu diễn ra trong phạm vi gia đình. Gia đình là cơ sở xã hội đầu tiên của mỗi cá nhân, là tế bào hợp thành xã hội, và cũng là nơi giáo dục con người, giúp con người hòa nhập vào cuộc sống chung của nhân loại. Tuy không phải là thiết chế duy nhất có vai trò, trách nhiệm giáo dục đối với thế hệ trẻ, nhưng gia đình là môi trường giáo dục đầu tiên và có tầm quan trọng quyết định đến việc hình thành nhân cách của trẻ. Giáo dục nhà trường, xã hội chỉ phát huy một cách có hiệu quả khi lấy giáo dục gia đình làm cơ sở. Chủ tịch Hồ Chí Minh đã từng dạy: giáo dục trong nhà trường dù tốt đến mấy nhưng nếu thiếu giáo dục trong gia đình và ngoài xã hội thì kết quả cũng không hoàn toàn. ở Việt Nam, một đất nước với truyền thống giàu lòng nhân ái, thủy chung, trong tình nghĩa, chúng ta luôn đề cao vai trò của gia đình trong quan hệ nhà - làng - nước. Đặc biệt, giáo dục gia đình được các bậc cha mẹ rất chú ý quan tâm. Tuy nhiên, giáo dục gia đình cũng có những diễn biến tiêu cực, do sự tác động của môi trường xã hội, nhất là những năm gần đây, dưới tác động mặt trái của cơ chế thị trường, mọi người đua nhau làm kinh tế, đua nhau làm giàu mà nhiều khi quên mất những vấn đề vô cùng hệ trọng như việc giữ gìn nề nếp gia phong tốt đẹp, cũng như chăm lo đến quá trình dạy dỗ và học hành đầy đủ của con cái, đặc biệt là vấn đề giáo dục đạo đức cho thế hệ trẻ. Vì vậy hiệu quả của giáo dục gia đình còn thấp. Hiện nay, sự nghiệp công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước đã và đang đặt ra những yêu cầu bức thiết đối với sự nghiệp giáo dục nói chung và giáo dục gia đình nói riêng, nhằm tạo ra lớp người Việt Nam vừa cường tráng về thể chất, phong phú về tinh thần, trong sáng về đạo đức, đạt đến tầm cao về trí tuệ, đủ năng lực đưa nước ta hội nhập với văn minh nhân loại mà bản sắc dân tộc vẫn được giữ vững. Yêu cầu đó đặt ra cho sự nghiệp giáo dục trong đó có giáo dục gia đình phải không ngừng đổi mới và hoàn thiện. Vì vậy nghiên cứu vấn đề "Nâng cao vai trò của gia đình trong việc giáo dục thế hệ trẻ ở nước ta hiện nay" là việc làm có ý nghĩa lý luận và thực tiễn to lớn. Nội dung Chương 1 Gia đình và giáo dục gia đình đối với thế hệ trẻ 1.1. Gia đình và chức năng của gia đình 1.1.1. Khái niệm chung về gia đình Gia đình là một thể chế mang tính toàn cầu, nó tồn tại khắp nơi trên thế giới, với nhiều hình thức, cấu trúc khác nhau. Vì vậy dưới các góc độ nghiên cứu khoa học khác nhau về gia đình thì tất yếu sẽ có những định nghĩa khác nhau. EW Brurgess và H.S.Locke đã quan niệm về gia đình như sau: "Gia đình là một nhóm người, được thống nhất với nhau bởi những mối liên hệ, hôn nhân, huyết thống, hoặc nhận con nuôi, tạo thành một hộ duy nhất tác động qua lại và giao tiếp với nhau. Theo vai trò xã hội của riêng từng người, trong số họ là chồng, là vợ là mẹ và cha... Anh trai và em gái tạo thành một nền văn hóa chung" [2, tr. 14]. Dưới góc độ tâm lý học tác giả Ngô Công Hoàn đã đưa ra định nghĩa về gia đình: "Gia đình là một nhóm nhỏ xã hội, các thành viên trong nhóm có quan hệ gắn bó về hồn nhân, hoặc huyết thống, tâm sinh lý và cùng các giá trị vật chất, tinh thần, ổn định trong các thời điểm lịch sử nhất định" [9, tr. 8]. Trong tác phẩm "Hệ tư tưởng Đức". Khi luận chứng về những tiền đề điều kiện cho sự tồn tại của con người C.Mác và Ph.