Thực trạng của quá trình phân phối và các giải pháp để nâng cao, hoàn thiện quan hệ phân phối ở Việt Nam trong thời gian tới

Lêi më ®Çu Qu¸ tr×nh t¸i s¶n xuÊt lµ sù kÕt hîp hai hoµ gi÷a c¸c kh©u: S¶n xuÊt, ph©n phèi, trao ®æi vµ tiªu dïng. Trong ®ã ph©n phèi lµ mét kh©u quan träng vµ kh«ng thÓ thiÕu ®­îc cña qu¸ tr×nh nµy. Nã nèi liÒn s¶n xuÊt víi trao ®æi, tiªu dïng, phôc vô vµ thóc ®Èy s¶n xuÊt, phôc vô tiªu dïng. Kh«ng nh÷ng thÕ, quan hÖ ph©n phèi cßn lµ mét yÕu tè rÊt träng yÕu cña quan hÖ s¶n xuÊt, nã ph¶n ¸nh mèi quan hÖ gi÷a lîi Ých cña mçi thµnh viªn vµ lîi Ých cña toµn x· héi. Trong thêi gian ®Çu cña thêi kú qu¸ ®é lªn CNXH ë n­íc ta hiÖn nay, do nÒn kinh tÕ cßn nhiÒu thµnh phÇn kinh tÕ nªn còng cßn cã nhiÒu h×nh thøc lîi Ých kinh tÕ kh¸c nhau vµ tÊt yÕu lµ cßn xuÊt hiÖn nhiÒu m©u thuÉn gi÷a c¸c h×nh thøc lîi Ých kinh tÕ ®ã. Mét trong nh÷ng yªu cÇu cña nÒn kinh tÕ lµ kÞp thêi ph¸t hiÖn ra m©u thuÉn gi÷a c¸c lîi Ých vµ t×m c¸ch gi¶i quyÕt c¸c m©u thuÉn ®ã. ViÖc gi¶i quyÕt c¸c quan hÖ vÒ lîi Ých kinh tÕ ®­îc thÓ hiÖn th«ng qua quan hÖ ph©n phèi. Tõ vai trß quan träng cña ph©n phèi trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn kinh tÕ th× viÖc nghiªn cøu quan hÖ ph©n phèi lµ hÕt søc cÇn thiÕt, ®Æc biÖt lµ ®èi víi nÒn kinh tÕ n­íc ta hiÖn naycßn ®ang trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn. Muèn ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng n­íc ta theo ®Þnh h­íng XHCN th× viÖc gi¶i quyÕt c¸c quan hÖ ph©n phèi lµ hÕt søc cÇn thiÕt ®Ó gãp phÇn thóc ®Èy t¨ng tr­ëng kinh tÕ, ph¸t triÓn x· héi v× môc tiªu c«ng b»ng x· héi. Nghiªn cøu ph©n phèi lµ mét phÇn trong qu¸ tr×nh ngiªn cøu kinh tÕ ë tÇm vÜ m«, ®ã lµ mét vÊn ®Ò lín lao. Do tr×nh ®é, kh¶ n¨ng vµ thêi gian cßn h¹n chÕ nªn trong bµi viÕt nµy em kh«ng thÓ nghiªn cøu ®­îc hÕt. Ph¹m vi nghiªn cøu cña bµi viÕt nµy chØ dõng l¹i ë viÖc nghiªn cøu c¸c vÊn ®Ò c¬ b¶n nhÊt vÒ ph©n phèi, c¸c h×nh thøc ph©n phèi. Cô thÓ lµ nghiªn cøu c¸c h×nh thøc ph©n phèi ë n­íc ta, ®Æc biÖt lµ ph©n phèi theo lao ®éng vµ c¸c h×nh thøc thu nhËp hay ph©n phèi thu nhËp. Trong qu¸ tr×nh nghiªn cøu, chñ yÕu nghiªn cøu quan hÖ ph©n phèi ë ViÖt Nam tõ nh÷ng n¨m 1985 cho ®Õn nay. §ã lµ thêi kú nÒn kinh tÕ ®Êt n­íc ta b¾t ®Çu chuyÓn sang nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng ®Þnh h­íng XHCN. NÒn kinh tÕ thÞ tr­êng lµ m«i tr­êng tèt cho quan hÖ ph©n phèi ®­îc thÓ hiÖn râ nÐt, ®Æc biÖt lµ khi nÒn kinh tÕ n­íc ta cßn ®ang trong qu¸ tr×nh qu¸ ®é vµ gÆp nhiÒu khã kh¨n. §Ò tµi nµy ®­îc bè côc gåm 2 ch­¬ng chÝnh : Ch­¬ng I : Lý luËn chung vÒ ph©n phèi trong nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng Trong phÇn nµy sÏ tr×nh bµy nh÷ng vÊn ®Ò chung nhÊt, c¬ b¶n nhÊt vÒ ph©n phèi: b¶n chÊt, vai trß cña quan hÖ ph©n phèi vµ néi dung chñ yÕu cña quan hÖ ph©n phèi, ®Æc biÖt phÇn nµy cßn cã kinh nghiÖm cña mét sè n­íc vÒ ph©n phèi Ch­¬ng II : Thùc tr¹ng cña qu¸ tr×nh ph©n phèi vµ c¸c gi¶i ph¸p ®Ó n©ng cao, hoµn thiÖn quan hÖ ph©n phèi ë ViÖt Nam trong thêi gian tíi Tõ nh÷ng vÊn ®Ò c¬ b¶n vÒ ph©n phèi, ë ch­¬ng nµy sÏ nghiªn cøu cô thÓ qu¸ tr×nh ph©n phèi ë ViÖt Nam, c¸c h×nh thøc ph©n phèi ®Æc biÖt lµ ph©n phèi thu nhËp. Th«ng