Quy luật giá trị thặng dư

Lêi giíi thiÖu ViÖc øng dông nh÷ng thµnh tùu khoa häc - c«ng nghÖ hiÖn ®¹i ®· thóc ®Èy lùc l­îng s¶n xuÊt ë nh÷ng n­íc t­ b¶n chñ nghÜa ph¸t triÓn, nhê ®ã kh«ng nh÷ng c¸c tËp ®oµn t­ b¶n ®éc quyÒn thu ®­îc lîi nhuËn siªu ng¹ch cao mµ ®êi sèng cña nh÷ng ng­êi lao ®éng t¹i nghiÖp còng ®­îc c¶i thiÖn vµ h×nh thµnh tÇng líp trung l­u trong x· héi. Tr­íc thùc tÕ ®ã, céng thªm sù sôp ®æ cña m« h×nh chñ nghÜa x· héi tËp trung quan liªu ë Liªn X« vµ §«ng ¢u, nhiÒu ng­êi nghi ngê tÝnh ®óng ®¾n cña khoa häc kinh tÕ chÝnh trÞ M¸c- Lªnin, ®Æc biÖt lµ häc thuyÕt gi¸ trÞ thÆng d­ “hßn ®¸ t¶ng” trong c¸c häc thuyÕt kinh tÕ cña M¸c. Nh÷ng ng­êi ph¶n b¸c häc thuyÕt gi¸ trÞ thÆng d­ tÊn c«ng vµo “hßn ®¸ t¶ng” nµy b»ng nhiÒu luËn ®iÓm kh¸c nhau. Phª ph¸n nh÷ng luËn ®iÓm ®ã, chóng ta tËp trung vµo viÖc nghiªn cøu m¸y mãc vµ lao ®éng trong qu¸ tr×nh s¶n xuÊt gi¸ trÞ thÆng d­ ®Ó gi¶i thÝch quan niÖm trªn. I. M¸y mãc vµ lao ®éng 1) M¸y mãc ®èi víi nÒn s¶n xuÊt t­ b¶n chñ nghÜa: Trªn c¬ së kü thuËt thñ c«ng, ph­¬ng thøc s¶n xuÊt t­ b¶n chñ nghÜa kh«ng thÓ ®­îc x¸c lËp mét c¸ch hoµn chØnh vµ ph¸t triÓn v÷ng ch¾c. Do ®ã trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn chñ nghÜa t­ b¶n ®· t¹o cho nã mét c¬ së kü thuËt t­¬ng øng lµ m¸y mãc, ®­a chñ nghÜa t­ b¶n tõ giai ®o¹n c«ng tr­êng thñ c«ng lªn giai ®o¹n c«ng nghiÖp c¬ khÝ. M¸y mãc xuÊt hiÖn vµo thÕ kû 17 vµ ngµy cµng ®­îc hoµn thiÖn. ë thêi kú c¸ch m¹ng c«ng nghiÖp, th«ng th­êng c¸c m¸y mãc ®Òu gåm ba bé phËn c¬ b¶n. M¸y mãc kh«ng ngõng ®­îc c¶i tiÕn, ph¸t triÓn, h×nh thøc hoµn thiÖn nhÊt cña nã hiÖn nay lµ m¸y tù ®éng ng­êi m¸y. Trong lÞch sö ph¸t triÓn cña chñ nghÜa t­ b¶n lóc ®Çu m¸y mãc ®­îc sö dông tõng chiÕc trong tõng xÝ nghiÖp. VÒ sau nhê chÕ t¹o ra m¸y ph¸t lùc m¹nh nªn chØ mét m¸y ®éng lùc còng cã thÓ lµm cho nhiÒu m¸y c«ng t¸c ho¹t ®éng. NhiÒu m¸y c«ng t¸c ho¹t ®éng do m¸y lùc trung t©m th«ng qua mét hÖ thèng chuyÓn lùc thèng nhÊt, gäi lµ hÖ thèng m¸y mãc. HÖ thèng m¸y mãc cã thÓ lµ sù hiÖp tøc gi¶n ®¬n cña nhiÒu m¸y c«ng t¸c cïng lo¹i hoÆc lµ sù hiÖp t¸c cña nhiÒu m¸y c«ng t¸c kh¸c nhau nh­ng liªn kÕt víi nhau. Sù ph¸t triÓn cña m¸y mãc thµnh hÖ thèng m¸y mãc ®Ò ra c«ng x­ëng. C«ng x­ëng lµ xÝ nghiÖp ®¹i c«ng nghiÖp sö dông c¶ mét hÖ thèng m¸y mãc ®Ó s¶n xuÊt . M¸y mãc ®­îc sö dông phæ biÕn trong x· héi th«ng qua cuéc c¸ch m¹ng c«ng nghiÖp. VÒ thùc chÊt, ®ã lµ cuéc c¸ch m¹ng kü thuËt thay thÕ lao ®éng thñ c«ng b»ng lao ®éng sö dông m¸y mãc, x©y dùng c¬ së vËt chÊt kü thuËt. Kü thuËt cho ph­¬ng thøc s¶n xuÊt t­ b¶n chñ nghÜa, b¶o ®¶m sù toµn th¾ng cña chñ nghÜa t­ b¶n víi chÕ ®é phong kiÕn, x¸c lËp sù thèng trÞ tuyÖt ®èi cña quan hÖ s¶n xuÊt t­ b¶n chñ nghÜa trªn toµn x· héi. Ph¶i ch¨ng m¸y mãc t¹o ra gi¸ trÞ thÆng d­?. C.M¸c ®· chØ ra r»ng. gi¸ trÞ cña hµng ho¸ trong nÒn kinh tÕ t­ b¶n chñ nghÜa bao gåm gi¸ trÞ cña nh÷ng t­ liÖu s¶n xuÊt ®· ®­îc tiªu dïng chuyÓn sang s¶n phÈm míi c vµ l­îng gi¸ trÞ míi do lao ®éng sèng thªm vµo trong ®ã ®Ó bï l¹i t­ b¶n kh¶ biÕn ®· ®­îc dïng ®Ó mua søc lao ®éng (ngang víi gi¸ trÞ søc lao ®éng vµ m lµ gi¸ trÞ thÆng d­ d«i ra ngoµi gi¸ trÞ søc lao ®éng). Nh­ vËy, nguån gèc cña gi¸ trÞ thÆng d­ chØ lµ lao ®éng sèng. Nh÷ng ng­êi ph¶n b¸c häc thuyÕt gi¸ trÞ thÆng d­ cho r»ng ®iÒu ®ã chØ ®óng trong thêi C.M¸c cßn sèng khi lao ®éng thñ c«ng chiÕm ­u thÕ, cßn ngµy nay trong thêi ®¹i c¸ch m¹ng khoa häc c«ng nghÖ, m¸y mãc lµ nguån gèc chñ yÕu cña gi¸ trÞ thÆng d­ Së dÜ cã nhËn thøc sai lÇm Êy lµ do ch­a ph©n biÖt ®­îc vai trß cña m¸y mãc víi t­ c¸ch lµ nh©n tè cña qu¸ tr×nh lao ®éng vµ vai trß cña m¸y mãc víi t­ c¸ch lµ nh©n tè cña qu¸ tr×nh lµm t¨ng gÝa trÞ. Hµng ho¸ lµ mét vËt phÈm cã thÓ tho¶ m·n nhu cÇu nµo ®ã cña con ng­êi vµ ®i vµo qu¸ tr×nh tiªu dïng th«ng qua mua- b¸n. V× vËy, kh«ng ph¶i bÊt cø mét vËt phÈm nµo còng lµ hµng ho¸. Hµng ho¸ cã hai thuéc tÝnh lµ gi¸ trÞ sö dông vµ gi¸ trÞ trao ®æi. a. Gi¸ trÞ sö dông cña hµng ho¸: lµ c«ng dông cña vËt phÈm cã thÓ tho¶ m·n nhu cÇu nµo ®ã cña con ng­êi (nh­ g¹o ®Ó ¨n, v¶i ®Ó mÆc, xe ®¹p ®Ó ®i). Gi¸ trÞ sö dông cña hµng ho¸ do thuéc tÝnh tù nhiªn cña hµng ho¸ quy ®Þnh. V× vËy, nã lµ mét ph¹m trï vÜnh viÔn. Gi¸ trÞ sö dông cña hµng ho¸ cã ®Æc ®iÓm lµ gi¸ trÞ sö dông kh«ng ph¶i cho con ng­êi s¶n xuÊt trùc tiÕp mµ lµ cho ng­êi kh¸c, cho x· héi. Gi¸ trÞ sö dông ®Õn tay ng­êi kh¸c, ng­êi tiªu dïng ph¶i th«ng qua mua b¸n. Trong kinh tÕ hµng ho¸, gi¸ trÞ sö dông lµ vËt mang gi¸ trÞ trao ®æi. b. Gi¸ trÞ hµng ho¸: muèn hiÓu gi¸ trÞ ta ph¶i ®i tõ gi¸ trÞ trao ®æi. Gi¸ trÞ trao ®æi biÓu hiÖn lµ quan hÖ tû lÖ vÒ sè l­îng trao ®æi lÉn nhau gi÷a c¸c gi¸ trÞ sö dông kh¸c nhau. Hai hµng ho¸ cã gi¸ trÞ sö dông kh¸c nhau cã thÓ trao ®æi ®­îc víi nhau theo mét tû lÖ nhÊt ®Þnh v× chóng ®Òu lµ s¶n phÈm cña lao ®éng, cã c¬ së chung lµ sù hao phÝ søc lao ®éng cña con ng­êi. Lao ®éng x· héi cña ng­êi s¶n xuÊt hµng ho¸ kÕt tinh trong hµng ho¸ lµ gi¸ trÞ cña hµng ho¸. Nh­ vËy, gi¸ trÞ lµ c¬ së cña gi¸ trÞ trao ®æi, cßn gi¸ trÞ trao ®æi lµ h×nh thøc biÓu hiÖn cña gi¸ trÞ. Gi¸ trÞ cña hµng ho¸ biÓu hiÖn mèi quan hÖ s¶n xuÊt gi÷a nh÷ng ng­êi s¶n xuÊt hµng ho¸ vµ lµ mét ph¹m trï lÞch sö, chØ tån t¹i trong kinh tÕ hµng ho¸. L­îng gi¸ trÞ cña hµng ho¸ ®­îc x¸c ®Þnh nh­ thÕ nµo? NÕu gi¸ trÞ hµng ho¸ lµ lao ®éng x· héi kÕt tinh trong hµng ho¸ th× l­îng gi¸ trÞ cña hµng ho¸ lµ sè l­îng lao ®éng x· héi hao phÝ ®Ó s¶n xuÊt hµng ho¸ (gåm lao ®éng sèng vµ lao ®éng vËt ho¸ thÓ hiÖn ë t­ liÖu s¶n xuÊt) V× lao ®éng s¶n xuÊt hµng ho¸ cã tÝnh hai mÆt : lao ®éng cô thÓ lµ lao ®éng cã Ých d­íi mét h×nh thøc cô thÓ cña nh÷ng nghÒ nghiÖp chuyªn m«n nhÊt ®Þnh. Mçi lao ®éng cô thÓ cã mét môc ®Ých riªng, ph­¬ng ph¸p ho¹t ®éng riªng, c«ng cô lao ®éng riªng, ®èi t­îng lao ®éng vµ kÕt qu¶ lao ®éng riªng. ThÝ dô: lao ®éng cña ng­êi thî x©y, thî méc, thî may lµ nh÷ng lao ®éng cô thÓ. KÕt qu¶ cña lao ®éng cô thÓ lµ t¹o ra mét c«ng dông nhÊt ®Þnh, tøc lµ t¹o ra gi¸ trÞ sö dông cña hµng ho¸. Lao ®éng trõu t­îng: lµ lao ®éng x· héi cña ng­êi s¶n xuÊt hµng ho¸ kh«ng kÓ ®Õn h×nh thøc cô thÓ cña nã. C¸c lo¹i lao ®éng cô thÓ cã ®iÓm chung gièng nhau lµ sù tiªu hao c¬ b¾p, thÇn kinh sau mét qu¸ tr×nh lao ®éng. §ã chÝnh lµ lao ®éng trõu t­îng, nã t¹o ra gi¸ trÞ cña hµng ho¸. TÊt nhiªn, kh«ng ph¶i cã hai thø lao ®éng kÕt tinh