Thực trạng kinh tế nhà nước hiện nay và các giải pháp để kinh tế nhà nước giữ vai trò chủ đạo

Lêi më ®Çu B­íc vµo thêi k× qu¸ ®é lªn CNXH nÒn kinh tÕ n­íc ta cßn ë tr×nh ®é thÊp kÐm ph¸t triÓn, LLSX tån t¹i ë nhiÒu thang bËc kh¸c nhau. V× vËy chÕ ®é së h÷u vÒ TLSX sÏ rÊt ®a d¹ng ®iÒu nµy cã nghÜa nÒn kinh tÕ ph¶I cã nhiÒu thµnh phÇn. Sù tån t¹i cña nÒn kinh tÕ nhiÒu thµnh phÇn ë n­íc ta kh«ng chØ lµ mét tÊt yÕu kh¸ch quan mµ nã cßn cã vai trß hÕt søc to lín ®èi víi sù nghiÖp ph¸t triÓn kinh tÕ còng nh­ x· héi cña ®Êt n­íc. Mçi thµnh phÇn kinh tÕ cã vai trß t¸c ®éng riªng ®Õn sù nghiÖp ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi. Trong ®ã thÓ hiÖn vai trß chñ ®¹o vµ cã chøc n¨ng cña mét c«ng cô qu¶n lÝ vÜ m« cña nhµ n­íc lµ thµnh phÇn kinh tÕ nhµ n­íc. §©y lµ thµnh phÇn kinh tÕ l·nh ®¹o vµ ph¸t triÓn mau h¬n c¶. Kinh tÕ nhµ n­íc bao gåm c¸c doanh nghiÖp nhµ n­íc, c¸c hÖ thèng tµi chÝnh, quü dù tr÷ quèc gia, quü b¶o hiÓm nhµ n­íc, hÖ thèng dÞch vô vµ lµ lùc l­îng lao ®éng cho lîi Ých kinh doanh b¶o vÖ quyÒn lîi nh©n d©n. Kinh tÕ nhµ n­íc cã vai trß hÕt søc to lín ®èi víi sù nghiÖp ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi ë n­íc ta. Th«ng qua sù lín m¹nh cña nã mµ gi÷ v÷ng ®Þnh h­íng XHCN ®ång thêi c¶i tæ nÒn kinh tÕ trªn c¬ së tiÒm lùc nhµ n­íc v÷ng ch¾c. Trong ®¹i héi ®¹i biÓu toµn quèc lÇn thø VIII §¶ng céng s¶n ®· ®Ò ra quan ®iÓm "Thµnh phÇn kinh tÕ nhµ n­íc gi÷ vai trß chñ ®¹o vµ cïng víi c¸c thµnh phÇn kinh tÕ hîp t¸c dÇn trë thµnh nÒn t¶ng cña nÒn kinh tÕ quèc d©n". Do ®ã viÖc nghiªn cøu vai trß cña thµnh phÇn kinh tÕ nhµ n­íc (mét bé phËn trong nÒn kinh tÕ nhiÒu thµnh phÇn ë ViÖt Nam) còng cã nh÷ng ‎ý nghÜa‎‎ to lín gãp phÇn ph¸t triÓn h¬n n÷a thµnh phÇn kinh tÕ nhµ n­íc. ChÝnh v× nh÷ng lÝ do trªn mµ em ®· quyÕt ®Þnh chän ®Ò tµi nµy cho ®Ò ¸n cña m×nh. §Æc ®iÓm, vÞ trÝ, vai trß cña Kinh tÕ nhµ n­íc trong c¬ cÊu kinh tÕ nhiÒu thµnh phÇn ë n­íc ta. Thùc tr¹ng kinh tÕ nhµ n­íc hiÖn nay vµ c¸c gi¶i ph¸p ®Ó kinh tÕ nhµ n­íc gi÷ vai trß chñ ®¹o Néi dung I. LÝ luËn chung vÒ kinh tÕ nhµ n­íc vµ vai trß chñ ®¹o cña thµnh phÇn kinh tÕ nhµ n­íc trong nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng ®Þnh h­íng XHCN ë ViÖt Nam 1. Sù xuÊt hiÖn cña kinh tÕ nhµ n­íc Trong qu¸ tr×nh chuyÓn sang kinh tÕ thÞ tr­êng ®Þnh h­íng x· héi chñ nghÜa §¶ng ta ®· chñ tr­¬ng ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ nhiÒu thµnh phÇn cã sù qu¶n lÝ cña nhµ n­íc. C¸c thµnh phÇn kinh tÕ ho¹t ®éng theo ph¸p luËt lµ bé phËn hîp thµnh quan träng cña nÒn kinh tÕ b×nh ®¼ng tr­íc ph¸p luËt cïng ph¸t triÓn l©u dµi hîp t¸c vµ c¹nh tranh lµnh m¹nh. Kinh tÕ nhµ n­íc gi÷ vai trß chñ ®¹o cïng kinh tÕ tËp thÓ ngµy cµng trë thµnh nÒn t¶ng v÷ng ch¾c cña nÒn kinh tÕ quèc d©n. 2. Quan niÖm vÒ kinh tÕ nhµ n­íc vµ ®Æc ®iÓm kinh tÕ nhµ n­íc trong nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng ®Þnh h­íng XHCN ë ViÖt Nam Cã quan niÖm cho r»ng: "Kinh tÕ nhµ n­íc lµ thuËt ng÷ dïng ®Ó chØ phÇn tµi s¶n thuéc së h÷u nhµ n­íc, tµi nguyªn kho¸ng s¶n, ®Êt ®ai lµ tµi s¶n quèc gia do nhµ n­íc ®¹i diÖn toµn d©n lµm chñ së h÷u. HÖ thèng c¸c