Thuốc điều trị thú y - Long não

91 - Chã: 0,1-0,5g/ngµy Cã thÓ tiªm 2-3 lÇn trong ngµy vµ cã thÓ t¨ng liÒu khi cÇn thiÕt. Chó ý: CÈn thËn khi dïng cho ngùa: liÒu thÊp còng cã thÓ g©y s¶y thai vµ g©y ®éc cho ngùa. LONG N·O Tªn kh¸c: Camfora - Camfo Long n·o ®−îc chiÕt xuÊt tõ gç c©y long n·o (Laupruscamford). Long n·o nh©n t¹o thu ®−îc b»ng tæng hîp ho¸ häc. 1. TÝnh chÊt Long n·o lµ chÊt kÕt tinh, mµu tr¾ng, mïi th¬m ®Æc biÖt, vÞ m¸t, ®¾ng, hÇu nh− kh«ng tan trong n−íc, dÔ tan trong r−îu, ete, chloroform, dÇu vµ c¸c chÊt bÐo. RÊt Ýt ®éc. Long n·o nh©n t¹o ®éc h¬n long n·o tù nhiªn vµ chØ ®−îc dïng trong c¸c chÕ phÈm dïng ngoµi da. HiÖn nay ®· s¶n xuÊt dÉn xuÊt cña long n·o tan trong n−íc, ®−îc dïng tiªm cho gia sóc. 2. T¸c dông Long n·o cã t¸c dông kÝch thÝch hÖ thÇn kinh trung −¬ng ®Æc biÖt ®èi víi trung t©m h« hÊp vµ trung t©m vËn m¹ch tim m¹ch ë gia sóc. - LiÒu nhÑ: cã t¸c dông an thÇn. - LØÒu trung b×nh: cã t¸c dông kÝch thÝch. - LiÒu cao: g©y co giËt. Cho nªn long n·o víi liÒu ®iÒu trÞ bªn trong (uèng hoÆc tiªm d−íi da) g©y h−ng phÊn hÖ thÇn kinh trung −¬ng, t¨ng c−êng dinh d−ìng c¬ tim vµ lµm gi¶m ®éc víi tim. Bªn ngoµi da, long n·o cã t¸c dông s¸t trïng nhÑ, g©y kÝch thÝch niªm m¹c, lµm d·n m¹ch, ®á da. 3. ChØ ®Þnh Long n·o ®−îc dïng trong c¸c tr−êng hîp sau: - Lµm thuèc kÝch thÝch ho¹t ®éng tim m¹ch trong tÊt c¶ c¸c tr−êng hîp viªm nhiÔm vµ nhiÔm trïng cña gia sóc - Nh− thuèc båi bæ, trî lùc trong c¸c tr−êng hîp suy nh−îc c¬ thÓ cña gia sóc. - D¹ng bét ®−îc dïng ch÷a Øa ch¶y cña gia sóc lín. - Xoa bãp bªn ngoµi ®Ó lµm ªm dÞu c¸c vÕt th−¬ng, c¸c tr−êng hîp trÇy da, chÊn th−¬ng, chç ngøa, vÕt ®èt c«n trïng, ong, muçi. - Xoa bãp trong tr−êng hîp ®au, s−ng c¬, s−ng g©n, viªm g©n cÊp tÝnh. 92 4. LiÒu l−îng Tiªm d−íi da dÇu long n·o 10%, 20% hay dÇu long n·o ®Ëm ®Æc (10g long n·o trong 30g dÇu). Hay tiªm tÜnh m¹ch long n·o n−íc 10%. DÇu long n·o 20%; - Ng−a, tr©u, bß: 20-40ml/ngµy. - Lîn, dª, cõu: 3-6ml/ngµy - Chã: 1-2ml/ngµy Long n·o n−íc 10%: - Ngùa, tr©u, bß: 40-100ml/ngµy. - Lîn, dª, cõu: 5-20ml/ngµy - Chã: 2-6ml/ngµy Cho uèng bét long n·o: - Ngùa: 5-15g/ngµy - Tr©u, bß: 10-20g/ngµy - Dª, cõu: 2-8g/ngµy Dïng bªn ngoµi: - Xoa bãp r−îu long n·o: 10% - 20% - Mì long n·o: 20% -25% Chó ý: Gia sóc uèng hay tiªm long n·o, thÞt cã mïi h¾c. 93 STRYCHNIN 1. TÝnh chÊt Strychnin lµ mét alcaloid chiÕt xuÊt tõ h¹t c©y m· tiÒn. Strychnin cã d¹ng tinh thÓ h×nh kim, tr¾ng kh«ng mïi, vÞ rÊt ®¾ng, tan trong n−¬c vµ chloroform, kh«ng tan trong ete. Thuèc ®−îc dïng d−íi d¹ng muèi sulfat hay nitrat. Thuèc ®éc b¶ng A. 2. T¸c dông Strychnin cã t¸c dông kÝch thÝch hÖ thÇn kinh trung −¬ng: - LiÒu nhÑ: Strychnin lµ mét lo¹i thuèc bæ cho gia sóc - LiÒu trung b×nh, liÒu ®iÒu trÞ: g©y h−ng phÊn c¸c gi¸c quan (thÞ gi¸c, vÞ gi¸c, thÝch gi¸c, xóc gi¸c). KÝch thÝch ho¹t ®éng c¸c trung t©m h« hÊp vµ vËn m¹ch, t¨ng h−ng phÊn ph¶n x¹ cña tuû sèng, t¨ng tÝnh chÊt c¶m øng cña vâng m¹c m¾t cho ®éng vËt. - Strychnin lµm t¨ng tr−¬ng lùc c¬ tr¬n vµ c¬ v©n, c¬ tim. - LiÒu cao: Strychnin g©y ®éc, c¬ bÞ mÊt tr−¬ng lùc, con vËt bÞ co giËt khi bÞ mét