qua ®ã nªu ra c¸c gi¶i ph¸p nh»m thùc hiÖn quan hÖ ph©n phèi ®Ó ®¹t môc tiªu c«ng b»ng x· héi. Em xin tr©n thµnh c¶m ¬n sù h­íng dÉn vµ quan t©m cña thÇy ®· gióp em hoµn thµnh ®Ò ¸n nµy. Trong bµi viÕt cßn nhiÒu sai sãt mong thÇy chØ b¶o ®Ó em rót kinh nghiÖm lÇn sau söa ch÷a. Em c¸m ¬n thÇy. Ch­¬ng 1 B¶n chÊt mèi quan hÖ ph©n phèi vµ c¸c h×nh thøc ph©n phèi ë n­íc ta hiÖn nay 1.1. B¶n chÊt cña quan hÖ ph©n phèi. Ph©n phèi lµ mét kh©u kh«ng thÓ thiÕu ®­îc cña qu¸ tr×nh t¸i s¶n xuÊt. Nã nèi liÒn s¶n xuÊt vµ tiªu dïng, phôc vô vµ thóc ®Èy s¶n xuÊt, phôc vô tiªu dïng. MÆt kh¸c, quan hÖ ph©n phèi cßn lµ mét yÕu tè rÊt träng yÕu cña quan hÖ s¶n xuÊt, nã ph¶n ¸nh mèi quan hÖ gi÷a lîi Ých cña mçi thµnh viªn vµ lîi Ých cña toµn x· héi. 1.1.1. Mèi quan hÖ chung gi÷a s¶n xuÊt vµ ph©n phèi, trao ®æi, tiªu dïng. Trong qóa tr×nh s¶n xuÊt, ph©n phèi x¸c ®Þnh tû lÖ theo ®ã mçi c¸ nh©n tham dù vµo s¶n phÈm ®· s¶n xuÊt ra ; trao ®æi ®em l¹i cho c¸ nh©n nh÷ng s¶n phÈm nhÊt ®Þnh mµ anh ta muèn dung phÇn nhËn ®­îc do ph©n phèi ®Ó trao ®æi lÊy ; cuèi cïng, trong tiªu dïng, c¸c s¶n phÈm trë thµnh nh÷ng vËt phÈm tiªu dïng vµ ®èi t­îng cña viÖc chiÕm h÷u c¸ nh©n. s¶n xuÊt t¹o ra nh÷ng vËt phÈm thÝch hîp víi c¸c nhu cÇu ; ph©n phèi, ph©n chia c¸c vËt ®ã theo nh÷ng quy luËt x· héi ; trao ®æi l¹i, ph©n phèi l¹i c¸i ®· ®­îc ph©n phèi, theo nh÷ng nhu cÇu c¸ biÖt ; cuèi cïng, trong tiªu dïng, s¶n phÈm tho¸t ra khái sù vËn ®éng x· héi ®ã trùc tiÕp trë thµnh ®èi t­îng vµ kÎ phôc vô cho mét nhu cÇu c¸ biÖt, vµ tho¶ m·n nhu cÇu ®ã trong qóa tr×nh tiªu dïng. Nh­ vËy, s¶n xuÊt thÓ hiÖn ra lµ ®iÓm xuÊt ph¸t, tiªu dïng lµ ®iÓm cuèi cïng, ph©n phèi vµ trao ®æi lµ ®iÓm trung gian, ®iÓm trung gian nµy l¹i cã hai yÕu tè, v× ph©n phèi ®­îc quy ®Þnh lµ yÕu tè xuÊt ph¸t tõ x· héi, cßn trao ®æi lµ yÕu tè xuÊt ph¸t tõ c¸ nh©n. Nh­ng ph©n phèi kh«ng ph¶i lµ mét lÜnh vùc ®éc lËp, ®øng bªn c¹nh s¶n xuÊt vµ bªn ngoµi s¶n xuÊt. Ph©n phèi thuéc ph¹m trï quan hÖ s¶n xuÊt lµ kÕt qu¶ cña sù ph©n phèi nh÷ng c«ng cô s¶n xuÊt. Ph©n phèi x¸c ®Þnh tû lÖ (sè l­îng) s¶n phÈm dµnh cho c¸ nh©n ; trao ®æi x¸c ®Þnh nh÷ng s¶n phÈm trong ®ã c¸ nh©n ®ßi hái c¸i phÇn do ph©n phèi dµnh cho m×nh. Nh­ vËy s¶n xuÊt, ph©n phèi, tiªu dïng h×nh thµnh mét tam ®o¹n luËn ®óng c¸ch: S¶n xuÊt lµ c¸i chung, ph©n phèi vµ trao ®æi lµ c¸i ®Æc thï, tiªu dïng lµ c¸i ®¬n nhÊt khÐp kÝn tæng thÓ. §­¬ng nhiªn, c¸i ®ã ®óng lµ mét mèi liªn hÖ, nh­ng lµ mèi liªn hÖ hêi hît bÒ ngoµi. S¶n xuÊt h×nh nh­ lµ do c¸c quy luËt phæ biÕn cña tù nhiªn quy ®Þnh ; ph©n phèi do sù ngÉu nhiªn cña x· héi quyÕt ®Þnh, v× vËy nã cã thÓ ¶nh h­ëng Ýt nhiÒu thuËn lîi ®Õn s¶n xuÊt ; trao ®æi n»m gi÷a hai kh©u ®ã, nh­ lµ mét sù vËn ®éng x· héi cã tÝnh chÊt h×nh thøc, cßn hµnh vi cuèi cïng – tiªu dïng – kh«ng ®­îc coi lµ ®iÓm kÕt thóc, mµ cßn lµ môc ®Ých cuèi cïng, nãi thùc ra lµ n»m bªn ngoµi kinh tÕ, trõ tr­êng hîp nã t¸c ®éng trë l¹i ®iÓm xuÊt ph¸t vµ lµm cho toµn bé qóa tr×nh b¾t ®Çu l¹i. 1.1.2 C¬ së kinh tÕ cña sù ph©n phèi C¬ së kinh tÕ cña sù ph©n phèi, ë ®©y bao hµm ý nghÜa nãi ®Õn viÖc ph©n phèi vËt phÈm tiªu dïng cho c¸ nh©n mçi thµnh viªn trong x· héi. Nh­ng v× ph©n phèi bao giê còng gåm c¶ ph©n phèi cho s¶n