Sáu bài học từ các cuộc khủng hoảng kinh tế

Sáu bài học từ các cuộc khủng hoảng kinh tế Mỗi lần nền kinh tế trải qua những cơn khủng hoảng, thì đây chính là cơ hội cho các nhà lãnh đạo kiệt xuất được tôi luyện qua thử thách. Hay nói cách khác, cuộc khủng hoảng tài chính trong thời gian gần đây đã gợi ra nhiều bài học cần suy ngẫm. Tuy nhiên, chỉ có thể học hỏi được được điều gì đó khi chúng ta thực sự thấu hiểu bản chất của cuộc khủng hoảng – đó không phải là hệ quả của những sai lầm trước đây hay do bất kỳ vận mệnh đen đủi nào. Vậy đâu mới là nguyên nhân? Trong quá trình viết bài “7 điều dẫn đến thất bại lớn” (Seven ways to Fail Big) cho tạp chí Havard Business Review và cuốn “Bài học tỷ đô: Bạn có thể học được gì từ những thất bại không thể bào chữa trong 25 năm qua?” (Billion-Dollar Lessons: What You Can Learn from the Most Inexcusable Business Failures of the Last 25 Years) mới được xuất bản gần đây, chúng tôi đã thực hiện một công trình nghiên cứu với 2500 vụ thất bại lớn. Kết quả của nghiên cứu cho thấy: Sự sụp đổ dây chuyền của hàng loạt những tập đoàn như Washington Mutual, Wachovia, Lehman Brothers, AIG, Bear Stearns, Merrill Lynch hay rất nhiều các tổ chức khác đều sớm bắt nguồn từ các chiến lược đầy nghi ngờ mà đáng lẽ họ cần phải tuyệt đối tránh. Dưới đây là sáu bài học mà nếu biết tiếp thu từ cách đây một thập kỷ, thì có lẽ chúng ta không phải trải qua tình thế như hiện nay. Không biến mọi khoản tiền thành các khoản trả trước Liệu có phải chính người cho vay thâu tóm các tài sản thế chấp, giám đốc ngân hàng tung ra các trái phiếu, hay người bán hàng có quyền chấm dứt các bản hợp đồng trước khi kết thúc quý cuối năm? Thực ra, chính các nhà giao dịch mới là người phải chịu trách nhiệm với sự sống còn của những quyết định này cho tới tận nhiều năm sau. Những cá nhân đảm nhiệm vai trò tạo ra các thương vụ nên gắn chặt các khoản phúc lợi bồi thường với tình hình hoạt động lâu dài của những thương vụ đó. Công ty viễn thông Green Tree Financial đã cảnh báo về việc mọi chuyện sẽ nguy hiểm như thế nào nếu tách rời các khoản phí trả trước khỏi trách nhiệm lâu dài. Vào những năm 90 của thế kỷ trước, Green Tree có cung cấp loại hình dịch vụ thế chấp các căn nhà di động (mobile homes), và các hợp đồng thế chấp thường kéo dài khoảng 30 năm. Trong khi đó, những tài sản (nhà di động) được mang ra đảm bảo thường chỉ có vòng đời sử dụng khoảng từ 10 tới 15 năm. Tuy nhiên, phần lớn thu nhập của Green Tree – từ Tổng Giám đốc Điều hành cho tới các nhân viên cấp dưới – đều gắn với tốc độ tăng trưởng của số lượng các tài sản thế chấp. Chính vì thế đã dẫn đến tình trạng các khoản nợ xấu gia tăng với tốc độ chưa từng thấy tại công ty. Khi các vấn đề bắt đầu phát sinh, Green Tree thực sự phải dàn xếp để bán lại cho Tập đoàn Bảo hiểm Conseco với giá gần 6 tỷ USD vào năm 1999. Sau đó, Conseco tuyên bố xóa bỏ tất cả