Tài liệu ôn tập tự luận môn Kinh tế chính trị

së h÷u nhμ n−íc nh− hÖ thèng ng©n s¸ch, ng©n hμng, kho b¹c, dù tr÷ quèc gia cïng víi toμn bé tμi s¶n cña nÒn kinh tÕ quèc d©n thμnh phÇn kinh tÕ nhμ n−íc ®−îc h×nh thμnh dùa trªn së h÷u nhμ n−íc vÒ t− liÖu s¶n xuÊt vμ vèn. Thμnh phÇn kinh tÕ nhμ n−íc n−íc ta cã c¶ mét qu¸ tr×nh ph¸t triÓn l©u dμi víi nh÷ng b−íc th¨ng trÇm nh−ng nã lμ thμnh phÇn kinh tÕ quan träng nhÊt, chñ yÕu nhÊt trong toμn bé nÒn kinh tÕ qu¸ ®é ë n−íc ta. Thμnh phÇn kinh tÕ nhμ n−íc lu«n lu«n ®−îc §¶ng vμ nhμ n−íc ta kh¼ng ®Þnh nã lμ thμnh phÇn gi÷ vai trß chñ ®¹o trong toμn bé nÒn kinh tÕ quèc d©n v×: + Thμnh phÇn kinh tÕ nhμ n−íc n¾m trong tay nh÷ng ngμnh kinh tÕ then chèt vμ mòi nhän nhÊt, nh÷ng ngμnh kinh tÕ nμy t¹o ra søc m¹nh kinh tÕ ®Ó nhμ n−íc thùc hiÖn chøc n¨ng ®iÒu tiÕt vμ qu¶n lý vÜ m« nÒn kinh tÕ ®ång thêi søc m¹nh cña c¸c ngμnh kinh tÕ mòi nhän ®ã nã cho phÐp thμnh phÇn kinh tÕ nhμ n−íc dÉn d¾t c¸c thμnh phÇn kinh tÕ kh¸c trong nÒn kinh tÕ ph¸t triÓn theo cong ®−êng ®Þnh h−íng x· héi chñ nghÜa mμ §¶ng vμ nhμ n−íc ta ®· lùa chän (ngμnh n¨ng l−îng, giao th«ng vËn t¶i, b−u chÝnh viÔn th«ng, ng©n hμng..) + Kinh tÕ nhμ n−íc cã mét nguån vèn lín tõ ng©n s¸ch nhμ n−íc , l¹i n¾m trong tay mét lùc l−îng lao ®éng ®«ng ®¶o, ®−îc ®μo t¹o chuyªn m«n. + Kinh tÕ nhμ n−íc cã mèi quan hÖ kinh tÕ trong vμ ngoμi n−íc réng lín v× vËy nã t¹o ®iÒu kiÖn ®Ó cho thμnh phÇn kinh tÕ nhμ n−íc ph¸t huy vai trß chñ ®¹o c¶ trong kinh tÕ néi ®i¹ vμ trong kinh tÕ quèc tÕ. MÆc dï kinh tÕ nhμ n−íc cã vÞ trÝ vμ vai trß quan träng trong nÒn kinh tÕ quèc d©n nh− ®· ph©n tÝch nh−ng trong mét thêi gian kh¸ dμi do vËn ®éng vμ ®iÒu tiÕt thμnh phÇn kinh tÕ nhμ n−íc b»ng c¬ chÕ kÕ hoÆch ho¸ tËp trung quan liªu bao cÊp nªn hiÖu qu¶ ho¹t ®éng cña thμnh thμnh phÇn kinh tÕ nhμ n−íc ch−a cao, t×nh tr¹ng c¸c doanh nghiÖp nhμ n−íc lμm ¨n l·i gi¶ lç thËt mang tÝnh phæ biÕn v× vËy nhμ n−íc chñ yÕu ph¶i bï lç. Tõ 72 khi n−íc ta tiÕn hμnh ®æi míi nÒn kinh tÕ cho ®Õn nay §¶ng vμ Nhμ n−íc ta lu«n lu«n quan t©m ®Õn viÖc ®iÒu chØnh tæ chøc l¹i qu¸ tr×nh ho¹t ®éng cña doanh nghiÖp nhμ n−íc còng nh− c¸c bé phËn kinh tÕ thuéc thμnh phÇn kinh tÕ nhμ n−íc. NghÞ quyÕt ®¹i héi ®¶ng 8 vμ 9 nhÊn m¹nh x¾p xÕp ®æi míi ho¹t ®éng cña hÖ thèng doanh nghiÖp nhμ n−íc còng nh− c¸c tæ chøc kinh tÕ tμi chÝnh thuéc së h÷u nhμ n−íc lμ mét nhiÖm vô hÕt søc quan träng vμ cÊp b¸ch ®Ó n©ng cao hiÖu qu¶ ho¹t ®éng cña c¸c doanh nghiÖp nhμ n−íc §¶ng vμ nhμ n−íc ta ®· ®−a ra nhiÒu chñ tr−¬ng biÖn ph¸p mμ trong ®ã quan träng nhÊt lμ gi¶i quyÕt vÊn ®Ò së h÷u. §¶ng ta chñ tr−¬ng ®¸nh gi¸ l¹o tÊt c¶ ho¹t ®éng kinh tÕ cña c¸c doanh nghiÖp nhμ n−íc vμ chia ra thμnh 2 bé phËn lμ doanh nghiÖp ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh vμ c¸c doanh nghiÖp ho¹t ®éng mang tÝnh chÊt phóc lîi x· héi. §èi víi c¸c doanh nghiÖp ho¹t ®éng v× môc tiªu kinh doanh th× tõng b−íc tiÕn tíi giao toμn quyÒn chñ ®éng cho c¸c doanh nghiÖp tõ ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh, tiªu thô s¶n phÈm ®Õn h¹ch to¸n tμi chÝnh. nh÷ng doanh nghiÖp cã kh¶ n¨ng ph¸t triÓn nhμ n−íc cã thÓ hç trî hoÆc tiÕp tôc ®Çu t−, nh÷ng