xuÊt xem lµ yÕu tè cña s¶n xuÊt vµ ph©n phèi cho tiªu dïng xem lµ kÕt qu¶ cña qóa tr×nh s¶n xuÊt, cho nªn kh«ng ph¶i lµ toµn bé s¶n phÈm x· héi t¹o ra ®Òu ®­îc ph©n phèi cho tiªu dïng c¸ nh©n. Tr­íc hÕt, x· héi cÇn ph¶i trÝch ra mét phÇn ®Ó: Bï ®¾p nh÷ng t­ liÖu s¶n xuÊt ®· hao phÝ ; më réng s¶n xuÊt; lËp quü dù tr÷ ®Ó phßng khi tai ho¹ bÊt ngê. PhÇn trÝch nµy lµ mét ®iÒu tÊt yÕu vÒ kinh tÕ, v× nÕu kh«ng kh«i phôc vµ më réng s¶n xuÊt th× kh«ng thÓ ®¸p øng ®­îc nhu cÊu ngµy cµng t¨ng cña x· héi. PhÇn cßn l¹i cña tæng s¶n phÈm x· héi th× ®Ó tiªu dïng. Nh­ng tr­íc khi tiÕn hµnh ph©n phèi trùc tiÕp cho tiªu dïng c¸ nh©n, cßn ph¶i trÝch mét phÇn ®Ó: Chi phÝ vÒ qu¶n lý hµnh chÝnh vµ tæ chøc, b¶o vÖ tæ quèc. Më réng c¸c sù nghiÖp phóc lîi c«ng céng vµ cøu tÕ x· héi . Sau ®ã, phÇn vËt phÈm tiªu dïng cßn l¹i míi ®­îc trùc tiÕp ph©n phèi cho tiªu dïng c¸ nh©n cña nh÷ng ng­êi lµm viÖc trong nÒn s¶n xuÊt x· héi phï hîp víi sè l­îng vµ chÊt l­îng cña lao ®éng còng nh­ sè l­îng vèn vµ tµi s¶n mµ hä ®ãng gãp vµo qóa tr×nh s¶n xuÊt. Nh­ vËy, tæng s¶n phÈm x· héi võa ®­îc ph©n phèi ®Ó tiªu dïng cho s¶n xuÊt, võa ®­îc ph©n phèi ®Ó tiªu dïng c¸ nh©n. 1.1.3. Vai trß cña quan hÖ ph©n phèi trong nÒn s¶n xuÊt x· héi. Bµn vÒ vai trß cña ph©n phèi trong nÒn s¶n xuÊt x· héi, F.¡nghen cho r»ng “sù ph©n phèi chõng nµo mµ cßn bÞ nh÷ng nh©n tè lý do thuÇn tuý kinh tÕ chi phèi, th× nã sÏ ®­îc ®iÒu tiÕt bëi lîi Ých cña s¶n xuÊt, r»ng s¶n xuÊt sÏ ®­îc thuËn lîi trªn hÕt trong mäi ph­¬ng thøc ph©n phèi mµ mäi thµnh viªn trong x· héi cã thÓ ph¸t triÓn, duy tr× vµ thùc hµnh nh÷ng n¨ng khiÕu cña hä mét c¸ch hoµn thiÖn nhÊt ”. Ph©n phèi kh«ng chØ ®¬n thuÇn lµ mét kÕt qu¶ tiªu cùc cña s¶n xuÊt vµ trao ®æi ; nã còng t¸c ®éng l¹i m¹nh nh­ thÕ ®Õn c¶ s¶n xuÊt lÉn trao ®æi. BÊt cø ph­¬ng thøc s¶n xuÊt míi nµo vµ bÊt cø h×nh thøc trao ®æi míi nµo, lóc ®Çu kh«ng nh÷ng ®Òu bÞ nh÷ng h×nh thøc cò vµ nh÷ng thiÕt chÕ chÝnh trÞ t­¬ng øng ng¨n trë, mµ cßn bÞ c¶ ph­¬ng thøc ph©n phèi cò ng¨n trë. Nh÷ng ph­¬ng thøc s¶n xuÊt míi vµ nh÷ng h×nh thøc trao ®æi míi Êy, tr­íc hÕt ®Òu ph¶i tr¶i qua mét cuéc ®Êu tranh l©u dµi míi dµnh ®­îc sù ph©n phèi thÝch øng víi chóng. Nh­ng mét ph­¬ng thøc trao ®æi vµ s¶n xuÊt nhÊt ®Þnh cµng linh ho¹t bao nhiªu, cµng dÔ ph¸t triÓn vµ tiÕn triÓn bao nhiªu th× sù ph©n phèi cµng chãng ®¹t tíi tr×nh ®é tho¸t khái chÝnh ngay nh÷ng ®iÒu kiÖn ®· ®Î ra nã vµ cµng chãng trë nªn xung ®ét víi ph­¬ng thøc s¶n xuÊt vµ trao ®æi cò bay nhiªu. 1.2.C¸c h×nh thøc ph©n phèi chñ yÕu ë n­íc ta hiÖn nay 1.2.1 .Ph©n phèi theo lao ®éng: Lµ nguyªn t¾c ph©n phèi vËt phÈm tiªu dïng cho c¸c c¸ nh©n trong x· héi c¨n cø vµo sè l­îng, chÊt l­îng lao ®éng hay hiÖu qu¶ lao ®éng mµ hä ®· cèng hiÕn cho x· héi kh«ng ph©n biÖt mµu da, t«n gi¸o, ®¶ng ph¸i, nam n÷. 