các khoản lợi nhuận mà Green Tree từng lưu giữ và hãng này cũng rơi vào tình trạng thua lỗ kéo dài dẫn đến phải đệ đơn xin phá sản (2002). Bỏ qua những bài học của Green Tree, những người cho vay dưới chuẩn (subprime lenders)[1] cũng hoàn toàn bị mê hoặc và chạy theo những khoản phí trả trước, tạo ra một con số đáng kinh ngạc về các khoản nợ xấu, mà sau đó đều được chuyển thành chứng khoán và được mang ra giao dịch. mối tương quan ngầm từ các rủi ro Các rủi ro có thể có mối tương quan ngầm mà đôi khi bạn không nghĩ tới. Nói một cách khác, dù chỉ là một vấn đề đơn lẻ phát sinh, nhưng khi chúng thực sự trầm trọng, thì sẽ dẫn tới những hậu quả khôn lường. Quỹ phòng chống rủi ro[2] cho rằng bản thân họ đã thực hiện đa dạng hóa rủi ro ngay từ những năm 90. Nhưng sau đó, chính quỹ này phải chứng kiến sự xuống dốc đồng loạt của toàn bộ danh mục đầu tư và cuối cùng cũng đi tới kết cục bị sụp đổ vào năm 1998. Có lẽ bài học này đã bị lãng quên, nên một kết cục tương tự vừa xảy ra với Tập đoàn tài chính Merrill Lynch hay Ngân hàng WaMu (Washington Mutual Inc), họ đã xây dựng hàng loạt danh mục đầu tư khổng lồ các chứng khoán phát hành dựa trên những khoản vay cầm cố địa ốc. Những danh mục này chủ yếu dựa trên các số liệu quá khứ cho thấy thị trường địa ốc đã bị khu biệt – hay nói một cách dễ hiểu là thị trường ở Denver độc lập với Sacramento, và ở Sacramento lại độc lập với Pittsburgh. Dù vậy, trên thực tế, cuộc khủng hoảng tín dụng (credit crunch)[3] đã đánh bại hoàn toàn tất cả mọi thị trường và tất cả các thể loại người cho vay, không trừ một ai. Tính thanh khoản có thể biến mất trong khủng hoảng Khi xảy ra khủng hoảng, tính thanh khoản có thể biến mất ngay trong chốc lát. Quỹ phòng chống rủi ro từng cho rằng, khi các vấn đề nảy sinh, họ hoàn toàn có thể tháo gỡ từng vấn đề một cách ổn thỏa. Nhưng trên thực tế lúc đó đã không còn sự hiện diện của bất kỳ một khách hàng nào nữa - mọi người mua đều đã ra đi. Điều tương tự cũng xảy ra với Merrill Lynch, WaMu và một số tập đoàn khác. Tâm lý hoang mang, sợ hãi lan nhanh trong thị trường tới nỗi không một ai muốn bỏ tiền ra mua lại các khoản nợ của họ - dù ở bất kỳ mức giá nào. Trong khi đó, lúc Ngân hàng Hoa Kỳ (Bank of America) quyết định thực hiện thương vụ mua lại Merrill Lynch với mức giá hời – 50 tỷ USD, cũng chính là lúc họ thu về được một khoản nợ xấu lên tới 64 tỷ USD, mà theo tính toán thì cuối cùng nó sẽ vượt quá cả chi phí thực của vụ mua bán. Rủi ro khi mua lại công việc kinh doanh mà không hiểu rõ Sẽ là rủi ro khôn lường khi tiến hành mua lại công việc kinh doanh trong khi bạn không hiểu về nó đến chân tơ kẽ tóc. Conseco là một minh chứng cho bài học này. Tập đoàn này có một danh sách dài các công ty được sáp nhập và mua lại, tuy nhiên toàn bộ các công ty đó đều trong tình trạng phải bảo hiểm. Conseco lại không hề có chút kinh nghiệm gì về lĩnh vực