doanh nghiÖp lμm ¨n kÐm hiÖu qu¶ th× cã thÓ chuyÓn h×nh thøc së h÷u nhμ n−íc xuèng tËp thÓ vμ thËm chÝ sö dông c¸c biÖn ph¸p b¸n, kho¸n, cho thuª doanh nghiÖp nhμ n−íc. §èi víi nh÷ng doanh nghiÖp lμm ¨n kh«ng cã hiÖu qu¶ th× cho ph¸ s¶n theo luËt doanh nghiÖp. §Æc biÖt trong giai ®o¹n hiÖn nay ®Ó gi¶i quyÕt tèt vÊn ®Ò së h÷u trong c¸c doanh nghiÖp nhμ n−íc §¶ng vμ nhμ n−íc ta chñ tr−¬ng tiÕn hμnh cæ phÇn ho¸ mét bé phËn lín c¸c doanh nghiÖp nhμ n−íc ®Ó biÕn doanh nghiÖp tõ mét chñ së h÷u lμ nhμ n−íc thμnh doanh nghiÖp nhiÒu chñ së h÷u d−íi h×nh thøc c¸c cæ ®«ng. víi nh−ng doanh nghiÖp cã vÞ trÝ vai trß quan träng nhμ n−íc cã thÓ n¾m cæ phÇn kh«ng chÕ vμ duy tr× d−íi h×nh thøc doanh nghiÖp nhμ n−íc, cßn nh÷ng doanh nghiÖp mμ nhμ n−íc kh«ng cÇn n¾m gi÷ 100% vèn th× nhμ n−íc sÏ trë thμnh nh÷ng cæ ®«ng thËm chÝ ®èi víi nh÷ng doanh nghiÖp nhμ n−íc kh«ng cÇn thiÕt tham gia th× trong qu¸ tr×nh cæ phÇn ho¸ nhμ n−íc sÏ rót khái vai trß ®èi víi doanh nghiÖp. §èi víi c¸c ho¹t ®éng v× môc tiªu phóc lîi x· héi hoÆc v× an ninh quèc phßng cña ®Êt n−íc th× nhμ n−íc tiÕp tôc bao cÊp, rãt vèn nh−ng dùa trªn c¬ së h¹ch to¸n, kiÓn to¸n vμ lu«n lu«n ®Ò cao môc tiªu hiÖu qu¶. Cßn ®èi víi c¸c tæ chøc kinh tÕ tμi chÝnh thuéc së h÷u nhμ n−íc nh− hÖ th«ng ng©n hμng, kho b¹c dù tr÷ quèc gia th× nhμ n−íc còng tiÕn hμnh ph©n cÊp cho c¸c tæ chøc nhμ n−íc ë tõng ®Þa ph−¬ng vμ vïng l·nh thæ nh−ng vÉn cã sù kiÓm so¸t vμ qu¶n lý thèng nhÊt cña nhμ n−íc trung −¬ng. Kinh tÕ nhμ n−íc víi ®Æc ®iÓm, vai trß vμ xu h−íng vËn ®éng nh− ®· ph©n tÝch cã thÓ kh¼ng ®Þnh ®©y lμ thμnh phÇn kinh tÕ quan träng nhÊt trong toμn bé c¬ cÊu kinh tÕ nhiÒu thμnh phÇn cña n−íc ta hiÖn nay. * Kinh tÕ tËp thÓ: - Thμnh phÇn kinh tÕ tËp thÓ bao gåm c¸c hîp t¸c x·, c¸c tæ hîp s¶n xuÊt kinh doanh tån t¹i trong mäi lÜnh vùc, mäi ngμnh cña nÒn kinh tÕ quèc doanh. - Thμnh phÇn kinh tÕ tËp thÓ ®−îc h×nh thμnh dùa trªn së h÷u tËp thÓ vÒ t− liÖu s¶n xuÊt vμ vèn th«ng qua nguyªn t¾c tù nguyÖn, cïng cã lîi vμ tõ thÊp ®Õn cao. - Kinh tÕ tËp thÓ ë n−íc ta ra ®êi ®Çu tiªn trong qu¸ tr×nh c¶i t¹o x· héi chñ nghÜa ë miÒn b¾c th«ng qua phong trμo hîp t¸c ho¸ vμ nã trë thμnh phæ biÕn th«ng qua phong trμo hîp t¸c ho¸ vμ nã trë thμnh phæ biÕn trong toμn bé nÒn kinh tÕ quèc d©n sau khi ®Êt n−íc thèng nhÊt vμ c¶ n−íc tiÕn hμnh cuéc c¸ch m¹ng x· héi chñ nghÜa. - Kinh tÕ tËp thÓ ë n−íc ta cã mét vai trß hÕt søc quan träng trong nÒn kinh tÕ quèc d©n ®Æc biÖt trong thêi kú c¹nh tranh chèng Mü cøu n−íc kinh tÕ tËp thÓ ®· trë thμnh hËu 73 ph−¬ng lín cña tiÒn tuyÕn lín. Nh−ng sau khi ®Êt n−íc hμo b×nh thèng nhÊt c¶ n−íc ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ theo m« h×nh kinh tÕ tËp thÓ ®Æc biÖt ë n«ng th«n nh−ng dùa trªn quan ®iÓm qu¶n lý tËp trung duy ý chÝ kh«ng c¶i tiÕn hoÆc thay ®æi ph−¬ng thøc ho¹t ®éng nªn thμnh phÇn kinh tÕ tËp thÓ ngμy cμng béc lé nh÷ng mÆt h¹n chÕ khuyÕt tËt vμ ®i ®Õn tan r·. Tõ khi n−íc ta b−íc vμo thêi kú ®æi míi, §¶ng vμ nhμ n−íc ta còng ®Æc biÖt quan t©m ®Õn viÖc kiÖn toμn ®æi míi ho¹t ®éng kinh tÕ tËp thÓ hoÆc kinh tÕ hîp t¸c b»ng viÖc ®−a ra chØ thÞ kho¸n 10 vμ kho¸n 100 trong n«ng nghiÖp. §Æc biÖt tõ nghÞ quyÕt ®¹i héi ®¶ng 7 §¶ng vμ nhμ n−íc ta ®· nhËn thøc mét c¸ch ®óng ®¾n vμ thùc tiÔn h¬n ®èi víi qu¸ tr×nh ph¸t triÓn kinh tÕ n«ng nghiÖp n«ng th«n. V× vËy ®· tiªn hμnh chñ tr−¬ng giao kho¸n ®Êt rõng ®ßi cho c¸c hé n«ng d©n ®Ó x©y dùng quyÒn tù chñ trong ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh. Tõ 1/1997 nhμ n−íc ta ban hμnh luËt hîp t¸c x· kiÓu míi vμ ph¸t triÓn m¹nh mÏ h×nh thøc kinh tÕ trang tr¹i th× thμnh phÇn kinh tÕ tËp thÓ nãi chung vμ kinh tÕ hîp t¸c trong mäi lÜnh vùc ®· cã mét b−íc ph¸t triÓn hÕt søc míi. HiÖn nay kinh tÕ hé gia ®×nh ë n«ng th«n lμ mét bé phËn quan träng cña kinh tÕ tËp thÓ, nã gi÷ vai trß ®Æc biÖt quan träng trong viÖc s¶n xuÊt ra n«ng phÈm ®¸p øng nhu cÇu trong n−íc vμ ®−a n−íc ta trë thμnh n−íc thø 2 xuÊt khÈu l−¬ng thùc trªn thÕ giíi? Víi nh÷ng ®Æc ®iÓm vμ vai trß cña kinh tÕ tËp thÓ nh− ®· ph©n tÝch nghÞ quyÕt ®¹i héi ®¶ng 9 cña ®¶ng céng s¶n viÖt nam nhÊn m¹nh kinh tÕ tËp thÓ ph¶i cïng víi kinh tÕ nhμ n−íc trë thμnh nÒn t¶ng cña nªn kinh tÕ quèc d©n trong thêi kú qu¸ ®é ®i lªn chñ nghÜa x· héi ë n−íc ta hiÖn nay. * Thμnh phÇn kinh tÕ c¸ thÓ tiÓu chñ Thμnh phÇn kinh tÕ nμy dùa trªn së h÷u t− nh©n nhá vÒ t− liÖu s¶n xuÊt vμ søc lao ®éng cña b¶n th©n nh÷ng ng−êi s¶n xuÊt nhá nh− n«ng d©n c¸ thÓ ë n«ng th«n, thî thñ c«ng c¸ thÓ vμ tiÓu th−¬ng bu«n b¸n nhá. Thμnh phÇn kinh tÕ nμy cã quy m« nhá bÐ ho¹t ®éng ph©n t¸n kü thuËt thñ c«ng, tuy vËy nã l¹i cã kh¶ n¨ng tham gia vμo nh÷ng ho¹t ®éng kinh tÕ dÞch vô ë mäi vïng l·nh thæ t¹o ra c«ng ¨n viÖc lμm t¹i chç, sö dông cã hiÖu qu¶ c¸c nguån lùc vμ ®ãng gãp mét phÇn kh«ng nhá trong thu nhËp quèc d©n cña nÒn kinh tÕ. Thμnh phÇn kinh tÕ c¸ thÓ tiÓu chñ dÔ bÞ ph©n ho¸ trong qu¸ tr×nh ho¹t ®éng v× môc ®Ých cña hä lμ lîi Ých c¸ nh©n do ®ã ®ßi hái nhμ n−íc vμ thμnh phÇn kinh tÕ nhμ n−íc cÇn ph¶i gióp ®â dÉn d¾t trong qu¸ tr×nh ho¹t ®éng theo ®Þnh h−íng x· héi chñ nghÜa. * Thμnh phÇn kinh tÕ t− b¶n t− nh©n: Thμnh phÇn kinh tÕ nμy dùa trªn së h÷u t− nh©n vÒ t− liÖu s¶n xuÊt vμ bãc lét lao ®éng lμ chÝnh. Thμnh phÇn kinh tÕ nμy tån t¹i d−íi c¸c h×nh thøc doanh nghiÖp t− nh©n, c«ng ty t− nh©n mét chñ thÓ. Thμnh phÇn kinh tÕ nμy ho¹t ®éng trong nhiÒu lÜnh vùc cñ nÒn kinh tÕ quèc d©n. Nã cã nguån vèn t−¬ng ®èi lín, kü thuËt s¶n xuÊt t−¬ng ®èi hiÖn ®¹i, tiªn tiÕn, ho¹t ®éng v× môc tiªu lîi nhuËn v× vËy nã cã tr×nh ®é tæ chøc qu¶n lý t−¬ng ®èi cao. Thμnh phÇn kinh tÕ t− b¶n t− nh©n ë ViÖt nam tån t¹i trong qu¸ tr×nh c¶i t¹o XHCN vμ b¾t ®Çu h×nh thμnh trong qu¸ tr×nh ®æi míi nÒn kinh tÕ. Thμnh phÇn kinh tÕ nμy cã mét vai trß hÕt søc to lín trong nÒn kinh tÕ qu¸ ®é ë n−íc ta bëi v× nã cã thÓ tham gia ho¹t ®éng ®a ngμnh, ®a lÜnh vùc, t¹o ra mét khèi l−îng viÖc lμm lín cho x· héi, t¹o ra mét doanh thu chiÕm tû träng kh«ng nhá trong tæng s¶n phÈm x· héi. S¶n phÈm cña Thμnh phÇn kinh tÕ t− nh©n gãp phÇn lμm t¨ng uy tÝn th−¬ng hiÖu s¶n phÈm ViÖt nam trªn th−¬ng tr−êng thÕ 74 giíi. Nh−ng do ®Æc ®iÓm Thμnh phÇn kinh tÕ t− nh©n dùa trªn së h÷u t− nh©n t− liÖu s¶n xuÊt vμ lÊy lîi nhuËn lμm môc tiªu ho¹t ®éng do ®ã t Thμnh phÇn kinh tÕ nμy cã xu h−íng ph¸t triÓn theo con ®−êng t− b¶n v× vËy ®ßi hái