1.2.2 .Ph©n phèi theo vèn vµ tµi s¶n : Lµ nguyªn t¾c ph©n phèi vËt phÈm tiªu dïng cho c¸ nh©n c¨n cø vµo vèn vµ tµi s¶n mµ hä cã ®Ó ph©n phèi. 1.2.3.Ph©n phèi ngoµi thï lao lao ®éng th«ng qua c¸c quü phóc lîi kh¸c: Lµ nguyªn t¾c ph©n phèi vËt phÈm tiªu dïng cho c¸ nh©n nh»m ®¶m b¶o nh÷ng nhu cÇu chung cña x· héi vµ ®¶m b¶o cuéc sèng cho mét sè ng­êi kh«ng cã kh¶ n¨ng lao ®éng. Trong c¸c h×nh thøc c¬ b¶n ®ã, ph©n phèi theo lao ®éng lµ c¸ch chñ yÕu, nh­ng ph©n phèi ngoµi thï lao lao ®éng qua c¸c quü phóc lîi x· héi ngµy cµng trë nªn quan träng trong qóa tr×nh ph¸t triÓn cña x· héi. §©y lµ c¸ch ph©n phèi vËt phÈm tiªu dïng lu«n lu«n kÕt hîp víi nhau vµ t¸c ®éng cïng mét lóc trong thùc tiÔn. Hai c¸ch ph©n phèi nµy dùa vµo nhau vµ bæ sung cho nhau ®Ó gãp phÇn gi¶i quyÕt nh÷ng yªu cÇu chung cña x· héi. §ång thêi, ph©n phèi theo tµi s¶n , vèn vµ nh÷ng ®ãng gãp kh¸c ngµy nay còng trë thµnh mét tÊt yÕu, hîp quy luËt. 1.3. Kinh nghiÖm cña mét sè n­íc vÒ ph©n phèi 1.3.1.Sù vËn dông nguyªn t¾c ph©n phèi cña chñ nghÜa x· héi t¹i Liªn X« Trong thêi gian ®Çu sau chiÕn tranh, nÒn kinh tÕ Liªn X« gÆp nhiÒu khã kh¨n do hËu qu¶ cña chiÕn tranh. H¬n n÷a, trong x· héi Liªn X« lóc ®ã tån t¹i nhiÒu giai cÊp: nh÷ng ®Þa chñ cßn sãt cña x· héi phong kiÕn, nh÷ng nhµ t­ b¶n non trÎ míi xuÊt hiÖn ë Liªn X« vµ giai cÊp c«ng nh©n tÇng líp chÝnh vµ chiÕm vai trß chñ ®¹o trong viÖc ®iÒu hµnh ®Êt n­íc sau chiÕn tranh. Mét yªu cÇu ®Æt ra lµ ph¶i ®iÒu tiÕt viÖc tiªu dïng trong x· héi. §Çu tiªn lµ viÖc dïng phiÕu b¸nh m× - kiÓu ®iÒu tiÕt tiªu dïng cæ ®iÓn cña nh÷ng t­ b¶n lóc bÊy giê, nh»m thùc hiÖn mét nhiÖm vô: ph©n ph«i b¸nh m× hiÖn cã, lµm sao cho ai nÊy ®Òu cã b¸nh ¨n. Nh­ng viÖc thùc hiÖn ®ã gÆp nhiÒu khã kh¨n do sù ph¸ ho¹i cña thÕ lùc thï ®Þch v× vËy chÝnh phñ ®· dÒ ra mét chÝnh s¸ch míi: tr­íc hÕt chÝnh s¸ch ®ã ph¶i thªm vµo chÕ ®é phiÕu b¸nh m× viÖc c­ìng bøc tËp hîp toµn thÓ nh©n d©n thµnh nh÷ng héi tiªu dïng v× ®ã lµ ph­¬ng phÊp duy nhÊt ®Ó thùc hiÖn d­îc viÖc kiÓm so¸t tiªu dïng ; hai lµ b¾t bän nnhµ gi¸u ph¶i lµm nghÜa vô lao ®éng, chóng ph¶i ®¶m nhiÖm nh÷ng chøc vô kh«ng c«ng trong c¸c héi tiªu dïng ; ba lµ ph©n ®Òu cho nh©n d©n tæng sè thùc tÕ cña s¶n phÈm trong x· héi ®Ó ®¶m b¶o c«ng b»ng. ChÝnh quyÒn X« viÕt lóc ®ã kiªn quyÕt tiÕp tôc thay thÕ viÖc bu«n b¸n b»ng chÕ ®é ph©n phèi s¶n phÈm mét c¸ch cã kÕ ho¹ch vµ cã tæ chøc trªn quy m« toµn quèc. Môc ®Ých lµ tæ chøc toµn thÓ nh©n d©n vµo c¸c c«ng x· s¶n xuÊt vµ tiªu dïng cã kh¶ n¨ng ph©n phèi tÊt c¶ nh÷ng s¶n phÈm cÇn thiÕt mét c¸ch nhanh chãng nhÊt, cã kÕ ho¹ch nhÊt vµ tiÕt kiÖm nhÊt, tèn Ýt nh©n c«ng nhÊt, b»ng c¸ch tËp trung chÆt chÏ bé m¸y ph©n phèi. Vµ hîp t¸c x· lµ mét ph­¬ng tiÖn qu¸ ®é ®Ó thùc hiÖn môc ®Ých ®ã. ViÖc sö dông hîp t¸c x· lµ mét vÊn ®Ò gièng nh­ viÖc sö dông chuyªn gia t­ s¶n v× ®øng ®Çu bé m¸y hîp t¸c x· do CNTB ®Ó l¹i lµ nh÷ng ng­êi cã thãi quen suy nghÜ vµ qu¶n lý kinh tÕ cña t­ s¶n. §¶ng Céng s¶n Nga buéc tÊt c¶ c¸c ®¶ng viªn ph¶i lµm viÖc trong hîp t¸c x·, l·nh ®¹o c¸c hîp t¸c x· ®ã ph¶i theo tinh thÇn céng s¶n, lµm cho tæng thÓ nh©n d©n ®Òu vµo hîp t¸c x· vµ biÕn c¸c hîp t¸c x· ®ã tõ trªn xuèng d­íi thµnh mét hîp t¸c x· thèng nhÊt c¶ n­íc. §Æc biÖt lµ viÖc chuyÓn ®æi tõ chÕ ®ä tr­ng thu l­¬ng thùc trong chÝnh s¸ch céng s¶n thêi chiÕn sang thuÕ l­¬ng thùc cho phï hîp víi nh©n d©n vµ thùc hiÖn môc tiªu c«ng b»ng. MÆt kh¸c, §¶ng céng s¶n Nga cßn sö dông biÖn ph¸p qu¶n lý sù ph©n phèi th«ng qua sù kiªm kª vµ kiÓm so¸t cña toµn d©n ®èi víi s¶n xuÊt vµ ph©n phèi s¶n phÈm. 1.3.2. VÊn ®Ò ph©n phèi trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn kinh tÕ Trung Quèc thêi kú c¶i c¸ch Chóng ta sÏ nghiªn cøu vai trß cña ph©n phèi ®Æc biÖt lµ ph©n phèi thu nhËp trong qu¸ tr×nh phÊt triÓn kinh tÕ cña Trung Quèc.Trung Quèc lµ mét ®Êt n­íc cã d©n sè ®«ng, kinh tÕ - v¨n ho¸ l¹c hËu, nh­ng 20 n¨m qua nhê thùc hiÖn c¶i c¸ch më cöa mµ bé mÆt kinh tÕ - x· héi cña n­íc nµy ®· thay ®æi râ rÖt. Tõ thùc tiÔn ®ã, c¸c nhµ khoa häc Trung Quèc ®· rót ra nhËn xÐt cho r¨ng: “Ph©n phèi thu nhËp kh«ng chØ biÓu hiÖn mét kÕt qu¶ cña t¨ng tr­ëng kinh tÕ, ®ång thêi nã l¹i ¶nh h­ëng, thËm chÝ lµ mét ®¹i l­îng biÕn ®æi quan träng quyÕt ®Þnh kinh tÕ t¨ng tr­ëng” Trong thêi gian ®Çu kho¶ng 20 n¨m tr­íc c¶i c¸ch (1956-1976), trung Quèc lµ mét x· héi cã tr×nh ®é b×nh qu©n ho¸ rÊt cao nh­ng cung l¹i lµ mét x· héi vÉn tån t¹i mét sè nh©n tè bÊt b×nh ®¼ng. X· héi Trung Quèc nh­ vËy lµ do: ChÕ ®é XHCN ë Trung Quèc lµ chÕ ®é lÊy c«ng h÷u vÒ t­ liÖu s¶n xuÊt nªn sau khi tõng b­íc thùc hiÖn c«ng h÷u ho¸ vÒ t­ liÖu s¶n xuÊt, ng­êi d©n trõ mét sè Ýt thu nhËp tõ l·i suÊt tiªt kiÖm ra cßn hÇu nh­ kh«ng cã thu nhËp tµi s¶n kh¸c; vµ ×nh h×nh ®Êt n­íc trong thêi kú ®Êu cÇn t¨ng tÝch luü, gi¶m tiªu dïng, nªn thu nhËp lao ®éng còng ®­îc b×nh qu©n ë møc thÊp. Nh­ng s ù chªnh lÖch thu nhËp gi÷a c¸c tÇng líp nh©n d©n vµ c¸c khu vùc lµ kh¸ lín. VÒ ph­¬ng thøc ph©n phèi hµng tiªu dïng, Trung Quèc ®· nhÊn m¹nh ph­¬ng thøc ph©n phèi hiÖn vËt, tøc lµ thùc hiÖn chÕ ®é cung cÊp, bµi xÝch ph­¬ng thøc ph©n phèi theo thÞ tr­êng (th«ng qua tiÒn tÖ mua b¸n). Sau khi c¶i c¸ch më cöa ®Õn nay qu¸ tr×nh ph©n phèi thu nhËp ë Trung Quèc cã nhiÒu ®ét ph¸ vÒ lý luËn: §· ®ét ph¸ vµo quan niÖm b×nh qu©n chñ nghÜa, x©y dùng lý lu¹n cho phÕp mét sè vïng mét sè ng­êi giµu lªn tr­íc, khuyÕn khÝch ng­êi giµu tr­íc gióp ®ì ng­êi giµu sau, cuèi cïng thùc hiÖn cïng giµu cã; Thùc hiÖn chÝnh s¸ “­u tiªn hiÖu qu¶, chiÕu cè c«ng b»ng” tøc lµ tiÕn hµnh ph©n phèi theo sè l­îng, chÊt l­îng, hiÖu suÊt lao ®éng vµ b¶o hé thu nhËp hîp ph¸p, th«n tÝnh thu nhËp phi ph¸p...; §· ®ét ph¸ vµo quan ®iÓm truyÒn thèng cho r»ng:ph©n phèi theo lao ®éng lµ ®Æc diÓm cña CNXH, ph©n phèi theo vèn lµ ®Æc ®iÓm cña CNTB, x©y dùng lý luËn kiªn tr× ph©n phèi theo lao ®éng lµ chÝnh, cho phÐp yÕu tè s¶n xuÊt tham gia vµo ph©n phèi; X©y dùng vµ kiÖn toµn hÖ thèng b¶o hiÓm x· héi thÝch øng víi nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng XHCN. Nhê nh÷ng chÝnh s¸ch vµ ®æi míi ®ã nÒn kinh tÕ Trung Quèc ®· ®¹t ®­îc mét sè thµnh tùu ®¸ng kÓ: NÒn kinh tÕ t¨ng tr­ëng víi tèc ®é cao, t¨ng tr­ëng GDP b×nh qu©n hµng n¨m 1979-1997 ®¹t 9,8%, trë thµnh c­êng quèc ®øng thø 7 thÕ giíi vÒ kinh tÕ; Hµng ho¸ tõ chç tr­íc ®©y thiÕu ®· trë nªn phong phó ®¸p øng nhu cÇu néi ®Þa vµ xuÊt khÈu; Møc thu nhËp vµ tiªu dïng cña ng­êi d©n ®­îc c¶i thiÖn vµ n©ng cao, t¨ng tr­ëng GDP b×nh qu©n ®Çu ng­êi ®· tõ 379 NDT(1978) t¨ng lªn 6079 NDT(1997); Møc tiªu dïng cña d©n c­ c¶ n­íc tõ 184 NDT (1979) lªn ®Õn 2036 NDT(1997). Ch­¬ng 2 Thùc tr¹ng quan hÖ ph©n phèi vµ nh÷ng gi¶i ph¸p ®Ó n©ng cao hoµn thiÖn quan hÖ ph©n phèi ë n­íc ta trong thêi gian tíi. 2.1 Thùc tr¹ng cña quan hÖ ph©n phèi ë n­íc ta Trong giai ®o¹n x©y dùng x· héi chñ nghÜa tr­íc ®æi míi, chóng ta chñ tr­¬ng