Sự xuất hiện của chủ nghĩa mác - Một cuộc cách mạng trong triết học

Lêi më ®Çu Chñ nghÜa M¸c - Lªnin lµ mét hÖ thèng lý luËn khoa häc vµ c¸ch m¹ng hoµn chØnh, lµ vò khÝ t­ t­ëng cña giai cÊp c«ng nh©n vµ nh©n d©n lao ®éng trong cuéc ®Êu tranh ®Ó nhËn thøc vµ c¶i t¹o thÕ giíi. HiÖn nay, cuéc ®Êu tranh t­ t­ëng vµ thùc tiÔn míi x©y dùng ®Êt n­íc ®ßi hái chóng ta ph¶i t×m hiÓu vµ nhËn thøc l¹i nh÷ng gi¸ trÞ ®Ých thùc cña chñ nghÜa M¸c - Lªnin, trong ®ã cã viÖc nghiªn cøu vµ qu¸n triÖt nh÷ng nguyªn lý c¬ b¶n cña triÕt häc duy vËt biÖn chøng, ®Ó ph¸t triÓn vµ vËn dông häc thuyÕt c¸ch m¹ng vµo khoa häc ®ã mét c¸ch s¸ng t¹o trong ho¹t ®éng thùc tiÔn. V× vËy, viÖc kh«i phôc vµ b¶o vÖ nh÷ng gi¸ trÞ cña triÕt häc m¸cxÝt còng nh­ toµn bé chñ nghÜa M¸c - Lªnin, kh¼ng ®Þnh vÞ trÝ vµ vai trß cña triÕt häc m¸cxÝt trong lÞch sö triÕt häc còng nh­ trong cuéc sèng, trë thµnh mét nhiÖm vô bøc thiÕt. Trong bµi tiÓu luËn ng¾n nµy em xin tr×nh bµy mét c¸ch ng¾n gän vµ s¬ l­îc qu¸ tr×nh h×nh thµnh vµ ra ®êi cña triÕt häc duy vËt biÖn chøng m¸cxÝt. V× thêi gian vµ tr×nh ®é cã h¹n, bµi tiÓu luËn kh«ng thÓ tr¸nh khái nh÷ng thiÕu sãt. Em mong ®­îc sù chØ b¶o cña c¸c thÇy vµ nh÷ng ai quan t©m ®Õn vÊn ®Ò nµy. Sù xuÊt hiÖn cña chñ nghÜa M¸c - mét cuéc c¸ch m¹ng trong triÕt häc TriÕt häc M¸c ( chñ nghÜa duy vËt biÖn chøng vµ chñ nghÜa duy vËt lÞch sö) lµ bé phËn cÊu thµnh vµ ®ång thoõi lµ c¬ së triÕt häc cña chñ nghÜa M¸c, lµ ch×a kho¸ ®Ó gi¶i thÝch trªn c¬ së khoa häc qu¸ tr×nh ph¸t triÓn cña t­ t­ëng nh©n lo¹i. Quª h­¬ng cña chñ nghÜa M¸c lµ n­íc §øc. Sù ph¸t triÓn m¹nh mÏ cña lùc l­îng s¶n xuÊt ë Anh, Ph¸p, §øc vµ cña c¸c n­íc t­ b¶n chñ nghÜa kh¸c ®· chøng tá ph­¬ng thøc s¶n xuÊt t­ b¶n chñ nghÜa ­u viÖt h¬n h¼n ph­¬ng thøc s¶n xuÊt phong kiÕn. Song cïng víi sù ph¸t triÓn cña chñ nghÜa t­ b¶n, nh÷ng m©u thuÉn giai cÊp - x· héi vèn cã cña b¶n th©n nã còng nÈy sinh vµ ngµy cµng béc lé gay g¾t, tr­íc hÕt lµ m©u thuÉn gi÷a hai giai cÊp v« s¶n vµ t­ s¶n. M©u thuÉn nµy lµ biÓu hiÖn vÒ mÆt x· héi cña m©u thuÉn c¬ b¶n cña ph­¬ng thøc s¶n xuÊt t­ b¶n chñ nghÜa, m©u thuÉn gi÷a tÝnh chÊt x· héi ho¸ vµ tr×nh ®é ph¸t triÓn ngµy cµng cao cña lùc l­îng s¶n xuÊt víi quan hÖ s¶n xuÊt t­ nh©n t­ b¶n chñ nghÜa. Trong thêi kú nµy, phong trµo cña giai cÊp v« s¶n ®· ph¸t triÓn m¹nh mÏ. Cuéc ®Çu tranh cña giai cÊp v« s¶n ë nhiÒu n¬i ®· trë thµnh c¸c cuéc khëi nghÜa víi nh÷ng yªu s¸ch giai cÊp râ rµng. Cuéc khëi nghÜa cña c«ng nh©n Li«ng (Ph¸p) n¨m 1831 vµ n¨m 1834, cuéc khëi nghÜa cña thî dÖt ë Xilªdi (§øc) n¨m 1834 vµ phong trµo HiÕn ch­¬ng ë Anh vµo cuèi nh÷ng n¨m 30 ®Çu nh÷ng n¨m 40 cña thÕ kû XIX ®· thu hót ®­îc sù chó ý cña c¸c ®¹i biÓu tiªn tiÕn cña c¸c tÇng líp tri thøc t­ s¶n tiÕn bé, tr­íc hÕt lµ C. M¸c vµ Ph.¡ngghen tíi vÊn ®Ò nguyªn nh©n, b¶n chÊt cña c¸c cuéc ®Êu tranh giai cÊp - x· héi vµ nh÷ng triÓn väng cña c¸c cuéc ®Êu tranh giai cÊp Êy. Râ rµng nh÷ng cuéc ®Êu tranh giai cÊp ë c¸c n­íc t­ b¶n chñ nghÜa tiªn tiÕn ë ch©u ¢u nh÷ng n¨m 30 - 40 cña thÕ kû XIX lµ nh©n tè kh¸ch quan chøng tá r»ng ®· cã nh÷ng tiÒn ®Ò x· héi - giai cÊp vµ nh÷ng ®iÒu kiÖn ®Ó xuÊt hiÖn chñ nghÜa duy vËt biÖn chøng vµ chñ nghÜa duy vËt lÞch sö, lµ chøng cø ®Ó nãi r»ng nhu cÇu x· héi ®· chÝn muåi ®Ó xuÊt hiÖn mét thÕ giíi quan triÕt häc míi - triÕt häc m¸cxÝt. Nh÷ng t­ t­ëng x· héi trùc tiÕp xuÊt hiÖn tr­íc chñ nghÜa M¸c vµ biÓu hiÖn râ rµng nhÊt lµ Kinh tÕ chÝnh trÞ cæ ®iÓn Anh; Chñ nghÜa x· héi kh«ng t­ëng Ph¸p ; TriÕt häc cæ ®iÓn §øc. Trong nh÷ng häc thuyÕt Êy chøa ®ùng nh÷ng gi¸ trÞ vÒ mÆt lÞch sö. §ã lµ lý luËn gi¸ trÞ lao ®éng cña SmÝt vµ Ric¸c®«, lµ nh÷ng dù ®o¸n thiªn tµi cña Xanh Xim«ng vµ Phuriª vÒ mét sè ®Æc ®iÓm cña x· héi x· héi chñ nghÜa t­¬ng lai vµ sù phª ph¸n cña c¸c «ng ®èi víi x· héi t­ b¶n. §ã lµ phÐp biÖn chøng duy t©m cña Hªghen vµ kiÕn gi¶i duy vËt vÒ vÊn ®Ò c¬ b¶n cña triÕt häc trong c¸c t¸c phÈm cña Phoi¬b¾c. Nh÷ng häc thuyÕt ®ã lµ nh÷ng ®Ønh cao cña sù ph¸t triÓn t­ t­ëng lý luËn x· héi cña loµi ng­êi trong thêi kú tr­íc M¸c. Sù ph¸t triÓn h¬n n÷a vÒ kinh tÕ chÝnh trÞ häc, lý luËn vÒ chñ nghÜa x· héi khoa häc vµ triÕt häc chØ cã thÓ cã ®­îc víi sù ra ®êi cña phÐp biÖn chøng duy vËt. Song râ rµng, nh÷ng thµnh tùu ®· ®¹t tíi cña nh©n lo¹i l¹i lµ nh÷ng tiÒn ®Ò lý luËn tÊt yÕu vÒ mÆt lÞch sö; vµ lµ nguån gãc cña chñ nghÜa M¸c nãi chung vµ cña triÕt häc m¸cxÝt nãi riªng. Ch¼ng nh÷ng thÕ, vµo gi÷a thÕ kû XIX, nh©n lo¹i ®· ®¹t tíi nh÷ng ®Ønh c¶o trong khoa häc tù nhiªn. C¸c nhµ khoa häc tù nhiªn nh­ R. Maye (§øc), P.P. Giul¬ (Anh), E. Kh. Lenx¬ (Nga), L.A. C«n®inh ( §an M¹ch) ®· x¸c ®Þnh sù thËt vÒ chuyÓn ho¸ n¨ng l­îng. R.Meye vµ P.P. Giul¬ ®· nªu lªn thµnh ®Þnh luËtu b¶o toµn vµ chuyÓn ho¸ n¨ng l­îng, ®· chøng minh sù ph¸t triÓn cña vËt chÊt lµ mét qu¸ tr×nh v« tËn cña sù chuyÓn biÕn nh÷ng h×nh thøc vËn ®éng cña chóng. C¸c nhµ sinh vËt häc ng­êi §øc nh­ Svan vµ Sl©y®en ®· ®Ò ra lý luËn tÕ bµo, ®· chøng minh r»ng c¸c tÕ bµo lµ c¬ së cña kÕt cÊu vµ sù ph¸t triÓn cña tÊt c¶ c¸c c¬ thÓ ®éng vËt vµ thùc vËt, vµ do vËy t×m ra b¶n chÊt sù ph¸t triÓn cña c¬ thÓ ®éng vËt, thùc vËt ®Òu lµ sù ph¸t triÓn b»ng