kÝch thÝch nµo ®ã: vµ bÞ ng¹t thë v× c¬ lång ngùc kh«ng ho¹t ®éng ®uîc. 3. ChØ ®Þnh Strychnin ®−îc dïng trong nh÷ng tr−êng hîp sau: - Lµm thuèc bæ toµn th©n, khi suy nh−îc c¬ thÓ, gia sóc mÖt mái, biÕng ¨n; trong chøng lo¹n thÇn kinh suy nh−îc. - Ch÷a bÖnh b¹i liÖt, liÖt cow, suy nh−îc c¬ cña gia sóc. - KÝch thÝch trung t©m h« hÊp vµ vËn m¹ch bÞ suy sôp cÊp tÝnh (biÓu hiÖn ngÊt xØu, nhiÔm ®éc thuèc mª...). - Lµm thuèc gi¶i ®éc khi gia sóc tróng ®éc bëi c¸c lo¹i thuèc ngñ (barbiturat). - LiÒu cao dïng lµm thuèc diÖt chuét. 4. LiÒu l−îng Lµ thuèc ®éc b¶ng A. Th−êng Ýt dïng cho gia sóc uèng. Dïng d−íi d¹ng tiªm: dung dÞch 1% cho gia sóc lín hay cho cho gia sóc nhá. - Ngùa, lõa: 0,03-0,1 g/ngµy - Tr©u, bß: 0,05-0,15 g/ngµy - Lîn, dª, cõu: 0,002-0,005 g/ngµy - Chã: 0,001 g/ngµy Dïng kh«ng qu¸ 5 ngµy. Dïng qu¸ liÒu sóc vËt cã thÓ bÞ co giËt. Dïng cho uèng dung dÞch Strychnin. - Ngùa, lõa: 50-100 mg/ngµy 94 - Tr©u, bß: 50-100 mg/ngµy - Lîn, dª, cõu: 2-5 mg/ngµy - Chã: 0,2-1 mg/ngµy Chó ý: Khi gia sóc bÞ ngé ®éc th× gi¶i ®éc b»ng cloram, chloroform, morphin... vµ mét sè thuèc an thÇn (Meprobamat, Seduxen) ®Ó chèng co giËt. 95 ATROPIN Atropin lµ mét alcaloid chiÕt xuÊt tõ c©y belladon, c©y cµ ®éc duîc vµ c©y thiªn tiªn tö - Thuèc ®éc b¶ng A. 1. TÝnh chÊt Bét tinh thÓ tr¾ng, kh«ng mïi, dÔ tan trong n−íc vµ cån, vÞ ®¾ng, dÔ bÞ ch¸y. Khi sê vµo thÊy nhên tay. Trong thó y th−êng dïng d−íi d¹ng Atropin Sulfat. 2. T¸c dông Atropin lµ thuèc cã t¸c dông huû Colin, nghÜa lµ cã t¸c dông chän läc lµm tª liÖt hÖ ph¶n øng M. Colin, phong bÕ sù dÉn truyÒn c¸c rung ®éng thÇn kinh tõ ngän c¸c d©y thÇn kinh hËu h¹ch tiÕt Colin tíi c¸c c¬ quan chi phèi. Atropin cã t¸c dông sau: - Gi¶m tiÕt dÞch c¸c tuyÕn tiªu ho¸, chèng co bãp c¬ tr¬n, gi¶m nhu ®éng cña ruét, d¹ dµy, vµ c¸c c¬ tr¬n kh¸c ë ®éng vËt. - T¨ng nhÞp tim, lµm co m¹ch m¸u (trõ m¹ch m¸u phæi vµ tim). - Lµm gi¶m ®au t¹i chç. - Lµm gi·n khÝ qu¶n, phÕ qu¶n, gi·n ®ång tö m¾t. 3. ChØ ®Þnh Atropin ®−îc dïng trong nh÷ng tr−¬ng hîp sau: - Chøng ®au bông ngùa do co th¾t ruét (nÕu dïbg qïa liÒu vµ kÐo dµi g©y liÖt ruét). - Chøng co giËt, co th¾t thùc qu¶n ë tr©u, bß, lîn, ngùa. - Chøng thuû thòng phæi, phï phæi, khã thë cña ngùa, tr©u, bß - Trong tr−êng hîp bÞ ngÊt (khi g©y mª b»ng Eter, Chloroform). Gi¶i ®éc khi bÞ ngé ®éc bëi Pilocarpin, Dipterex, Arecolin vµ Morphin, Chloroform - c¸c thuèc trõ s©u lo¹i hîp chÊt l©n h÷u c¬ (Phosphore). - Øa ch¶y nhiÒu, bÞ n«n nhiÒu cña c¸c loµi gia sóc - Gi¶m ®au trong phÉu thuËt m¾t (nhÊt lµ ®èi víi chã) - B«i vÕt th−¬ng ®Ó gi¶m ®au. 4. LiÒu l−îng Tiªm d−íi da: Atropin Sulfat 1/2000 (0,05%) - Ngùa: 10-80 mg/ngµy - Tr©u, bß: 30-100 mg/ngµy - Lîn: 10-30 mg/ngµy - Chã: 1-2 mg/ngµy 96 Tiªm ngµy 1 lÇn Nhá m¾t Atropin Sulgat 1% B«i vÕt th−¬ng: - Thuèc mì víi tû lÖ: 160mg Atropin sulfat, 20mg vad¬lin. Chó ý: NÕu tróng ®éc Atropin - cã thÓ gi¶i ®éc b»ng c¸ch tiªm Morfin chlohydrat vµo d−íi da. 97 NOVOCAIN Novocain cßn bäi lµ Procain lµ dÉn xuÊt cña Cocain, lµ mét alcaloid chiÕt xuÊt tõ c©y Coca. 1. TÝnh chÊt Novocain lµ tinh thÓ tr¾ng vÞ ®¾ng, tan m¹nh trong n−íc, duíi t¸c dông cña ¸nh s¸ng, nhiÖt ®é Novocain bÞ ph©n huû vµ mÊt ho¹t tÝnh. Novocain Ýt ®éc h¬n cocain, trong ®iÒu trÞ th−êng dïng d−íi d¹ng: Novocain benzoat, Novocain chlohydrat. 