ăngghen đã cho rằng: "Hằng ngày tái tạo ra đời sống của bản thân mình, con người còn tạo ra những người khác, sinh sôi, nẩy nở. Đó là quan hệ giữa chồng và vợ, cha mẹ và con cái, đó là gia đình" [13, tr. 41]. Như vậy gia đình được tạo bởi hai mối quan hệ chủ yếu ở quan hệ hôn nhân (chồng vợ), quan hệ huyết thống (cha mẹ, con cái) và chức năng chính của gia đình là tái tạo ra con người. Hướng tới việc xây dựng gia đình bền vững tổ chức UNESCO của Liên hiệp quốc đã khẳng định: gia đình là một yếu tố tự nhiên và cơ bản, một đơn vị kinh tế của xã hội và UNESCO đã đưa ra định nghĩa về gia đình: "Gia đình là một nhóm người có quan hệ họ hàng, cùng sống chung, và có ngân sách chung" [14, tr. 268-269]. Quan hệ họ hàng, trước hết là nói đến quan hệ hôn nhân và quan hệ huyết thống. Ngoài những thành viên tạo nên quan hệ họ hàng, gia đình còn bao gồm một số thành viên khác cùng chung sống, các thành viên gắn bó với nhau về trách nhiệm và quyền lợi về mọi mặt. Đây là khái niệm rộng. Trong từ điển văn hóa gia đình đã định nghĩa: "Gia đình là thiết chế xã hội, dựa trên cơ sở sự kết hợp của những thành viên khác giới, thông qua hôn nhân để thực hiện được các chức năng sinh học. (sinh đẻ), kinh tế, văn hóa, xã hội... Khi gia đình đã có con, các thành viên được liên kết với nhau. Vừa bằng quan hệ hôn nhân, vừa bằng quan hệ huyết thống. Gia đình là một phạm trù lịch sử thay đổi cùng với sự thay đổi của xã hội" [ 4, tr. 27-28]. Như vậy khi nêu khái niệm "gia đình", các nhà nghiên cứu đã cố gắng đưa ra một khái niệm bao quát. Qua những định nghĩa trên, khi nói đến gia đình, thì điều đầu tiên và chủ yếu là nói đến một tập hợp người, cùng sống chung dưới một mái nhà và giữa họ có mối liên hệ với nhau bởi: Thứ nhất: quan hệ hôn nhân giữa vợ và chồng; thứ hai: quan hệ huyết thống giữa cha mẹ và con cái, giữa anh chị em ruột, giữa ông bà và các cháu; thứ ba: một số người được gia đình nuôi dưỡng gắn bó với nhau về trách nhiệm, nghĩa vụ và quyền lợi, được họ hàng, làng xóm ủng hộ, được pháp luật thừa nhận và bảo vệ. Trong đó hai mối quan hệ cơ bản nhất là quan hệ hôn nhân và huyết thống. 1.1.2. Chức năng giáo dục của gia đình Gia đình thực hiện những chức năng đặc biệt mà ngoài nó ra không có một thiết chế xã hội nào có thể thay thế được. Có thể kể một số chức năng chủ yếu sau: Thứ nhất: Chức năng tái sản xuất ra con người, tái tạo và bồi dưỡng sức lao động cho xã hội. Thứ hai: Chức năng kinh tế đảm bảo sự tồn tại và phát triển của gia đình. Thứ ba: Chức năng tổ chức đời sống gia đình Thứ tư: Chức năng bồi dưỡng giáo dục thế hệ con cái. Các chức năng của gia đình đều chịu ảnh hưởng theo những biến động thăng trầm của lịch sử. Trong mỗi giai đoạn lịch sử khác nhau thì vị trí vai trò của từng chức năng sẽ được xác định theo các mức độ khác nhau. Có những chức năng ở giai đoạn lịch sử này có thể bị mất đi hay thay đổi nhưng ở