nhμ n−íc cÇn ph¶i cã sù tæ chøc qu¶n lý h−íng dÉn mét c¸ch chÆt chÏ. Nh−ng ®Ó ph¸t huy søc m¹nh cña thμnh phÇn kinh tÕ nμy th× héi nghÞ Ban chÊp hμnh lÇn thø 5 kho¸ 9 (2002) ®· ®−a ra mét nghÞ quyÕt vÒ viÖc ph¸t triÓn Thμnh phÇn kinh tÕ t− nh©n trong bèi c¶nh nÒn kinh tÕ héi nhËp khu vùc vμ quèc tÕ cña ViÖt Nam hiÖn nay. * Thμnh phÇn kinh tÕ t− b¶n nhμ n−íc: §©y lμ thμnh phÇn kinh tÕ ®−îc h×nh thμnh dùa trªn së h÷u hçn hîp th«ng qua viÖc kÕt hîp gi÷a nhμ n−íc viÖt nam víi c¸c nhμ t− b¶n t− nh©n trong vμ ngoμi n−íc. Thμnh phÇn kinh tÕ nμy tån t¹i d−íi c¸c h×nh thøc xÝ nghiÖp liªn doanh, liªn kÕt, c¸c xÝ nghiÖp c«ng t− hîp doanh. Thμnh phÇn kinh tÕ nμy cã nguån vèn lín kü thuËt s¶n xuÊt hiÖn ®¹i tiªn tiÕn, cã kinh nghiÖm tæ chøc qu¶n lý cao, cã quan hÖ kinh tÕ quèc tÕ réng r·i. Thμnh phÇn kinh tÕ nμy xuÊt hiÖn ®Çu tiªn ë n−íc ta trong qu¸ tr×nh c¶i t¹o hoμ b×nh ®èi víi giai cÊp t− s¶n d©n téc vμ ®Æc biÖt ®−îc më réng sau khi n−íc ta ban hμnh luËt ®Çu t− n−íc ngoμi ë ViÖt Nam (12/87) Thμnh phÇn kinh tÕ t− b¶n nhμ n−íc cã mét vai trß hÕt søc quan träng ®èi víi nÒn kinh tÕ qu¸ ®é ®Æc biÖt lμ ®èi víi nh÷ng n−íc cã nÒn kinh tÕ kÐo ph¸t triÓn nh− ViÖt nam ®i lªn chñ nghÜa x· héi l¹i kh«ng tr¶i qua ph¸t triÓn t− b¶n chñ nghÜa. ChÝnh v× vËy Lª Nin cã nhÊn m¹nh Thμnh phÇn kinh tÕ t− b¶n nhμ n−íc nã lμ cÇu nèi (nã t¹o ra nh÷ng ®iÒu kiÖn c¬ së vËt chÊt kü thuËt h¹ tÇng) ®Ó cho c¸c n−íc cã nÒn kinh tÕ kÐm ph¸t triÓn ®i lªn Chñ nghÜa x· héi mμ kh«ng cÇn tr¶i qua chñ nghÜa t− b¶n. ë n−íc ta b−íc vμo thêi kú qu¸ ®é tõ mét xuÊt ph¸t ®iÓm hÕt søc thÊp, nÒn kinh tÕ thiÕu hôt toμn bé c¬ së vËt chÊt kü thuËt cho mét nÒn s¶n xuÊt lín do ®ã ph¸t triÓn Thμnh phÇn kinh tÕ t− b¶n nhμ n−íc sÏ gióp cho chóng ta kh¾c phôc ®−îc nh÷ng mÆt thiÕu hôt vÒ nguån lùc, ®ång thêi lμ c¬ héi ®Ó t¹o ra mét tr−êng häc cho lao ®éng ViÖt Nam häc tËp, rÌn luyÖn c¶ vÒ kü thuËt vμ ph−¬ng thøc tæ chøc qu¶n lý mét nÒn s¶n xuÊt lín. §Ó ph¸t huy vai trß cña thμnh phÇn kinh tÕ nμy ®¶ng vμ nhμ n−íc ta ngμy cμng nhËn thøc râ sù cÇn thiÕt kh¸ch quan ph¶i më réng vμ thóc ®Èy thμnh phÇn kinh tÕ nμy còng ®ång thêi rót ra ®−îc nh÷ng mÆt h¹n chÕ trong c¬ chÕ chÝnh s¸ch cña n−íc ta ®Ó kh«ng ngõng ®æi míi bæ sung cho phï hîp víi th«ng lÖ cña khu vùc vμ quèc tÕ. * Thμnh phÇn kinh tÕ cã vèn ®Çu t− n−íc ngoμi: Tõ nghÞ quyÕt ®¹i héi lÇn thø 9 th× trong nÒn kinh tÕ n−íc ta xuÊt hiÖn mét thμnh phÇn kinh tÕ míi gäi lμ thμnh phÇn kinh tÕ cã vèn ®Çu t− n−íc ngoμi ë ViÖt nam. Thμnh phÇn kinh tÕ nμy dùa trªn së h÷u 100% vèn cña c¸c ®èi t¸c n−íc ngoμi, tån t¹i d−íi c¸c h×nh thøc doanh nghiÖp ®Çu t− trùc tiÕp trong c¸c khu c«ng nghiÖp xuÊt khÈu, khu chÕ xuÊt, khu kinh tÕ tù do (më). Thμnh phÇn kinh tÕ nμy cã ®Æc ®iÓm + Vèn lín, kü thuËt hiÖn ®¹i, tr×nh ®é tæ chøc qu¶n lý mang tÝnh quèc tÕ, ho¹t ®éng hoμn toμn v× môc tiªu lîi nhuËn vμ bãc lét lao ®éng lμm thuª. ë n−íc ta trong giai ®o¹n qu¸ ®é hiÖn nay viÖc h×nh thμnh vμ ph¸t triÓn thμnh phÇn kinh tÕ nμy cã ý nghÜa rÊt quan träng c¶ vÒ mÆt lý luËn vμ thùc tiÔn. VÒ mÆt lý luËn nã kh¼ng ®Þnh tÝnh chÊt ®a së h÷u ®a lo¹i h×nh ho¹t ®éng trong nÒn kinh tÕ qu¸ ®é n−íc ta nã gióp ViÖt nam ngμy cμng kh¼ng ®Þnh ®−îc m×nh ®Ó cã thÓ tham gia vμo héi nhËp khu vùc vμ quèc tÕ. Cßn vÒ mÆt thùc tiÔn viÖc ph¸t triÓn nμy gióp cho ViÖt nam kh¾c phôc t×nh tr¹ng thiÕu hôt rÊt quan träng vÒ nguån lùc qua ®ã thu hót nguån ®Çu t− ngμy cμng lín (nhÊt lμ dßng vèn FDI) ®Ó thùc hiÖn môc 75 tiªu t¨ng tr−ëng ph¸t triÓn kinh tÕ, c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ nÒn kinh tÕ ®Êt n−íc ta. *Ph©n tÝch mèi quan hÖ gi÷a c¸c thμnh phÇn kinh tÕ trong thêi kú qu¸ ®é ë ViÖt Nam - NÒn kinh tÕ n−íc ta trong thêi kú qu¸ ®é lμ mét nÒn kinh tÕ nhiÒu thμnh phÇn dùa trªn nhiÒu quan hÖ së h÷u kh¸c nhau vÒ t− liÖu s¶n xuÊt v× vËy gi÷a c¸c thμnh phÇn kinh tÕ lu«n lu«n tån t¹i mèi quan hÖ võa thèng nhÊt võa m©u thuÉn nhau. TÝnh thèng nhÊt gi÷a c¸c thμnh phÇn kinh tÕ ®−îc thÓ hiÖn ë chç + TÊt c¶ c¸c thμnh phÇn kinh tÕ trong qu¸ tr×nh ho¹t ®éng kh«ng biÖt lËp víi nhau mμ g¾n bã ®an xen vμ phô thuéc vμo nhau th«ng qua c¸c mèi quan hÖ kinh tÕ v× tÊt c¶ c¸c thμnh phÇn kinh tÕ nμy lμ bé phËn hîp thμnh nÒn kinh tÕ thèng nhÊt. + TÊt c¶ c¸c thμnh phÇn kinh tÕ trong qu¸ tr×nh ho¹t ®éng mÆc dï cã ®Æc ®iÓm kh¸c nhau (së h÷u), môc ®Ých ho¹t ®éng còng cã thÓ kh¸c nhau vμ xu h−íng vËn ®éng còng cã thÓ kh¸c nhau nh−ng tÊt c¶ c¸c thμnh phÇn kinh tÕ nμy ®Òu chÞu sù qu¶n lý thèng nhÊt cña nhμ n−íc ViÖt Nam. TÊt c¶ c¸c thμnh phÇn kinh tÕ dï cã ®Æc ®iÓm kh¸c nhau trong qu¸ tr×nh ho¹t ®éng nh−ng nã ®Òu chÞu sù t¸c ®éng kh¸ch quan cña c¸c quy luËt kinh tÕ vμ c¸c ph¹m trï kinh tÕ kh¸ch quan. + TÊt c¶ c¸c thμnh phÇn kinh tÕ tham gia vμo qu¸ tr×nh s¶n xuÊt hμng ho¸ th× s¶n phÈm ®Òu th«ng qua mét thÞ tr−êng thèng nhÊt d−íi sù t¸c ®éng cña quy luËt cung cÇu vμ sù biÕn ®éng cña gi¸ c¶ v× môc tiªu hiÖu qu¶ kinh tÕ. Bªn c¹nh tÝnh thèng nhÊt th× gi÷a c¸c thμnh phÇn kinh tÕ còng lu«n lu«n tån t¹i mèi quan hÖ m©u thuÉn ®ã lμ: + Do ®Æc ®iÓm mçi thμnh phÇn kinh tÕ ®−îc h×nh thμnh dùa trªn mét quan hÖ së h÷u kh¸c nhau vÒ t− liÖu s¶n xuÊt v× vËy tÊt yÕu quan hÖ lîi Ých gi÷a c¸c thμnh phÇn kinh tÕ lμ m©u thuÉn víi nhau. + Mçi mét thμnh phÇn kinh tÕ cã mét quy m« vμ søc m¹nh kinh tÕ kh«ng gièng nhau v× vËy trong qu¸ tr×nh ho¹t ®éng gi÷a c¸c thμnh phÇn kinh tÕ tån t¹i mét mèi quan hÖ c¹nh tranh vμ m©u thuÉn nhau. + Gi÷a c¸c thμnh phÇn kinh tÕ ë n−íc ta tån t¹i mét mèi quan hÖ m©u thuÉn trong xu h−íng ph¸t triÓn bëi v× mét sè thμnh phÇn kinh tÕ thuéc së h÷u nhμ n−íc hoÆc tËp thÓ th× xu h−íng ph¸t triÓn lμ ®i lªn chñ nghÜa x· héi nh−ng ng−îc l¹i thμnh phÇn kinh tÕ c¸ thÓ tiÓu chñ, t− b¶n t− nh©n v× môc tiªu ch¹y theo lîi nhuËn nªn xu h−íng ph¸t triÓn l¹i theo con ®−êng t− b¶n. Nh− vËy gi÷a c¸c thμnh phÇn kinh tÕ lu«n lu«n tån t¹i mèi quan hÖ võa thèng nhÊt võa m©u thuÉn nh− ®· ph©n tÝch. §Ó t¹o ®iÒu kiÖn cho tÊt c¶ c¸c thμnh phÇn kinh tÕ ë n−íc ta kh«ng ngõng ph¸t triÓn ®Ó t¹o ra søc m¹nh tæng hîp cho nÒn kinh tÕ quèc d©n trong thêi kú qu¸ ®é hiÖn nay ®ßi hái §¶ng vμ Nhμ n−íc ta ph¶i : + NhÊt qu¸n chÝnh s¸ch kinh tÕ nhiÒu thμnh phÇn trong thêi kú qu¸ ®é ®Ó cho tÊt c¶ c¸c thμnh phÇn kinh tÕ yªn t©m vμ cã ®éng lùc trong qu¸ tr×nh ho¹t ®éng. + Nhμ n−íc cÇn ph¶i qu¶n lý nÒn kinh tÕ theo ph¸p luËt vμ t¹o ®iÒu kiÖn ®Ó