quü b¶o hiÓm do nhµ n­íc ®¶m nhËn vµ quü dù tr÷ quèc gia, ng©n hµng nhµ n­íc, kho b¹c nhµ n­íc, tµi chÝnh nhµ n­íc, c¸c doanh nghiÖp 100% vèn nhµ n­íc ë tÊt c¶ c¸c ngµnh, lÜnh vùc, phÇn vèn nhµ n­íc ®Çu t­ vµo c¸c thµnh phÇn kinh tÕ d­íi d¹ng c«ng ty cæ phÇn". Nh­ng quan ®iÓm nµy cã nh­îc ®iÓm lµ tiÕp cËn vÊn ®Ò nÆng nÒ vÒ yÕu tè së h÷u mµ ®¸ng lÏ ph¶I tiÕp cËn d­íi gi¸c ®é qu¶n lÝ. V× thÕ kinh tÕ nhµ n­íc ®­îc hiÓu: Kinh tÕ nhµ n­íc lµ mét bé phËn hîp thµnh cña nÒn kinh tª quèc d©n thèng nhÊt do nhµ n­íc trùc tiÕp qu¶n lÝ bao gåm tµi nguyªn kho¸ng s¶n, ®Êt ®ai lµ tµi s¶n quèc gia do nhµ n­íc ®¹i diÖn toµn d©n lµm chñ së h÷u. HÖ thèng c¸c quü b¶o hiÓm do nhµ n­íc ®¶m nhËn vµ quü dù tr÷ quèc gia, ng©n hµng nhµ n­íc, kho b¹c nhµ n­íc, tµi chÝnh nhµ n­íc. C¸c doanh nghiÖp nhµ n­íc bao gåm doanh nghiÖp nhµ n­íc së h÷u 100% vèn vµ doanh nghiÖp nhµ n­íc chØ gi÷ cæ phÇn chi phèi vµ cã cæ phÇn ®Æc biÖt. C¬ së ®Ó xem xÐt mét thµnh phÇn kinh tÕ víi t­ c¸ch lµ QHSX trong ®ã quan hÖ së h÷u cã vai trß quyÕt ®Þnh. "Kinh tÕ nhµ n­íc lµ thµnh phÇn kinh tÕ dùa trªn chÕ ®é së h÷u c«ng céng (c«ng h÷u) vÒ TLSX do toµn d©n së h÷u vµ së h÷u nhµ n­íc". Thµnh phÇn kinh tª nhµ n­íc cã quan hÖ ph©n phèi chñ yÕu lµ h×nh thøc ph©n phèi theo lao ®éng. 3. Vai trß chñ ®¹o cña thµnh phÇn kinh tÕ nhµ n­íc trong nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng ®Þnh h­íng XHCN ë ViÖt Nam Kinh tÕ nhµ n­íc cã vai trß chñ ®¹o trong nÒn kinh tÕ, ®iÒu nµy chøng tá kinh tÕ nhµ n­íc ph¶I m¹nh vµ cã kh¶ n¨ng chi phèi nÒn kinh tÕ. Lµ c«ng cô h÷u hiÖu ®Ó ®¶m b¶o sù æn ®Þnh x· héi vµ æn ®Þnh kinh tÕ. Lµ lùc l­îng vËt chÊt ®Ó t¹o m«I tr­êng ho¹t ®éng thuËn lîi cho c¸c thµnh phÇn kinh tÕ kh¸c. Nãi ®Õn vai trß chñ ®¹o lµ nãi ®Õn tÇm quan träng cña nã vµ tÝnh chÊt quyÕt ®Þnh cña nã ®èi víi mét chÕ ®é x· héi nµo ®ã. Bé phËn kinh tÕ chñ ®¹o ph¶I chi phèi vµ dÉn d¾t c¸c bé phËn kinh tÕ kh¸c. 3.1 LÝ do kinh tÕ nhµ n­íc cã vai trß chñ ®¹o. Kinh tÕ nhµ n­íc ®­îc ®¸nh gi¸ lµ cã vai trß chñ ®¹o trong nÒn kinh tÕ v× nã ®¹i diÖn cho QHSX míi. Nh×n chung nh÷ng ng­êi lao ®éng kh«ng cã TLSX riªng mµ chØ ®ång së h÷u c¸c TLSX - së h÷u toµn d©n ®· giao cho nhµ n­íc qu¶n lÝ. V× thÕ khu vùc kinh tÕ nhµ n­íc ngµy cµng ph¸t triÓn vµ cã vai trß quan träng nhÊt trong nÒn kinh tÕ. Khu vùc nµy cã ph¸t triÓn th× míi cã nguån lùc ®Ó chñ ®éng gi¶I quyÕt tèt c¸c vÊn ®Ò x· héi. Kinh tÕ nhµ n­íc gi÷ vai trß ®Þnh h­íng XHCN vÒ QHSX trong thêi k× qu¸ ®é. Kinh tÕ nhµ n­íc dùa trªn LLSX ë tr×nh ®é ph¸t triÓn cao h×nh thøc tæ chøc qu¶n lÝ vµ ph¸p luËt cña thµnh phÇn kinh tÕ nµy sÏ t¹o ra nh÷ng ®iÒu kiÖn ®Ó ®¹t ®­îc nh÷ng môc tiªu cña CNXH. 3.2 Néi dung vai trß chñ ®¹o cña thµnh phÇn kinh tÕ nhµ n­íc Kinh tÕ nhµ n­íc ph¶I n¾m gi÷ nh÷ng ngµnh, lÜnh vùc kinh tÕ vµ c«ng nghiÖp then chèt: ®iÖn, than, s¶n xuÊt vËt liÖu x©y dùng, ho¸ chÊt, dÇu khÝ…, n¾m gi÷ nh÷ng doanh nghiÖp träng yÕu ®¶m ®­¬ng nh÷ng ho¹t ®éng mµ c¸c thµnh phÇn kinh tÕ kh¸c kh«ng cã ®iÒu kiÖn ®Çu t­ kinh doanh. HÖ thèng doanh nghiÖp nhµ n­íc ®· t¹o ra mét lùc l­îng rÊt cÇn thiÕt cho viÖc t¸c ®éng chi phèi vµ hîp t¸c trong thùc hiÖn c¸c c©n ®èi chñ yÕu cña nÒn kinh tÕ ngµy cµng kh¼ng ®Þnh vai trß nßng cèt dÉn d¾t l«I cuèn hç trî c¸c thµnh phÇn kinh tÕ kh¸c ho¹t ®éng h­íng vµo môc tiªu chung do nhµ n­íc ®Ò ra. Trong qu¸ tr×nh tån t¹i vµ ho¹t ®éng kinh tÕ nhµ n­íc ph¶I nªu g­¬ng vÒ n¨ng suÊt chÊt l­îng vµ hiÖu qu¶, ph¶I liªn kÕt víi c¸c doanh nghiÖp thuéc thµnh phÇn kinh tÕ kh¸c ®Ó më ®­êng dÉn d¾t c¸c thµnh phÇn ®Þnh h­íng sù ph¸t triÓn cho c¸c thµnh phÇn theo mét quü ®¹o chung th«ng qua viÖc cung cÊp ®iÒu kiÖn g¾n víi ®Çu vµo hoÆc ®Çu ra cña s¶n xuÊt thuéc c¸c thµnh phÇn kinh tÕ kh¸c mµ kinh tÕ nhµ n­íc hç trî c¸c thµnh phÇn kinh tÕ nµy ho¹t ®éng theo môc tiªu XHCN. Kinh tÕ nhµ n­íc th«ng qua vai trß g­¬ng mÉu cña m×nh trong viÖc chÊp hµnh c¸c chÝnh s¸ch vµ luËt ph¸p tõ ®ã nªu mét tÊm g­¬ng ®Ó h­íng c¸c doanh nghiÖp trong c¸c thµnh phÇn kinh tÕ lµm theo. Kinh tÕ nhµ n­íc ph¶I x©y dùng ®­îc tiÒm lùc vÒ vËt chÊt cho nhµ n­íc lµm chç dùa vÒ kinh tÕ ®Ó th«ng qua ®ã nhµ n­íc thùc hiÖn vai trß qu¶n lÝ vµ ®iÒu tiÕt vÜ m« ®èi víi nÒn kinh tÕ. Kinh tÕ nhµ n­íc cã kh¶ n¨ng, ®iÒu kiÖn vÒ mäi mÆt ®Ó ®¸p øng tèt nhÊt viÖc thùc hiÖn c¸c quy ho¹ch kÕ ho¹ch ®Çu t­ x©y dùng c¶I t¹o n©ng cÊp kÕt cÊu h¹ tÇng kinh tÕ x· héi nh­ giao th«ng, ®iÖn, c«ng tr×nh c«ng céng… phôc vô cho s¶n xuÊt vµ ®êi sèng trong suèt qu¸ tr×nh c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ ®Êt n­íc theo môc tiªu XHCN. Kinh tÕ nhµ n­íc cã ®iÒu kiÖn ®I ®Çu trong viÖc tËp trung nghiªn cøu vµ ph¸t triÓn c¸c ngµnh kinh tÕ mòi nhän s¶n xuÊt hµng ho¸ mµ trong n­íc cã lîi thÕ, cã kh¶ n¨ng c¹nh tranh, thÞ tr­êng cã nhu cÇu vµ thu hót nhiÒu lao ®éng t¹o ®µ cho kinh tÕ ph¸t triÓn. Qua ®ã kinh tÕ nhµ n­íc ®· gi¶I quyÕt ®­îc phÇn nµo viÖc lµm cho nh÷ng ng­êi d©n ®ang thÊt nghiÖp. Kinh tÕ nhµ n­íc ®I ®Çu trong c¸ch m¹ng khoa häc kÜ thuËt vÒ nghiªn cøu ®µo t¹o vµ øng dông nh÷ng thµnh tùu khoa häc c«ng nghÖ vµo s¶n xuÊt. Nã kh«ng nh÷ng nªu g­¬ng vÒ n¨ng suÊt chÊt l­îng mµ cßn nªu g­¬ng vÒ hiÖu qu¶ cña c«ng t¸c qu¶n lÝ. Kinh tÕ nhµ n­íc lµ tÊm g­¬ng tiÕn bé cho c¸c thµnh phÇn kinh tÕ kh¸c trong nÒn kinh tÕ ®Êt n­íc thùc hiÖn chñ tr­¬ng chÝnh s¸ch cña §¶ng vµ nhµ n­íc vÒ mäi lÜnh vùc ®Æc biÖt gi¶I quyÕt viÖc lµm thùc hiÖn luËt lao ®éng xo¸ ®ãi gi¶m nghÌo ®ãng gãp lín vµo ng©n s¸ch nhµ n­íc. Kinh tÕ nhµ n­íc ph¸t triÓn sÏ t¹o ®iÒu kiÖn ®Ó c¸c thµnh phÇn kinh tÕ kh¸c t¨ng tr­ëng theo. Kinh tÕ nhµ n­íc kh«ng ngõng ®æi míi kÜ thuËt c«ng nghÖ dùa trªn quy m« võa vµ lín do ®ã cã ®iÒu kiÖn ®Ó kinh doanh cã l·I mµ vÉn chÊp hµnh ®óng viÖc nép thuÕ vµo ng©n s¸ch nhµ n­íc ®ång thêi ®Þnh h­íng cho c¸c thµnh phÇn kinh tÕ kh¸c trªn 3 ph­¬ng diÖn: nép ®ñ thuÕ, ®óng thêi h¹n, hiÖu qu¶ kinh tÕ cao coi träng ®æi míi thÞ tr­êng c«ng nghÖ. §¹i héi ®¹i biÓu toµn quèc lÇn thø X ®· kh¼ng ®Þnh: " Kinh tÕ nhµ n­íc gi÷ vai trß chñ ®¹o lµ lùc l­îng vËt chÊt quan träng ®Ó nhµ n­íc ®Þnh h­íng vµ ®iÒu tiÕt nÒn kinh tÕ t¹o m«I tr­êng vµ ®iÒu kiÖn thóc ®Èy c¸c thµnh phÇn kinh tÕ cïng ph¸t triÓn". II. Thùc tr¹ng kinh tÕ nhµ n­íc trong nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng ®Þnh h­íng XHCN ë ViÖt Nam 1.Kh¶o s¸t tiÕn tr×nh ph¸t triÓn cña kinh tÕ nhµ n­íc 1.1 Thêi k× tr­íc ®æi míi NÒn kinh tÕ n­íc ta ë thêi k× nµy cßn l¹c hËu nghÌo nµn, kinh tÕ nhµ n­íc ch­a ph¸t triÓn. Kh«ng cã nh÷ng sù thay ®æi vÒ thµnh phÇn kinh tÕ nhµ n­íc. Kinh tÕ nhµ n­íc lµ thµnh phÇn quan träng trong nÒn kinh tÕ quèc d©n. 1.2 Thêi k× ®æi míi NÒn kinh tÕ n­íc ta ®· cã nh÷ng sù chuyÓn biÕn vÒ nhiÒu mÆt vµ thµnh phÇn kinh tÕ còng cã nh÷ng sù thay ®æi. Tuy vËy vai trß cña thµnh phÇn kinh tÕ nµy vÉn kh«ng ngõng ®­îc cñng cè vµ n©ng cao. ë thêi k× nµy m« h×nh tæng qu¸t cña nÒn kinh tÕ ®· thay ®æi tõ nÒn kinh tÕ hµng ho¸ cã kÕ ho¹ch gåm nhiÒu thµnh phÇn sang nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng theo ®Þnh h­íng XHCN. VÒ mÆt chÕ ®é së h÷u vµ thµnh phÇn kinh tÕ gi÷ vai trß chñ ®¹o vÉn lµ së h÷u nhµ n­íc vµ së h÷u tËp thÓ nh­ng vÉn cã sù thay ®æi lµ tõ chØ ®ång nhÊt kinh tÕ quèc doanh víi doanh nghiÖp quèc doanh ®Õn viÖc t¸ch riªng kh¸I niÖm së h÷u nhµ n­íc vµ kh¼ng ®Þnh vai trß chñ ®¹o cña nã trong khi c¸c doanh nghiÖp nhµ n­íc chØ lµ mét bé phËn quan träng trong nÒn kinh tÕ nhµ n­íc. VÒ c¬ chÕ vËn hµnh cã sù thay ®æi nhËn thøc vÒ néi dung cña qu¶n lÝ nhµ n­íc ®èi víi nÒn kinh tÕ ®· tõng b­íc ®­îc lµm râ. Trong thêi k× nµy ®· kh¼ng ®Þnh vai trß chñ ®¹o cña thµnh phÇn kinh tÕ nhµ n­íc. Vai trß chñ ®¹o cña kinh tÕ nhµ n­íc lµ trung t©m quyÕt ®Þnh xu h­íng vËn ®éng ph¸t triÓn ®èi víi toµn bé nÒn kinh tÕ trong thùc hiÖn c¸c môc tiªu kinh tÕ x· héi ®Êt n­íc trong tõng giai ®o¹n cña thêi k× qu¸ ®é còng nh­ ®¶m b¶o ®Þnh h­íng XHCN. Qu¸ tr×nh ph¸t triÓn kinh tÕ ë ViÖt Nam kinh tÕ nhµ n­íc tõ chç lµ khu vùc kinh tÕ gÇn nh­ ®éc nhÊt trong nÒn kinh tÕ ®· dÇn chuyÓn sang gi÷ vai trß chñ ®¹o trong nÒn kinh tÕ nhiÒu thµnh phÇn. 2.§¸nh gi¸ chung vÒ thùc tr¹ng kinh tÕ nhµ n­íc ë ViÖt Nam 2.1 Thµnh tùu Sau mét thêi gian dµi ®æi míi nÒn kinh tÕ nhµ n­íc ®· ph¸t triÓn vµ dµnh ®­îc nh÷ng thµnh tùu ®¸ng kÓ. N¨m 2005 kinh tÕ nhµ n­íc chiÕm tØ träng 38,4% ®ãng gãp tÝch cùc vµo t¨ng tr­ëng kinh tÕ ®ãng gãp lín vµo ng©n s¸ch nhµ n­íc gãp phÇn gi¶I quyÕt viÖc lµm vµ thu nhËp cho ng­êi lao ®éng b­íc ®Çu t¹o dùng ®­îc nÒn t¶ng vËt chÊt quan träng phôc vô cho sù nghiÖp c«ng nghiÖp ho¸ hiÖn ®¹i ho¸. Lµ chç dùa kinh tÕ cho nhµ n­íc ®Ó nhµ n­íc thùc hiÖn chøc n¨ng ®iÒu tiÕt kinh tÕ vÜ m«. Trong nÒn kinh tÕ nhµ n­íc th× doanh nghiÖp nhµ n­íc gi÷ vÞ trÝ then chèt cã vai trß cùc k× quan träng trong nÒn kinh tÕ quèc d©n. Doanh nghiÖp nhµ n­íc ®· cã ®­îc nhiÒu thµnh tùu lín. Nã chi phèi c¸c ngµnh, lÜnh vùc then chèt vµ s¶n phÈm thiÕt yÕu nÒn kinh tÕ gãp phÇn chñ yÕu ®Ó kinh tÕ nhµ n­íc thùc hiÖn tèt vai trß chñ ®¹o æn ®Þnh vµ ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi t¨ng thÕ vµ lùc cña ®Êt n­íc. Doanh nghiÖp nhµ n­íc chiÕm tØ träng lín trong tæng s¶n phÈm trong n­íc trong tæng thu nhËp ng©n s¸ch, kim ng¹ch xuÊt khÈu vµ c«ng tr×nh hîp t¸c ®Çu t­ víi n­íc ngoµi lµ lùc l­îng quan träng trong thùc hiÖn chÝnh s¸ch xÉ héi. N¨m 2003 khu vùc kinh tÕ nhµ n­íc cã 5175 doanh nghiÖp chiÕm 56,5% tæng sè vèn ®Çu t­ vµ ®ãng gãp 38% GDP. Doanh nghiÖp nhµ n­íc ®ãng vai trß chñ ®¹o thËm chÝ ®éc quyÒn trong nhiÒu ngµnh kinh tÕ nhÊt lµ nh÷ng ngµnh cã vÞ trÝ then chèt: ®iÖn, dÇu khÝ… Khu vùc nµy s¶n xuaat 39,5% gi¸ trÞ s¶n l­îng c«ng nghiÖp, trªn 50% kim ng¹ch xuÊt khÈu, 23% tæng thu nhËp ng©n s¸ch nhµ n­íc. N¨ng suÊt lao ®éng vµ hiÖu qu¶ ph¸t triÓn kinh tÕ kh¸ æn ®Þnh. 2.2 Nh÷ng tån t¹i vµ nguyªn nh©n cña nh÷ng tån t¹i ®ã Bªn c¹nh nh÷ng thµnh tùu ®· ®¹t ®­îc kinh tÕ nhµ n­íc vÉn cßn cã nh÷ng tån t¹i ch­a gi¶I quyÕt ®­îc ®ã lµ t×nh tr¹ng kinh doanh kÐm hiÖu qu¶ cña c¸c doanh nghiÖp nhµ n­íc. Sè doanh nghiÖp kinh doanh thùc sù cã l·I chØ chiÕm 40%, sè doanh nghiÖp lç chiÕm 20%. NhiÒu doanh nghiÖp nî chång chÐo c¶ vÒ ngµnh nghÒ kinh doanh lÉn qu¶n lÝ. Quy m« cña c¸c doanh nghiÖp nhá. T×nh tr¹ng nî, thiÕu vèn cña c¸c doanh nghiÖp cßn phæ biÕn. Nî cña c¸c doanh nghiÖp nhµ n­íc chiÕm 1/2 vèn vay ng©n hµng nhiÒu kho¶n nî xÊu kh«ng cã kh¶ n¨ng thanh to¸n. T­ t­ëng bao cÊp cßn nÆng nÒ, t×nh tr¹ng c«ng nî d©y d­a chiÕm dông vèn lÉn nhau diÔn ra phæ biÕn. HiÖu qu¶ sö dông vèn, tµi s¶n cè ®Þnh cßn thÊp. Thªm vµo ®ã c¬ cÊu quy m« cßn nhiÒu bÊt hîp lÝ ch­a thËt tËp trung vµo nh÷ng ngµnh, lÜnh vùc then chèt. Nh×n chung tr×nh ®é c«ng nghÖ cßn l¹c hËu, qu¶n lÝ cßn yÕu kÐm ch­a thùc sù tù chñ tù chÞu tr¸ch nhiÖm trong s¶n xuÊt kinh doanh. KÕt qu¶ s¶n xuÊt ch­a t­¬ng xøng víi c¸c nguån lùc ®· cã vµ sù hç trî ®Çu t­ cña nhµ n­íc. Søc c¹nh tranh thÊp, lao ®éng thiÕu viÖc lµm vµ d«I d­ cßn lín. HiÖn nay doanh nghiÖp nhµ n­íc ®ang ®øng tr­íc th¸ch thøc gay g¾t cña yªu cÇu ®æi míi ph¸t triÓn vµ chñ ®éng héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ. Nguyªn nh©n cña nh÷ng tån t¹i ®ã lµ: XÐt vÒ mÆt kh¸ch quan: luËt vµ chÝnh s¸ch nhµ n­íc dµnh nhiÒu ­u ®·I cho c¸c doanh nghiÖp nhµ n­íc dÉn ®Õn t×nh tr¹ng dùa dÉm û l¹i cña c¸c doanh nghiÖp nhµ n­íc. ChÝnh s¸ch lùa chän c¸n bé thu hót nh©n tµi ch­a c«ng t©m. C¬ chª gi¸m s¸t kiÓm tra kÐm trung thùc: nhiÒu doanh nghiªp ®­îc ®¸nh gi¸ lµ l·I nh­ng khi bµn giao gi¸m ®èc tæ chøc l¹i th× vì ra lµ thua lç lín. XÐt vÒ mÆt chñ quan: c¸c doanh nghiÖp nhµ n­íc phÇn lín lµ míi thµnh lËp chñ yÕu lµ thµnh lËp sau 1975, c¸c tæng c«ng ty th× thµnh lËp sau 1995. Sè ®«ng c¸n bé ®­îc ®µo t¹o trong c¬ chÕ bao cÊp nÆng t­ t­ëng û l¹i, Ýt ®­îc cËp nhËt kiÕn thøc míi. §éi ngò lao ®éng vÒ h×nh thøc lµ chñ nh­ng nhiÒu doanh nghiÖp trªn thùc tÕ kh«ng kh¸c ng­êi lµm thuª. Vai trß l·nh ®¹o cña tæ chøc §¶ng trong doanh nghiÖp nhµ n­íc cßn chÞu sù t¸c ®éng võa chång chÐo võa ph©n t¸n. Ch­a g¾n nhiÖm vô cña tæ chøc §¶ng cÊp trªn víi tæ chøc §¶ng t¹i doanh nghiÖp. ë tæng c«ng ty mèi quan hÖ gi÷a chñ tÞch héi ®ång qu¶n trÞ - tæng gi¸m ®èc - bÝ th­ ®¶ng uû cßn ch­a râ rµng. III. Mét sè biÖn ph¸p c¬ b¶n nh»m t¨ng c­êng vai trß chñ ®¹o cña thµnh phÇn kinh tÕ nhµ n­íc trong nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng ®Þnh h­íng XHCN ë ViÖt Nam. Theo chñ tr­¬ng cña §¹i héi §¶ng VIII ®èi víi kinh tÕ nhµ n­íc lµ ph¶I t¨ng c­êng viÖc ch¨m lo ®æi míi vµ ph¸t triÓn kinh tÕ thùc sù cã hiÖu qu¶ ®Ó cã thÓ lµm tèt vai trß chñ ®¹o cña nã, ph¶I thùc hiÖn mét sè biÖn ph¸p sau: 1. Tæ chøc l¹i thµnh phÇn kinh tÕ nhµ n­íc theo h­íng tËp trung vµo nh÷ng nganh, lÜnh vùc then chèt