2. T¸c dông Novocain t¸c dông chñ yÕu lµ g©y tª, vµ gi¶m ®au. V× Novocain lµm øc chÕ kh¶ n¨ng nhËn c¶m cña c¸c ngän d©y thÇn kinh c¶m gi¸c - nªn øc chÕ vµ c¾t ®øt sù dÉn truyÒn c¸c xung ®éng bÖnh lý tõ c¬ quan néi t¹ng, c¬ quan ngo¹i biªn lªn thÇn kinh trung −¬ng. LiÒu nhá Novocain h−ng phÊn thÇn kinh - t¨ng chøc phËn dinh d−ìng cña c¬ thÓ do ®ã mµ cã t¸c dông ch÷a bÖnh. 3. ChØ ®Þnh Novocain ®−îc dïng trong nh÷ng tr−êng hîp sau: - G©y tª trong c¸c tr−êng hîp tiÓu phÉu thuËt: ThiÕn ho¹n c¸c lo¹i gia sóc, mæ ®Î, c¾t bá tö cung, mæ c¸c lo¹i u bÖnh, röa vÕt th−¬ng ngo¹i khoa ë gia sóc. - Cã thÓ g©y tª tuû sèng, vïng l−ng h«ng ë gia sóc. - G©y tª trong c¸c tr−êng hîp chÊn th−¬ng, n¹o vÐt vÕt th−¬ng - Ch÷a bong g©n, s−ng khíp, sai khíp, c¸c bÖnh vÒ khíp - Ch÷a co giËt, ®au bông, co th¾t khÝ qu¶n, khã thë c¸c lo¹i gia sóc. - Ch÷a viªm tö cung tr©u bß phèi hîp víi c¸c kh¸ng sinh - Ch÷a suy dinh d−ìng, phï thòng phèi hîp víi Vitamin B1 ë tr©u, bß, lîn. 4. LiÒu l−îng * G©y tª t¹i chç: Tiªm d−íi da theo c¸ch g©y tª thÊm dïng dung dÞch Novocain 2-3%: - Tr©u, bß, ngùa: 0,5-1,5 g/lÇn - Lîn, dª, cõu: 0,15-0,3 g/lÇn - Chã: 0,02 g/lÇn * Ch÷a khã thë, co giËt, ®au bông: Tiªm tÜnh m¹ch dung dÞch Novocain 1-5% - Tr©u, bß, ngùa: 0,5-1,5 g/lÇn 98 - Lîn, dª, cõu: 0,15-0,3 g/lÇn * Ch÷a ®au l−ng: Tiªm d−íi da dung dÞch 2-3% - liÒu nh− trªn *G©y tª ngoµi mµng cøng - Tiªm dung dÞch 1% trong n−êc sinh lý trong phÉu thuËt thêi gian ng¾n (kho¶ng 1 giê). - Tiªm dung dÞch 2% khi phÉu thuËt kÐo dµi (2-3 giê) cã thÓ kÕt hîp víi Adrenalin. * G©y tª trong phÉu thuËt nh·n khoa: nhá dung dÞch 1% * Tiªm th¼ng vµo bao khíp: ch÷a bong g©n, s−ng khíp dïng dung dÞch 2-3%. * Tiªm vµo ®éng m¹ch chñ bông dung dÞch Novocain 1%. * Phong bÕ vÕt th−¬ng, chÊn th−¬ng: Tiªm d−íi da dung dÞch Novocain 0,25%. * Ch÷a suy dinh d−âng, phï thòng: Tiªm dung dÞch 0,25-0,5% 99 Ch−¬ng 4 CHÕ PHÈM DïNG TRONG SINH S¶N VËT NU¤I HUYÕT THANH Ngùa CHöA (Gonadotropin huyÕt thanh) HuyÕt thanh ngùa chña (H.T.N.C) hay cßn gäi lµ PMS (Pregnant Mare Seum) ®−îc chÕ tõ m¸u ngùa c¸i cã chöa tõ 50-100 ngµy. Trong huyÕt thanh ngùa chöa cã chøa hai lo¹i kÝch tè ®ã lµ FS (Folliculo stimulin hormon) vµ LH (Luteino stimulin hormon). §¬n vÞ UI t−¬ng øng víi 25mg mÉu chuÈn quèc tÕ. HTNC thuéc lo¹i prolan A. HuyÕt thanh phô n÷ cã chöa còng chøa Prolan B. 1. T¸c dông ë gia sóc ®ùc: KÝch tè FSH cã t¸c dông t¨ng c−êng sù ph¸t dôc cña th−îng b× èng sinh tinh nhá, t¹o ra tinh trïng KÝch tè LH cã t¸c dông thóc ®Èy sù ph¸t dôc cña tæ chøc kÏ ë tinh hoµn ®Ó tiÕt ra Adrogen g©y nªn sù kÝch dôc cña con ®ùc. ë gia sóc c¸i: FSH cã t¸c dông kÝch thÝch trøng chÝn. LH cã t¸c dông tiÕp theo lµ kÝch thÝch rông trøng. Tû lÖ FSH/LH ph¶i thÝch hîp (LH ph¶i lín h¬n) th× sù rông trøng ®−îc dÔ dµng. Khi kÕt hîp víi Gonadotropin th× HTNC g©y ®éng dôc ë gia sóc c¸i tèt h¬n. 2. ChØ dÞnh HTNC ®−îc dïng trong c¸c tr−êng hîp sau: - Lµm t¨ng tÝnh