thế chấp tài sản. Chính vì thế, họ gần như mất phương hướng, không có manh mối gì để giải quyết các vấn đề liên quan tới mô hình kinh doanh của Green Tree, đến nỗi họ ra sức đẩy mạnh việc kinh doanh thế chấp ngay vào thời điểm đang xuống dốc và hệ quả tất yếu là sự sụp đổ. AIG (American International Group – Tập đoàn Bảo hiểm lớn nhất tại Hoa Kỳ) cũng đi phải vết xe đổ của Conseco khi tập đoàn này bắt đầu cung cấp dịch vụ bảo hiểm khả năng vỡ nợ tín dụng (credit-default insurance) cho các chứng khoán đảm bảo bằng tài sản thế chấp (mortgage-backed securities)[4], trong khi họ gần như không hiểu biết gì về nó. Merrill Lynch lặp lại sai lầm tương tự khi quyết định bắt chước Goldman Sachs (Công ty chứng khoán và ngân hàng đầu tư toàn cầu) và rót vốn vào các khoản đầu tư mà bản thân chúng đều là các khoản nợ khó đòi. Và Ngân hàng Hoa Kỳ có thể cũng không tránh khỏi sai lầm này khi đồng ý mua lại Merrill Lynch, mà toàn bộ hoạt động môi giới chứng khoán (retail brokerage operation), ngân hàng đầu tư và danh mục đầu tư của Merrill Lynch đều vượt quá chuyên môn của Ngân hàng Hoa Kỳ. Một đồng nghiệp của chúng tôi đã từng nói: Ai đó có thể thông minh, sáng suốt hơn bạn. Nhưng đừng cho rằng họ cũng sẽ hiểu hơn bạn về những rủi ro mà bạn đang phải gánh chịu! Cẩn trọng khi nói rủi ro đã được loại bỏ Bất cứ khi nào ai đó nói với bạn rằng họ đã giải quyết êm xuôi để loại bỏ mọi rủi ro, hãy cẩn trọng. Quỹ phòng chống rủi ro từng tuyên bố danh mục đầu tư của họ hoàn toàn “miễn dịch” với rủi ro. AIG và các tập đoàn khác cũng nói tương tự về chứng khoán mà họ phát hành trên các tài sản thế chấp dưới chuẩn. Chúng ta cũng chẳng nghi ngờ gì về việc nếu các công ty khác sẽ tiếp tục nói ra cùng một điều như vậy khi họ tranh luận đưa ra các phương thức tận dụng sai lầm của người ngay khi xuất hiện các dấu hiệu của cuộc khủng hoảng hiện tại. Những chiến lược tồi có thể không chừa bất kỳ ai Có lẽ bài học lớn nhất chính là: Những chiến lược tồi có thể không chừa bất kỳ một công ty lớn hay bất kỳ một con người khôn khéo, sắc sảo nào. Thậm chí, chúng không chừa cả những công ty đang tiến hành các nghiên cứu tưởng chừng vô cùng kỹ lưỡng và tuân thủ đúng những mục đích, dự định tốt nhất. Ghi nhớ kỹ bài học trên đây, cùng với sự khiêm nhường nhất định, sẽ giúp cho những công ty và những nhà quản lý tài ba nhất có thể dần dần làm cho quá trình hoạt động và cơ cấu văn hóa thấm nhuần ý nghĩa của bài học đáng giá này. Thế hệ kế tiếp những nhà lãnh đạo kiệt xuất sẽ là những người có thể thẩm thấu được hết ý nghĩa cũng như giá trị của các bài học này. Bất kỳ ai không làm được điều đó sẽ không tránh khỏi vết xe đổ của những tấm gương đi trước, và lặp lại đúng những sai lầm của họ. - Bài viết của Paul B. Carroll and Chunka Mui trong chuyên mục Conversation Starter, tạp chí Harvard Business Online – theo Tuần Việt Nam Nguồn:  Theo Tuần Việt Nam