giai đoạn lịch sử khác thì lại được khôi phục bổ sung và phát triển. Ví dụ, trong xã hội phong kiến thì chức năng tổ chức đời sống gia đình (bao gồm cả tổ chức đời sống vật chất và tinh thần) của các thành viên trong gia đình rất hạn chế, có khi còn mất dần đi nhất là việc tổ chức đời sống tinh thần. Bởi gia đình ở thời kỳ này được xây dựng theo kiểu gia trưởng con cái hoàn toàn phải nghe theo và làm theo cha mẹ. Đến thời kỳ tư bản chủ nghĩa khi đời sống ngày càng nâng cao thì chức năng này ngày càng được quan tâm vì nó gắn với tự do cá nhân và giải phóng con người khỏi sự kìm hãm của xã hội phong kiến. Tuy nhiên, đối với chức năng tái sản xuất ra con người và chức năng giáo dục dù ở bất cứ giai đoạn lịch sử nào, nó cũng không bao giờ bị thay đổi hay mất đi. Vì một xã hội muốn tồn tại và phát triển thì không thể thiếu việc duy trì nòi giống và sự chuyển giao văn hóa từ thế hệ này sang thế hệ khác. Nhiệm vụ lịch sử giao cho các thế hệ trước phải giáo dục thế hệ sau biết kế thừa và phát huy những giá trị văn hóa tiến bộ của dân tộc và thế giới. Trong tất cả các con đường giáo dục thì giáo dục gia đình là con đường chuyển giao các giá trị văn hóa, đạo đức một cách nhanh nhất và hiệu quả nhất. Điều này nói lên vai trò và tầm quan trọng của giáo dục gia đình hay chức năng giáo dục của gia đình đối với con cái. Gia đình chính là trường học đầu tiên của mỗi cá nhân và cha mẹ là người thầy đầu tiên dạy cho con người những đức tính, tình cảm tốt đẹp, theo truyền thống văn hóa của dân tộc, sự hình thành phát triển, nhân cách của trẻ em, do nhiều yếu tố trong đó yếu tố giáo dục luôn đóng vai trò quyết định. Quá trình xã hội hóa con người cũng chính là biến thực thể tự nhiên thành thực thể xã hội, làm cho con người nhận thức và hành động theo yêu cầu phát triển xã hội. Trong quá trình đó, gia đình là tác nhân đầu tiên xã hội hóa con người, gây dựng thế hệ tương lai cho đất nước. Sinh ra một đứa con là phải nuôi nấng giáo dục. Sứ mệnh giáo dục của cha mẹ không giao phó và chuyển nhượng cho ai được. Vì cha mẹ là người gần gũi với con ngay từ khi nó ra đời. Do vậy, cha mẹ là người có đầy đủ uy quyền và nghị lực hơn ai hết trong việc giáo dục con cái. Chức năng giáo dục là chức năng chủ yếu của gia đình. Gia đình là cái nôi đầu tiên, là trường học đầu tiên của mỗi người. Đây là nơi con người hấp thụ những thói quen làm người đầu tiên, từ đi đứng, nói năng, khẩu vị ăn uống đến truyền thống đạo đức. Gia đình là mái trường để đào luyện con người thói quen lao động, là nơi truyền thụ những giá trị đạo đức truyền thống, hun đúc rèn luyện để hình thành nhân cách. Nhà sư phạm Xô viết Macarencô đã chứng minh rằng: những đức tính xã hội tốt đẹp của con người, được phát triển trong một gia đình tốt đẹp. Chính những gia đình đó tạo nên những người có phẩm chất đạo đức vững vàng, kiên định, cường tráng, khỏe mạnh về thân thể, phong phú về tâm hồn, giàu trí tuệ, biết vượt qua mọi khó khăn trong cuộc sống. Tuy nhiên, quá trình giáo dục đứa trẻ không phải chỉ do giáo dục gia đình quyết định, mà giáo dục gia đình có tác dụng đặt những viên gạch