h¨ng sinh dôc, t¨ng sè l−îng tinh trïng, chèng chøng v« tinh trïng cña c¸c gia sóc ®ùc - Lµm t¨ng sù ®éng dôc cña gia sóc c¸i, kÝch thÝch ®éng dôc sím ë nh÷ng gia sóc c¸i chËm ®éng dôc hay trong mïa kh«ng ®éng dôc. - G©y ®éng dôc hµng lo¹t ë gia sóc c¸i. - KÝch thÝch gia sóc c¸i chöa nhiÒu thai, ®Î nhiÒu con. 3. LiÒu l−îng + Gia sóc ®ùc: Tiªm b¾p thÞt - Tr©u, bß, ngùa tr−ëng thµnh: 100-3000 UI 3 ngµy tiªm 1 lÇn. Tiªm nh¾c l¹i 4 lÇn. 100 - Tr©u, bß, ngùa t¬ (10-18 th¸ng tuæi): 500 UI/ngµy Tiªm trong 1 tuÇn. NghØ 1 tuÇn. Sau tiªm nh¾c l¹i thªm 1 tuÇn n÷a. - Lîn, cõu: 1000 UI 3 ngµy tiªm 1 lÇn. Tiªm nh¾c l¹i 4 lÇn. - Chã: 500-1000 UI 3 ngµy tiªm 1 lÇn. Tiªm nh¾c l¹i 4 lÇn. + Gia sóc c¸i: Tiªm b¾p thÞt - Tr©u bß trªn 18 th¸ng tuæi: 1000-1500 UI/ngµy. C¸ch mét ngµy tiªm 1 lÇn. Tiªm nh¾c l¹i 6 lÇn liÒn - Tr©u bß d−íi 18 th¸ng tuæi: 600 UI/ngµy. Tiªm c¸ch ngµy. Nh¾c l¹i 6 lÇn liÒn. LiÒu trªn trong tr−êng hîp gia sóc c¸i c¬ quan sinh dôc kÐm ph¸t triÓn, buång trøng nhá, nªn kh«ng ®éng dôc. Trong tr−êng hîp kh«ng ®éng dôc trë l¹i sau khi ®· cai s÷a. Tiªm tÜnh m¹ch hoÆc tiªm b¾p. - Tr©u, bß, ngùa: 1500-3000 UI Cã thÓ kÕt hîp tiªm thªm 2,5-5mg Ostrogen ë vÞ trÝ kh¸c. Trong tr−êng hîp ®éng dôc b×nh th−êng nh−ng vÉn v« sinh 101 OESTRADIOL Oestradiol lµ mét hormon c¸i ®−îc tiÕt ra tõ buång trøng. XÝ nghiÖp D−îc vµ vËt t− Thó y s¶n xuÊt lo¹i Oestracliol dïng ®Ò tiªm. C«ng thøc - Oestradiol 5mg - Dung m«i vµ chÊt b¶o qu¶n 5ml 1. T¸c dông Oestradiol benzoat t¸c dông gièng nh− Oestradiol tù nhiªn. Nã g©y xung huyÕt c¸c c¬ quan sinh dôc c¸i, ph¸t triÓn tuyÕn s÷a vµ kÝch thÝch më cæ tö cung. Oestradiol kÝch thÝch ph¸t triÓn nang trøng, thóc ®Èy trøng chÝn vµ rông trøng. KÝch thÝch sù ph¸t triÓn d¹ con, ©m ®¹o, tuyÕn s÷a vµ c¸c tuyÕn sinh dôc phô, t¸c dông t¨ng tiÕt s÷a, t¨ng kh¶ n¨ng co bãp cña d¹ con vµ lµm d¹ con kÝch øng m¹nh víi Oxytocin. Oestradiol t¸c dông m¹nh nhÊt ë giai ®o¹n ph¸t triÓn nang trøng ë gia sóc. 2. ChØ ®Þnh - Dïng cho c¸c lo¹i gia sóc c¸i: ngùa, tr©u, bß, dª, cõu, lîn, chã... - Dïng ®Ó ®iÒu trÞ chøng kh«ng ®éng dôc, kh«ng rông trøng, ho¹t ®éng sinh dôc yÕu, tª cøng buång trøng, teo buång trøng. - Dïng ®Ó ®iÒu khiÓn chu kú sinh dôc theo ý muèn. - Ch÷a xuÊt huyÕt tö cung, liÖt d¹ con, s¸t nhau, thai chÕt l−u. Viªm tö cung cÊp tÝnh vµ m·n tÝnh. - G©y bµi tiÕt s÷a, kÝch thÝch s÷a, víi liÒu thÝch hîp. - §iÒu trÞ bÖnh viªm da do néi tiÕt. - Dïng ®Ó g©y s¶y thai, ngõng tiÕt s÷a víi liÒu cao. - Ch÷a bÖnh t¨ng sinh vµ viªm tuyÕn tiÒn liÖt ë ®éng vËt ®ùc. - øc chÕ ho¹t tÝnh cña tinh hoµn - gi¶m tÝnh ®éng ®ùc. 3. Chèng chØ ®Þnh Kh«ng dïng cho gia sóc ®ang cã chöa vµ nguy c¬ ch¶y m¸u d¹ con. 4. LiÒu dïng Tiªm b¾p thÞt hay d−íi da: - Ngùa, tr©u, bß c¸i: 5-10 ml/lÇn - Dª, cõu c¸i: 2-3 ml/lÇn - Lîn n¸i: 3-5 ml/lÇn 102 - Chã c¸i: 0,1-0,3 ml/lÇn ChØ dïng tiªm l-2 lÇn trong tuÇn, c¸ch 2-3 ngµy/mét lÇn Chó ý: - Dïng l©u ngµy Oestradiol cã thÓ g©y dßn x−¬ng, g·y x−¬ng chËu, thiÕu chøc n¨ng hoÆc gi¶m sinh buång trøng. - Dïng liÒu cao g©y c−êng dôc, s−ng tÊy ©m hé vµ d¹ con. - §èi víi gia sóc chöa - g©y nguy c¬ s¶y thai. - §èi víi