Tiêu dùng văn hóa – một lĩnh vực cần nghiên cứu trong vấn đề quản lý văn hoá Việt Nam hiện nay

2.5. Cơ cấu tiêu dùng văn hoá 2.5.1. Khái niệm Bài tham luận Hội thảo do Bộ văn hoá, Thể thao và Du lịch tổ chức tại ĐH Văn hoá TP. Hồ Chí Minh, ngày 21 tháng 05 năm 2013 “Mối quan hệ giữa kinh tế trong văn hóa, văn hóa trong kinh tế qua thực hiện Nghị quyết Trung ương 5 khóa VIII” 9 Tiến sỹ Nguyễn Tiến Mạnh Cơ cấu tiêu dùng văn hoá là chỉ mối quan hệ về tỷ lệ của các loại hình dịch vụ văn hoá và sản phẩm văn hoá khác nhau mà con người sử dụng và thưởng thức trong hoạt động tiêu dùng văn hoá. 2.5.2. Phân loại cơ cấu tiêu dùng văn hoá Căn cứ vào hình thái biểu hiện của sản phẩm văn hoá: Tiêu dùng sản phẩm văn hoá và tiêu dùng dịch vụ văn hoá. Căn cứ vào thuộc tính kinh tế của sản phẩm văn hoá: Tiêu dùng văn hoá tính sản phẩm và tiêu dùng văn hoá tính phi sản phẩm. Căn cứ tính chất tiêu dùng văn hoá: Dạng tiêu dùng văn hoá giáo dục và dạng tiêu dùng văn hoá giải trí 2.6. Mức độ tiêu dùng văn hoá 2.6.1. Những quan niệm Mức độ tiêu dùng Từ quan điểm vĩ mô, đề cập đến mức độ tận hưởng một mức sống trung bình của người dân của một quốc gia trong một thời gian nhất định. Số lượng thời gian và chất lượng sản phẩm (dịch vụ) tiêu thụ, hoặc tất cả nhu cầu vật chất và văn hóa được đáp ứng cho người tiêu dùng được tính trên GDP đầu người. Từ quan điểm vi mô xem, có nghĩa là số lượng và chất lượng của người tiêu dùng và gia đình của họ với mục tiêu cụ thể trong một thời gian nhất định, hoặc người tiêu dùng, một gia đình trong một khoảng thời gian tiêu thụ cần thiết để có được mức độ đáp ứng nhu cầu thoả mãn. Mức độ tiêu dùng cũng bao gồm chất lượng dịch vụ và chất lượng sản phẩm tiêu dùng. Mức độ tiêu dùng của một quốc gia phụ thuộc vào trình độ phát triển của lực lượng sản xuất, mức thu nhập, mức độ phát triển của thị trường hàng tiêu dùng, chính sách tiêu dùng của Chính phủ. 2.6.2. Khái niệm Mức độ tiêu dùng văn hoá là việc xem xét chất lượng và số lượng của dịch vụ và sản phẩm văn hoá được tiêu dùng trong thực tế bình quân nhân khẩu tại một điểm thời gian xác định. Tổng số phí tiêu dùng văn hoá. Tổng số nhân khẩu tham gia vào tiêu dùng văn hoá. Cơ cấu tiêu dùng văn hoá: các loại sản phẩm văn hoá và dịch vụ văn hoá. Bài tham luận Hội thảo do Bộ văn hoá, Thể thao và Du lịch tổ chức tại ĐH Văn hoá TP. Hồ Chí Minh, ngày 21 tháng 05 năm 2013 “Mối quan hệ giữa kinh tế trong văn hóa, văn hóa trong kinh tế qua thực hiện Nghị quyết Trung ương 5 khóa VIII” 10 Tiến sỹ Nguyễn Tiến Mạnh 2.7. Các xu hướng tiêu dùng văn hoá 2.7.1. Bối cảnh Công nghệ số phát triển Các phương tiện truyền thông đã bị ảnh hưởng bởi sự phát triển và thay đổi công nghệ. Vấn đề số hóa đã khiến ranh giới giữa các thị trường sản phẩm truyền thông truyền thống ngày càng trở nên mờ nhạt. Việc ứng dụng rộng rãi các phương tiện công nghệ kỹ thuật số đã ảnh hưởng đến phương thức sản xuất, truyền tải và tiêu dùng văn hoá: - Có sự