đầu tiên cho sự hình thành nhân cách, giúp tiếp thu có hiệu quả giáo dục nhà trường và xã hội. Trong nhiều năm qua Đảng ta đã nhận thức sâu sắc về vai trò quan trọng của gia đình trong giáo dục con người bảo tồn văn hóa truyền thống, chống tệ nạn xã hội... Gia đình tốt sẽ tạo nên những tế bào khỏe mạnh cho xã hội. Nói chuyện tại Hội nghị cán bộ thảo luận dự thảo hôn nhân và gia đình tháng 10/1959, Hồ Chí Minh đã chỉ rõ: rất quan tâm đến gia đình là đúng và nhiều gia đình cộng lại mới thành xã hội. Xã hội tốt thì gia đình cũng tốt, gia đình tốt thì xã hội mới tốt, hạt nhân của xã hội là gia đình. Chính vì vậy muốn xây dựng chủ nghĩa xã hội mà phải chú ý hạt nhân cho tốt. Từ khi đất nước đổi mới, Đảng ta đã có nhiều nghị quyết về xây dựng gia đình. Nghị quyết Đại hội Đảng lần thứ VI đã nói rõ: "Gia đình là tế bào của xã hội có vai trò rất quan trọng trong sự nghiệp xây dựng chế độ mới, nền kinh tế mới, con người mới. Đảng nhà nước và các đoàn thể quần chúng cần đề ra phương hướng chính sách và các biện pháp tổ chức thực hiện về xây dựng gia đình văn hóa mới, đảm bảo hạnh phúc gia đình" [5, tr. 95]. Nghị quyết Đại hội Đảng lần thứ VI cũng nhấn mạnh: "Xây dựng gai đình văn hóa mới có ý nghĩa quan trọng trong tình hình hiện nay. Góp phần phát triển lực lượng sản xuất, ổn định và cải thiện đời sống, thực hiện kế hoạch hóa dân số, giữ gìn và phát huy những truyền thống đạo đức, văn hóa tốt đẹp của dân tộc, nâng cao ý thức về nghĩa vụ gia đình đối với mọi người, hình thành nhân cách cao đẹp và nếp sống có văn hóa" [6, tr. 83]. Đến Đại hội Đảng lần thứ VIII, Nghị quyết đã chỉ rõ: "Xây dựng gia đình no ấm, bình đẳng, tiến bộ và hạnh phúc, làm cho gia đình thực sự là tế bào lành mạnh của xã hội, là tổ ấm của mọi người. Phát huy trách nhiệm của gia đình trong việc lưu truyền những giá trị văn hóa dân tộc từ thế hệ này sang thế hệ khác" [7, tr. 112]. Và gần đây nhất là Đại hội Đảng lần thứ IX (tháng 4/2001) đã viết: "Nâng cao trách nhiệm của gia đình trong việc xây dựng về bồi dưỡng các thành viên có lối sống văn hóa, làm cho gia đình thực sự là tổ ấm của mọi người, là tế bào lành mạnh của xã hội" [8, tr. 39]. Mặt khác, vấn đề gia đình không chỉ bó hẹp trong phạm vi mỗi nước, mà ngày nay trở thành mối quan tâm của toàn thế giới. Năm 1994 ủy ban văn hóa và giáo dục của Liên hợp quốc đã phát động "Năm quốc tế gia đình", Chính phủ ta đã hưởng ứng tích cực triển khai khắp cả nước kế hoạch chỉ đạo gia đình và đạt được kết quả rõ rệt. Ngày nay trong bối cảnh, sự phát triển kì diệu của khoa học công nghệ hiện đại, quá trình toàn cầu hóa về kinh tế đang diễn ra phức tạp, đặt loài người trước những cơ hội lớn, song không ít thách thức khó khăn. Hơn lúc nào hết gia đình Việt Nam phải thực hiện tốt vai trò giáo dục đối với thế hệ trẻ, góp phần đào tạo nguồn nhân lực cho xã hội, đáp ứng những yêu cầu của thời kỳ cách mạng mới. 1.2. Những nội dung chủ yếu của giáo dục gia đình đối với thế hệ trẻ 1.2.1. Giáo dục hành vi đạo đức Trong giáo dục gia đình, giáo dục đạo đức là nội dung quan trọng nhằm xây dựng ý thức đạo đức, bồi dưỡng tình