TËp trung nguån lùc ph¸t triÓn kinh tÕ nhµ n­íc trong nh÷ng ngµnh, lÜnh vùc träng yÕu nh­ kÕt cÊu h¹ tÇng, kinh tÕ x· héi, hÖ thèng tµi chÝnh, ng©n hµng, b¶o hiÓm cho nh÷ng c¬ së s¶n xuÊt th­¬ng m¹i dÞch vô quan träng trong mét sè doanh nghiÖp liªn quan ®Õn quèc phßng an ninh. X©y dùng mét sè tËp ®oµn kinh tÕ m¹nh trªn c¬ së c¸c tæng c«ng ty nhµ n­íc cã sù tham gia cña c¸c thµnh phÇn kinh tÕ. C¶I thiÖn t×nh hinh tµi chÝnh vµ lao ®éng cña c¸c doanh nghiÖp nhµ n­íc. Cñng cè vµ hiÖn ®¹i ho¸ c¸c tæng c«ng ty kh¸c thùc hiÖn chñ tr­¬ng cæ phÇn ho¸ vµ ®a d¹ng ho¸ së h÷u ®èi víi doanh nghiÖp mµ nhµ n­íc kh«ng cÇn n¾m gi÷ 100%. Giao, b¸n, kho¸n hoÆc cho thuª nh÷ng doanh nghiÖp lo¹i nhá mµ nhµ n­íc kh«ng cÇn n¾m gi÷. S¸t nhËp gi¶I thÓ cho ph¸ s¶n nh÷ng doanh nghiÖp ho¹t ®éng kh«ng cã hiÖu qu¶ vµ kh«ng thùc hiÖn ®­îc c¸c biÖn ph¸p trªn. 2.C¶i c¸ch c¸c doanh nghiÖp nhµ n­íc X©y dùng nh÷ng tËp ®oµn kinh tÕ m¹nh lµm x­¬ng sèng cho nÒn kinh tÕ quèc d©n thÓ hiÖn m« h×nh tæ chøc vµ vËn hµnh c¸c tæng c«ng ty cÇn cã m« h×nh tæ chøc thÝch hîp cho c¸c doanh nghiÖp nhµ n­íc, n©ng cao vÞ trÝ vµ vai trß cña héi ®ång qu¶n trÞ ®Æc biÖt trong c¸c doanh nghiÖp lín. §æi míi c¬ cÊu së h÷u doanh nghiÖp nhµ n­íc nh»m t¹o ®éng lùc qu¶n lÝ vµ huy ®éng vèn x· héi, ®iÒu chØnh hîp lÝ c¬ cÊu doanh nghiÖp nhµ n­íc. Cã 2 h­íng ®æi míi c¸c doanh nghiÖp nhµ n­íc. H­íng thø nhÊt: S¸t nhËp vµ ®­îc chia lµm 2 giai ®o¹n Giai ®o¹n 1: §Çu nh÷ng n¨m 90 ®Õn tr­íc héi nghÞ trung ­¬ng III thµnh lËp c¸c c«ng ty (tæng c«ng ty 90 thuéc bé, tØnh, thµnh phè, tæng c«ng ty 91 thuéc chÝnh phñ) trªn c¬ së s¸t nhËp nh÷ng doanh nghiÖp nhµ n­íc trong mét ngµnh thµnh doanh nghiÖp thµnh viªn thuéc tæng c«ng ty. Tuy nhiªn theo m« h×nh nµy tæng c«ng ty chØ lµ c¬ quan qu¶n lÝ kh«ng trùc tiÕp kinh doanh. Quan hÖ gi÷a tæng c«ng ty víi c¸c doanh nghiÖp thµnh viªn vÉn lµ mÖnh lÖnh vµ c¬ chÕ "xin - cho". V× vËy n¨ng suÊt chÊt l­îng hiÖu qu¶ ho¹t ®éng kinh doanh vµ n¨ng lùc c¹nh tranh cña c¸c tæng c«ng ty vÉn cßn thÊp. Trong khi ®ã c¸c tæng c«ng ty l¹i ®­îc nhµ n­íc ­u ®·I tËp trung ®Çu t­ vµ c¸c ®iÒu kiÖn thuËn lîi vÒ vèn, ®Êt ®ai… Giai ®o¹n 2: Nhµ n­íc ®ang cã chñ tr­¬ng khuyÕn khÝch c¸c tæng c«ng ty vµ c¸c doanh nghiÖp thµnh viªn tæ chøc l¹i theo m« h×nh mÑ - con. H­íng thø hai: VÒ cæ phÇn ho¸. Thùc hiÖn cæ phÇn ho¸ ®æi míi c¬ cÊu së h÷u thùc hiÖn x· héi ho¸ vÒ së h÷u. §a d¹ng ho¸ kªnh huy ®éng vèn, më réng quy m« vèn nhµ n­íc, t¨ng hiÖu qu¶ cña viÖc ho¹t ®éng ph©n phèi vµ së h÷u vèn trong tÊt c¶ c¸c thµnh phÇn kinh tÕ. Nh÷ng doanh nghiÖp n»m trong diÖn cæ phÇn ho¸ lµ nh÷ng doanh nghiÖp nhµ n­íc ®ang trªn ®µ ph¸t triÓn kh«ng cã v­íng m¾c vÒ ®ång nî ®éi ngò c¸n bé qu¶n lÝ cã n¨ng lùc, kh«ng n»m trong diÖn nhµ n­íc døt kho¸t ph¶I n¾m gi÷. C¸c h×nh thøc cæ phÇn ho¸: cã 5 h×nh thøc Cæ phÇn ho¸ néi bé: Doanh nghiÖp b¸n cæ phiÕu cho c¸n bé c«ng nh©n viªn cña doanh nghiÖp. Cæ phÇn ho¸ më réng: Doanh nghiÖp b¸n cæ phiÕu cho c¶ ng­êi ë trong vµ ngoµi doanh nghiÖp ( h×nh thøc nµy phæ biÕn h¬n). Doanh nghiÖp nhµ n­íc thµnh lËp d­íi d¹ng c«ng ty cæ phÇn, c¸ch ph¸t hµnh cæ phiÕu hay tr¸I phiÕu ngay tõ ®Çu t¸ch mét