thiÕt lËp chÕ ®é c«ng h÷u vÒ t­ liÖu s¶n xuÊt chñ yÕu vµ trªn c¬ së ®ã thùc hiÖn nguyªn t¾c ph©n phèi theo lao ®éng m¸y mãc cña M¸c d­íi CNXH vµo hoµn c¶nh chra chÝn muåi trong nÒn kinh tÕ tËp trung ë n­íc ta. DÉn tíi hµnh ®éng cña chóng ta lµ nhanh chãng chãng c¶i t¹o c¸c thµnh phÇn kinh tÕ b»ng mäi gi¸, ®Ó t¹o lËp hai h×nh thøc së h÷u nhµ n­íc vµ tËp thÓ, vµ t­ëng thÕ lµ chóng ta ®· cã ®­îc c¬ së kinh tÕ cña CNXH lµm c¬ së cho ph©n phèi theo lao ®éng. MÆt kh¸c, trong lÜnh vùc trao ®æi, chóng ta l¹i thùc hµnh ph©n phèi b»ng hiÖn vËt mét c¸ch réng kh¾p, tõ s¶n xuÊt, ®Õn tiªu dïng. KhiÕn quan hÖ hµng tiÒn bÞ thñ tiªu, th­íc ®o lao ®éng b»ng gi¸ trÞ bÞ phñ ®Þnh. KÕt qu¶ lµ trong ph©n phèi ta kh«ng thùc hiÖn ®­îc ph©n phèi ®óng cho lao ®éng, ®¶m b¶o c«ng b»ng x· héi mµ l¹i ®­a ®Õn sù “qu©n b×nh x· héi”. §iÒu ®ã ®· t¹o ra kÎ hë, lµm triÖt tiªu nh÷ng nh©n tè tÝch cùc, d¸m hy sinh v× nghÜa lín, biÕt quªn m×nh trong lao ®éng. §ång thêi t¹o ra chç dùa cho thãi l­êi nh¸c, û l¹i, dùa dÉm, ¨n b¸m ë kh¾p mäi n¬i mäi ng­êi. §©y còng lµ mét trong c¸c nguyªn nh©n ®Èy x· héi ta vµo t×nh tr¹ng tr× trÖ, nghÌo nµn, chËm ph¸t triÓn. TÊt c¶ nh÷ng khã kh¨n ®ã ®· dÉn tíi tæng s¶n phÈm x· héi tõ n¨m 1976 - 1980 b×nh qu©n hµng n¨m chØ t¨ng 1%, thu nhËp quèc d©n s¶n xuÊt b×nh qu©n hµng n¨m t¨ng 0,2 %, trong khi d©n sè t¨ng b×nh qu©n hµng n¨m lµ 2,25%. §iÒu nµy ®· lµm cho chØ tiªu tæng hîp tÝnh b×nh qu©n ®Çu ng­êi gi¶m xuèng: thu nhËp quèc d©n s¶n xuÊt theo ®Çu ng­êi b×nh qu©n hµng n¨m tõ n¨m 1976 - 1980 gi¶m 1,37%; thu nhËp quèc d©n sö dông b×nh qu©n ®Çu ng­êi gi¶m 5,15%. Quü tiªu dïng c¸ nh©n cña d©n c­ liªn tôc gi¶m: n¨m 1976 lµ 100% th× n¨m 1977 cßn 95,5%;1978:92,8%;1980:88,6%. C¸c chØ tiªu kh¸c do §¶ng ®Ò ra chØ ®¹t ë møc thÊp. NhËn râ d­îc c¸c sai lÇm thiÕu sãt, tõ n¨m 1986 ®Õn nay, §¶ng vµ Nhµ n­íc ta ®· chuyÓn h­íng nÒn kinh tÕ tËp trung sang nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng ®Þnh h­íng XHCN cã sù ®iÒu tiÕt cña Nhµ n­íc, ®a d¹ng ho¸ c¸c thµnh phÇn kinh tÕ lÊy kinh tÕ quèc doanh lµm nßng cèt, kinh tÕ tËp thÓ kh«ng ngõng ®­îc më réng theo nguyªn t¾c hiÖu qu¶, tù nguyÖn... §ång thêi thùc hiÖn nguyªn t¾c ph©n phèi võa theo kÕt qu¶ lao ®éng vµ hiÖu qu¶ kinh tÕ, võa theo møc ®ãng gãp vèn (trong ®ã ph©n phèi theo kÕt qu¶ lao ®éng vµ hiÖu qu¶ kinh tÕ lµ chñ yÕu). VÒ nguyªn t¾c ph©n phèi míi nµy, V¨n kiÖn §¹i héi ®¹i biÓu toµn quèc lÇn thø IX cña §¶ng ta ®· kh¼ng ®Þnh: “Kinh tÕ thÞ tr­êng ®Þnh h­íng x· héi chñ nghÜa thùc hiÖn ph©n phèi chñ yÕu theo kÕt qu¶ lao ®éng vµ hiÖu qu¶ kinh tÕ, ®ång thêi ph©n phèi theo møc ®ãng gãp vèn vµ c¸c nguån lùc kh¸c vµo s¶n xuÊt, kinh doanh vµ th«ng qua phóc lîi x· héi ” Nguyªn t¾c ph©n phèi “võa theo kÕt qu¶ lao ®éng vµ hiÖu qu¶ kinh tÕ, võa theo møc ®èng gãp vèn” mµ chóng ta thùc hiÖn tõ khi tiÕn hµnh sù nghiÖp ®æi míi so víi nguyªn t¾c ph©n phèi theo lao ®éng mµ chóng ta ®· thùc hiÖn trong thêi gian tr­íc cã hai ®iÓm kh¸c nhau c¬ b¶n : §iÓm kh¸c nhau thø nhÊt liªn quan ®Õn c¸ch x¸c ®Þnh sù cèng hiÕn b»ng søc lao ®éng cña mçi ng­êi cho x· héi. Sù cèng hiÕn cña mçi ng­êi trong x· héi dï ®­îc thÓ hiÖn d­íi nhiÒu h×nh thøc kh¸c nhau, song vÉn cã thÓ quy vÒ hai lo¹i c¬ b¶n: cèng