cảm đạo đức, rèn luyện thói quen hành vi đạo đức. Giáo dục đạo đức trong gia đình hướng tới sự hình thành và phát triển nhân cách với những phẩm chất: lòng yêu Tổ quốc, yêu gia đình, lòng yêu thương con người trên kính, dưới nhường, khiêm tốn, trung thực, tự trọng và lòng dũng cảm... Trong giáo dục đạo đức, giáo dục đạo hiếu mà hạt nhân là tình thương, lòng kính trọng và sự phụng dưỡng ông bà, cha mẹ là một trong những nội dung quan trọng. Nếu một con người không có lòng hiếu thảo, nghĩa là không biết tôn kính chăm sóc ông bà, cha mẹ, những người ruột thịt đã có công sinh thành nuôi dưỡng, thì họ cũng không thể có tình cảm yêu thương cộng đồng, dân tộc, lòng nhân ái đối với con người ngày nay không chỉ ở nước ta, mà trên thế giới, thái độ và hành vi đúng, tốt, đẹp đối với người lớn tuổi, người già cả là tiêu chí của văn hóa, văn minh, phụng dưỡng, chăm sóc và kính trọng ông bà, cha mẹ là tiêu chuẩn của đạo đức con người, đòi hỏi thế hệ trẻ phải nhận thức và hành động đúng. Đạo đức trong gia đình, còn thể hiện trong quan hệ giữa anh chị em ruột thịt với nhau. Cha mẹ phải giáo dục ý thức trách nhiệm đùm bọc yêu thương, tương trợ giúp đỡ lẫn nhau, giữa anh chị em trong gia đình "môi hở răng lạnh, máu chảy ruột mềm" phải giáo dục cho trẻ lòng nhân ái. Giáo dục lòng nhân ái chính là giáo dục lòng yêu thương con người, yêu thương đồng loại. Sự khác biệt giữa loài người và loài động vật chính là ở khả năng thấu cảm và đồng cảm những tình cảm nhân bản, kinh nghiệm, tinh tế đặc biệt đó. Mặt khác, gia đình phải giáo dục cho trẻ tính khiêm tốn, không chủ quan ngạo mạn, cho mình là hay là biết hơn người, hành vi lễ phép trong giao tiếp với mọi người. Nó giúp cho con người học tập những điều hay ở người khác, có phong cách cư xử chu đáo, cẩn thận cung kính, không hấp tấp vội vàng, khoe khoang và sẽ được mọi người tin tưởng mến phục. Giáo dục tính chân thực cho trẻ cũng là vấn đề hết sức quan trọng. Con người có tính chân thực cũng chính là con người luôn tôn trọng nhân cách phẩm giá của mình, không để những người xung quanh coi thường và luôn giữ chữ tín. Như vậy giáo dục đạo đức cho thế hệ trẻ là một bộ phận quan trọng, có tính chất nền tảng của giáo dục gia đình, nhằm xây dựng ý thức đạo đức, bồi dưỡng tình thương, rèn luyện thói quen và hành vi đạo đức, đó là những phẩm chất quan trọng nhất của nhân cách con người. 1.2.2. Giáo dục thái độ và kỹ năng lao động Giáo dục lao động không chỉ để rèn thói quen lao động quí trọng thành quả lao động mà còn để phát triển ở trẻ lực và kỹ năng ở những lĩnh vực khác nhau. Lao động còn góp phần hình thành nhân cách, phát triển những tình cảm đạo đức và niềm tin của trẻ. Có thể nói giáo dục lao động đúng đắn ở gia đình là một điều kiện quan trọng để trẻ em phát triển toàn diện. Giáo dục trẻ thái độ tôn trọng đối với mọi lao động chân tay, tôn trọng và quí mến những người lao động, vì bất cứ một nghề nghiệp gì cũng cần thiết cho xã hội, có thái độ lao động tự giác, có thói quen lao động tự phục vụ từ đơn giản đến phức tạp; giáo dục cho trẻ thói quen giữ gìn, bảo quản, sắp xếp ngăn nắp