gia sóc ®ang tiÕt s÷a - cã thÓ ngõng tiÕt s÷a. 103 OXYTOCIN Oxytocin cßn gäi lµ kÝch thÝch tè thóc ®Î, tr−íc ®©y ®−îc chiÕt xuÊt tõ protein, ngµy nay cã thÓ tæng hîp ®−îc b»ng con ®−êng ho¸ häc. Oxytocin lµ mét kÝch tè thuÇn khiÕt, an toµn, kh«ng g©y bÊt kú mét ph¶n øng nµo ®èi víi c¬ thÓ. 1. TÝnh chÊt Oxytocin tinh khiÕt cã d¹ng bét. 1mg Oxytocin nguyªn chÊt t−¬ng ®−¬ng 500 UI. Trong thó y th−êng dïng d−íi d¹ng dung dÞch chøa 6-10 UI/ml Dung dÞch thuèc tiªm trong suèt, cã ph¶n øng acid nhÑ. 2. T¸c dông Oxytocin cã t¸c dông chñ yÕu kÝch thÝch sù co rót c¸c sîi c¬ tr¬n cña tö cung, lµm cho tö cung co bãp, cã t¸c dông ®Èy thai lóc ®Î. Thuèc còng cã t¸c dông trªn c¸c c¬ tr¬n cña tuyÕn s÷a vµ èng dÉn s÷a, kÝch thÝch t¨ng tiÕt s÷a vµ ®Èy s÷a ra ngoµi. Thuèc cßn t¸c dông víi c¶ c¬ tr¬n ë ruét, tiÕt niÖu vµ lµm co c¸c m¹ch m¸u nhá, nhÊt lµ c¸c m¹ch m¸u ë tö cung do ®ã lµm t¨ng huyÕt ¸p. 3. ChØ ®Þnh Oxytocin ®−îc dïng ®Ó phßng vµ trÞ c¸c bÖnh sau: - Thóc ®Î ®èi víi nh÷ng gia sóc c¸i mµ tö cung ®· më nh−ng co bãp yÕu. - KÝch thÝch t¨ng tiÕt s÷a ë lîn, tr©u, bß, chã sau ®Î. - Phßng vµ ch÷a nh÷ng chøng liÖt d¹ con ë gia sóc. - §Èy nh÷ng chÊt bÈn trong tö cung sau khi ®Î. - CÇm m¸u trong tr−êng hîp ch¶y m¸u, rØ m¸u sau khi ®Î hay sau phÉu thuËt s¶n khoa. - Trong bÖnh ®au ruét ngùa do liÖt ruét. 4. Chèng chØ ®Þnh - Kh«ng dïng cho gia sóc xoang chËu hÑp hay khi ®Î mµ cæ tö cung ch−a më v× tö cung co bãp m¹nh, thai kh«ng ra ®−îc dÉn tíi vì tö cung vµ thai chÕt. - Kh«ng dïng trong tr−êng hîp ngùa ®au bông khi ®ang cã chöa. - Kh«ng dïng trong ®au bông ngùa do t¾c ruét c¬ giíi. - Kh«ng dïng trong tr−êng hîp ch¶y m¸u khi ®ang cã chöa 104 5. LiÒu l−îng Tiªm b¾p - d−íi da - Gia sóc lín: 10-20-60 UI t−¬ng ®−¬ng 1-2-6 ml/con - Lîn n¸i d−íi 200kg: 5-20 UI hay 0,5-2 ml/con - Lîn n¸i trªn 200kg: 20-50 UI hay 2-5 ml/con - Dª c¸i, cõu c¸i: 3-20 UI hay 0,3-2 ml/con - Chã c¸i, mÌo c¸i: 2-10 UI hay 0,2-1 ml/con Khi cÇn thiÕt cã thÓ tiªm tÜnh m¹ch víi liÒu gi¶m ®i mét nöa Chó ý: - Kh«ng dïng cho gia sóc c¸i mang thai v× sÏ lµm s¶y thai. - Ph−¬ng ph¸p tiªm d−íi da, b¾p, tÜnh In¹ch lµ do yªu cÇu can thiÖp nhanh hay chËm hay kÐo dµi. - ë ngùa vµ bß nªn tiªm d−íi da ®Ó hiÖu lùc thuèc t¨ng tõ thÊp ®Õn cao, gióp cho con c¸i ®Î b×nh th−êng kh«ng h¹i søc. - LiÒu l−îng cã thÓ t¨ng, gi¶m hay liÒu lÆp l¹i sau 30-60 phót tuú theo t×nh tr¹ng bÖnh t×nh vµ sóc khoÎ gia sóc. Tuy nhiªn chØ nªn tiªm tèi ®a 2-3 lÇn trong 1 ngµy víi liÒu quy ®Þnh trªn. NÕu nhiÒu qu¸ cã thÓ g©y lén tö cung. - Tiªm kÌm thuèc trî lùc cho gia sóc v× gia sóc c¸i tiªm Oxytocin sÏ mÖt v× co bãp tö cung trong khi ®Î 105 TESTOSTERON Testosteron lµ mét lo¹i kÝch tè sinh dôc ®ùc ®−îc chÕ t¹o tõ tinh hoµn cña dª ®ùc, bß ®ùc, lîn ®ùc. Testosteron còng ®−îc s¶n xuÊt t¹i buång trøng, vá th−îng thËn vµ nhau thai. Trong thó y ta th−êng dïng d−íi d¹ng c¸c este cña Testosteron ®ã lµ Propionat testosteron vµ c¸c Acetat testosteron. 