Thực hành kỹ thuật truyền thanh truyền hình

h thực hành truyền thanh – truyền hình. 39 • Bước 5: Từ tần số cắt trên và cắt dưới ta tìm ra băng thông của mạch BW = Fct _ Fcd. Tần số Biên độ ngõ vào Biên độ ngõ ra Tần số cắt trên : 1,8 mV Tần số trung tâm : 1KHz 1,8 mV Tần số cắt dưới : 1,8 mV 1. MẠCH LỌC ÂM SẮC (EQUALIZER): a. Sơ đồ nguyên lý: Hình 5-4 Mạch âm sắc dạng Equalizer là mạch âm sắc được chia ra làm 5 khoảng điều chỉnh thay đổi tần số. Thông thường điều chỉnh ở các tần số sau : 100 Hz, 500 Hz,1 KHz, 8 KHz, 10 KHz. Trường Đại Học Cơng Nghiệp Tp.HCM Giáo trình thực hành truyền thanh – truyền hình. 40 b. Chức năng linh kiện trong mạch: − Q1: Khuếch đại tín hiệu ngõ vào. (Q1 được mắc theo dạng hồi tiếp áp để nâng cao chất lượng và triệt nhiễu hiệu qủa, ráp theo kiểu CC lợi dòng) − Q2: Khuếch đại tín hiệu ngõ ra. (Q1 được mắc theo dạng hồi tiếp áp) − VR1 đến VR5 kết hợp với các điện trở tụ điện trong các nhánh từ 1 đến 5 điều chỉnh thay đổi tần số. c Nguyên lý hoạt động: − Tín hiệu từ tầng trước đưa sang qua tụ liên lạc vào cực B Q1 khuếch đại và lấy ra ở cực E. Sau đó chia làm 5 đường (mỗi đường điều chỉnh cho 1 tần số chọn trước). Tín hiệu sau khi đã được chọn lọc tần số cho phù hợp với nhu cầu sử dụng được đưa đến cực B Q2 khuếch đại lại và lấy ra ở cực C qua điện trở hạn biên và được lọc bởi mạch lọc rồi đưa sang tầng sau. d. Những hư hỏng thường xảy ra ở phần âm sắc: − Mạch âm sắc thường sử dụng biến trở để điều chỉnh sự thay đổi tần số. Mà do nhu cầu nghe đối với mỗi loại tín hiệu âm thanh là khác nhau như vậy trong qúa trình sử dụng sẽ phải thường xuyên điều chỉnh để thay đổi tần số cho phù hợp vì vậy thông thường những hư hỏng xảy ra ở phần này thường rơi vào biến trở. o PAN 1: − Hiện tượng: Điều chỉnh BASS hay TREBLE không thấy tác dụng trên loa. − Nhận định: Phần âm sắc không tác dụng. Trường Đại Học Cơng Nghiệp Tp.HCM Giáo trình thực hành truyền thanh – truyền hình. 41 − Cách kiểm tra và sửa chữa : Kiểm tra lại những biến trở xem sử dụng lâu ngày có bị mòn hay không(dùng VOM đo nguội). Kiểm tra các linh kiện tham gia vào các nhánh điều chỉnh tần số. o PAN 2: − Hiện tượng: Điều chỉnh BASS hay TREBLE thì nghe tiếng rột rec trên loa. − Nhận định: Biến trở sử dụng lâu ngày đóng bụi. − Cách kiểm tra và sửa chữa: Dùng cồn nhỏ vài giọt vào biến trở điều chỉnh qua lại 1 lúc cho bụi bám vào biến trở bay đi. Làm như vậy vài lần.  Khảo sát mạch âm sắc Equalizer. • Đo thành phần 1 chiều DC: _ Sử dụng đồ hồ VOM. _ Chỉnh giai đo DCV. (chú ý cực tính của đồng hồ). _ Đo phân cực Q1,Q2,Q3,Q4.