hiÕn b»ng søc lao ®éng vµ cèng hiÕn b»ng sù gãp vèn. Nguyªn t¾c ph©n phèi theo lao ®éng, nh­ chóng ta ®· biÕt, lµ nguyªn t¾c ph©n phèi c¨n cø vµo cèng hiÕn b»ng søc lao ®éng. NÕu chØ thùc hiÖn nguyªn t¾c ph©n phèi theo lao ®éng th× gi¸ trÞ cña tæng s¶n phÈm x· héi sÏ ®­îc chia thµnh hai phÇn: mét phÇn ®­îc dµnh ®Ó t¸i s¶n xuÊt, ®Ó gi¶i quyÕt c¸c vÊn ®Ò x· héi chung ; phÇn cßn l¹i sÏ ®­îc ph©n phèi cho c¸c c¸ nh©n theo sù cèng hiÕn b»ng søc lao ®éng cña hä trong x· héi. Ph©n phèi cho c¸c c¸ nh©n theo møc cèng hiÕn b»ng søc lao ®éng cã nghÜa lµ: ai lµm nhiÒu h­ëng nhiÒu, ai lµm Ýt h­ëng Ýt, ai kh«ng lµm th× kh«ng h­ëng. Cßn trong thêi kú ®æi míi, chóng ta x¸ ®Þnh sù cèng hiÕn b»ng søc lao ®éng cña mçi ng­êi trong x· héi c¨n cø vµo “kÕt qu¶ lao ®éng vµ hiÖu qu¶ kinh tÕ”, nãi gän lµ c¨n cø vµo hiÖu qu¶ lao ®éng §iÓm kh¸c nhau c¬ b¶n thø hai lµ, trong thêi kú tr­íc ®æi míi, chóng ta chñ tr­¬ng chØ thùc hiÖn nguyªn t¾c ph©n phèi theo lao ®éng, cßn trong thêi kú ®æi míi, chóng ta chu tr­¬ng thùc hiÖn ®ång thêi c¶ nguyªn t¾c ph©n phèi theo lao ®éng vµ ph©n phèi theo møc ®ãng gãp, trong ®ã nguyªn t¾c ph©n phèi theo lao ®éng lµ chñ yÕu. Khi thùc hiÖn ®ång thêi c¶ hai nguyªn t¾c th× gi¸ trÞ tæng s¶n phÈm x· héi sÏ ®ùoc chia thµnh ba phÇn: mét phÇn dµnh ®Ó t¸i s¶n xuÊt, phÇn thø hai ®­îc ph©n phèi cho ng­êi lao ®éng theo møc cèng hiÕn b»ng søc lao ®éng cho x· héi, phÇn thø ba ®­îc ph©n phèi cho ng­êi cã vèn ®ãng gãp (ai gãp nhiÒu h­ëng nhiÒu, ai gãp Ýt h­ëng Ýt, ai kh«ng gãp kh«ng h­ëng). Ng­êi nµo võa cã vèn ®ãng gãp, võa cã cèng hiÕn b»ng søc lao ®éng sÏ ®­îc h­ëng c¶ trong phÇn thø hai vµ trong phÇn thø ba. Trªn thùc tÕ, mçi ng­êi do ®Òu cã quyÒn së h÷u mét phÇn gi¸ trÞ nh­ nhau trong tæng sè gi¸ trÞ cña t­ liÖu s¶n xuÊt thuéc së h÷u toµn d©n nªn ®Òu cã quyÒn thu nhËp nh­ nhau tõ vèn gãp cña m×nh, thu nhËp nµy ®­îc ®­îc biÓu hiÖn d­íi nhiÒu h×nh thøc kh¸c nhau trong ®ã cã c¶ phóc lîi x· héi. Nh­ng ngoµi sè thu nhËp nh­ nhau Êy, mét sè ng­êi cã vèn ®ãng gãp thªm cßn cã thªm thu nhËp hîp p¸hp kh¸c dï kh«ng trùc hay gi¸n tiÕp tham gia vµo qu¸ tr×nh s¶n xuÊt, tøc lµ dï kh«ng cã cèng hiÕn b»ng søc lao ®éng. Gi¸ trÞ gia t¨ng cña tiÒn cho vay mµ ng­êi cho vay ®­îc h­ëng lµ h×nh thøc dÔ nh×n thÊy cña thu nhËp hîp ph¸p kh«ng ph¶i do cèng hiÕn b»ng søc lao ®éng mµ do cèng hiÕn b»ng sù gãp vèn. Chñ tr­¬ng thùc hiÖn nguyªn t¾c ph©n phèi võa theo lao ®éng, võa theo møc ®ãng gãp vèn lµ sù ®æi míi quan träng trong quan ®iÓm quan träng cña §¶ng ta vÒ ph©n phèi nãi riªng, vÒ con ®­êng ®i lªn CNXH nãi chung. §ay sÏ lµ chñ tr­¬ng l©u dµi, t­¬ng øng víi ®é dµi cña thêi kú qu¸ ®é lªn CNXH. Bëiv×, chØ khi nµo gi¸ trÞ t­ liÖu s¶n xuÊt cña Nhµ n­íc ta nhiÒu ®Õn møc kh«ng cÇn thu hót sù ®ãng gãp cña c¸c c¸ nh©n ®Ó ph¸t triÓn s¶n xuÊt th× lóc ®ã chóng ta míi chÊm døt viÖc thùc hiÖn nguyªn t¾c ph©n phèi võa theo lao ®éng võa theo møc ®ãng gãp vèn ®Ó chuyÓn sang thùc hiÖn nguyªn t¾c ph©n phèi theo lao ®éng. Vµ còng chØ khi ®ã, thêi kú qu¸ ®é lªn CNXH míi kÕt thóc vµ CNXH míi ®­îc h×nh thµnh. Theo quan niÖm míi vÒ c«ng b»ng x· héi, sù gãp vèn còng ®­îc coi lµ cèng hiÕn vµ thu nhËp ë møc ®é hîp lý cã ®­îc do sù ®ãng gãp vèn còng lµ c«ng