sù h×nh thµnh tÕ bµo. Nhµ khoa häc ng­êi Anh §¸c Uyn còng ®· ph¸t hiÖn ra lý luËn duy vËt vÒ nguån gèc vµ sù ph¸t triÓn cña c¸c loµi thùc vËt vµ ®éng vËt. ChÝnh ®Þnh luËt b¶o toµn vµ chuyÓn ho¸ n¨ng l­îng, lý luËn tÕ bµo, häc thuyÕt vÒ sù xuÊt hiÖn vµ ph¸t triÓn c¸c loµi lµ tiÒn ®Ò vÒ mÆt khoa häc tù nhiªn cña chñ nghÜa duy vËt biÖn chøng. Chñ nghÜa M¸c ra ®êi trong bèi c¶nh Êy vµ nã lµ s¶n phÈm mang tÝnh quy luËt cña khoa häc vµ triÕt häc mµ nh©n lo¹i ®· ®¹t tíi, nã ®­îc h×nh thµnh nh­ lµ kÕt qu¶ cña c¸c ph¸t hiÖn cña M¸c vµ ¡ngghen vÒ nh÷ng quy luËt chung nhÊt cña sù ph¸t triÓn thÕ giíi. Chñ nghÜa M¸c do M¸c vµ ¡ngghen s¸ng lËp lµ mét häc thuyÕt thèng nhÊt, hoµn chØnh, gåm ba bé phËn cÊu thµnh: triÕt häc m¸cxÝt, kinh tÕ chÝnh trÞ häc m¸cxÝt vµ chñ nghÜa x· héi khoa häc. Sù h×nh thµnh thÕ giíi quan duy vËt cña M¸c vµ ¡ngghen còng ®ång thêi lµ qu¸ tr×nh nghiªn cøu nh÷ng c¬ së cña chñ nghÜa duy vËt biÖn chøng cña c¸c «ng diÔn ra trong nöa ®Çu cña nh÷ng n¨m 40 thÕ kû XIX d­íi ¶nh h­ëng trùc tiÕp cña phong trµo c«ng nh©n vµ nh÷ng ph¸t minh vÒ khoa häc tù nhiªn vµ khoa häc x· héi, trong qu¸ tr×nh ®Êu tranh chèng phÐp biÖn chøng duy t©m cña Hªghen vµ phª ph¸n chñ nghÜa duy vËt siªu h×nh cña Phoi¬b¾c. C¸c M¸c sinh ngµy 5 - 5 - 1818 t¹i T¬ria, vïng Ranh cña n­íc §øc. Ngay tõ lóc cßn häc trung häc, M¸c ®· thÓ hiÖn lµ mét thanh niªn tµi n¨ng, biÕt g¾n h¹nh phóc cña m×nh víi h¹nh phóc cña mäi ng­êi. Trong qu¸ tr×nh häc tËp, nghiªn cøu ë §¹i häc Bon vµ BÐclin, M¸c rÊt khao kh¸t häc tËp, nghiªn cøu triÕt häc, v× theo «ng, kh«ng cã triÕt häc th× kh«ng thÓ x©m nhËp ®­îc vµo sù vËt. M¸c say s­a ®äc c¸c t¸c phÈm cña C¨ng, V«nte, Rótx«... vµ ®Æc biÖt lµ cña Hªghen. Cµng nghiªn cøu triÕt häc, M¸c cµng khao kh¸t t×m c©u tr¶ lêi vÒ c¸c vÊn ®Ò cã ý nghÜa cña con ®­êng lÞch sö loµi ng­êi. Vµ ë Hªghen. NÐt næi bËt nhÊt cña M¸c nhËn thÊy ë Hªghen lµ ph­¬ng ph¸p t­ duy cña «ng, lµ phÐp biÖn chøng vµ t­ t­ëng ph¸t triÓn. PhÐp biÖn chøng Hªghen v¹ch râ r»ng c¸c tr¹ng th¸i cña lÞch sö chØ lµ nh÷ng b­íc ph¸t triÓn nhÊt thêi, chØ lµ nh÷ng giai ®o¹n trong tiÕn tr×nh ph¸t triÓn v« tËn tõ thÊp ®Õn cao cña x· héi loµi ng­êi. C¸i mµ h«m qua vÉn cßn tån t¹i mét c¸ch hîp lý, th× h«m nay l¹i ®ang tiªu vong, thay vµo ®ã lµ mét hiÖn thùc míi, cao h¬n, ®i vµo lÞch sö x· héi loµi ng­êi. Nh­ng Hªghen lµ nhµ duy t©m. ¤ng ®· coi c¬ së cña mäi c¸i hiÖn tån lµ sù ph¸t triÓn cña “ý niÖm tuyÖt ®èi” cña c¸i “tinh thÇn thÕ giíi”. ý niÖm tuyÖt ®èi cña Hªghen nh­ «ng ®· kh¼ng ®Þnh - ®· ®¹t tíi ®iÓm cuèi cïng cña nã, vµ sÏ ®¹t tíi ®Ønh