(Ghi các giá trị đo được vào bảng sau). Vb Vc Ve Vbe Vce Ic Q1 Q2 Q3 Q4 • Đo đặc tuyến điều chỉnh bass treble: − Thiết bị đo: Máy phát sóng âm tần . Máy hiện sóng. − Tiến hành đo: Nối mạch như hình vẽ. Trường Đại Học Cơng Nghiệp Tp.HCM Giáo trình thực hành truyền thanh – truyền hình. 42 Hình 5-5 − Chỉnh biên độ máy phát cho ra biên độ 100mV cấp cho mạch âm sắc (giữ nguyên giá trị này trong qúa trình đo). − Điều chỉnh núm chỉnh bass – treble ở vị trí min. − Đo tín hiệu ngõ ra trên máy hiện sóng ứng với các tần số trong bảng. Ghi kết qủa đo được vào bảng. − Dựa vào các giá trị đo được vẽ đồ thị đặc tuyến điều chỉnh bass – treble. Vin Fin Vout(min) 100mV 10 Hz 100mV 50 Hz 100mV 100Hz 100mV 300 Hz 100mV 500 Hz 100mV 1K Hz 100mV 5K Hz 100mV 10K Hz 100mV 15K Hz 100mV 20K Hz V. KIỂM TRA-ĐÁNH GIÁ: − Nộp bài báo cáo của các nhóm về kết qủa lắp ráp và kết qủa đo. Trường Đại Học Cơng Nghiệp Tp.HCM Giáo trình thực hành truyền thanh – truyền hình. 43 − Mỗi nhóm tự tìm và lắp ráp, cân chỉnh một mạch Micro – Aux và một mạch Equalizer − Phân tích nhiệm vụ linh kiện và nguyên lý hoạt động của mạch. Trường Đại Học Cơng Nghiệp Tp.HCM Giáo trình thực hành truyền thanh – truyền hình. 44 PHỤ LỤC Vin C1 R1 R2 C2 R4 VR1 R5 C3 R6 VR2 C4 C5 R7 R8 R3 R11 R12 R9 R10 C6 C7 C8 C9 Vcc Vol Out put Treble Bass Mạch Baxandal Tích Cực Q1 Q2 R1 R2 C2 VR1 R6 VR2 C5 C6 R7 R8 R3 R11 R12 R9 R10 C8 C9 C10 Vin Vcc Treble Bass Mạch Baxandal Thụ Động Vol C3 C4 C7 Vout C1 Hình 5-6 Trường Đại Học Cơng Nghiệp Tp.HCM Giáo trình thực hành truyền thanh – truyền hình. 45 BÀI 6: SỬA CHỮA TỔNG HỢP AMPLIFER I. THIẾT BỊ SỬ DỤNG: 7. Sơ đồ bản vẽ 8. Mô hình Amplifier 9. Nguồn cung cấp 10. Đầu phát tín hiệu 11. Đồng hồ đo 12. Máy hiện sóng II. MỤC TIÊU: − Nắm được kỹ năng để nhận định và sửa chữa amplifier, − Nhận định được hư hỏng và sửa chữa được những hư hỏng trong Amplifier. III. NỘI DUNG:  Các dạng hư hỏng thường xảy ra trong Amplifier và cách khắc phục. − Đối với việc sửa chữa Amplifier thì trước hết ta phải nhận định được hư hỏng thuộc phần nào trong Amplifier thông qua những hiện tượng mà ta cảm nhận được. Để nhận định được những hư hỏng xảy ra trong Amplifier thì ta phải nắm rõ sơ đồ khối Ampli cũng như nguyên lý hoạt động theo sơ đồ khối. − Trong những bài trước chúng ta đã khảo sát chi tiết từng khối trong Amplifier và nắm được chức năng nhiệm vụ cũng như nguyên lý hoạt động và 1 vài hư hỏng thường xảy ra ở các khối. Trong bài này chúng ta có nhiệm vụ đúc kết những hiện tượng hư hỏng, cách khắc phục đã học trong những bài trước để sửa chữa 1 Ampli hoàn chỉnh đang có sự cố. Trường Đại Học Cơng Nghiệp Tp.HCM Giáo trình thực hành truyền thanh – truyền hình. 46 − Như vậy để nhận định được hư hỏng cũng như sửa chữa những hư hỏng. Qúa trình đó được tiến hành theo trình tự sau: • Cấp nguồn cho máy. • Cấp tín hiệu vào ngõ vào hay dùng tay làm nguồn nhiễu kích vào ngõ vào. • Nhận định hư hỏng thông qua các hiện tượng trong qúa trình thử máy. • Sau khi nhận định hư hỏng thuộc khối nào thì tiến hành sửa chữa trên khối đó và chỉ khối đó mà thôi. • Sau khi sửa xong kiêm tra lại máy nếu vẫn còn hư hỏng tiếp tục sửa chữa cho máy hoàn chỉnh. IV. CÁC BÀI THỰC TẬP: − Sửa chữa mô hình Amplifier đã được đánh pan − Nhận định hư hỏng và ghi nhận lại để xác định khối hư − Tiến hành các bước sửa chữa đã học để xác định linh kiện hư hỏng và thay linh kiện hư. V. KIỂM TRA-ĐÁNH GIÁ: − Nộp bài báo cáo của các nhóm về kết qủa phán đón để suy luận khối hư và kết qủa đo được − Kiểm tra lại các công việc của các nhóm tự tìm hiểu và suy luận để sửa chữa − Phân tích các hiện tượng hư hỏng và tìm ra nguyên nhân hư hỏng của các nhóm thực hiện Trường Đại Học Cơng Nghiệp Tp.HCM Giáo trình thực hành truyền thanh – truyền hình. 47 BÀI 7: MÁY THU PHÁT SÓNG AM / FM I. THIẾT BỊ SỬ DỤNG: − Sơ đồ nguyên lý − Linh kiện lắp mạch − Mạch in − Nguồn cung cấp − Máy thu tín hiệu − Đồng hồ đo − Dao động ký II. MỤC TIÊU: − Nắm được nguyên lý hoạt động, sơ đồ mạch, biết cách cân chỉnh và sửa chữa những hư hỏng xảy ra ở phần khuếch đại phát sóng FM. − Sau khi khảo sát phải thành thạo cách cân chỉnh và sửa chữa. III. NỘI DUNG: 1. SƠ ĐỒ NGUYÊN LÝ: Hình 7-1 − L1: 5 vòng, Þ: 0,14 mm. Trường Đại Học Cơng Nghiệp Tp.HCM Giáo trình thực hành truyền thanh – truyền hình. 48 − L2: 2 vòng, Þ: 0,2 mm. − L3: 3vòng, Þ: 0,6 mm, đường kính lõi 1 cm. 2. NGUYÊN LÝ HOẠT ĐỘNG: − Q1 là transistor dùng làm tầng dao động, trộn tạo ra tín hiệu điều tần có tần số phụ thuộc vào tín hiệu đưa vào điều chế. − C5 dùng làm đường hồi tiếp dương để mạch khuếch đại trở thành loại mạch dao động. Tín hiệu âm thanh nối vào Micro sẽ cho điều tần lên sóng mang, tín hiệu FM sẽ khuếch đại bởi Q3 rồi đưa lên antena để phát sóng điện từ trường vào không gian 3. CHỨC NĂNG CÁC LINH KIỆN TRONG MẠCH: − C2 tụ liên lạc cách ly tín hiệu 1 chiều vào Q1 − R1 điện trở phân cực cho Micro − R2 R3, C1 giới hạn tần số vào mạch − R4 điện trở định dòng phân cực cho Q3 − C3 tụ lọc nhiễu xoay chiều − R5 điện trở ổn định nhiệt cho Q1 − Q1, L1, C5, C4 bộ tạo dao động tần số trong băng tần 88MHz – 108MHz − R4 ổn định nhiệt cho Q1 − R6 điện trở định dòng phân cực Q2 − C6 tụ ngăn thành phần 1 chiều từ Q2 − C7 tụ lọc nguồn − Q2 khuếch đại cao tần − Antena dùng để bức xạ sóng điện từ vào không gian − T1 biến áp cộng hưởng Trường Đại Học Cơng Nghiệp Tp.HCM Giáo trình thực hành truyền thanh – truyền hình. 49 IV. CÁC BÀI THỰC TẬP: 1. Đo thành phần 1 chiều (DC) sử dụng VOM: Đo điện áp phân cực Q1 và Q2 VB VC VE VBE VCE Q1 Q2 2. Đo công suất cung cấp 1 chiều (Pcc): VC tb = 1.4 V IC tb = 60 mA Pcc = VC tb x IC tb = 1.4 V x 60 mA = 0.084 W 3. Đo công suất bức xạ: PBX = Vcc/2 x IC O = 45 mW 4. Đo công suất nguồn nuôi: Pt = Vcc x IC O = 1.5 V X 60 mA = 0.09 W 5. Đo tần số vận hành: − Để đo tần số vận hành cần có máy đếm tần số có độ chính xác cao hoặc máy hiện sóng đo đo được tần số cao nên chúng ta không thể đo chính xác được tần số vận hành của mạch 6. Đo hệ số điều chế và kiểm tra dạng tín hiệu điều chế: − Sử dụng máy hiện sóng (dao động ký) và kết hợp với máy phân tích phổ để đo thử. Trường Đại Học Cơng Nghiệp Tp.HCM Giáo trình thực hành truyền thanh – truyền hình. 50 7. Kiểm nghiệm hoạt động của mạch: − Mạch phải làm việc trong dãy tần 88MHz – 108MHz − Chống nhiễu tốt − Khoảng