Sinh học - Chương VII: Lipid

9/27/2010 1 CHƯƠNG VII: LIPID NỘI DUNG • I. ĐẠI CƯƠNG VỀ LIPID – 1.1. Khái niệm – 1.2. Vai trò – 1.3. Phân loại • 1.3.1. Lipid đơn giản • 1.3.2. Lipid phức tạp • II. SƠ LƯỢC QUÁ TRÌNH TỔNG HỢP LIPID • III. SƠ LƯỢC QUÁ TRÌNH PHÂN GIẢI LIPID 9/27/2010 2 I. ĐẠI CƯƠNG VỀ LIPID • 1.1. Khái niệm • 1.2. Vai trò – Cấu tạo màng tế bào – Dự trữ năng lượng – Dung môi hoà tan vitamin (A, D, E, K) – Giữ nhiệt cho cơ thể – Bảo vệ cơ học – Cung cấp nước nội sinh – Một số vai trò quan trọng khác: • Các hormon steroid • Phosphatidylnositol • Sphingolipid • Eicosanoid • Sterol 1.3. Phân loại • 1.3.1. Lipid đơn giản * Triacylglycerol (triglycerid) – 3 acid béo + glycerol liên kết estertriglycerid. 9/27/2010 3 Tính chất • Không phân cực, kị nước, không tan trong nước • Dầu thực vật chứa nhiều triacylglycerol có acid béo không no tồn tại ở thể lỏng (t0 phòng). • Mỡ động vật chứa nhiều triacylgycerol có acid béo no (vd: stearin là thành phần chính của mỡ bò) tồn tại ở thể đặc (t0 phòng). • Thức ăn giàu lipid + oxy không khí lâu ngày ôi. (acid béo không no oxy hóa aldehyde + carboxylic acid có mạch C ngắn hơn). * Sáp (serid) • Là ester của acid béo cao phân tử no hoặc không no (C14-C36) và alcol cao phân tử (C16-C36) 9/27/2010 4 Tính chất • Điểm nóng chảy cao hơn của triacylglycerol (60-1000). • Ở đv có xương sống tiết ra chất sáp bảo vệ tóc, da, giữ cho da mềm, trơn và không thấm nước. • Vd: chim, gia cầm, thủy cầm có tuyến phao câu sáp chống thấm nước. * Sterol và các hợp chất steroid • Acid mật, muối mật, vitamin D, hormon steroid, cholesterol 9/27/2010 5 * Tính chất • Steroid và dẫn xuất của chúng không thủy phân được và chứa nhân steran (steroid). • Sterol là lipid cấu trúc, tham gia cấu tạo màng. • Là tiền chất tổng hợp các chất có vai trò sinh học điều khiển sự biểu hiện gene. Vd: hormone steroid, ... 9/27/2010 6 1.3.2. Lipid phức tạp * Glycocerophopholipid (phosphoglyceride) Acid béo no Acid không béo no Nhóm thế (lecithin) (cephalin) 9/27/2010 7 Tính chất • Ở đv chứa nhiều ether lipid (1 trong 2 chuỗi acyl được gắn với glycerol bằng liên kết ether không phải là ester). • Chức năng: – Kháng lại sự xúc tác của phospholipase nhằm cắt đứt liên kết ester của acid béo trong lipid màng. – Yếu tố hoạt hóa tiểu cầu. *Sphingolipid - Trong cấu trúc không có glycerol mà thay bằng sphingosine. 9/27/2010 8 Tính chất • Là nhóm lipid màng lớn. • Sphingolipid chia thành 4 nhóm nhỏ khác nhau: – Sphingomyelin – Glycolipid trung tính (không tích điện) – Lactosylceramide – Ganglioside • Sphingomyelin có trong màng nguyên sinh của tb đv, đặc biệt ở màng myelin (tb thần kinh) có td cách điện cho phần axon của tb này. 9/27/2010 9 Galactolipid và sulfolipid • Có nhiều ở thực vật • Glactolipid = galactose + 1,2- diacylglycerol. • Sulfolipid = glucose (được sulphonate hóa) + diacylglycerol II. SƠ LƯỢC QUÁ TRÌNH TỔNG HỢP LIPID TỔNG HỢP LIPID (Nguyên liệu: glyceraldehyde-3-phosphate, phosphodioxyacetone, acetyl CoA, ATP, NADPH; enzyme: acetyl carboxylase, acyl synthase (6enzyme + ACP) Tổng hợp Glycerolphosphate Tổng hợp acid béo bão hòa Tổng hợp acid béo bão hòa (ở bào tương) Tổng hợp acid béo có mạch C dài Tổng hợp acid béo không bão hòa Tổng hợp triglycerid Trong ty thể Trong microsome 9/27/2010 10 Tổng hợp acid béo bão hòa (ở bào tương) • Nguyên liệu – Acetyl CoA – ATP – NADPH – Enzyme: • Acetyl carboxylase • Acyl synthase (6enzyme + ACP) PTTQ của quá trình tổng hợp palmitic acid 8Acetyl-CoA + 7ATP + 14NADPH + 14H+ Palmitate + 8CoA + 6H2O + 7ADP + 7Pi + 14NADP+ 9/27/2010 11 III. SƠ LƯỢC QUÁ TRÌNH PHÂN GIẢI LIPID SỰ OXY HÓA LIPID Oxy hóa acid béo Phân giải glycerol - oxy hoá acid béo no có số C chẵn oxy hoá acid béo không no oxy hoá acid béo có số C lẻ acetyl CoA, FADH2, NADH + H+ Krebs thể ceton Aceton Aceto acetate -hydroxybutyrate Chuyển hoá thể ceton ở các mô bào  Round Dehydrogenase Hydratase Dehydrogenase Acyl Transferase FAD H2O NAD+ CH3CH2CH2CH2CH2CH2CH2C~S-CoA O -C=C-C~S-CoA H H O -C- CH2-C~S-CoA O O -C- CH2-C~S-CoA O H H O -C...CH3-C~S-CoA O O R S-CoA Beta Oxidation TRANS L- Cofactor or Substrate HS-CoA 9/27/2010 12 Hiệu quả năng lượng của sự -oxy hoá acid béo 1AB có số carbon chẵn 2n nAcetyl CoA (n-1) FADH2 (n-1) NADH+H 12n ATP 5(n-1) ATP [5(n-1)+12n] - 1 17n – 6 (-1ATPhoạt hoá AB) Stearic Acid (C18 satd) 9 Acetyl CoA = 108 ATP 8 FADH2 = 16 ATP ENERGY CONSERVATION 8 NADH = 24 ATP = 148 ATP - 1 ATP 147 ATP