trong hµng ho¸ mµ chØ lµ lao ®éng cña ng­êi s¶n xuÊt hµng ho¸ cã tÝnh chÊt hai mÆt mµ th«i. Trong nÒn s¶n xuÊt hµng ho¸ gi¶n ®¬n, tÝnh chÊt hai mÆt cña lao ®éng s¶n xuÊt hµng ho¸ lµ sù biÓu hiÖn cña m©u thuÉn gi÷a lao ®éng t­ nh©n vµ lao ®éng x· héi cña nh÷ng ng­êi s¶n xuÊt hµng ho¸. §ã chÝnh lµ m©u thuÉn c¬ b¶n cña s¶n xuÊt hµng ho¸ gi¶n ®¬n. M©u thuÉn c¬ b¶n cña s¶n xuÊt hµng ho¸ gi¶n ®¬n cßn biÓu hiÖn ë lao ®éng cô thÓ víi lao ®éng trõu t­îng, ë gi¸ trÞ sö dông víi gi¸ trÞ hµng ho¸. BÊt cø qu¸ tr×nh lao ®éng nµo còng lµ sù kÕt hîp ba nh©n tè chñ yÕu: lao ®éng cã môc ®Ých cña con ng­êi, ®èi t­îng lao ®éng, t­ liÖu lao ®éng (quan träng h¬n c¶ lµ c«ng cô lao ®éng, nhÊt lµ c«ng cô c¬ khÝ hay m¸y mãc). Sö dông m¸y mãc cµng hiÖn ®¹i th× søc s¶n xuÊt cña lao ®éng cµng cao, cµng lµm ra nhiÒu gi¸ trÞ sö dông (nhiÒu cña c¶i) trong mét ®¬n vÞ thêi gian. Nh­ng khi xÐt qu¸ tr×nh t¹o ra vµ lµm t¨ng gi¸ trÞ th× nh÷ng hµng ho¸ tham gia vµo ®©y kh«ng cßn ®­îc xÐt víi t­ c¸ch lµ nh÷ng nh©n tè vËt thÕ n÷a, mµ chØ ®­îc coi lµ nh÷ng l­îng lao ®éng ®· vËt ho¸ nhÊt ®Þnh. Vµ dï m¸y mãc (kÓ c¶ r«bít) quan träng ®Õn móc nµo còng kh«ng thÓ tù nã chuyÓn gi¸ trÞ vµo s¶n phÈm chø ®õng nãi ®Õn viÖc t¹o thªm gi¸ trÞ. ChÝnh lao ®éng sèng ®· “c¶i tö hoµn sinh” cho c¸c t­ liÖu s¶n xuÊt, trong ®ã cã mµy mãc, chuyÓn gi¸ trÞ cña chóng sang s¶n phÈm míi theo møc ®é ®· tiªu dïng trong qu¸ tr×nh lao ®éng s¶n xuÊt. Nh­ng mét t­ liÖu s¶n xuÊt kh«ng bao giê chuyÓn vµo s¶n phÈm mét gi¸ trÞ nhiÒu h¬n gi¸ trÞ mµ nã ®· bÞ tiªu hao trong qu¸ tr×nh s¶n xuÊt. C.M¸c vÝ m¸y mãc, thiÕt bÞ trong qu¸ tr×nh lµm t¨ng gi¸ trÞ gièng nh­ b×nh cæ cong trong qu¸ tr×nh ho¸ häc. Kh«ng cã b×nh cæ cong th× kh«ng thÓ diÔn ra c¸c ph¶n øng ho¸ häc, nh­ng b¶n th©n b×nh cæ cong chØ lµ ®iÒu kiÖn cho ph¶n øng ho¸ häc diÔn ra, chø kh«ng trùc tiÕp tham gia vµo ph¶n øng Êy. Còng nh­ vËy, thiÕt bÞ, m¸y mãc chØ t¹o ®IÒu kiÖn cho viÖc lµm t¨ng gi¸ trÞ hµng ho¸ chø b¶n th©n nã kh«ng trùc tiÕp tham gia vµo viÖc t¨ng gi¸ trÞ. ë ®©y, mét vÊn ®Õ ®­îc ®Æt ra lµ, t¹i sao th«ng th­êng nh÷ng ng­êi sö dông m¸y mãc thiÕt bÞ tiªn tiÕn l¹i thu ®­îc lîi nhuËn siªu ng¹ch? §ã lµ do c«ng nghÖ tiªn tiÕn lµm t¨ng søc s¶n xuÊt cña lao ®éng, h¹ gi¸ trÞ c¸ biÖt cña hµng ho¸ xuèng thÊp h¬n gi¸ trÞ thÞ tr­êng (gi¸ trÞ x· héi), nh­ng trªn thÞ tr­êng, th«ng qua c¹nh tranh l¹i b¸n theo gi¸ trÞ thÞ tr­êng, nªn thu ®­îc lîi nhuËn siªu ng¹ch. XÝ nghiÖp A cã tr×nh ®é kü thuËt cao nhÊt vµ cã khèi l­îng s¶n phÈm lín nhÊt trong ngµnh, cã gÝa trÞ c¸ biÖt cña s¶n phÈm thÊp h¬n gi¸ trÞ thÞ tr­êng, nªn thu ®­îc lîi nhuËn siªu ng¹ch. Nh­ vËy, viÖc thu lîi nhuËn siªu ng¹ch diÔn ra qua c¹nh tranh gi÷a nh÷ng ng­êi s¶n xuÊt hµng ho¸ trªn thÞ tr­êng chø kh«ng ph¶i trong s¶n xuÊt. C¬ chÕ thÞ tr­êng kh¾c nghiÖt dùa trªn nguyªn t¾c “ m¹nh ®­îc yÕu thua”, “c¸ lín nuèt c¸ bД. KÎ th¾ng nhËn ®­îc phÇn th­ëng lµ lîi nhuËn siªu ng¹ch, kÎ thua bÞ trõng ph¹t, kh«ng thu l¹i ®ñ sè lao ®éng (sèng vµ qu¸ khø) ®· hao phÝ. Nh­ng gi¸ trÞ cña phÇn th­ëng (+28) võa ®óng b»ng kho¶n “ cóp ph¹t” nghÜa lµ kh«ng v­ît ra ngoµi tæng sè gÝa trÞ vµ gÝa trÞ thÆng d­ ®· ®­îc t¹p ra trong lÜnh vùc s¶n xuÊt. NÕu