đồ dùng cá nhân, giáo dục cho trẻ làm việc đến nơi đến chốn, giáo dục cho trẻ những kĩ năng lao động cụ thể. Song điều quan trọng là cha mẹ phải làm sao giáo dục cho trẻ thói quen lao động tự giác. Một nhà giáo dục lỗi lạc đã từng khẳng định rằng: Lao động tự giác là liều thần dược để nâng cao giá trị và nhân phẩm con người. Giáo dục cho trẻ biết quí trọng sản phẩm lao động giáo dục trẻ hoàn thiện lao động trí óc, để trẻ cảm thấy ý nghĩa và tầm quan trọng của lao động học tập. Điều này rất cần thiết để các em bước vào đời, giúp cho trẻ biết nỗ lực vươn lên đạt kết quả tốt. 1.2.3. Giáo dục thể chất và thẩm mỹ Cuộc đời của một con người có được khỏe mạnh, trường thọ hay không là kết quả của một quá trình biết gìn giữ chăm sóc, sự phát triển của cơ thể ngay từ tuổi ấu thơ cho đến lúc trưởng thành, cả giai đoạn trung niên cho tới khi về già. Nhưng có sự phát triển thể chất ở lứa tuổi thanh thiếu niên có một ý nghĩa rất đặc biệt có ảnh hưởng rất mạnh mẽ đến các giai đoạn sau của cuộc đời. Giáo dục thể chất cho trẻ ở trong gia đình trước hết các bậc cha mẹ phải quan tâm tới sự ăn uống, không ăn xô bồ, ăn uống phải có mức độ vừa phải, phải vệ sinh trước khi ăn, phải thể dục buổi sáng... xã hội càng văn minh tiến bộ, thì việc thưởng thức cái đẹp, thể hiện cái đẹp của con người ngày càng cao, nó trở thành một nhu cầu quan trọng trong đời sống hàng ngày. Nguồn gốc của cái đẹp là cuộc sống hiện thực xã hội với tính đa dạng phong phú của nó, con người có thể bắt gặp khắp nơi. Con người càng yêu cái đẹp bao nhiêu, thì càng căm ghét cái xấu xa bấy nhiêu, nhờ vậy con người trở thành thanh cao, có văn hóa. Con người tiếp thu cái đẹp đầu tiên chính là ở trong gia đình. Vai trò của gia đình là đặc biệt quan trọng trong giáo dục thẩm mĩ, những ấn tượng đầu tiên về cái đẹp của màu sắc, âm thanh, tiếng ru của mẹ, những cảm xúc sự âu yếm, vuốt ve... Có thể nói những mầm mống của cái đẹp được tiếp nhận ở trong gia đình là nền tảng để xây dựng cái đẹp của cả cuộc đời. Thế giới tự nhiên chứa đựng bao nhiêu cái đẹp sâu sắc và thâm thúy của nó, nhưng rèn luyện cho trẻ những cảm xúc, những tình cảm thẩm mỹ về cái đẹp trong giao tiếp trong quan hệ giữa con người với con người, giữa con người với tự nhiên, xã hội và ngay chính bản thân mình thì cha mẹ có thể làm được. Trong cuộc sống cái đẹp thể hiện muôn màu muôn vẻ gia đình phải giáo dục cho trẻ trước hết phải học cảm thụ cái đẹp, rồi biết đánh giá, có ý thức về cái đã cảm thụ được, từ đó mà phát hiện và sáng tạo ra cái đẹp. Chương 2 Giáo dục gia đình đối với thế hệ trẻ ở nước ta hiện nay, Thực trạng và giải pháp 2.1. Thực trạng của giáo dục gia đình đối với thế hệ trẻ ở nước ta hiện nay 2.1.1. Việc giáo dục đạo đức trong gia đình đối với thế hệ trẻ đã được các bậc cha mẹ đặc biệt quan tâm, song vẫn còn nhiều khó khăn trở ngại Trong điều kiện kinh tế thị trường như hiện nay, có lẽ chưa bao giờ gia đình lại có những điều kiện thuận lợi để phát triển kinh tế và phấn đấu làm giàu, nhưng cũng hiếm khi gia đình lại đứng trước khó khăn nghiệt ngã như lúc này. Trải qua bao nhiêu năm chiến