phÇn vèn cña doanh nghiÖp nhµ n­íc ra ®Ó t¹o lËp doanh nghiÖp míi. T×nh tr¹ng cæ phÇn ho¸ ë n­íc ta tõ 1992 ®Õn nay. TÝnh ®Õn 31/5/2005 c¶ n­íc ta cã 2384 doanh nghiÖp nhµ n­íc cæ phÈn ho¸ víi tæng sè vèn 19200 tØ ®ång b­íc ®Çu mang l¹i nh÷ng kÕt qu¶ t­¬ng ®èi kh¶ quan. Tuy nhiªn tiÕn hµnh cæ phÇn ho¸ vÉn cßn chËm vµ nhiÒu v­íng m¾c nh­: ch­a gi¶I quyÕt ®­îc døt c«ng nî, sù ph©n biÖt ®èi xö gi÷a doanh nghiÖp nhµ n­íc víi c«ng ty cæ phÇn doanh nghiÖp ngoµi quèc doanh, kh©u tæ chøc c¸n bé ban gi¸m ®èc, ng­êi lao ®éng ë mét sè doanh nghiÖp kh«ng nhiÖt t×nh h­ëng øng. Chñ tr­¬ng cæ phÇn ho¸ t©m lÝ ng­êi ViÖt kh«ng thÝch sù x¸o ®éng. ViÖc ®¸nh gi¸ doanh nghiÖp cßn nhiÒu bÊt cËp. 3.§æi míi qu¶n lÝ nhµ n­íc ®èi víi c¸c doanh nghiÖp nhµ n­íc §æi míi qu¶n lÝ nhµ n­íc vÒ kinh tÕ ph¶I ph©n ®Þnh r¹ch rßi quyÒn chñ së h÷u cña nhµ n­íc vµ quyÒn kinh doanh cña doanh nghiÖp.Ph¶I x¸c lËp quyÒn tù chñ tµi chÝnh cho c¸c doanh nghiÖp t¹o m«I tr­êng kinh doanh b×nh ®¶ng cho c¸c doanh nghiÖp kh«ng ph©n biÖt c¸c thµnh phÇn kinh tÕ. Thùc hiÖn chÕ ®é qu¶n lý c«ng ty ®èi víi c¸c doanh nghiÖp kinh doanh d­íi d¹ng c«ng ty tr¸ch nhiÖm h÷u h¹n mµ chñ së h÷u lµ nhµ n­íc vµ c«ng ty cæ phÇn cã vèn nhµ n­íc giao cho héi ®ång qu¶n trÞ doanh nghiÖp quyÒn ®¹i diÖn trùc tiÕp chñ së h÷u g¾n víi quyÒn tù chñ trong kinh doanh. Quy ®Þnh râ quyÒn h¹n vµ tr¸ch nhiÖm cña c¸c c¬ quan qu¶n lÝ nhµ n­íc ®èi víi doanh nghiÖp. TiÕp tôc ®æi míi c¬ chÕ chÝnh s¸ch ®èi víi doanh nghiÖp nhµ n­íc ®Ó t¹o ®éng lùc ph¸t triÓn vµ n©ng cao hiÖu qu¶ theo h­íng xo¸ bá triÖt ®Ó bao cÊp doanh nghiÖp c¹nh tranh b×nh ®¼ng thùc hiÖn tèt quy chÕ d©n chñ trong doanh nghiÖp cã c¬ chÕ phï hîp vÒ kiÓm so¸t kiÓm tra thanh tra cña nhµ n­íc víi doanh nghiÖp. Bæ sung, hoµn thiÖn hÖ thèng luËt cho doanh nghiÖp. ViÖc ®æi míi c¬ chÕ qu¶n lÝ t¹o ®iÒu kiÖn cho doanh nghiÖp c¹nh tranh b×nh ®¼ng theo luËt ®Þnh t¸ch môc tiªu phi th­¬ng m¹i ra khái doanh nghiÖp, xo¸ bá dÇn lîi thÕ ®éc quyÒn vµ sù ph©n biÖt gi÷a doanh nghiÖp nhµ n­íc víi doanh nghiÖp thuéc thµnh phÇn kinh tÕ kh¸c. Nhµ n­íc kh«ng trùc tiÕp qu¶n lÝ doanh nghiÖp mµ th«ng qua ®¹i diÖn cña m×nh trong bé m¸y qu¶n lÝ ®Ó ®iÒu hµnh doanh nghiÖp theo ph¸p luËt. 4. Ph¸t triÓn c¸c mèi quan hÖ liªn kÕt gi÷a c¸c doanh nghiÖp nhµ n­íc víi doanh nghiÖp thuéc c¸c thµnh phÇn kinh tÕ kh¸c Sù hîp t¸c gi÷a c¸c doanh nghiÖp thuéc c¸c thµnh phÇn kinh tÕ kh¸c ®Ó cïng kinh doanh mét lo¹i s¶n phÈm hµng ho¸ nhÊt ®Þnh xuyªn suèt c¸c c«ng ®o¹n cña qu¸ tr×nh s¶n xuÊt. Sù hîp t¸c gi÷a c¸c doanh nghiÖp trong n­íc víi doanh nghiÖp cã vèn n­íc ngoµi còng lµ mét m« h×nh hîp t¸c gi÷a c¸c thµnh phÇn kinh tÕ cã hiÖu qu¶. Nhê ®ã c¸c doanh nghiÖp thuéc thµnh phÇn kinh tÕ nhµ n­íc cã ®iÒu kiÖn më réng ®Çu t­ øng dông tiÕn bé khoa häc c«ng nghÖ trong s¶n xuÊt vµ qu¶n lÝ n©ng cao søc c¹nh tranh thÞ tr­êng trong n­íc v­¬n ra quèc tÕ. Quan hÖ hîp t¸c kinh doanh gi÷a c¸c doanh nghiÖp nhµ n­íc thuéc ngµnh tµi chÝnh, ng©n hµng, b­u chÝnh viÔn th«ng, ®iÖn lùc, giao th«ng vËn t¶I víi c¸c doanh nghiÖp thuéc thµnh phÇn kinh tÕ kh¸c còng ®­îc thay ®æi mét c¸ch c¬ b¶n. Nã ®­îc x¸c ®Þnh lµ quan hÖ ®èi t¸c b¹n