1. TÝnh chÊt Testosteron lµ chÊt bét tr¾ng hay vµng kh«ng tan trong n−íc, tan trong dÇu, Ýt tan trong ete, r−îu. T¸c dông chËm nh−ng kÐo dµi nh−: Propionat testosteron kÐo dµi 24-48 glê. Vµi chÕ phÈm kh¸c cña Testosteron kÐo dµi t¸c dông trong 3-5 tuÇn nh−: Herahydro benzoat testosteron (Sterandryl retard); Cenanthat testosteron (Androtardyl). C¸c chÕ phÈm nµy ®Òu ë d¹ng dung dÞch dÇu ®ãng èng chøa tõ 5-25mg ho¹t chÊt trong 1ml. 2. T¸c dông - Testosteron kÝch thÝch sù ph¸t triÓn cña c¬ quan sinh dôc ®ùc. - KÝch thÝch c¸c ®Æc tÝnh sinh dôc ®ùc khi tr−ëng thµnh (ph¸t triÓn d−¬ng vËt, b×u d¸i, tinh nang, tuyÕn tiÒn liÖt) vµ c¸c tËp tÝnh sinh dôc. - Testosteron rÊt cÇn thiÕt cho sù sinh tinh trïng. - Testosteron cßn t¸c dông m¹nh ®èi víi sù ®ång ho¸ cña c¬ thÓ, ®Æc biÖt ®ång ho¸ protit. 3. ChØ ®Þnh Testosteron ®−îc dïng ®Ó ®iÒu trÞ nh÷ng bÖnh sau: - Kh«ng cã kh¶ n¨ng sinh s¶n cña gia sóc ®ùc: l·nh ®¹m sinh dôc, rèi lo¹n sinh s¶n tinh trïng (th−êng kÕt hîp víi huyÕt thanh ngùa chöa hay Gonado liberin). - KÝch thÝch ph¸t triÓn tinh hoµn. - Dïng trong c¸c tr−êng hîp ch¶y m¸u tö cung, u x¬ tö cung, ung th− vó cña gia sóc c¸i. - §iÒu trÞ b¨ng huyÕt ë chã c¸i, lîn c¸i. - KÝch thÝch t¨ng träng ë bß c¸i t¬ (cÊy ghÐp d−íi tai). - Testosteron kÝch thÝch sù sinh tr−ëng cña gia sóc non. - T¨ng qu¸ tr×nh ®ång ho¸ - t¨ng träng l−îng c¸c loµi Håi phôc nhanh c¬ thÓ sau khi m¾c bÖnh truyÒn nhiÔm, néi khoa... - Testosteron båi bæ c¬ thÓ trong tr−êng hîp thiÕu dinh d−ìng, gÇy yªu, suy nh−îc cßi cäc cña gia sóc. 106 4. LiÒu l−îng Tiªm b¾p thÞt: - Tr©u, bß, ngùa: 200-500 mg/lÇn - Dª, cõu, lîn: 100-150 mg/1Çn - Chã ®ùc: 25-100 mg/lÇn - Chã c¸i (bÖnh tö cung): 100-400 mg/lÇn - MÌo: 10-25 mg/lÇn Sau 2-4 tuÇn tiªm nh¾c l¹i. 107 FOLLICULIN Folliculin lµ mét kÝch tè sinh dôc c¸i, ®−îc chiÕt xuÊt tõ n−íc tiÓu ®éng vËt cã thai. 1 lÝt n−íc tiÓu ngùa cã thai cã kho¶ng 300.000 ®¬n vÞ. 1. TÝnh chÊt Folliculin lµ tinh thÓ tr¾ng bãng, Ýt tan trong dÇu, cån, n−íc, dÔ tan h¬n trong cån 1000, tan trong Etyl acetat (1mg t−¬ng ®−¬ng 10.000 ®¬n vÞ quèc tÕ). Trong thó y th−êng dïng d−íi d¹ng Follicillin benzoat. Folliculin benzoat lµ tinh thÓ tr¾ng Ýt tan trong cån vµ c¸c dÞch thÓ, tan trong dÇu. Folliculin cã t¸c dông kÐo dµi trong c¬ thÓ. 2. T¸c dông KÝch thÝch d¹ con t¨ng sinh, bé phËn sinh dôc c¸i ph¸t triÓn, niªm m¹c d¹ con dµy lªn, h×nh thµnh nhiÒu m¹ch m¸u, c¸c tuyÕn niªm m¹c t¨ng thªm tuyÕn to ra, c¸c èng dÉn s÷a ph¸t triÓn ®èi víi tr©u, bß, lîn, chã. KÝch thÝch lµm t¨ng c−êng co bãp d¹ con ë gia sóc c¸i. 3. ChØ ®Þnh Folliculin ®−îc dïng trong nh÷ng tr−êng hîp sau: - KÝch thÝch kh¶ n¨ng sinh s¶n cña gia sóc c¸i. - KÝch thÝch c¬ quan sinh dôc c¸i ph¸t triÓn: d¹ con, bÇu vó. - T¨ng c−êng co bãp d¹ con, kh«ng dïng khi con vËt cã thai. - §iÒu trÞ chøng thiÕu kh¶ n¨ng sinh dôc. 4. LiÒu l−îng Tiªm d−íi da hay b¾p thÞt: - Tr©u, bß, ngùa: 1500-200 ®¬n vÞ/lÇn - Dª, cõu, lîn: 400-500 ®¬n vÞ/lÇn - Chã: 150-300 ®¬n vÞ/lÇn Mçi ngµy tiªm 1 lÇn. Tiªm liªn tôc trong 2-4 ngµy. Dung dÞch Folliculin 1ml cã 200 ®¬n vÞ. Dung dÞch Folliculin dÇu: 1ml cã 100 ®¬n vÞ. 108 PROSTAGLANDIN Prostaglandin ®−îc ph©n lËp tõ tinh nang cña bß ®ùc, tinh nang dª ®ùc vµ cßn ®−îc t×m thÊy ë loµi san h« sõng Euplexaura vµ mét sè loµi t¶o. Prostagladin cßn ®−îc tæng hîp ho¸ häc cã ho¹t tÝnh cao. 1. TÝnh chÊt - Prostaglandin cã trong c¸c c¬ quan sinh dôc vµ trong c¸c tæ chøc ë nhiÒu loµi ®éng vËt cã vó, chim, bß s¸t, c¸ . - Cã nhiÒu lo¹i Prostaglandin tù nhiªn (15 lo¹i) nh−ng quan träng nhÊt lµ lo¹i PGF2α Lo¹i nµy bÞ ph©n huû khi ®−a vµo m¸u bëi c¸c men cña phæi vµ gan, nªn chØ dïng ®−îc t¹i chç trong tö cung, ë sõng tö cung t−¬ng øng víi thÓ vµng. - Prostaglandin tæng hîp ho¸ häc Ýt bÞ ph©n gi¶i, ho¹t tÝnh cao, Ýt cã t¸c dông phô. Cã thÓ dïng tiªm b¾p thÞt. 2. T¸c dông - T¸c dông quan träng ®Õn ho¹t ®éng sinh dôc - trong nh©n y còng nh− trong thó y, th−êng dïng lo¹i FGF2α - PGF2α cã t¸c dông g©y ®éng dôc rông trøng hµng lo¹t - PGF2α cã t¸c dông kÝch thÝch c¬ tr¬n t¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi cho sù dÞch chuyÓn c¸c tinh trïng ®i vµo tö cung vµ kÝch thÝch co bãp tö cung lóc chuyÓn d¹ ë sóc vËt c¸i. - PGF2α kÝch thÝch hÖ tim m¹ch (chøng m¹ch nhanh) ë sóc vËt - T¸c dông trªn hÖ tiªu ho¸ g©y t¸c dông phô cã h¹i: ®au bông, n«n möa, Øa ch¶y... ë gia sóc khi dïng thuèc. 3. ChØ ®Þnh Prostaglandin ®−îc sñ dông trong nh÷ng tr−êng hîp sau: - KÝch thÝch kh¶ n¨ng sinh s¶n cña tr©u, bß, ngùa. - T¨ng c−êng tÝnh ®éng dôc cña gia sóc c¸i. - Ch÷a bÖnh u nang buång trøng ë gia sóc c¸i. - KÝch thÝch qu¸ tr×nh rông trøng nhanh ngay c¶ trong thêi kú s¶n s÷a ë ngùa c¸i. - Lµm t¨ng nhanh chu kú ®éng dôc míi ë sóc vËt c¸i - Dïng Prostaglandin trong tr−êng hîp chÕt ph«i vµ thai chÕt l−u (tèng ra ngoµi) - Trong tr−êng hîp viªm néi m¹c tö cung cã mñ, bäc mñ tö cung, th¶i mñ vµ dÞch ra ngoµi. - KÝch thÝch rông trøng nh©n t¹o hµng lo¹t ®Ó tiÕt hµnh thô tinh nh©n t¹o kh«ng cÇn ph¸t hiÖn ®éng dôc ë gia sóc c¸i - G©y s¶y thai theo ý muèn. 109 - G©y ®Î chñ ®éng ë gia sóc c¸i. 4. LiÒu l−îng G©y ®Î chñ ®éng ®−îc tiªm b¾p thÞt c¸c chÕ phÈm tæng hîp víi liÒu: - Ngùa c¸i: Lyprostil (Prosolvin): 7,5 mg/ngµy - Bß c¸i: Cloprostenol (Estrumate, Uniandin): 500 mg/ngµy Dinopost (Dinolytin, Hormo PGF2α): 25 mg/ngµy Etiproston (Prostavet): 5 mg/ngµy Luprostiol (Prosolvin): 15 mg/ngµy - Lîn n¸i: Cloprostenol (Plante): 175 mg/ngµy Dinoprost (Dinobytic): 10 mg/ngµy Luprostiol (Prosolvin): 7,5 mg/ngµy Chó ý: - Kh«ng dïng ë gia sóc c¸i cã chöa. - Kh«ng tiªm tÜnh m¹ch. - ChØ ®−îc dïng s÷a sau 24 giê tiªm Prostaglandin vµ chØ dïng thÞt sau 3-7 ngµy tiªm thuèc. - CÈn thËn khi tiÕp xóc víi thuèc nhÊt lµ víi phô n÷ ë løa tuæi cã con, nguêi bÞ suyÔn - CÇn röa s¹ch thuèc khi dÝnh vµo da. 110 ESTRUMATE 1. TÝnh chÊt Estrumate lµ dung dÞch thuèc tiªm, kh«ng mµu, dïng ®Ó tiªm. T¸c dông t−¬ng tù nh− Prostaglandin, do c«ng ty Coopers (Anh quèc) s¶n xuÊt. Thuèc chuyªn dïng cho bß, ngùa. Thuèc cã tÝnh chÊt kÝch thÝch rông trøng cao, ®iÒu khiÓn kÕ ho¹ch sinh s¶n theo ý muèn. Cã t¸c dông tèt trong viÖc ch÷a c¸c héi chøng rèi lo¹n sinh s¶n trªn ngùa vµ bß. 2. ChØ ®Þnh Estrumate ®−îc dïng trong nh÷ng tr−êng hîp sau: - Ch÷a héi chøng rèi lo¹n sinh s¶n trªn ngùa vµ bß. - KÝch thÝch qu¸ tr×nh ®éng ®ùc ë gia sóc ë nh÷ng con chËm ®éng ®ùc. - Thóc ®Î do kÝch thÝch co bãp tö cung. - Ch÷a nh÷ng bÖnh vÒ buång