tranh, rồi khó khăn chồng chất - trong thời bao cấp - giờ đây cùng với toàn xã hội, cơ chế mới đã làm cho mỗi gia đình bớt đi rất nhiều những khó khăn thiếu thốn thưởng thức của cuộc sống vật chất hàng ngày. Mọi người được tự do hoạt động mở mang phát triển sản xuất kinh doanh để vươn lên làm giàu chính đáng. Do vậy mức sống ngày càng cải thiện rõ rệt. Đời sống văn hóa tinh thần ngày càng được nâng cao. Đó là cái được to lớn và hết sức quí giá đối với mỗi gia đình. Song nhiều khi người ta đua nhau làm kinh tế cho nhau làm giàu mà quên những vấn đề vô cùng hệ trọng như: Việc quan tâm chăm sóc giáo dục con cái, tạo mối quan hệ tốt đẹp trong gia đình, tạo bầu không khí giáo dục trong gia đình gạt bỏ những tiêu cực xâm nhập vào đời sống gia đình... giữ gìn nề nếp văn hóa của gia đình... Vì vậy, những vấn đề thuộc về đạo đức của thế hệ trẻ hiện nay đang có những biểu hiện sa sút, nhiều hành vi trái với đạo lý pháp luật (tệ nạn xã hội, ma túy, mại dâm) vẫn xảy ra là gánh nặng đè lên mỗi gia đình, mà nguyên nhân chủ yếu dẫn đến tình trạng đó là do tác động của cơ chế thị trường nên sự quản lý của gia đình đối với con cái có xu hướng lỏng lẻo. Điều đáng chú ý đang xuất hiện ở trong xã hội hiện nay là: một số gia đình mải lo làm ăn kinh tế lo làm giàu mà ít quan tâm tới giáo dục con cái. Họ cho rằng có tiền sẽ có tất cả kể cả tình cảm. Chính vì vậy mà họ giao phó con cái mình cho nhà trường và xã hội. Đây là vấn đề đáng báo động trong xã hội ta hiện nay, khi mà đồng tiền vẫn đang can dự mạnh mẽ vào giao dịch, trao đổi giữa người với người, thì nó dễ dàng can thiệp vào lối sống, các mối quan hệ giữa con người với con người. Nếu các bậc cha mẹ trong các gia đình có quan điểm có tiền là có tất cả, thì chính bản thân họ là người làm mất những giá trị đạo đức tốt đẹp của gia đình, xã hội. Do đó họ không thể giáo dục tốt con cái được. Còn những đứa trẻ trong gia đình ấy không chỉ thiếu hụt về mặt tình cảm, mà còn chịu ảnh hưởng những thói hư tật xấu từ cha mẹ chúng. Có những gia đình, bố mẹ không có thời gian quan tâm nhiều được đến con cái, với một lý do gia đình quá khó khăn nên họ phải dành hết thời gian cho công việc. Trong những môi trường như vậy trẻ không chỉ hụt hẫng về mặt tình cảm, đời sống vật chất, mà còn dễ bị sa ngã vào những cám dỗ từ bên ngoài. Song điều đáng chú ý là thời gian chăm sóc giáo dục con cái của các bậc cha mẹ chỉ tập trung vào tình hình học tập, làm bài ở trường, còn việc giáo dục uốn nắn những hành vi đạo đức thì còn thiếu quan tâm đúng mức. Trong cơ chế thị trường hiện nay, có rất nhiều kiểu loại giá trị khác nhau, tích cực, tiêu cực... cái xấu và cái tốt, cái cũ và cái mới, những giá trị cũ lạc hậu chưa mất hẳn, cái mới tiến bộ đang hình thành hoặc chuẩn bị hình thành, ở trong xã hội đầy biến động và phức tạp đó, tầng lớp thanh niên rất dễ bị lôi cuốn chạy theo lối sống không lành mạnh nếu thiếu sự quan tâm giáo dục của gia đình, bởi họ là những người thiếu kinh nghiệm sống nhiều khi không biết cách lựa chọn, phân biệt đâu là những chuẩn mực đạo đức và đâu không phải là những chuẩn mực đạo đức xã