cách bức xạ trên 30 m − Mạch cho chất lượng tốt về độ trung thực V. KIỂM TRA-ĐÁNH GIÁ: − Nộp lại bản báo cáo của các nhóm về kết qủa lắp ráp và kết qủa đo được − Mỗi sinh viên tự tìm và lắp ráp, cân chỉnh một mạch phát FM − Phân tích nhiệm vụ linh kiện và nguyên lý hoạt động của mạch Trường Đại Học Cơng Nghiệp Tp.HCM Giáo trình thực hành truyền thanh – truyền hình. 51 BÀI 8: SƠ ĐỒ KHỐI CASSETTE – HỆ CƠ I. THIẾT BỊ SỬ DỤNG: 1. Sơ đồ nguyên lý. 2. Mô hình Cassette. 3. Nguồn cung cấp. 4. Đồng hồ đo. 5. Dao động ký. II. MỤC TIÊU: − Nắm vững sơ đồ khối, nhận dạng được các khối thông qua đặc trưng của từng khối, nhận định được hư hỏng dựa theo sơ đồ khối. − Nhận dạng được các khối theo đặc trưng III. NỘI DUNG: 1. SƠ ĐỒ KHỐI MÁY CASSETTE: Hình 8-1 2. CHỨC NĂNG LINH KIỆN TRONG MẠCH: Trường Đại Học Cơng Nghiệp Tp.HCM Giáo trình thực hành truyền thanh – truyền hình. 52 a. Mạch KĐ ghi phát: Khuếch đại tín hiệu lấy từ băng từ thông qua đầu từ hay khuếch đại tín hiệu muốn thu để ghi lên băng từ. b. Cơ Cassette: Là bộ phận cơ khí có nhiệm vụ làm băng di chuyển qua đầu từ với tốc độ không đổi. Trên hệ cơ có gắn đầu từ ghi phát (có 2 loại thường sử dụng là loại tổng trở 150 và 300 ohm) và đầu từ xóa. c. Mạch âm sắc: Dùng chọn lọc tần số âm thanh tùy theo sở thích nghe của mỗi người (Tín hiệu mà tai người cảm nhận từ 20Hz _ 20KHz). Trong đó tần số thấp từ 20 Hz _ 500Hz là âm trầm. Tần số cao từ 7.5 KHz _ 20KHz còn tiếng nói có tần số 1KHz. d. KĐCS: Đây là tầng KĐ cuối cùng trong máy tăng âm, KĐ cho ra CS lớn phù hợp với loa. Transistor CS thường mắc kiểu đẩy kéo và làm việc ở chế độ hạng AB hay hạng B . Các Ampli chỉ khác nhau ở tầng này và thường dùng các kiểu KĐCS : o OTL: out put trasformer less.(Ngõ ra không dùng biến áp) o OCL: Out put capacitor less.(Ngõ ra không dùng tụ) o BTL: Brigde transistor line out.(Ngõ ra dùng cầu transistor) e. Loa: Biến đổi tín hiệu điện thành tín hiệu âm thanh. f. Nguồn cung cấp: Nguồn xoay chiều 110V hay 220V được chỉnh lưu thành nguồn 1 chiều cung cấp điện cho toàn máy. (1 phần không sử dụng ổn áp cung cấp trực tiếp cho KĐCS, 1 phần qua ổn áp cung cấp cho các mạch khác). Nguồn thường sử dụng 2 dạng chính: Nguồn đơn và nguồn đối xứng. 3. NGUYÊN LÝ HOẠT ĐỘNG THEO SƠ ĐỒ KHỐI: − Tín hiệu được lấy từ băng từ thông qua đầu từ có biên độ khá nhỏ được mạch khuếch đại ghi phát khuếch đại cho biên độ lớn lên sau đó đưa đến mạch âm sắc và tại đây tín hiệu sẽ được điều chỉnh để có Trường Đại Học Cơng Nghiệp Tp.HCM Giáo trình thực hành truyền thanh – truyền hình. 53 được âm trầm hay âm bổng đáp ứng nhu cầu sử dụng. Sau đó tín hiệu tiếp tục được đưa sang mạch khuếch đại công suất khuếch đại cho tín hiệu lớn lên để nghe được trên loa. 4. NHẬN DẠNG KHỐI DỰA VÀO ĐẶC TRƯNG RIÊNG CỦA TỪNG KHỐI − Hệ cơ: Trên có gắn motor và là chỗ để cho băng từ tiếp xúc đầu từ. − Khối khuếch đại ghi phát: Đây là tầng khuếch đại đầu tiên nhận tín hiệu trực tiếp từ đầu từ vào hay từ các