cho c¸c 76 thμnh phÇn kinh tÕ ®Òu b×nh ®¼ng víi nhau vÒ quyÒn lîi nghÜa vô. + §Ó ®¶m b¶o cho nÒn kinh tÕ ph¸t triÓn theo ®óng ®Þnh h−íng x· héi chñ nghÜa th× §¶ng vμ nhμ n−íc ph¶i t¹o ®iÒu kiÖn ®Ó kinh tÕ nhμ n−íc gi÷ vai trß chñ ®¹o trong nÒn kinh tÕ nhiÒu thμnh phÇn. PhÇn míi häc 2-3-2003 Ch−¬ng XIII c«ng NghiÖp ho¸ vμ hiÖn ®¹i ho¸ nÒn kinh tÕ quèc d©n trong thêi kú qu¸ ®é lªn chñ nghÜa x· héi 1. V× sao nãi c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ lμ nhiÖm vô trung t©m trong suèt thêi kú qu¸ ®é lªn chñ nghÜa x· héi ë n−íc ta? §Ó x©y dùng mét nÒn kinh tÕ th× trong lÞch sö tÊt c¶ c¸c quèc gia ®Òu ph¶i t¹o lËp ra cho m×nh mét c¬ së vËt chÊt kü thuËt t−¬ng øng. Theo quan ®iÓm cña chñ nghÜa M¸c Lª Nin th× c¬ së vËt chÊt kü thuËt cña mét ph−¬ng thøc s¶n xuÊt ®ã lμ mét hÖ thèng c¸c yÕu tè vËt chÊt cña lùc l−îng s¶n xuÊt phï hîp víi tr×nh ®é kü thuËt, c«ng nghÖ mμ lùc l−îng lao ®éng cña x· héi cã thÓ sö dông ®Ó s¶n xuÊt ra cña c¶i vËt chÊt ®¸p øng nhu cÇu cña toμn x· héi. Trong lÞch sö ph¸t triÓn cña x· héi loμi ng−êi ë c¸c ph−¬ng thøc s¶n xuÊt tr−íc chñ nghÜa t− b¶n, c¬ së vËt chÊt kü thuËt th−êng lμ thñ c«ng  l¹c hËu. Cßn c¬ së vËt chÊt kü thuËt cña ph−¬ng thøc s¶n xuÊt t− b¶n chñ nghÜa ®−îc C¸c M¸c kh¼ng ®Þnh ®ã lμ mét nÒn ®¹i c«ng nghiÖp c¬ khÝ ho¸ ngμy cμng ph¸t triÓn c¶ vÒ mÆt quy m« vμ tr×nh ®é. Cßn c¬ së vËt chÊt kü thuËt cña chñ nghÜa x· héi (giai ®o¹n ®Çu cña ph−¬ng thøc céng s¶n chñ nghÜa) ®−îc M¸c kh¼ng ®Þnh ®ã lμ mét nÒn s¶n xuÊt lín, hiÖn ®¹i, cã c¬ cÊu kinh tÕ hîp lý, cã tr×nh ®é x· héi ho¸ cao, dùa trªn tr×nh ®é khoa häc kü thuËt c«ng nghÖ hiÖn ®¹i vμ nã ®−îc h×nh thμnh mét c¸ch cã kÕ ho¹ch vμ thèng nhÊt trong ph¹m vi tÊt c¶ nÒn kinh tÕ quèc d©n. * N−íc ta b−íc vμo thêi kú qu¸ ®é t− mét xuÊt ph¸t ®iÓm hÕt søc thÊp, ®ã lμ mét nÒn n«ng nghiÖp mang nÆng tÝnh tù cÊp tù tóc, kü thuËt thñ c«ng n¨ng suÊt thÊp, do ®ã chóng ta ®i lªn chñ nghÜa x· héi thiÕu h¼n mét cèt vËt chÊt cho mét nÒn s¶n xuÊt lín x· héi chñ nghÜa ®ã lμ nÒn ®¹i c«ng nghiÖp c¬ khÝ v× vËy §¶ng vμ nhμ n−íc ta kh¼ng ®Þnh: nhiÖm vô quan träng vμ c¬ b¶n nhÊt trong thêi kú qu¸ ®é ë n−íc ta lμ ph¶i t−ng b−íc t¹o lËp ra c¬ së vËt chÊt kü thuËt cho chñ nghÜa x· héi. Muèn thùc hiÖn ®−îc nhiÖm vô ®ã th× ph¶i tiÕn hμnh c«ng nghiÖp ho¸. v× vËy ngay t− nghÞ quyÕt ®¹i héi §¶ng 3 (1960) §¶ng ta ®· nhÊn m¹nh: c«ng nghiÖp ho¸ lμ nhiÖm vô trung t©m xuyªn suèt trong thêi kú qu¸ ®é ®i lªn chñ nghÜa x· héi ë n−íc ta. Tõ §¹i héi ®¶ng 3 cho ®Õn nay quan ®iÓm nμy vÉn ®−îc ®¶ng vμ nhμ n−íc ta nhÊt qu¸n. nh−ng nghÞ quyÕt ®¹i héi §¶ng 7 trªn c¬ së ph©n tÝch t×nh h×nh thùc tiÔn trong n−íc vμ quèc tÕ, ®Ó tr¸nh nguy c¬ tôt hËu cña nÒn kinh tÕ n−íc ta so víi nÒn kinh tÕ khu vùc vμ thÕ giíi ®¹i héi ®¶ng 7 chØ râ qu¸ tr×nh ch«ng nghiÖp ho¸ ë n−íc ta cÇn ph¶i g¾n kÕt víi viÖc hiÖn ®¹i ho¸ ®Ó s¶n xuÊt ra nh÷ng s¶n phÈm cã tÝnh c¹nh tranh trªn thÞ tr−êng trong 77 n−íc, khu vùc vμ quèc tÕ, tõ ®ã quan ®iÓm nμy ®−íc ®¹i héi ®¶ng ta vμ ®Æc biÖt ®¹i héi ®¶ng 9 nhÊt qu¸n vμ nhÊn m¹nh, xem ®ã lμ nhiÖm vô trung t©m vμ xuyªn suèt thêi kú qu¸ ®é ë n−íc ta. 2. Ph©n tÝch quan ®iÓm vμ c¸c môc tiªu c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ ë ViÖt Nam trong thêi kú qu¸ ®é lªn chñ nghi· x· héi. * C¸c quan ®iÓm vÒ c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ - Tr−íc ®©y ë n−íc ta vμ thÕ giíi tån t¹i phæ biÕn mét quan ®iÓm c«ng nghiÖp ho¸ lμ mét qu¸ tr×nh t¹o lËp ra c¬ së vËt chÊt  kü thuËt cho nÒn kinh tÕ g¾n kÕt víi viÖc chuyÓn lao ®éng tõ thñ c«ng sang nöa co khÝ vμ c¬ khÝ. - Nh−ng tõ ®Çu thÕ kû 20 cho ®Õn nay d−íi sù t¸c ®éng cña cuéc c¸ch m¹ng khoa häc kü thuËt vμ c«ng nghÖ th× trªn thÕ giíi l¹i xuÊt hiÖn nh÷ng quan ®iÓm míi vÒ c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸. Theo quan ®iÓm cña liªn hiÖp quèc th× c«ng nghiÖp ho¸ ®ã lμ mét qu¸ tr×nh ph¸t triÓn kinh tÕ mμ trong ®ã mét bé phËn nguån lùc cña quèc gia ngμy cμng lín ®−îc huy ®éng vμo viÖc ph¸t triÓn c¸c ngμnh kinh tÕ mòi nhän vμ hiÖn ®¹i nh»m s¶n xuÊt ra nh÷ng t− liÖu s¶n xuÊt, vËt phÈm tiªu dïng cã kh¶ n¨ng ®¶m b¶o cho nÒn kinh tÕ quèc d©n ph¸t triÓn víi mét nhÞp ®é t¨ng tr−ëng ngμy cμng cao vμ t¹o ra ®−îc sù c«ng b»ng tiÕn bé trong nÒn kinh tÕ x· héi. - N−íc ta tõ khi b−íc vμo thêi kú ®æi míi cho ®Õn nay (1986) kÕt hîp c¶ nh÷ng quan ®iÓm, quan niÖm truyÒn thèng tr−íc ®©y cña ViÖt Nam vμ thÕ giíi còng víi viÖc vËn dông nh÷ng quan ®iÓm hiÖn ®¹i cña thÕ giíi vμo ®iÒu kiÖn cô thÓ cña ViÖt Nam thi ngay tõ ®¹i héi ®¶ng 7 ®¶ng ta ®· ®−a ra mét quan ®iÓm: + C«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ ë ViÖt Nam ®ã lμ mét qu¸ tr×nh chuyÓn ®æi c¨n b¶n, toμn diÖn c¸c ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh dÞch vô vμ qu¶n lý kinh tÕ x· héi tõ viÖc sö dông lao ®éng thñ c«ng lμ chÝnh sang sö dông mét ch¸ch phæ biÕn lao ®éng cïng víi nh÷ng c«ng nghÖ, ph−¬ng tiÖn vμ ph−¬ng ph¸p tiÕn tiÕn, hiÖn ®¹i dùa trªn sù ph¸t triÓn cña c«ng nghiÖp vμ tiÕn bé khoa häc c«ng nghÖ t¹o ra n¨ng xuÊt lao ®éng x· héi ngμy cμng cao. + Quan ®iÓm míi vÒ c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ ë ViÖt nam cã nh÷ng nÐt kh¸c víi quan ®iÓm tr−íc ®©y vÒ c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ ®ã lμ . Tr−íc ®©y c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ ®−îc tiÕn hμnh theo c¬ chÕ kÕ ho¹ch ho¸ tËp trung quan liªu, bao cÊp. Cßn ngμy nay c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ ®−îc thùc hiÖn theo c¬ chÕ míi ®ã lμ c¬ chÕ thÞ tr−êng cã sù qu¶n lý vÜ m« cña nhμ n−íc. . Tr−íc ®©y c«ng nghiÖp ho¸ ®−îc hiÓu lμ nhiÖm vô chñ yÕu cña nhμ n−íc vμ ®−îc thùc hiÖn th«ng qua 2 khu vùc quèc doanh vμ tËp thÓ lμ chñ yÕu nh−ng ngμy nay c«ng nghiÖp ho¸ ®−îc x¸c ®Þnh lμ nhiÖm vô cña toμn ®¶ng toμn d©n vμ tÊt c¶ c¸c thμnh phÇn kinh tÕ. . ChiÕn l−îc c«ng nghiÖp ho¸ tr−íc ®©y lμ h−íng néi hay nãi c¸ch kh¸c c«ng nghiÖp ho¸ thay thÕ nhËp khÈu. Nh−ng ngμy nay chiÕn l−îc c«ng nghiÖp ho¸ ë n−íc ta chñ yÕu lμ h−íng ngo¹i hay nãi c¸ch kh¸c tiÕn hμnh c«ng nghiÖp ho¸ h−íng vÒ xuÊt khÈu. Trong ®iÒu kiÖn nÒn kinh tÕ ViÖt nam më cöa víi khu vùc vμ thÕ giíi nh»m ph¸t huy lîi thÕ so s¸nh cña ViÖt Nam, khai th¸c c¸c nguån ngo¹i lùc tõ bªn ngoμi ®Ó thùc hiÖn c¸c môc tiªu c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸. * Môc tiªu cña c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ ë n−íc ta trong thêi kú qu¸ ®é hiÖn nay. Cã thÓ quan niÖm môc tiªu quan träng nhÊt vμ träng t©m nhÊt cña c«ng nghiÖp ho¸, 78 hiÖn ®¹i ho¸ ë ViÖt Nam lμ tõng b−íc t¹o lËp ra c¬ së vËt chÊt kü thuËt cho nÒn s¶n xuÊt lín x· héi chñ nghÜa ë ViÖt nam. Nh−ng môc tiªu cô thÓ vμ nh÷ng ®Þnh h−íc tr−íc m¾t cña c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ mμ nghÞ quyÕt ®¹i héi ®¶ng 9 ®· ®−a ra ®ã lμ: + Tõng b−íc phÊn ®Êu thùc hiÖn qu¸ tr×nh chuyÓn dÞch c¬ cÊu kinh tÕ n−íc ta theo h−íng c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ + Thùc hiÖn viÖc ph©n c«ng l¹i lùc l−îng lao ®éng x· héi t¹o ®iÒu kiÖn ®Ó h×nh thμnh nh÷ng ngμnh s¶n xuÊt c«ng nghiÖp míi, nh÷ng lÜnh vùc kinh tÕ, dÞch vô míi theo h−íng chuyÓn lao ®éng n«ng nghiÖp sang c«ng nghiÖp  dÞch vô vμ thùc hiÖn ph©n c«ng lao ®éng t¹i chç b»ng c¸ch g¾n c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ víi n«ng nghiÖp  n«ng th«n. + NghÞ quyÕt ®¹i héi ®¶ng 9 ®−a ra môc tiªu cã g¾ng phÊn ®Êu ®Ó ®Õn n¨m 2020 ®−a n−íc ta c¬ b¶n trë thμnh mét n−íc c«ng nghiÖp theo h−íng hiÖn ®¹i. 3. Ph©n tÝch nh÷ng néi dung c¬ b¶n cña c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ ë ViÖt Nam trong thêi kú qu¸ ®é hiÖn nay: - C¨n cø vμo nh÷ng môc tiªu vμ c¸c quan ®iÓm ®Þnh h−íng cho nhiÖm vô c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ ë n−íc ta trong thêi kú qu¸ ®é hiÖn nay th× kÓ c¸c tr−íc kia, hiÖn nay §¶ng ta lu«n lu«n nhÊn m¹nh cã 2 nhiÖm vô kinh tÕ c¬ b¶n trong qu¸ tr×nh c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ ®ã lμ: + X©y dùng c¬ cÊu kinh tÕ hîp lý + §Èy m¹nh cuéc c¸ch m¹ng khoa häc c«ng nghÖ tiÕn hμnh c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ ®Ó trang bÞ kü thuËt hiÖn ®¹i cho nÒn kinh tÕ quèc d©n a) X©y d−ng c¬ cÊu kinh tÕ hîp lý: §Ó x©y dùng c¬ cÊu kinh tÕ hîp lý trong nÒn kinh tÕ bao giê còng g¾n liÒn víi qu¸ tr×nh thùc hiÖn ph©n c«ng l¹i lao ®éng x· héi. Ph©n c«ng lao ®éng x· héi lμ sù chuyªn m«n ho¸ lao ®éng vμ nh÷ng ngμnh s¶n xuÊt vμ trong néi bé tõng ngμnh s¶n xuÊt g¾n liÒn víi c¸c vïng l·nh thæ cña nÒn kinh tÕ quèc d©n. Ph©n c«ng lao ®éng x· héi cã t¸c dông rÊt to lín bëi v× nã t¹o ra nhòng ®ßn bÈy ®èi víi sù ph¸t triÓn khoa häc c«ng nghÖ. Nh−ng ®Ó thùc hiÖn ®−îc viÖc ph©n c«ng lao ®éng x· héi cã hiÖu qu¶ cÇn quan t©m nh÷ng vÊn ®Ò sau ®©y. + Tû träng lao ®éng c¶ vÒ mÆt tuyÖt ®èi vμ t−¬ng ®èi trong lÜnh vùc n«ng nghiÖp ph¶i gi¶m xuèng cßn tû träng lao ®éng trong nh÷ng ngμnh c«ng nghiÖp vμ dÞch vô ph¶i t¨ng lªn c¶ t−¬ng ®èi lÉn tuyÖt ®èi. + Tû träng lao ®éng trÝ tuÖ ngμy cμng ph¶i chiÕm −u thÕ so víi lao ®éng gi¶n ®¬n trong tæng lùc l−îng lao ®éng x· héi. + Tèc ®é t¨ng lao ®éng trong c¸c ngμnh phi s¶n xuÊt vËt chÊt hoÆc dÞch vô ph¶i t¨ng nhanh h¬n tèc ®é t¨ng tr−ëng lao ®éng trong nh÷ng ngμnh s¶n xuÊt. Tõ nh÷ng quan ®iÓm nh− ®· ph©n tÝch th× ®i ®«i víi qu¸ tr×nh ph©n c«ng l¹o lao ®éng x· héi ë n−íc ta mét c¬ cÊu kinh tÕ míi ®−îc xem lμ hîp lý ë n−íc ta ph¶i lμ: §ã lμ mét c¬ cÊu bao gåm tæng thÓ c¸c quan hÖ kinh tÕ hay c¸c bé phËn hîp thμnh nÒn kinh tÕ quèc d©n, g¾n víi vÞ trÝ, tr×nh ®é c«ng nghÖ, quy m« tû träng t−¬ng øng víi tõng bé phËn vμ mèi quan hÖ t−¬n