thiÕu søc trõu t­îng hãa, chØ quan s¸t c¸c biÓu hiÖn bªn ngoµi kh«ng ®i s©u vµo b¶n chÊt cña hiÖn t­îng th× dÔ lÉn lén viÖc ph©n phèi gi¸ trÞ thÆng d­ víi viÖc s¶n xuÊt ra gi¸ trÞ thÆng d­. Tõ ®ã tÊt yÕu sÏ hiÓu lÇm r»ng, m¸y mãc lµ nguån gèc sinh ra gi¸ trÞ siªu ng¹ch, mµ kh«ng thÊy r»ng m¸y mãc chØ lµ ®IÒu kiÖn ®Ó thu ®­îc lîi nhuËn siªu ng¹ch th«ng qua c¹nh tranh. Thùc chÊt vÊn ®Ò sÏ s¸ng tá h¬n khi chØ nh÷ng xÝ nghiÖp ®i tr­íc trong viÖc øng dông c«ng nghÖ tiªn tiÕn míi thu ®­îc lîi nhuËn siªu ng¹ch. Khi c«ng nghÖ ®ã trë thµnh phæ biÕn, c¸c ®èi thñ c¹nh tranh ®· ®uæi kÞp tr×nh ®é tiªn tiÕn th× gi¸ trÞ thÞ tr­êng sÏ h¹ xuèng, hµng ho¸ rÎ ®i, nh÷ng ng­êi tiªu dïng ®­îc h­ëng lîi vµ kh«ng cã ng­êi s¶n xuÊt nµo thu ®­îc lîi nhuËn siªu ng¹ch n÷a. Nh­ng ®éng c¬ kiÕm lîi nhuËn siªu ng¹ch l¹i kÝch thÝch viÖc øng dông c«ng nghÖ míi vµ mét hiÖp míi cña cuéc c¹nh tranh l¹i tiÕp diÔn. Nhê ®ã, kü thuËt tiÕn bé kh«ng ngõng. MÆt kh¸c, c¹nh tranh d­íi t¸c ®éng cña tiÕn bé kü thuËt tÊt yÕu dÉn ®Ðn ph©n ho¸ giµu nghÌo. Muèn thu hÑp kho¶ng c¸ch giµu nghÌo nhµ n­íc ph¶i thùc hiÖn chÝnh s¸ch xo¸ ®ãi gi¶m nghÌo, ®iÒu tiÕt thu nhËp cña d©n c­ vµ hç trî nh÷ng ng­êi nghÌo. Còng cÇn l­u ý r»ng m¸y mãc lµ ph­¬ng tiÖn gi¶m nhÑ nçi cùc nhäc cña ng­êi lao ®éng, tiÕt kiÖm lao ®éng sèng nh­ng kh«ng ph¶i bao giê m¸y mãc còng lµ ®IÒu kiÖn ®Ó thu ®­îc nhiÒu lîi nhuËn h¬n lµ sö dông lao ®éng thñ c«ng. Khi nãi vÒ giíi h¹n sö dông m¸y mãc trong chñ nghÜa t­ b¶n, C.M¸c ®· chØ ra r»ng nhµ t­ b¶n “kh«ng tr¶ cho lao ®éng ®· sö dông, mµ chØ tr¶ cho gi¸ trÞ søc lao ®éng ®· sö dông. Cho nªn, viÖc sö dông m¸y mãc bÞ giíi h¹n bëi sè chªnh lÖch gi÷a gi¸ trÞ cña chiÕc mµy vµ gi¸ trÞ cña søc lao ®éng bÞ m¸y ®ã thay thÕ. Do ®ã, tiÒn c«ng thÊp sÏ ng¨n c¶n viÖc sö dông m¸y mãc, bëi v× lîi nhuËn b¾t nguån kh«ng ph¶i tõ viÖc gi¶m bít lao ®éng ®­îc tr¶ c«ng. C.M¸c ®· dÉn ra sù kiÖn ng­êi Mü chÕ t¹o ra m¸y ®Ëp ®¸, nh­ng ng­êi Anh kh«ng sö dông m¸y mãc ®ã v× sö dông “kÎ khèn khã” lµm c«ng viÖc Êy sÏ thu ®­îc nhiÒu lîi nhuËn h¬n. ViÖc nhËn thøc m¸y mãc chØ chuyÓn gi¸ trÞ sang s¶n phÈm míi theo møc ®é khÊu hao chø kh«ng lµm t¨ng gi¸ trÞ, kh«ng nh÷ng gióp hiÓu ®óng nguån gèc cña gi¸ trÞ thÆng d­ mµ cßn cã ý nghÜa quan träng trong viÖc qu¶n lý kinh tÕ. Trong tÇm vÜ m« ph¶i t×m mäi c¸ch khÊu hao m¸y mãc cµng nhanh cµng tèt, nh»m tr¸nh hao mßn v« h×nh vµ hao mßn h÷u h×nh do b¶o qu¶n kÐm hoÆc sö dông kh«ng hîp lý. Trªn tÇm vÜ m«, nhµ n­íc cÇn cã chÝnh s¸ch khuyÕn khÝch c¸c doanh nghiÖp khÊu hao nhanh nh­ mét sè n­íc t­ b¶n chñ nghÜa ph¸t triÓn ®· lµm 2) Lao ®éng víi nÒn s¶n xuÊt t­ b¶n chñ nghÜa: Søc lao ®éng lµ tæng hîp thÓ lùc vµ trÝ lùc cña con ng­êi dïng ®Ó s¶n xuÊt ra cña c¶i vËt chÊt. Trong bÊt cø chÕ ®é x· héi nµo, søc lao ®éng còng lµ ®iÒu kiÖn c¬ b¶n cña s¶n xuÊt. Nh­ng søc lao ®éng chØ biÕn thµnh hµng ho¸ trong nh÷ng ®iÒu kiÖn lÞch sö nhÊt ®Þnh. Mét lµ, ng­êi lao ®éng ph¶i lµ ng­êi cã tù do vÒ th©n thÓ, do ®ã ®­îc tù do sö dông søc lao ®éng cña m×nh, kÓ c¶ tù do b¸n søc lao ®éng cña m×nh cho ng­êi kh¸c. Hai lµ, ng­êi lao ®éng hoµn toµn mÊt hÕt mäi t­ liÖu s¶n xuÊt, chØ cßn l¹i søc lao ®éng lµ tµi s¶n duy