b»ng. Nªn víi viÖc thùc hiÖn nguyªn t¾c ph©n phèi ®ã trong thêi kú qu¸ ®é lªn CNXH ë n­íc ta hiÖn nay, chóng ta hoµn toµn cã thÓ thùc hiÖn ®­îc môc tiªu c«ng b»ng x· héi, kh¸i niÖm “«ng b»ng x· héi” ®· mang néi dung míi. §ã lµ nguyªn nh©n c¬ b¶n lµm cho t×nh h×nh kinh tÕ-x· héi cña n­íc ta cã nhiÒu chuyÓn biÕn tÝch cùc: lùc l­îng s¶n xuÊt b­íc ®Çu ph¸t triÓn, ®êi sèng cña ®a sè nh©n d©n tiÐp tôc ®­îc c¶i thiÖn, x· héi c¬ b¶n æn ®Þnh... 2.1.1 ¦u ®iÓm Quan hÖ ph©n phèi thóc ®Èy t¨ng tr­ëng kinh tÕ ®Êt n­íc. Quan hÖ ph©n phèi t¹o ®éng lùc cho ng­êi lao ®éng s¶n xuÊt còng nh­ lµm viÖc ngµy cµng nhiÒu v× lîi Ých cña b¶n th©n, cña doanh nghiÖp còng nh­ cña toµn x· héi, qua ®ã thóc ®Èy t¨ng tr­ëng kinh tÕ trong n­íc tõng b­íc n©ng cao thu nhËp cña c¸c tÇng líp d©n c­. Cô thÓ lµ Trong 5 n¨m 1991-1995 nÒn kinh tÕ ®· kh¾c phôc ®­îc t×nh tr¹ng tr× trÖ suy tho¸i ; ®¹t møc t¨ng tr­ëng kh¸ cao, liªn tôc vµ t­¬ng ®èi toµn diÖn; thùc hiÖn v­ît møc hÇu hªt c¸c chØ tiªu ®Ò ra trong thêi gian ®ã: tæng s¶n phÈm trong n­íc(GDP) t¨ng b×nh qu©n h»ng n¨m lµ 8,2%; l¹m ph¸t bÞ ®Èy lïi tõ 774,7 n¨m 1986 xuèng cßn 67,1 n¨m 1991vµ 12,7 n¨m 1995. §Çu t­ toµn x· héi b»ng vèn trong vµ ngoµi n­íc so víi GDP n¨m 1990 lµ 15,8,n n¨m 1995 lµ 27,4. L­¬ng thùc kh«ng nh÷ng ®ñ ¨n mµ cßn xuÊt khÈu ®­îc mçi n¨m kho¶ng 2 triÖu tÊn. Cßn trong 5 n¨m 1996-2000 nÒn kinh tÕ ®· ®¹t ®­îc nhiÒu thµnh tùu: kinh tÕ t¨ng tr­ëng kh¸, tæng s¶n phÈm trong n­íc (GDP) t¨ng b×nh qu©n h»ng n¨m 7%, trong ®ã GDP n¨m 2000 gÊp ®«i GDP n¨m 1990. Tæng quü tiªu dïng t¨ng b×nh qu©n hµng n¨m h¬n 5%, tiªu dïng b×nh qu©n ®Çu ng­êi t¨ng hµng n¨m gÇn 3,5%; tû lÖ tÝch luü trong tæng tÝch luü tiªu dïng b×nh qu©n 5 n¨m lµ 26,8%; riªng n¨m 2000 kho¶ng 28,7%; tû lÖ tiªu dïng t­¬ng øng kho¶ng 71,3%. §êi sèng vËt chÊt cña nh©n d©n ®­îc c¶i thiÖn : mçi n¨m thªm h¬n 1,2 triÖu viÖc lµm míi; tû lÖ hé nghÌo (theo tiªu chuÈn n­íc ta) tõ trªn 30% gi¶m xuèng 10%. Tû lÖ t¨ng d©n sè tù nhiªn hµng n¨m tõ 2,3 % gi¶m xuèng 1,4%. Tuæi thä trung b×nh t­ng tõ 65,2 tuæi lªn 68,3 tuæi vµ nhiÒu nh÷ng thµnh tùu kh¸c n÷a. Nã thùc hiÖn c«ng b»ng x· héi, gãp phÇn ph©n phèi l¹i lùc l­îng lao ®éng cña toµn bé x· héi. Nguyªn t¾c ph©n phèi cña n­íc ta hiÖn nay lµ:ph©n phèi võa theo lao ®éng võa theo møc ®ãng gãp vèn. ViÖc ph©n chia c«ng b»ng tû lÖ gi÷a ph©n phèi theo lao ®éng vµ ph©n phèi theo møc ®ãng gãp vèn ®Ó c¶ hai bªn (ng­êi chñ së h÷u vèn vµ ng­êi lao ®éng) ®Òu hµi lßng sÏ phô thuéc vµo t×nh h×nh cô thÓ trong tõng ®¬n vÞ vµ tõng thêi ®iÓm; tû lÖ Êy ph¶i do thùc tiÔn cuéc sèng quy ®Þnh. Qua viÖc x¸c ®Þnh c¸c tû lÖ ®ã mµ thùc hiÖn ®­îc sù ph©n phèi ®Çy ®ñ cho c¸c c¸ nh©n trong toµn x· héi vµ thùc hiÖn ®­îc c«ng b½ng x· héi. Tr­íc ®ay, chóng ta quan niÖm r»ng “kh«ng lµm th× kh«ng h­ëng” míi lµ c«ng b»ng, cßn “kh«ng lµm mµ cã h­ëng” lµ bÊt c«ng b»ng. Quan niÖm Êy lµ mét nguyªn nh©n vÒ nhËn thøc dÉn chóng ta tíi chñ tr­¬ng chØ thùc hiÖn nguyªn t¨cs ph©n phèi theo lao ®éng mµ kh«ng thùc hiÖn nguyªn t¾c ph©n phèi võa theo lao ®éng, võa theo møc ®ãng gãp vèn. NÕu theo quan niÖm cò vÒ c«ng b»ng x· héi th× hiÖn nay, chóng ta ch­a thÓ thùc hiÖn ®­îc môc tiªu c«ng b»ng x· héi. Bëi v×, Môc tiªu ®ã chØ cã thÓ ®¹t ®­î