hµng cïng cã lîi. Møc ®é ®éc quyÒn vÉn cßn nh­ng ®· gi¶m so víi thêi k× bao cÊp. C¸c doanh nghiÖp qua hîp t¸c mµ ®æi míi cung c¸ch lµm ¨n, ®æi míi qu¶n lÝ kinh doanh cã hiÖu qu¶, cã ®iÒu kiÖn ®Çu t­ ph¸t triÓn s¶n xuÊt theo h­íng c«ng nghiÖp ho¸ hiÖn ®¹i ho¸. §éng lùc ®Ó thóc ®Èy sù hîp t¸c chÝnh lµ lîi Ých, sù tån vong vµ thµnh b¹i cña b¶n th©n doanh nghiÖp. §Ó n©ng cao tiÕn tr×nh hîp t¸c cÇn thùc hiÖn mét sè biÖn ph¸p sau: ®æi míi lÝ luËn t­ duy vÒ chÝnh s¸ch kinh tÕ nhiÒu thµnh phÇn, n©ng cao hiÖu lùc vµ hiÖu qu¶ qu¶n lÝ nhµ n­íc vÒ kinh tÕ, t¹o ®iÒu kiÖn hç trî doanh nghiÖp thuéc c¸c thµnh phÇn kinh tÕ n©ng cao n¨ng lùc c¹nh tranh, s¾p xÕp ®æi míi doanh nghiÖp nhµ n­íc lµm doanh nghiÖp nhµ nø¬c trë thµnh trô cét v÷ng ch¾c cña sù hîp t¸c gi÷a c¸c thµnh phÇn kinh tÕ. KÕt luËn HiÖn nay nÒn kinh tÕ n­íc ta lµ nÒn kinh tÕ hµng ho¸ nhiÒu thµnh phÇn, ph¸t triÓn theo ®Þnh h­íng XHCN, cã sù qu¶n lÝ cña nhµ n­íc. Trong viÖc x©y dùng h×nh th¸I kinh tÕ - x· héi míi kh«ng ph¶I mäi thµnh phÇn kinh tÕ ®Òu cã vai trß nh­ nhau mµ thµnh phÇn kinh tÕ nhµ n­íc n¾m gi÷ mét vÞ trÝ quan träng vµ ®­îc chó ý v× nã lµ h¹t nh©n cña quan hÖ s¶n xuÊt míi ®ång thêi lµ mét lùc l­îng kinh tÕ, mét c«ng cô cã søc m¹nh vËt chÊt ®Ó nhµ n­íc ®iÒu tiÕt, h­íng dÉn nÒn kinh tÕ nhiÒu thµnh phÇn ph¸t triÓn ®óng h­íng. Nãi nh­ vËy kh«ng cã nghÜa lµ xem nhÑ c¸c thµnh phÇn kinh tÕ kh¸c mµ mét mÆt chóng ta ph¶I t¹o ®iÒu kiÖn ®Ó thµnh phÇn kinh tÕ nhµ n­íc v­¬n lªn n¾m gi÷ vai trß chñ ®¹o, mÆt kh¸c ph¶I ®¶m b¶o tÝnh b×nh ®¼ng gi÷a c¸c thµnh phÇn kinh tÕ. ViÖc ®Ò ra quan ®iÓm:" Thµnh phÇn kinh tÕ nhµ n­íc gi÷ vai trß chñ ®¹o vµ cïng víi kinh tÕ hîp t¸c dÇn dÇn trë thµnh nÒn t¶ng cña nÒn kinh tÕ quèc d©n" lµ mét trong nh÷ng thµnh tùu to lín cña §¶ng, nã ®¸nh dÊu mét sù chuyÓn biÕn trong nhËn thøc cña §¶ng vµ nhµ n­íc vÒ con ®­êng ®I lªn CNXH còng nh­ c¸c yÕu tè cÊu thµnh nÒn kinh tÕ ®ã. V× vËy cã thÓ kh¼ng ®Þnh vÊn ®Ò "Vai trß chñ ®¹o cña kinh tÕ nhµ n­íc" cã ý nghÜa ®Æc biÖt quan träng, gióp chóng ta nhËn thøc râ vai trß cña kinh tÕ nhµ n­íc nãi riªng vµ tÇm quan träng cña viÖc ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ nhiÒu thµnh phÇn nãi chung. Thùc tÕ tr¶I qua h¬n 15 n¨m ®æi míi vµ ph¸t triÓn viÖc thùc hiÖn nÒn kinh tÕ nhiÒu thµnh phÇn theo ®Þnh h­íng XHCN cã sù qu¶n lÝ cña nhµ n­íc mµ trong ®ã kinh tÕ nhµ n­íc cã vai trß chñ ®¹o ®· gióp nÒn kinh tÕ ®Êt n­íc b­íc ®Çu ®¹t ®­îc nh÷ng kÕt qu¶ to lín. Hi väng r»ng trong t­¬ng lai chóng ta ph¸t huy h¬n n÷a nh÷ng thµnh qu¶ ®· ®¹t ®­îc vµ h¹n chÕ ®Õn møc thÊp nhÊt nh÷ng thiÕu sãt cã thÓ m¾c ph¶i ®Ó nÒn kinh tÕ n­íc ta cã thÓ ph¸t triÓn. Tµi liÖu tham kh¶o 1. Gi¸o tr×nh kinh tÕ chÝnh trÞ M¸c – Lªnin, NXB ChÝnh trÞ Quèc gia – HN 2006 2. Gi¸o tr×nh Kinh tÕ chÝnh trÞ M¸c – Lªnin tËp II, NXB gi¸o dôc 1998 3. Ph©n tÝch kinh tÕ nhiÒu thµnh phÇn ë ViÖt Nam lý luËn vµ thùc tiÔn 4. T¹p chÝ Céng S¶n sè 19 th¸ng 10 n¨m 2006 5. C¸c v¨n kiÖn §¹i héi §¹i biÓu toµn quèc lÇn thø VIII, X 6. Vò H÷u Ngo¹n, Ng« V¨n Dô, Ph¹m H÷u TiÕn – T×m hiÓu mét sè kh¸i niÖm trong v¨n kiÖn §¹i héi IX cña §¶ng, NXB ChÝnh trÞ Quèc gia – HN 2007 Môc lôc Trang