nhÊt. §Ó khái chÕt ®ãi, hä kh«ng cã con ®­êng nµo kh¸c lµ ph¶i mang b¸n thø tµi s¶n duy nhÊt ®ã. Hai ®iÒu kiÖn ®ã v¹ch ra kh¶ n¨ng vµ tÝnh tÊt yÕu cña sù chyÓn biÕn søc lao ®éng thµnh hµng ho¸. Hµng ho¸ søc lao ®éng ra ®êi ®¸nh dÊu mét giai ®o¹n míi trong sù ph¸t triÓn cña x· héi- giai ®o¹n mµ s¶n xuÊt hµng ho¸ ph¸t triÓn cao nhÊt vµ chiÕm ®Þa vÞ thèng trÞ trong nÒn kinh tÕ, ®ã lµ s¶n xuÊt t­ b¶n chñ nghÜa. Do ®ã, hµng ho¸ søc lao ®éng lµ mét ph¹m trï lÞch sö ®Æc thï cña ph­¬ng thøc s¶n xuÊt t­ b¶n chñ nghÜa, nã sinh ra vµ mÊt ®i cïng víi ph­¬ng thøc s¶n xuÊt ®ã. Còng nh­ mäi hµng ho¸ kh¸c, hµng ho¸ søc lao ®éng cã hai thuéc tÝnh: gi¸ trÞ vµ gi¸ trÞ sö dông. a. Gi¸ trÞ cña hµng ho¸ søc lao ®éng: lµ thêi gian lao ®éng x· héi cÇn thiÕt ®Ó s¶n xuÊt vµ t¸i s¶n xuÊt søc lao ®éng. Nãi c¸ch kh¸c cô thÓ th× gi¸ trÞ cña hµng ho¸ søc lao ®éng b»ng gi¸ trÞ nh÷ng t­ liÖu sinh ho¹t cÇn thiÕt ®Ó nu«i sèng ng­êi c«ng nh©n vµ gia ®×nh hä, vµ nh÷ng chi phÝ ®Ó ®µo t¹o ng­êi c«ng nh©n cã mét tr×nh ®é chuyªn m«n nhÊt ®Þnh phï hîp víi yªu cÇu cña s¶n xuÊt t­ b¶n chñ nghÜa. Gi¸ trÞ søc lao ®éng cßn cã tÝnh lÞch sö vµ x· héi, do ®ã tuú theo ®iÒu kiÖn cô thÓ tõng n­íc vµ tõng thêi kú mµ gi¸ trÞ søc lao ®éng cã thÓ cao hay thÊp kh¸c nhau. b. Gi¸ trÞ sö dông cña hµng ho¸ søc lao ®éng: lµ ë chç nã tho¶ m·n nhu cÇu nµo ®ã cuat ng­êi mua. Nh­ng kh¸c víi hµng ho¸ th«ng th­êng kh¸c, hµng ho¸ søc lao ®éng cã mét gi¸ trÞ sö dông ®Æc biÖt lµ khi ®em tiªu dïng th× nã t¹o ra mét gi¸ trÞ lín h¬n gi¸ trÞ b¶n th©n nã. PhÇn gi¸ trÞ lín h¬n ®ã chÝnh lµ gi¸ trÞ thÆng d­ mµ nhµ t­ b¶n chiÕm ®o¹t. Qu¸ tr×nh tiªu dïng søc lao ®éng lµ qu¸ tr×nh lao ®éng diÔn ra trong lÜnh vùc s¶n xuÊt. ChÝnh trong lÜnh vùc nµy, ®ång thêi víi viÖc t¹o ra nh÷ng gi¸ trÞ sö dông th× gi¸ trÞ vµ gi¸ trÞ thÆng d­ còng ®­îc t¹o ra. 3) Ph¶i ch¨ng C.M¸c quy c«ng trùc tiÕp t¹o ra gi¸ trÞ cho lao ®éng thÓ lùc. Cã ng­êi cho r»ng “C.M¸c vµ c¸c nhµ khoa häc tiÒn bèi vµ cïng thêi víi C.M¸c trong thêi ®¹i m¸y h¬i n­íc, m¸y dÖt. . . ®Òu quan niÖm cña c¶i ®­îc lao ®éng s¸ng t¹o ra lµ cña c¶i d¹ng vËt thÕ. Tõ ®ã quy c«ng trùc tiÕp t¹o ra gÝa trÞ cho lao ®éng thùc thÓ” vµ chÝnh C.M¸c ®· nhÊn m¹nh cña c¶i vËt thÓ vµ lao ®éng thùc thÓ ®ång thêi ®· cã nªu luËn ®iÓm vÒ cña c¶i tinh thÇn vµ lao ®éng khoa häc. Sù kÕ tôc, s¸ng t¹o ph¶i nèi tiÕp nh÷ng gîi ý. LuËn ®iÓm trªn hoµn toµn sai lÇm, do kh«ng n¾m ®­îc ph­¬ng ph¸p tr×nh bµy cña C.M¸c. Khi nãi gi¸ trÞ hµng ho¸ ®­îc ®o b¾ng thêi gian lao ®éng trung b×nh cÇn thiÕt hay thêi gian lao ®éng x· héi cÇn thiÕt. Tøc lµ thêi gian ®ßi hái ®Ó s¶n xuÊt ra mét gi¸ trÞ sö dông nµo ®ã trong nh÷ng ®IÒu kiÖn s¶n xuÊt b×nh th­êng cña x· héi víi mét tr×nh ®é thµnh th¹o trung b×nh vµ mét c­êng ®é lao ®éng trung b×nh trong x· héi ®ã. C.M¸c ®ång thêi còng ®Ò cËp ®Õn lao ®éng phøc t¹p coi lao ®éng phøc t¹p lµ béi sè cña lao ®éng gi¶n ®¬n. Nãi ®óng h¬n lµ lao ®éng gi¶n ®¬n nh©n béi lªn , thµnh thö mét lao ®éng phøc t¹p nhá h¬n th× t­¬ng ®­¬ng víi mét l­îng lao ®éng gi¶n ®¬n lín h¬n. Nh­ng do ¸p dông ph­¬ng ph¸p trõu t­îng ho¸ khoa häc, C.M¸c ®· gi¶ ®Þnh “tõ nay vÒ sau, ®Ó cho sù tr×nh bµy ®­îc ®¬n gi¶n, chóng t«i sÏ trùc tiÕp coi mäi lo¹i søc lao ®éng nh­ lµ mét søc lao ®éng gi¶n ®¬n. §iÒu ®ã, sÏ tr¸nh cho chóng ta khái ph¶i quy lao ®éng phøc t¹p ra lao ®éng gi¶n ®¬n trong tõng tr­êng hîp mét”. Nh÷ng ai v« t×nh hay høu ý mµ quªn mÊt gi¶ ®Þnh trªn sÏ cho r»ng C.M¸c chØ quy c«ng t¹o ra gi¸ trÞ cho lao ®éng ®¬n gi¶n cho lao ®éng thÓ lùc II. Néi dung gÝa trÞ thÆng d­ 1) Lao ®éng thÆng d­: M¸c nãi: “NÕu kh«ng cã mét n¨ng suÊt nµo ®ã cña lao ®éng th× sÏ kh«ng cã mét thêi gian rçi nh­ thÕ cho ng­¬× lao ®éng, nÕu kh«ng cã mét thêi gian rçi nh­ thÕ th× còng kh«ng cã lao ®éng thÆng d­. Vµ do ®ã còng kh«ng cã nhµ t­ b¶n, vµ l¹i cµng kh«ng cã chñ n«. Nãi tãm l¹i lµ kh«ng cã giai cÊp ®¹i së h÷u”. ChØ khi nµo nhê lao ®éng cña m×nh mµ con ng­êi tho¸t ®­îc c¸i tr¹ng th¸i sóc vËt lóc ban ®Çu cña m×nh, do ®ã chØ khi nµo b¶n th©n lao ®éng cña con ng­êi ®· ®­îc x· héi ho¸ ®Õn mét møc nµo ®ã th× khi ®ã míi xuÊt hiÖn nh÷ng mèi quan hÖ trong ®ã lao ®éng thÆng d­ cña ng­êi nµy trë thµnh ®iÒu kiÖn sinh tån cña ng­êi kh¸c. VËy lao ®éng ph¶i cã mét møc ®é n¨ng suÊt nµo ®ã, tr­íc khi nã cã thÓ bÞ kÐo dµi ra qu¸ thêi gian tÊt yÕu cÇn cho ng­êi s¶n xuÊt ®Ó nu«i sèng m×nh. Nh­ng dï møc ®é cña n¨ng suÊt cao thÊp thÕ nµo ch¨ng n÷a, n¨ng suÊt ®ã còng kh«ng bao giê l¹i lµ nguyªn nh©n sinh ra gi¸ trÞ thÆng d­ c¶. Nguyªn nh©n ®ã bao giê còng lµ lao ®éng thÆng d­, v« luËn ph­¬ng thøc bãp nÆn lao ®éng thÆng d­ lµ nh­ thÕ nµo ch¨ng n÷a. 1) Gi¸ trÞ thÆng d­: NÕu viÖc coi gi¸ trÞ chØ lµ thêi gian lao ®éng ®· c« ®äng l¹i, chØ lµ lao ®éng ®· vËt ho¸ lµ rÊt quan träng ®Ó nhËn thøc ®­îc gi¸ trÞ nãi chung th× viÖc coi gi¸ trÞ thÆng d­ chØ lµ thêi gian lao ®éng thÆng d­ ®· c« ®äng l¹i. ChØ lµ lao ®éng thÆng d­ ®· vËt ho¸, còng quan träng nh­ ®Ó nhËn thøc gi¸ trÞ thÆng d­. V× gi¸ trÞ cña t­ b¶n kh¶ biÕn b»ng gi¸ trÞ søc lao ®éng mµ t­ b¶n ®· mua, v× gi¸ trÞ søc lao ®éng Êy l¹i quyÕt ®Þnh phÇn cÇn thiÕt cña ngµy lao ®éng. Cßn gi¸ trÞ thÆng d­ th× l¹i do phÇn thÆng ra trong ngµy lao ®éng quyÕt ®Þnh cho nªn gi¸ trÞ thÆng d­ so víi t­ b¶n kh¶ biÕn còng b»ng lao ®éng thÆng d­ so víi lao ®éng cÇn thiÕt hay tû suÊt gi¸ trÞ thÆng d­. m lao ®éng thÆng d­ v lao ®éng cÇn thiÕt C¶ hai vÕ cña tû sè nµy biÓu thÞ cïng mét tû lÖ d­íi nh÷ng h×nh th¸i kh¸c nhau, trong mét tr­êng hîp th× d­íi h×nh th¸i lao ®éng ®· vËt ho¸, trong tr­êng hîp kh¸c th× d­íi h×nh th¸i lao ®éng ®ang vËn ®éng. B©y giê nÕu chóng ta so s¸nh qu¸ tr×nh t¹o ra gi¸ trÞ víi qu¸ tr×nh lµm t¨ng gi¸ trÞ th× chóng ta sÏ thÊy r»ng qu¸ tr×nh lµm t¨ng gi¸ trÞ ch¼ng qua còng chØ lµ qu¸ tr×nh t¹o ra gi¸ trÞ ®­îc keã dµi qu¸ mét ®iÓm nµo ®ã. NÕu qu¸ tr×nh t¹o ra gi¸ trÞ chØ kÐo dµi ®Õn c¸i ®IÓm mµ ë ®ã gi¸ trÞ søc lao ®éng do t­ b¶n tr¶ ®­îc hoµn l¹i b»ng mét vËt ngang gi¸ míi th× ®ã lµ qu¸ tr×nh gi¶n ®¬n t¹o ra gi¸ trÞ mµ th«i. Cßn nÕu nh­ qu¸ tr×nh t¹o ra gi¸ trÞ v©n ®­îc tiÕp diÔn qu¸ ®iÓm ®ã th× nã trë thµnh mét qu¸ tr×nh lµm t¨ng gi¸ trÞ. Víi t­ c¸ch lµ sù thèng nhÊt gi÷a qu¸ tr×nh lao ®éng vµ qu¸ tr×nh t¹o ra gi¸ trÞ th× qu¸ tr×nh s¶n xuÊt lµ mét qu¸ tr×nh s¶n xuÊt hµng ho¸. Víi t­ c¸ch lµ sù thèng nhÊt gi÷a qu¸ tr×nh lao ®éng vµ qu¸ tr×nh lµm t¨ng gi¸ trÞ th× qu¸ tr×nh