hoµn thiÖn trong mét nhµ n­íc Phæ c¶i c¸ch vµ trong mét nÒn qu©n chñ lËp hiÕn. Nh­ vËy quan ®iÓm ®ã l¹i lµ mét quan ®iÓm b¶o thñ, tr¸i víi phÐp biÖn chøng cña «ng, tr¸i víi ph­¬ng ph¸p kh«ng hÒ biÕt ®Õn tr¹ng th¸i tÜnh vµ ch©n lý tuyÖt ®èi. M©u thuÉn ®ã ph¶n ¸nh sù bÊt ®ång trong giai cÊp t­ s¶n, lµ giai cÊp muèn tho¸t khái nh÷ng xiÒng xÝch cña chÕ ®é phong kiÕn, nh­ng do sî h·i nh©n d©n nªn ®· t×m c¸ch tho¶ hiÖp víi chÕ ®é qu©n chñ Phæ vµ giíi quý téc phong kiÕn. MÆc dï cã nh÷ng m©u thuÉn ®ã vµ cßn mang tÝnh chÊt nöa vêi; nh­ng triÕt häc Hªghen vÉn lµ mét b­íc tiÕn lín trong lÞch sö t­ duy cña con ng­êi. ChÝnh v× thÕ nªn M¸c chuyÓn sang nghiªn cøu Hªghen, tiÕp thu phÐp biÖn chøng cña Hªghen. Th¸ng 11 - 1837, trong th­ viÕt cho cha, M¸c nãi: “con ngµy cµng g¾n chÆt víi triÕt häc hiÖn thêi”. M¸c tham gia c¸c cuéc tranh luËn vÒ c¸c vÊn ®Ò chÝnh trÞ cña thêi ®¹i, rÌn vò khÝ t­ t­ëng cho cuéc c¸ch m¹ng t­ s¶n ®ang tíi gÇn. ¤ng häc ®­îc rÊt nhiÒu ®iÒu ë nh÷ng ng­êi b¹n lín tuæi cña «ng, vµ ngµy cµng kh¸t khao g¾n triÕt häc víi cuéc sèng hiÖn thùc cña n­íc §øc lóc bÊy giê. LuËn ¸n tiÕn sÜ ra tr­êng n¨m 1841 cña M¸c ®· chøng minh ®iÒu ®ã. LuËn ¸n tuy viÕt vÒ mét ®Ò tµi triÕt häc cæ Hy l¹p nh­ng néi dung l¹i cho thÊy t¸c gi¶ cña nã lµ mét nhµ d©n chñ c¸ch m¹ng. Trong lêi më ®Çu luËn ¸n, M¸c kiªu h·nh ®øng vÒ phÝa Pr«mªtª, vÞ thÇn hi sinh v× tù do, lµ b¹n cña loµi ng­êi lµ kÎ thñ cña c¸c thÇn. §èi víi M¸c, Pr«mªtª ®· trë thµnh biÓu t­îng lý t­ëng cña b¶n th©n m×nh. Theo tinh thÇn cña Pr«mªtª, M¸c muèn ®Õn víi nh©n d©n ®Ó cïng hä lËt ®æ nh÷ng ¶nh h­ëng cña c¸c thÕ lùc ph¶n ®éng, ®en tèi, cña sù ¸p bøc, b¹o lùc. Kho¶ng gi÷a th¸ng 4 - 1841 M¸c tõ BÐclin trë vÒ T¬ria, dù ®Þnh xin lµm mét gi¶ng viªn tr­êng §¹i häc, nh­ng kh«ng thùc hiÖn ®­îc. Gi÷a lóc ®ang t×m kiÕm mét m«i tr­êng ho¹t ®éng thÝch hîp th× M¸c ®äc ®­îc mét cuèn s¸ch mµ suèt thêi gian sau ®ã khiÕn «ng bËn t©m rÊt nhiÒu - ®ã lµ cuèn B¶n chÊt ®¹o C¬ ®èc cña Lót vÝch Phoi¬b¾c. M¸c say s­a víi cuèn s¸ch v× «ng nhËn thÊy ë ®©y xuÊt hiÖn mét nhµ triÕt häc kh«ng chØ phª ph¸n gay g¾t hÖ t­ t­ëng t«n gi¸o cña c¸c tÇng líp phong kiÕn mµ cßn tiÕp tôc ph¸t triÓn mét c¸ch cã phª ph¸n mét sè mÆt riªng biÖt cña triÕt häc Hªghen. Trong t¸c phÈn nµy, t¸c gi¶ ®· vøt bá mäi thø t«n gi¸o còng nh­ toµn bé chñ nghÜa duy t©m cña Hªghen, coi chóng lµ tr¸i ng­îc víi b¶n chÊt thùc sù cña thÕ giíi vµ víi phÈm gi¸ con ng­êi vµ thay vµo ®ã b»ng chñ nghÜa duy vËt triÕt häc. Phoi¬b¾c tuyªn bè r»ng, ®Ó tån t¹i th× thÕ giíi còng nh­ con ng­êi ch¼ng cÇn mét vÞ thÇn hay mét “ý niÖm tuyÖt ®èi” nµo cña Hªghen c¶. Con ng­êi tån t¹i ®­îc chØ lµ nhê tù nhiªn vµ lµ mét s¶n phÈm cña sù ph¸t triÓn tù nhiªn. Tù nhiªn, tån t¹i lµ c¸i cã tr­íc vµ chóng tån t¹i ®éc lËp ®èi víi con ng­êi vµ ®èi víi ý thøc cña con ng­êi. Ngoµi con ng­êi vµ tù nhiªn ra kh«ng cßn cã c¸i g× kh¸c, kh«ng cã thÇn. T«n gi¸o lµ mét s¶n phÈm cña con ng­êi. Nh÷ng nhËn thøc ®ã cña Phoi¬b¾c ®· ®¸nh tan sù hÊp dÉn cña chñ nghÜa duy t©m cña Hªghen. Nh÷ng t­ t­ëng duy vËt, v« thÇn vµ nh©n ®¹o chñ nghÜa cña ¤ng ®· g©y Ên t­îng m¹nh mÏ trong giíi tri thøc tiÕn bé ë §øc. Song ch¼ng bao l©u, víi c¸ch nh×n phª ph¸n, M¸c ®· b¾t ®Çu nhËn thÊy nh÷ng ®iÓm yÕu trong häc thuyÕt cña Phoi¬b¾c, tr­íc hÕt lµ c¸i khuyÕt ®iÓm kh«ng coi con ng­êi lµ mét thùc thÓ cã tÝnh lÞch sö vµ do x· héi quy ®Þnh. §iÒu ®ã ®· c¶n trë Phoi¬b¾c vËn dông chñ nghÜa duy vËt ®Ó xem xÐt x· héi loµi ng­êi vµ lÞch sö cña x· héi loµi ng­êi. Nh­ng ngay c¶ M¸c còng ph¶i d©n dÇn míi cã ®­îc nh÷ng nhËn thøc Êy. Cuéc ®Êu tranh chÝnh trÞ hµng ngµy, ngµy cµng ®­a «ng vµo lÜnh vùc mµ håi ®ã ®· trë thµnh chiÕn tr­êng quan träng nhÊt gi÷a c¸c thÕ lùc tiÕn bé vµ ph¶n ®éng: lÜnh vùc chÝnh luËn. Lóc bÊy giê, vµo ®Çu n¨m 1842, c¸c nhµ c«ng nghiÖp vµ ng©n hµng ®øng ®Çu vïng Ranh thµnh lËp ë vïng Khuªn (C«l¬nh¬) tê NhËt b¸o tØnh Ranh, lÊy ®ã lµm c¬ quan ph¸t ng«n cña ph¸i ®èi lËp t­ s¶n vµ hä yªu cÇu M¸c céng t¸c. M¸c ®· lµm biªn tËp ch¬ tê NhËt b¸o tØnh Ranh. Trong qu¸ tr×nh lµm biªn tËp cho NhËt b¸o tØnh Ranh, M¸c buéc ph¶i bµy tá ý kiÕn cña m×nh trªn b¸o chÝ vÒ vai trß ý nghÜa cña c¸c lîi Ých vËt chÊt trong ®êi sèng x· héi, nh÷ng vÊn ®Ò kinh tÕ x· héi ®Æt ra ë tØnh Ranh, nh­ ®Þa vÞ kinh tÕ cña ng­êi n«ng d©n vïng M«den, vÒ vÊn ®Ò së h÷u ®Êt, vÊn ®Ò ®èn rõng, vÒ th­¬ng nghiÖp vµ vÒ thuÕ quan b¶o hé... PhÐp biÖn chøng duy t©m vµ häc thuyÕt vÒ nhµ n­íc vµ ph¸p quyÒn cña Hªghen ®­îc M¸c sö dông ®· ®­a «ng ®Õn thÊt b¹i, r¬i vµo t×nh tr¹ng khã xö, kh«ng gi¶i quyÕt ®­îc c¸c vÊn ®Ò cña thùc tiÔn chÝnh trÞ ®Æt ra. Lóc nµy chÝnh M¸c ®· c¶m thÊy r»ng nh÷ng qu¸ tr×nh kinh tÕ vµ nh÷ng lîi Ých vËt chÊt cña con ng­êi trong ®êi sèng x· héi ®· ®ãng vai trß quan träng ®Æc biÖt, khiÕn M¸c ®i tíi kÕt luËn r»ng ph¶i nghiªn cøu s©u s¾c h¬n nh÷ng vÊn ®Ò kinh tÕ chÝnh trÞ vµ ph¶i xem xÐt l¹i mét c¸ch cã phª ph¸n nh÷ng quan ®iÓm triÕt häc vµ ph¸p quyÒn cña Hªghen. Trong thêi gian lµm viÖc ë tê NhËt b¸o tØnh Ranh, trong quan ®iÓm cña M¸c cã c¶ quan ®iÓm cña chñ nghÜa x· héi kh«ng t­ëng, song v× ch­a ®ñ nh÷ng tri thøc s©u s¾c vÒ nh÷ng vÊn ®Ò ®ã nªn «ng ®· kh«ng bµy