trøng, viªm néi m¹c tö cung thÓ m·n tÝnh ë bß, ngùa, lîn. - Dïng Estrumate ®Ó nhanh chãng kÕt thóc hiÖn t−îng mang thai gi¶ ë ngùa, chã. - H¹n chÕ vµ døt h¼n viÖc ®éng dôc trong thêi kú cho s÷a cña gia sóc. - Dïng trong viÖc thiÕt lËp kÕ ho¹ch viÖc lªn gièng, ®iÒu khiÓn chu kú lªn gièng cña bß vµ ngùa. 3. LiÒu l−îng Tiªm b¾p: - Bß: 2 ml/lÇn - Ngùa, lõa: 0,5-1-2 ml/lÇn Chó ý: - Kh«ng dïng cho gia sóc mang thai g©y s¶y thai. - ChØ ®−îc dïng s÷a bß sau 24 giê tiªm thuèc. - Tr¸nh d©y thuèc trªn da v× thuèc cã kh¶ n¨ng hÊp thô qua da. - CÈn thËn khi tiÕp xóc víi thuèc nhÊt lµ phô n÷ nu«i ½m con vµ ng−êi bÞ hen suyÔn. 111 Ch−¬ng 5 DUNG dÞch sinh lý mÆN NGäT N−íC SINH Lý §¼NG TR¦¥NG N−íc sinh lý ®¼ng tru¬ng lµ mét lo¹i huyÕt thanh nh©n t¹o gåm cã 2 lo¹i lµ n−íc sinh lý ngät ®¼ng tr−¬ng vµ n−íc sinh lý mÆn ®¼ng tr−¬ng. 1. TÝnh chÊt N−íc sinh lý ngät ®¼ng tr−¬ng lµ mét dung dÞch v« trïng chøa 5% glucoza. 5 phÇn v¹n Sacaroza hay 10% (phÇn tr¨m) Lactoza tinh khiÕt trong n−íc cÊt 2 lÇn vµ ®−îc tiÖt trïng b»ng ph−ong ph¸p hÊp −ít. N−íc sinh lý mÆn ®¼ng tr−¬ng lµ mét dung dÞch v« trïng chøa 9 (phÇn ngh×n) Chlorua Natri tinh khiÕt trong n−íc cÊt 2 lÇn, ®−îc tiÖt trïng b»ng ph−¬ng ph¸p hÊp −ít. 2. T¸c dông - Cung cÊp n¨ng l−îng, dinh d−ìng cho c¬ thÓ ®ang bÞ bÖnh. - Bæ sung n−íc cho c¬ thÓ, duy tr× sù æn ®Þnh ¸p lùc m¸u khi c¬ thÓ bÞ mÊt n−íc nh−: ch¶y m¸u, Øa ch¶y nÆng ë ®éng vËt. - T¨ng c−êng ®µo th¶i chÊt ®éc, gi¶i ®éc, chèng ngé ®éc do acid cyanhydric lµ nhê glucoza kÕt hîp víi HCN t¹o thµnh mét dÉn chÊt cña acid r−îu kh«ng ®éc. R-CHO + HCN + H2O → R-CHOH + COONH4 3. ChØ ®Þnh N−íc sinh lý ®¼ng tr−¬ng ®−îc dïng trong c¸c tr−êng hîp sau: - Héi chøng Øa ch¶y nÆng, c¬ thÓ mÊt nhiÒu n−íc cña c¸c lo¹i gia sóc. - C¸c tr−êng hîp ch¶y m¸u nÆng tr¹ng th¸i sèc. - C¸c tr−êng hîp viªm d¹ dµy, viªm ruét nÆng (th−êng kÕt hîp víi c¸c lo¹i kh¸ng sinh kh¸c). - Trong c¸c tr−êng hîp ngé ®éc - n«n möa, nh×Ôm trïng - C¸c tr−êng hîp c¶m n¾ng, say n¾ng ë tr©u, bß. - Båi bæ c¬ thÓ khi mÖt mái do lµm viÖc qu¸ søc ë tr©u, bß. - T¨ng c−êng søc lùc c¬ thÓ trong c¸c héi chøng nhiÔm trïng cã biÕn chøng, trong c¸c bÖnh viªm gan, thËn, chøng Myoglobin mÖu ë tr©u, bß, chã. 112 - Trong tr−êng hîp báng nÆng ë gia sóc. - Nuíc sinh lý mÆn ®¼ng tr−¬ng cßn dïng ®Ó röa s¹ch c¸c vÕt th−¬ng nhiÔm trïng, c¸c môn nhät khi phÉu thuËt 4. Chèng chØ ®Þnh - Kh«ng dïng trong c¸c bÖnh tim, tÝch muèi, tô m¸u ë phæi, c¸c bÖnh vÒ thËn. 5. LiÒu l−îng Tiªm d−íi da hay tÜnh m¹ch H©m nãng thuèc 370C míi tiªm. - Tr©u, bß, ngùa: 1000-3000 ml/ngµy - Dª, cõu, lîn: 200-300 ml/ngµy - Chã: 50-100 ml/ngµy 113 SINH Lý −U TR−¬NG N−íc Sinh lý −u tr−¬ng còng thuéc lo¹i huyÕt thanh nh©n t¹o vµ còng chia lµm 2 lo¹i: - Sinh lý mÆn −u tr−¬ng - Sinh lý ngät −u tr−¬ng (Sinh lý ®Ëm ®Æc). 1. TÝnh chÊt - N−íc Sinh lý mÆn −u tr−¬ng lµ mét dung dÞch v« trïng chøa 10% Chlorua natri tinh khiÕt trong n−íc cÊt 2 lÇn - tiÖt trïng b»ng ph−¬ng ph¸p hÊp −ít. - N−íc Sinh lý ngät −u tr−¬ng lµ mét dung dÞch v« trïng chøa 30% glucoza tinh khiÕt trong n−íc cÊt 2 lÇn. §−îc tiÖt trïng b»ng ph−¬ng ph¸p hÊp −ít. 2. T¸c dông