nguồn tín hiệu khác do đó sẽ có dây tín hiệu nối trực tiếp từ jack cắm giao tiếp với mạch hay từ đầu từ trong hệ cơ đưa ra. Dò theo các dây tín hiệu này khi gặp mạch đầu tiên thì chính là mạch khuếch đại ghi phát − Khối âm sắc: Thường sử dụng biến trở để chỉnh thay dổi tần số âm thanh. Có 2 dạng biến trở thường sử dụng là biến trở vặn hay biến trở kéo. − Khối khuếch đại công suất: Do chủ yếu là khuếch đại dòng cho nên linh kiện sử dụng ở tầng này có kích thước khá lớn và có sử dụng tấm giải nhiệt. − Khối nguồn: Có biến thế lớn, diode chỉnh lưu, tụ lọc nguồn có trị số và kích thước lớn. − Khối ổn áp: Có diode zener hoặc sử dụng IC ổn áp họ 78XX. Có 1 vài đời máy sử dụng trasistor chịu dòng lớn để ổn áp và có tấm tỏa nhiệt. 5. PHƯƠNG PHÁP NHẬN ĐỊNH HƯ HỎNG THEO SƠ ĐỒ KHỐI: − Thông thường khi sửa chữa thì việc nhận định hư hỏng là khâu khá quan trọng. Trước hết đối với 1 máy hư hỏng thì việc đầu tiên là ta Trường Đại Học Cơng Nghiệp Tp.HCM Giáo trình thực hành truyền thanh – truyền hình. 54 phải phán đoán xem hư hỏng thuộc phần nào trong máy. Khi đã phán đoán đúng hư hỏng rồi thì ta mới tiến hành sửa chữa. − Để nhận định hư hỏng ta dựa vào đặc trưng ở tầng KĐCS là khi ta sử dụng 1 nguồn tín hiệu nhiễu kích ở đầu vào của tầng KĐCS thì trên loa sẽ nghe tiếng rột rẹc phát ra. Mà theo sơ đồ khối thì đường đi của tín hiệu sẽ nối các mạch lại với nhau đặc điểm này cho phép ta ứng dụng phương pháp loại trừ để tìm ra hư hỏng. Ta sử dụng nguồn tín hiệu nhiễu kích ngược từ phần công suất trở về trên đường đi của dây tín hiệu lần lượt từ ngõ vào của tầng này rồi đến ngõ ra của tầng kia. Nếu kích ở ngõ vào của tầng nào mà không nghe tín hiệu nhiễu phát ra trên loa thì phần đó có vấn đề hư hỏng. Sau khi đã xác định hư hỏng thuộc phần nào thì ta mới bắt đầu tiến hành sửa chữa và chỉ sửa ở tầng đó thôi. Sau khi sửa chữa xong ta tiếp tục thử xem hư hỏng còn xảy ra ở phần nào nữa không. IV. CÁC BÀI THỰC TẬP: Khảo sát mô hình thực tập. Thiết bị thực tập chính là mô hình Cassette được trải rộng để dễ dàng khảo sát. Nó bao gồm các khối chức năng và được phân bố như trong hình sau. Hình 8-2 Nhiệm vụ của qúa trình khảo sát bao gồm các bước sau: MÔ HÌNH CASSETTE ? ? ? ? ? ? ? ? Trường Đại Học Cơng Nghiệp Tp.HCM Giáo trình thực hành truyền thanh – truyền hình. 55 − Nhận dạng các khối của hệ thống thông qua đặc trưng riêng của từng khối.(Điền tên các khối vào dấu hỏi trong hình ). − Vẽ lại sơ đồ khối từ mô hình, so sánh với sơ đồ khối lý thuyết. − Xác định các ngõ vào/ra tín hiệu trên thiết bị. − Xác định đường kết nối các bộ phận trên thiết bị − Xác định đường cung cấp điện cho các bộ phận của thiết bị. − Cấp điện cho thiết bị khảo sát hoạt động. − Xác định bộ phận hư hỏng trong thiết bị. V. KIỂM TRA-ĐÁNH GIÁ: − Nộp bài báo cáo của các nhóm về kết qủa khảo sát − Phân tích nhiệm vụ linh kiện và nguyên lý hoạt động của mạch − Kiểm tra các bài báo cáo và nêu ra những điểm còn thiếu sót của sinh viên