hội. Cho nên gia đình đóng vai trò là "bộ lọc" có tác dụng kiểm tra, ngăn ngừa loại bỏ những yếu tố văn hóa phản giá trị. Thật đáng phê phán cho những gia đình hiện nay chưa thấy được tầm quan trọng của giáo dục gia đình đối với quá trình hình thành và phát triển nhân cách con cái họ. Mặt khác, có những gia đình lại áp dụng phương pháp quản lý con cái một cách khắt khe quá đáng; cấm đoán con đủ điều, không cho con giao du và vui chơi với bạn bè, hạn chế con tiếp xúc với xã hội... và hành vi, hoạt động của con được kiểm tra, kiểm soát rất nghiêm ngặt. Việc quản lý phản khoa học, trái với tâm lý lứa tuổi, mặc nhiên đã biến đứa trẻ thành thụ động, nhu nhược, thiếu ý chí, và khi đã đến mức không chịu đựng được nữa, đứa trẻ tìm cách chống lại thoát khỏi sự quản lý quá đáng của gia đình, để tìm lấy "tự do" thoải mái cho mình. Sự tan vỡ của gia đình cũng là một lý do gây ra nỗi bất hạnh không gì có thể bù đắp nổi cho những đứa con, đẩy chúng vào hoàn cảnh hoảng loạn sợ hãi về đời sống tình cảm. Các nhà nghiên cứu tâm lý học, giáo dục học đều khẳng định: Những trẻ lớn lên trong những gia đình bố mẹ bất hòa, li dị, li thân thì nhân cách đều phát triển không bình thường. Sự suy thoái đạo đức lối sống của thanh niên hiện nay còn bắt nguồn từ sự không hòa thuận trong gia đình. Các thành viên tuy sống với nhau, nhưng chẳng ai quan tâm đến ai, bố mẹ con cái đều tìm sự hứng thú thỏa mãn ở ngoài xã hội, ở sự nghiệp, bạn bè, con cái được thả lỏng tự do, thiếu sự chăm sóc quản lý đúng mức, sẽ dẫn đến tình trạng làm cho trẻ mất đi niềm tin về cách giáo dục gia đình, trẻ dễ hư hỏng và sa ngã. Một nguyên nhân quan trọng nữa là không ít gia đình hiện nay, do cha mẹ thiếu hiểu biết, thiếu kiến thức hoặc dùng bạo lực đối với việc giáo dục con cái đã dẫn đến hiệu quả thấp trong giáo dục gia đình, không ít gia đình thương yêu chiều chuộng con quá đáng, mù quáng thỏa mãn vô điều kiện những đòi hỏi của con cái và cố gắng tạo cho con cái những điều kiện khiến cho chúng luôn luôn được sống trong hoàn cảnh sung sướng nhàn hạ, những người làm cha, làm mẹ lập luận rằng cuộc đời mình đã từng khổ sở, đời con mình phải cố gắng lo cho nó sung sướng. Quan niệm sai lầm đó nhiều khi dẫn đến hậu quả hết sức tai hại. Một đứa trẻ được nuông chiều từ bé bao giờ cũng là một đứa trẻ khó dạy. Vì chiều con quá mức khi đứa trẻ lớn lên sẽ không thể là người có nghị lực được, nó không tự chủ đối với bản thân và chính nó sẽ là nô lệ của những nguyện vọng ham muốn thiếu lành mạnh. Chiều chuộng con quá mức, thỏa mãn vô nguyên tắc những đòi hỏi của con, thì sớm muộn cũng đưa trẻ tới con đường hư hỏng, sống trong một gia đình như thế, đứa trẻ sẽ trở thành ích kỉ, lười nhác, thiếu vị tha và nguy hiểm nhất là thói quen không muốn lao động, không tỏ ra biết ơn cha mẹ. Những ai thực sự yêu thương con, thì phải rèn luyện tính cách cho con, phải cố gắng luyện tập cho con khắc phục mọi khó khăn, sửa chữa khuyết điểm. Trong đó khuyết điểm đáng sợ nhất là không muốn lao động và không biết lao động. Ngược lại với thái độ nuông chiều, một số người làm cha, mẹ lại cho rằng phả