hỗ trợ của số hoá, nội dung truyền thông đã thông qua hệ thống mạng mà được chuyển tải. Hệ thống mạng là nền tảng cho hoạt động chuyển tải nội dung truyền thông và sự gia tăng của rất nhiều loại hình phục vụ mạng, cơ cấu truyền thông truyền thống đã có sự gia tăng của dịch vụ mạng. - Với công nghệ kỹ thuật số mà các tài nguyên, chất liệu như: hình ảnh, âm thanh và văn bản có thể được nén thành những định dạng tương tự và được truyền thông qua các thiết bị truyền dẫn, nó đã thúc đẩy các loại phương tiện truyền thông khác nhau, tách rời nhau cùng tương tác, nhận được nhau. - Nội dung khi được nén vào các phương tiện lưu trữ kỹ thuật số thuận tiện rất nhiều so với cách lưu trữ truyền thống chính vì vậy mà việc bảo lưu, quản lý, cách thức sản phẩm và biên tập, chỉnh sửa sản phẩm cũng rất dễ dàng. Việc số hoá sẽ làm giảm chi phí cho khâu sản xuất. Chi phí sản xuất thấp hơn sẽ làm cho các chương trình sản xuất có hiệu quả hơn về mặt kinh tế. - Sự phát triển của số hóa và Internet sẽ giảm bớt các rào cản tiếp cận thị trường, tạo cơ hội cho công nghệ sản xuất mới (chẳng hạn như chơi game online) và cơ hội sáng tạo cho những doanh nghiệp vừa và nhỏ. Đa dạng hoá văn hoá và toàn cầu hoá tiêu dùng văn hoá - Toàn cầu hóa kinh tế và tăng cường giao lưu văn hóa: Ngày 16 tháng 11 năm 1972, tại kỳ họp thứ 17 của tổ chức UNESCO đã đưa ra vấn đề bảo vệ các giá trị văn hóa đa dạng của thế giới, thông qua Công ước về Bảo vệ Di sản văn hóa và thiên nhiên thế giới. Nội dung công ước có viết: "sự phá hủy hoặc biến mất của bất kỳ nền văn hóa quốc gia nào sẽ dẫn đến sự thiếu hụt về di sản của các dân tộc, quốc gia trên thế giới ", văn hoá truyền thống dân tộc truyền lại cho các thế hệ tương lai, là nguồn lực cho sự phát triển hài hòa và phong phú về văn hóa cho hiện tại và tương lai ". Bài tham luận Hội thảo do Bộ văn hoá, Thể thao và Du lịch tổ chức tại ĐH Văn hoá TP. Hồ Chí Minh, ngày 21 tháng 05 năm 2013 “Mối quan hệ giữa kinh tế trong văn hóa, văn hóa trong kinh tế qua thực hiện Nghị quyết Trung ương 5 khóa VIII” 11 Tiến sỹ Nguyễn Tiến Mạnh - Ngoại lệ văn hóa Phải đối mặt với sự phát triển mạnh mẽ của “kinh đô” điện ảnh Hollywood trên thị trường quốc tế, nhiều quốc gia và Liên minh châu Âu đã bày tỏ thái độ phản ứng. Họ trợ cấp cho ngành công nghiệp điện ảnh trong nước. Có quốc gia còn thực hiện hạn chế phát sóng các chương trình truyền hình. Trong năm 1993, chính phủ Hoa Kỳ bắt đầu hản kích trở lại và yêu cầu việc bãi bỏ những việc được coi là vấn đề vi phạm cạnh tranh tự do. 2.7.2. Các xu hướng tiêu dùng văn hoá Đa dạng hoá văn hoá và toàn cầu hoá tiêu dùng văn hoá cùng tồn tại Đại chúng hoá đến phân hoá: Phân khúc thị trường, định vị chính xác Tính tương tác: Tác động của việc sử dụng các công nghệ kỹ thuật số và Internet Kết luận Tiêu dùng sản phẩm vật chất, xã hội nhân loại đi từ sự thiếu thốn đến sự phong phú, đa dạng trong ngày nay, tiêu dùng đang trở thành đối tượng có vị thế ngày