s¶n xuÊt lµ mét qu¸ tr×nh s¶n xuÊt t­ b¶n chñ nghÜa, lµ h×nh th¸i t­ b¶n chñ nghÜa cña nÒn s¶n xuÊt hµng ho¸. II. Qu¸ tr×nh s¶n xuÊt gi¸ trÞ thÆng d­: cã rÊt nhiÒu biÖn ph¸p vµ h×nh thøc ®Ó s¶n xuÊt gi¸ trÞ thÆng d­. C.M¸c kh¸i qu¸t thµnh hai ph­¬ng ph¸p chñ yÕu lµ ph­¬ng ph¸p s¶n xuÊt gi¸ trÞ thÆng d­ tuyÖt ®èi vµ ph­¬ng ph¸p s¶n xuÊt gi¸ trÞ thÆng d­ t­¬ng ®èi. 1) Ph­¬ng ph¸p s¶n xuÊt gi¸ trÞ thÆng d­ tuyÖt ®èi: lµ c¸i gi¸ trÞ thÆng d­ do chØ ®¬n thuÇn kÐo dµi ngµy lao ®éng ra mµ cã ®­îc. KÐo dµi ngµy lao ®éng ra qu¸ thêi gian tÊt yÕu mµ ng­êi c«ng nh©n dïng ®Ó cung cÊp mét vËt ngang gi¸ cÇn cho ng­êi ®ã sèng vµ ®em lao ®éng thÆng d­ ®ã cho t­ b¶n, nh­ thÕ lµ s¶n xuÊt ra gi¸ trÞ thÆng d­ tuyÖt ®èi. Sù s¶n xuÊt ®ã lµ c¬ së chung cho chÕ ®é t­ b¶n chñ nghÜa vµ lµ ®iÓm xuÊt ph¸t ®Ó s¶n xuÊt ra gi¸ trÞ thÆng d­ t­¬ng ®èi. Trong viÖc s¶n xuÊt ra gi¸ trÞ thÆng d­ t­¬ng ®èi ®ã, ngµy lao ®éng chia thµnh hai phÇn: lao ®éng tÊt yÕu vµ lao ®éng thÆng d­. §Ó kÐo dµi lao ®éng thÆng d­ ra, lao ®éng tÊt yÕu tÊt sÏ bÞ rót ng¾n l¹i b»ng nh÷ng ph­¬ng ph¸p khiÕn ng­êi ta s¶n xuÊt mét vËt ngang gi¸ víi tiÒn c«ng mµ l¹i mÊt Ýt thêi gian h¬n. ViÖc s¶n xuÊt ra gi¸ trÞ thÆng d­ tuyÖt ®èi chØ ¶nh h­ëng ®Õn thêi gian lao ®éng mµ th«i, cßn viÖc s¶n xuÊt ra gi¸ trÞ thÆng d­ t­¬ng ®èi th× l¹i lµm biÕn ®æi hoµn toµn c¸c biÖn ph¸p kü thuËt vµ c¸c kÕt hîp x· héi cña lao ®éng. Nh­ vËy lµ nã ph¸t triÓn cïng víi ph­¬ng thøc s¶n xuÊt thùc sù t­ b¶n chñ nghÜa. 2) Ph­¬ng ph¸p s¶n xuÊt gi¸ trÞ thÆng d­ t­¬ng ®èi: lµ c¸i gi¸ trÞ thÆng d­ mµ tr¸i l¹i cã ®­îc lµ do rót ng¾n thêi gian lao ®éng tÊt yÕu vµ do sù thay ®æi t­¬ng xøng trong l­îng t­¬ng ®èi cña hai phÇn hîp thµnh ngµy lao ®éng. VÝ dô cã mét ngµy lao ®éng mµ chóng ta ®· biÕt giíi h¹n vµ ngµy lao ®éng ®ã chia thµnh lao ®éng tÊt yÕu vµ lao ®éng thÆng d­. §­êng th¼ng ac a b c ®¹i biÓu ch¼ng h¹n cho mét ngµy lao ®éng 12 giê, phÇn ab lµ 10 giê lao ®éng tÊt yÕu vµ phÇn bc lµ 2 giê lao ®éng thÆng d­. NÕu kh«ng kÐo dµi ac ra th× lµm thÕ nµo mµ cã thÓ t¨ng viÖc s¶n xuÊt ra gi¸ trÞ thÆng d­ lªn ®­îc. Dï l­îng ac lµ cè ®Þnh nh­ng bc h×nh nh­ cã thÓ kÐo dµi ra ®­îc, nÕu kh«ng ph¶i b»ng c¸ch kÐo dµi bc ra ngoµi ®iÓm cè ®Þnh c - ®iÓm nµy ®ång thêi còng lµ ®iÓm tËn cïng cña ngµy lao ®éng th× Ýt ra còng ph¶i b»ng c¸ch lïi ®iÓm xuÊt ph¸t b vÒ phÝa a. b b' c a Gi¶ dô trong ®­êng th¼ng bb’ b»ng mét nöa bc nghÜa lµ b»ng mét giê lao ®éng. NÕu b©y giê trong ac, ®iÓm b bÞ ®Èy lïi vÒ phÝa b’ th× lao ®éng thÆng d­ trë thµnh b’c, t¨ng lªn mét nöa, t¨ng tõ 2 giê lªn 3 giê dï toµn bé ngµy lao ®éng vÉn lu«n chØ tÝnh lµ 12 giê. Tuy nhiªn, viÖc kÐo dµi lao ®éng thÆng d­ ra nh­ thÕ tõ bc thµnh b’c, tõ 2 giê lªn ®Õn 3 giê còng kh«ng sao thùc hiÖn ®­îc, nÕu kh«ng rót ab thµnh ab’, rót lao ®éng tÊt yÕu tõ 10 giê xuèng 9 giê. Nh­ vËy lµ viÖc rót ng¾n lao ®éng tÊt yÕu t­¬ng xøng víi viÖc kÐo dµI lao ®éng thÆng d­ hay lµ mét phÇn thêi gian lao ®éng mµ t­ tr­íc ®Õn nay ng­êi c«ng nh©n vÉn dïng trong thùc tÕ cho b¶n th©n m×nh, sÏ biÕn thµnh thêi gian lao ®éng cho nhµ t­ b¶n. ThÕ lµ giíi h¹n cña nhµ t­ b¶n sÏ kh«ng thay ®æi, nh­ng sù ph©n chia lao ®éng thµnh lao ®éng tÊt yÕu vµ lao ®éng thÆng d­ sÏ thay ®æi. Sù t¨ng lªn cña søc s¶n xuÊt hay n¨ng suÊt cña lao ®éng chóng ta hiÓu nãi chung lµ sù thay ®æi trong c¸ch thøc lao ®éng. Mét sù thay ®èi lµm rót ng¾n thêi gian lao ®éng x· héi cÇn thiÕt ®Ó s¶n xuÊt ra mét hµng ho¸ sao cho mét sè l­îng lao ®éng Ýt h¬n mµ l¹i cßn ®­îc mét søc s¶n xuÊt ra nhiÒu gi¸ trÞ sö dông h¬n. Khi chóng ta nghiªn cøu gi¸ trÞ thÆng d­ do kÐo dµi lao ®éng ra mµ cã, th× chóng ta gi¶ ®Þnh lµ ®· biÕt ph­¬ng thøc s¶n xuÊt råi. Nh­ng nÕu muèn kiÕm gi¸ trÞ thÆng d­ b»ng c¸ch biÕn lao ®éng tÊt yÕu thµnh lao ®éng thÆng d­ mµ t­ b¶n vÉn cø gi÷ y nguyªn nh÷ng c¸ch thøc lao ®éng cæ truyÒn vµ chØ biÕt cã ®¬n thuÇn kÐo dµi thêi gian lao ®éng ra th«i th× kh«ng ®ñ n÷a. Muèn thÕ th× tr¸i l¹i t­ b¶n ph¶i c¶i biÕn nh÷ng ®iÒu kiÖn kü thuËt vµ ®iÒu kiÖn x· héi, nghÜa lµ ph¶i c¶i biÕn ph­¬ng thøc s¶n xuÊt. ChØ cã thÕ th× t­ b¶n míi t¨ng n¨ng suÊt lao ®éng lªn ®­îc, do ®ã mµ h¹ gi¸ thÊp gi¸ trÞ cña søc lao ®éng xuèng vµ còng do ®ã mµ rót ng¾n thêi gian cÇn thiÕt ®Ó t¸i s¶n xuÊt ra gi¸ trÞ søc lao ®éng ®ã. Muèn cho viÖc n©ng cao n¨ng suÊt lªn lµm cho gi¸ trÞ søc lao ®éng h¹ thÊp xuèng, th× viÖc ®ã ph¶i ®­îc thùc hiÖn trong nh÷ng ngµnh c«ng nghiÖp s¶n xuÊt ra nh÷ng s¶n phÈm quyÕt ®Þnh gi¸ trÞ cña søc lao ®éng ®ã. NghÜa lµ, nh÷ng ngµnh c«ng nghiÖp cung cÊp hoÆc nh÷ng hµng ho¸ cÇn thiÕt cho ®êi sèng cña c«ng nh©n, hoÆc nh÷ng t­ liÖu ®Ó s¶n xuÊt ra hµng ho¸ ®ã. ViÖc t¨ng n¨ng suÊt lao ®éng, trong khi lµm cho gi¸ c¶ nh÷ng hµng ho¸ ®ã h¹ xuèng, th× ®ång thêi còng lµm cho gi¸ trÞ cña søc lao ®éng h¹ xuèng. Ng­îc l¹i, trong nh÷ng ngµnh c«ng nghiÖp kh«ng cung cÊp nh÷ng t­ liÖu sinh ho¹t, còng kh«ng cung cÊp nh÷ng yÕu tè vËt chÊt cña nh÷ng t­ liÖu sinh ho¹t ®ã, th× n¨ng suÊt t¨ng lªn còng kh«ng lµm ¶nh h­ëng g× ®Õn gi¸ trÞ cña søc lao ®éng c¶. Mét hµng ho¸ mµ gi¸ rÎ ®i, th× chØ lµm gi¶m gi¸ trÞ søc lao ®éng theo tû lÖ nhiÒu Ýt mµ hµng ho¸ ®ã ®­îc dïng ®Ó t¸i s¶n xuÊt ra søc lao ®éng ®ã. ¸o s¬ mi ch¼ng h¹n lµ mét vËt cÇn thiÕt bËc nhÊt, nh­ng còng cßn nhiÒu vËt cÇn thiÕt bËc nhÊt kh¸c n÷a. Gi¸ ¸o s¬ mi h¹ xuèng th× chØ gi¶m bít chi tiªu cña ng­êi c«ng nh©n ®Ó mua c¸i vËt c¸ biÖt ®ã th«i. Tæng sè nh÷ng vËt cÇn thiÕt cho ®êi sèng chØ gåm cã nh÷ng hµng ho¸ nh­ thÕ do c¸c ngµnh c«ng nghiÖp kh¸c nhau s¶n xuÊt ra. Gi¸ trÞ cña tõng hµng ho¸ thuéc lo¹i ®ã lµ mét phÇn cña gi¸ trÞ søc lao ®éng, toµn bé phÇn gi¶m ®i cña gi¸ trÞ søc lao ®éng ®ã th× ®­îc ®o b»ng tæng sè thêi gian mµ lao ®éng tÊt yÕu ®· ®­îc rót ng¾n ®i trong tÊt c¶ c¸c ngµnh s¶n xuÊt ®Æc biÖt. KÕt qu¶ cuèi cïng ë ®ã, chóng ta coi nh­ lµ kÕt qu¶ trùc tiÕp vµ môc ®Ých trùc tiÕp. Khi mét nhµ t­ b¶n h¹ thÊp gi¸ ¸o s¬ mi xuèng, ch¼ng h¹n b»ng c¸ch n©ng cao n¨ng suÊt lao ®éng lªn th× kh«ng nhÊt thiÕt nhµ t­ b¶n cã ý ®Þnh lµm gi¶m bít gi¸ trÞ cña søc lao ®éng vµ do ®ã rót ng¾n ngµy lao ®éng mµ ng­êi c«ng nh©n dïng ®Ó lµm viÖc cho b¶n th©n. Nh­ng rót côc l¹i chØ cã gãp phÇn lµm cho ®¹t ®­îc kÕt qu¶ ®ã, nhµ t­ b¶n míi gióp cho viÖc n©ng tû suÊt chung cña gi¸ trÞ thÆng d­ lªn ®­îc. Ph¶i ph©n biÖt nh÷ng xu h­íng chung vµ tÊt yÕu cña t­ b¶n víi nh÷ng h×nh thøc biÓu hiÖn cña nh÷ng xu h­íng ®ã. ViÖc quy