tá quan ®iÓm cña m×nh vÒ c¸c häc thuyÕt x· héi chñ nghÜa cña nh÷ng ng­êi tiÒn bèi. Sau khi rêi ban biªn tËp tê NhËt b¸o tØnh Ranh v× bÞ kiÓm duyÖt g¾t gao. M¸c hoµn toµn dµnh thêi gian vµo gi¶i quyÕt c¸c vÊn ®Ò mµ «ng quan t©m trong thêi kú c«ng t¸c t¹i tê b¸o. Th¸ng 10 n¨m 1843 M¸c sang Pari, tËp trung c«ng søc ®Ó nghiªn cøu c¸c vÊn ®Ò kinh tÕ chÝnh trÞ häc vµ lÞch sö c¸c phong trµo c¸ch m¹ng. T¹i ®©y «ng ®· tham gia c¸c cuéc héi häp cña c«ng nh©n, ®Æt mèi quan hÖ víi c¸c nhµ l·nh ®¹o, c¸c tæ chøc c«ng nh©n bÝ mËt ë Ph¸p vµ §øc. Nh÷ng n¨m 1843 ®Õn 1844 lµ thêi kú chuyÓn biÕn m¹nh mÏ cña M¸c tõ lËp tr­êng d©n chñ c¸ch m¹ng sang lËp tr­êng céng s¶n chñ nghÜa, tõ duy t©m sang duy vËt biÖn chøng. §iÒu ®ã ®­îc thÓ hiÖn trong c¸c bµi viÕt cña «ng ®¨ng trªn tê b¸o Niªn gi¸m Ph¸p - §øc, ®Æc biÖt lµ trong lêi nãi ®Çu cña t¸c phÈm gãp phÇn phª ph¸n cña triÕt häc ph¸p quyÒn cña Hªghen ®¨ng trong tê Niªn gi¸m trªn, sè th¸ng 2 n¨m 1844 t¹i Pari. Trong lêi nãi ®Çu cña t¸c phÈm nµy, M¸c ®· kh¼ng ®Þnh: nh÷ng quan hÖ ph¸p quyÒn còng nh­ c¸c h×nh thøc cña Nhµ n­íc, kh«ng thÓ hiÓu tõ b¶n th©n chóng, tõ c¸i gäi lµ sù ph¸t triÓn chung cña tinh thÇn con ng­êi, mµ ng­îc l¹i, chóng cã nguån gèc tõ nh÷ng quan hÖ vËt chÊt cña ®êi sèng. Còng trong lêi nãi ®Çu nµy, M¸c ®· gi¶i thÝch trªn c¬ së duy vËt vÊn ®Ò Nhµ n­íc, ph¸p quyÒn, triÕt häc, t«n gi¸o. Kh¸c víi nh÷ng nhµ triÕt häc tr­íc M¸c, «ng ®· hiÓu nh÷ng nhiÖm vô cña triÕt häc mµ «ng tù x¸c ®Þnh mét c¸ch hoµn toµn míi. M¸c ®· coi triÕt häc lµ mét thø vò khÝ ®Ó c¶i t¹o thÕ giíi, nã cã nhiÖm vô phôc vô cho thùc tiÔn ®Êu tranh chÝnh trÞ - x· héi. Cïng víi viÖc phª ph¸n triÕt häc ph¸p quyÒn cña Hªghen, M¸c ®· phªn ph¸n trªn quan ®iÓm chÝnh trÞ thùc tiÔn c¸i nhµ n­íc ®­¬ng thêi, c¸i hiÖn thùc “tån t¹i lµ hîp lý”, ®ång thêi còng kiªn quyÕt phñ ®Þnh c¶ c¸i h×nh thøc ®ang tån t¹i cña ý thøc ph¸p quyÒn vµ nÒn chÝnh trÞ §øc ®ang tån t¹i lóc ®ã. §øng trªn lËp tr­êng duy vËt, M¸c cßn nhÊn m¹nh ®Õn ý nghÜa to lín cña t­ t­ëng tiªn tiÕn trong c¶i t¹o x· héi vµ Nhµ n­íc. ¤ng chØ ra sù tÊt yÕu ph¶i ph¸t triÓn nh÷ng t­ t­ëng tiªn tiÕn trong quÇn chóng nh©n d©n ®Ó nã trë thµnh mét ®éng lùc thóc ®Èy tiÕn bé x· héi. LuËn chøng mét c¸ch duy vËt vai trß cña lý luËn tiªn tiÕn trong mèi quan hÖ cña nã víi thùc tiÔn c¸ch m¹ng, M¸c viÕt: “Vò khÝ cña sù phª ph¸n cè nhiªn kh«ng thÓ thay thÕ ®­îc sù phª ph¸n cña vò khÝ, lùc l­îng vËt chÊt chØ cã thÓ bÞ ®¸nh ®æ b»ng lùc l­îng vËt chÊt; nh­ng lý luËn còng sÏ trë thµnh lùc l­îng vËt chÊt, mét khi nã th©m nhËp vµo quÇn chóng”. Còng trong lêi nãi ®Çu t¸c phÈm nµy M¸c ®· c«ng khai tÝnh §¶ng trong triÕt häc cña m×nh. LÇn ®Çu tiªn M¸c ®· ph¸t biÓu víi t­ c¸ch lµ nhµ c¸ch m¹ng, trùc tiÕp h­íng tíi giai cÊp v« s¶n, víi tÝnh c¸ch lµ l·nh tô quÇn chóng cña nh©n d©n, vµ coi triÕt häc cña «ng lµ triÕt häc cña giai cÊp v« s¶n, lµ vò khÝ t­ t­ëng cña cuéc ®Êu tranh cña giai cÊp v« s¶n ®Ó c¶i biÕn c¸ch m¹ng ®èi víi x· héi. M¸c nãi: “ gièng nh­ triÕt häc thÊy giai cÊp v« s¶n lµ vò khÝ vËt chÊt cña m×nh, giai cÊp v« s¶n thÊy triÕt häc lµ vò khÝ tinh thÇn cña m×nh”. Khi phª ph¸n triÕt häc cña Hªghen vÒ mÆt Nhµ n­íc vµ ph¸p quyÒn, M¸c còng ®ång thêi ®· thùc hiÖn mét thÓ nghiÖm b­íc ®Çu ®Æc biÖt cã kÕt qu¶ lµ më réng chñ nghÜa duy vËt sang lÜnh vùc c¸c hiÖn t­îng x· héi. LÇn ®Çu tiªn trong lÞch sö, «ng chØ ra søc m¹nh vµ hiÖu lùc cña phÐp biÖn chøng duy vËt lµ ph­¬ng ph¸p t¹o ra kh¶ n¨ng ph¸t hiÖn c¸c quy luËt kh¸ch quan cña sù ph¸t triÓn x· héi, cho ph¸p gi¶i quyÕt mét c¸ch triÖt ®Ó nh÷ng nhiÖm vô nhËn thøc vµ c¶i t¹o c¸ch m¹ng ®èi víi thÕ giíi. Râ rµng ë ®©y M¸c ®· ®Æt c¬ së cho mét thÕ giíi quan míi ®Ó nh×n nhËn sù vËt, kh¸c vÒ chÊt so víi phÐp biÖn chøng cña Hªghen. PhÐp biÖn chøng cña Hªghen chØ lµ phÐp biÖn chøng cña ý niÖm vµ «ng míi chØ pháng ®o¸n phÐp biÖn chøng cña kh¸i niÖm. Ng­îc l¹i, ®èi víi M¸c, phÐp biÖn chøng cña kh¸i niÖm chØ lµ sù ph¶n ¸nh trong ý thøc cña con ng­êi ®èi víi phÐp biÖn chøng cña thÕ giíi kh¸ch quan. Trong thêi gian M¸c ë Pari th× ¡ngghen sèng vµ lµm viÖc t¹i Anh, ho¹t ®éng thùc tiÔn trong phong trµo c«ng nh©n vµ nghiªn cøu lý luËn ®éc lËp víi M¸c, nh­ng còng ®· rót ra nh÷ng kÕt luËn c¬ b¶n phï hîp víi quan ®iÓm cña M¸c trªn c¸c vÊn ®Ò vÒ triÕt häc vµ vÒ chÝnh trÞ - x· héi. Ph. ¡ngghen sinh ngµy 28 - 11- 1820 t¹i B¸cmen, thuéc tØnh Anh. Vèn lµ con ng­êi yªu thÝch tù do, cã tinh thÇn d©n chñ c¸ch m¹ng, ¡ngghen ®· kiªn tr× tù häc, h¨ng h¸i tham gia ho¹t ®éng khoa häc vµ chÝnh trÞ. N¨m 1841 ¡ngghen ®i BÐclin lµm nghÜa vô qu©n sù. T¹i ®©y «ng ®· lµm quen víi nh÷ng ng­êi thuéc ph¸i Hªghen trÎ vµ trë thµnh mét thµnh viªn cña ph¸i nµy. Th¸ng 3 - 1842 ¡ngghen cho xuÊt b¶n cuèn s¸ch Sªlinh vµ viÖc Chóa truyÒn, trong ®ã mÆc dï cßn chÞu ¶nh h­ëng bëi lËp tr­êng duy t©m cña Hªghen, nh­ng «ng ®· chØ trÝch gay g¾t nghiªm kh¾c nh÷ng quan ®iÓm thÇn bÝ ph¶n ®éng cña Sªlinh. N¨m 1842, sau khi hÕt h¹n nghÜa vô qu©n sù ¡ngghen sang Mansetxt¬ (Anh) vµ lµm viÖc trong mét x­ëng sîi cña cha «ng. T¹i Anh «ng ®· cã ®iÒu kiÖn nghiªn cøu t×nh c¶nh cña giai cÊp c«ng nh©n, giao thiÖp víi ph¸i HiÕn Ch­¬ng vµ b¾t ®Çu nghiªn cøu kinh