càng nổi bật trong đời sống xã hội, mối quan hệ giữa tiêu dùng và sản xuất cũng đã trải qua những sự thay đổi đáng kể. Trong thời kỳ của nền kinh tế còn thiếu thốn, cung ít hơn cầu thì sản xuất quyết định tiêu dùng. Khi xã hội giàu mạnh, vai trò xã hội của tiêu dùng trở thành yếu tố thu hút và kiểm soát sản xuất, hoạt động sản xuất trong các ngành công nghiệp văn hóa phụ thuộc vào nhu cầu tiêu dùng văn hóa. Trong lĩnh vực tiêu dùng văn hóa, nhu cầu tiêu dùng văn hoá dựa vào sản xuất công nghiệp văn hóa. Hoạt động sản xuất công nghiệp văn hoá là nhân tố đã cấu thành nên tiêu dùng văn hoá. Tiêu dùng văn hoá giữ vai trò điều tiết, bố trí, sắp xếp tài nguyên công nghiệp văn hoá và thúc đẩy cơ cấu công nghiệp văn hoá theo tầng bậc của thang nhu cầu. Tiêu dùng văn hóa bị tác động rất lớn từ môi trường xã hội. Các ngành công nghiệp văn hóa đang tồn những tại mâu thuẫn lớn: hàng hóa và hàng hoá giá trị tinh thần, lợi ích kinh tế và lợi ích chính trị, xã hội Quản lý văn hóa tồn tại mâu thuẫn về vai trò của cơ chế thị trường trong tiêu dùng và công tác quản lý của chính phủ về những quy định tiêu thụ các giá trị văn hóa xã hội; không gian tiêu dùng truyền thống với các nhu cầu cá nhân với sự hỗ trợ của công nghệ truyền thông mạng. Và hàng loạt các vấn đề về chính sách kinh tế tiêu dùng văn hóa, hệ thống pháp luật liên quan đến quyền lợi và nghĩa vụ thực thi pháp luật của người tiêu dùng văn hoá, hệ thống kiểm soát quản lý Bài tham luận Hội thảo do Bộ văn hoá, Thể thao và Du lịch tổ chức tại ĐH Văn hoá TP. Hồ Chí Minh, ngày 21 tháng 05 năm 2013 “Mối quan hệ giữa kinh tế trong văn hóa, văn hóa trong kinh tế qua thực hiện Nghị quyết Trung ương 5 khóa VIII” 12 Tiến sỹ Nguyễn Tiến Mạnh tiêu dùng, trật tự thị trường văn hóa chưa được tiêu chuẩn hóa, bảo mật thông tin của người tiêu dùng và hàng loạt các vấn đề khác vẫn còn bỏ ngỏ. Trong thực tế Việt Nam đang tồn tại thị trường văn hoá và tiêu dùng văn hoá, nhưng tiêu dùng văn hoá trong khoa học văn hoá thì còn khá mới mẻ ở Việt Nam. Một số hiểu biết của chúng ta về tầm quan trọng của tiêu dùng văn hóa và sự phát triển trong các ngành công nghiệp văn hóa, những cơ hội và triển vọng văn hóa, tâm lý chưa trưởng thành của người tiêu dùng, các giá trị văn hóa nhìn từ tiêu dùng còn chưa đựợc rõ ràng và chưa mang tính hệ thống. Khái niệm tiêu dùng văn hóa ở Việt Nam hiện nay còn chưa được xác lập nên ở góc độ khoa học, quản lý và phát triển văn hoá, đa phần các vấn đề liên quan đến tiêu dùng văn hoá chưa đựơc nghiên cứu và ứng dụng. Hy vọng trong tương lai gần, Tiêu dùng văn hoá được nghiên cứu và ứng dụng như là một một giải pháp khoa học hữu ích cho việc ứng dụng vào các chủ trương, chính sách, quản lý văn hoá, xã hội của Việt Nam. Nguyễn Tiến Mạnh Học vị: Tiến sỹ Ngành: Truyền thông học Hướng Nghiên cứu: Quan hệ công chúng & hợp tác quốc tế Nơi đào tạo: Trường Đại học Truyền thông Trung Quốc Điện thoại: 0913189571 Email: sontungmc@gmail.com