tÕ chÝnh trÞ häc cæ ®iÓn Anh. Nh÷ng kÕt qu¶ nghiªn cøu vÒ bé m«n nµy ®­îc «ng thÓ hiÖn trong t¸c phÈm l­îc th¶o phª ph¸n khoa Kinh tÕ chÝnh trÞ ®¨ng trong tê Niªn gi¸m Ph¸p - §øc sè th¸ng 2 - 1844. Cuéc gÆp gì ®Çu tiªn gi÷a ¡ngghen víi M¸c diÔn ra vµo th¸ng 11 - 1842 khi M¸c cßn lµm biªn tËp viªn cho tê NhËt b¸o tØnh Ranh. Th¸ng 8 - 1844, trªn ®­êng tõ Anh vÒ §øc t¹i Pari ®· diÔn ra cuéc gÆp gì thø hai gi÷a M¸c vµ ¡ngghen. Vµ tõ ®ã hai «ng ®· cã mèi quan hÖ bÒn chÆt, g¾n bã trong suèt céc ®êi, cïng lµm viÖc ®Ó s¸ng t¹o lªn chñ nghÜa duy vËt biÖn chøng vµ chñ nghÜa duy vËt lÞch sö, s¸ng t¹o ra kinh tÕ chÝnh trÞ häc m¸cxÝt vµ lý luËn cña chñ nghÜa céng s¶n khoa häc. Nh­ vËy, ®Õn ®©y M¸c vµ ¡ngghen ®· chuyÓn biÕn hoµn toµn tõ nh÷ng ng­êi ®øng trªn lËp tr­êng d©n chñ c¸ch m¹ng vµ duy t©m biÖn chøng sang lËp tr­êng céng s¶n chñ nghÜa vµ duy vËt biÖn chøng. Qu¸ tr×nh h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn trong thÕ giíi quan cña hai «ng kh«ng ph¶i lµ qu¸ tr×nh gi¶n ®¬n mµ lµ mét qu¸ tr×nh phøc t¹p, g¾n víi sù ph¸t triÓn cña Khoa häc vµ thùc tiÔn chÝnh trÞ x· héi. §ã lµ mét qu¸ tr×nh thèng nhÊt hai mÆt, võa c¶i biÕn theo chñ nghÜa duy vËt c¸i néi dung hîp lý trong phÐp biÖn chøng duy t©m cña Hªghen, võa gi¶i thÝch theo phÐp biÖn chøng c¸ch gi¶i quyÕt duy vËt vÊn ®Ò c¬ b¶n cña triÕt häc, kh¾c phôc quan ®iÓm siªu h×nh. M¸c vµ ¡ngghen thùc sù lµm mét cuéc c¸ch m¹ng trong triÕt häc: ®ång thêi kh¾c phôc phÐp biÖn chøng duy t©m vµ chñ nghÜa duy vËt siªu h×nh, ®Æt nÒn mãng cho mét thÕ giíi quan triÕt häc hoµn toµn míi, kh¸c vÒ chÊt so víi triÕt häc cò - ®ã lµ triÕt häc duy vËt biÖn chøng m¸cxÝt. Trong triÕt häc M¸c chñ nghÜa duy vËt vµ phÐp biÖn chøng g¾n bã chÆt chÏ thèng nhÊt víi nhau, quy ®Þnh lÉn nhau, trë thµnh thÕ giíi quan vµ ph­¬ng ph¸p luËn khoa häc ®Ó nhËn thøc vµ c¶i t¹o thÕ giíi. B¾t ®Çu tõ ®©y M¸c vµ ¡ngghen b¾t tay vµo khëi th¶o nh÷ng nguyªn lý c¬ b¶n cña chñ nghÜa duy vËt biÖn chøng vµ chñ nghÜa duy vËt lÞch sö, cïng x©y dùng vµ hoµn thiÖn c¸c bé phËn cÊu thµnh cña chñ nghÜa M¸c. Tµi liÖu tham kh¶o 1. PGS. TS. Lª Do·n T¸. TriÕt häc M¸cxÝt qu¸ tr×nh h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn (giai ®o¹n M¸c ¡ngghen vµ Lªnin) 2. Gi¸o tr×nh triÕt häc M¸c - Lªnin (Gi¸o tr×nh dïng trong c¸c tr­êng §¹i häc, Cao ®¼ng - NXB chÝnh trÞ quèc gia 2002) 3. §Ò c­¬ng bµi gi¶ng triÕt häc M¸c - Lªnin (Khoa triÕt häc Tr­êng §HKHXH & NV - 1998) 4. TriÕt häc (Dïng cho nghiªn cøu sinh vµ cao häc thuéc ngµnh kh«ng chuyªn triÕt häc tËp I, II, III - NXB chÝnh trÞ Quèc gia).