Quan hệ biện chứng giữa lực lượng sản xuất và quan hệ sản xuất. Sự vận dụng của Đảng ta trong đường lối đổi mới ở Việt Nam

PhÇn më ®Çu Loµi ng­êi ®· tr¶i qua n¨m ph­¬ng thøc s¶n xuÊt ®ã lµ: Nguyªn thuû, chiÕm h÷u n« lÖ, x· héi phong kiÕn, , t­ b¶n chñ nghÜa x· héi chñ nghÜa. T­ duy ph¸t triÓn, nhËn thøc cña con ng­êi kh«ng dõng l¹i ë mét chç. Tõ khi s¶n xuÊt chñ yÕu b»ng h¸i l­îm s¨n b¾t, tr×nh ®é khoa häc kü thuËt l¹c hËu th× ngµy nay tr×nh ®é khoa häc ®¹t tíi møc tét ®Ønh. Kh«ng Ýt c¸c nhµ khoa häc, c¸c nhµ nghiªn cøu ®æ søc bá c«ng cho c¸c vÊn ®Ò nµy cô thÓ lµ nhËn thøc con ng­êi, tron®ã cã triÕt häc. Víi ba tr­êng ph¸i trong lÞch sö ph¸t triÓn cña m×nh chñ nghÜa duy vËt, chñ nghÜa duy t©m vµ tr­êng ph¸i nhÞ nguyªn luËn. Nh­ng hä ®Òu thèng nhÊt r»ng thùc chÊt cña triÕt häc ®ã lµ sù thèng nhÊt biÖn chøng gi÷a quan hÖ s¶n xuÊt víi lùc l­îng s¶n xuÊt nh­ thèng nhÊt gi÷a hai mÆt ®èi lËp t¹o nªn chØnh thÓ cña nÒn s¶n xuÊt x· héi. T¸c ®éng qua l¹i biÖn chøng gi÷a lùc l­îng s¶n xuÊt víi quan hÖ s¶n xuÊt ®­îc m¸c vµ ¡nghen kh¸i qu¸t thµnh qui luËt vÒ sù phï hîp gi÷a quan hÖ s¶n xuÊt víi lùc l­îng s¶n xuÊt. Tõ nh÷ng lý luËn trªn ®­a M¸c - ¡nghen v­¬n lªn ®Ønh cao trÝ tuÖ cña nh©n lo¹i. Kh«ng chØ trªn ph­¬ng diÖn triÕt häc mµ c¶ chÝnh trÞ kinh tÕ häc vµ chñ nghÜa céng s¶n khoa häc. D­íi nh÷ng h×nh thøc vµ møc ®é kh¸c nhau, dï con ng­êi cã ý thøc vµ møc ®é kh¸c nhau, dï con ng­êi cã ý thøc ®­îc hay kh«ng th× nhËn thøc cña hai «ng vÒ qui luËt vÉn xuyªn suèt lÞch sö ph¸t triÓn. BiÖn chøng quan hÖ s¶n xuÊt víi lùc l­îng s¶n xuÊt t¹o ®iÒu kiÖn cho sinh viªn nãi chung vµ t«i nãi riªng cã ®­îc mét nhËn thøc vÒ s¶n xuÊt x· héi. §ång thêi më mang ®­îc nhiÒu lÜnh vùc vÒ kinh tÕ. ThÊy ®­îc vÞ trÝ, ý nghÜa cña nã. T«i m¹nh d¹n ®­a ra nhËn ®Þnh cña m×nh vÒ ®Ò tµi "Quan hÖ biÖn chøng gi÷a lùc l­îng s¶n xuÊt vµ quan hÖ s¶n xuÊt. Sù vËn dông cña §¶ng ta trong ®­êng lèi ®æi míi ë ViÖt Nam" Tuy nhiªn do tr×nh ®é nhËn thøc hiÓu biÕt vÒ mäi mÆt cßn h¹n chÕ, nªn kh«ng tr¸nh khái nh÷ng sai sãt mong thÇy c« gi¸o gãp ý ®Ó bµi viÕt ®­îc hoµn thiÖn h¬n. B. Néi dung Ch­¬ng I Sù nhËn thøc vÒ lùc l­îng s¶n xuÊt, quan hÖ s¶n xuÊt vµ qui luËt quan hÖ s¶n xuÊt phï hîp víi tÝnh chÊt vµ tr×nh ®é ph¸t triÓn cña lùc l­îng s¶n xuÊt. I/ §«i nÐt vÒ lùc l­îng s¶n xuÊt vµ quan hÖ s¶n xuÊt. 1. Lùc l­îng s¶n xuÊt lµ g×? Lùc l­îng s¶n xuÊt lµ toµn bé nh÷ng t­ liÖu s¶n xuÊt do x· héi t¹o ra, tr­íc hÕt lµ c«ng cô lao ®éng vµ nh÷ng ng­êi lao ®éng víi kinh ngiÖm vµ thãi quen lao ®éng nhÊt ®Þnh ®· sö dông nh÷ng t­ liÖu s¶n xuÊt ®ã ®Ó t¹o ra cña c¶i vËt chÊt cho x· héi. Tõ thùc tr¹ng ®ã lý luËn vÒ lùc l­îng s¶n xuÊt cña x· héi ®­îc C.M¸c nªu lªn vµ ph¸t triÓn mét c¸ch s©u s¾c trong c¸c t¸c phÈm chuÈn bÞ cho bé "T­ b¶n" vµ chÝnh trong bé "T­ b¶n" M¸c ®· tr×nh bµy hÕt søc râ rµng quan ®iÓm cña m×nh vÒ c¸c yÕu tè cÊu thµnh lùc l­îng s¶n xuÊt cña x· héi trong ®ã bao gåm søc lao ®éng vµ t­ liÖu s¶n xuÊt. §èi víi M¸c cïng víi t­ liÖu lao ®éng ®èi víi lao ®éng còng thuéc vÒ t­ liÖu s¶n xuÊt, cßn trong t­ liÖu lao ®éng tøc lµ tÊt c¶ nh÷ng yÕu tè vËt chÊt mµ con ng­êi sö dông ®Ó t¸c ®éng vµ ®èi t­îng lao ®éng nh­ c«ng cô lao ®éng, nhµ x­ëng, ph­¬ng tiÖn lao ®éng, c¬ së vËt chÊt kho tµng... th× vai trß quan träng h¬n c¶ thuéc vÒ c«ng cô lao ®éng. C«ng cô lao ®éng lµ yÕu tè quan träng nhÊt linh ho¹t nhÊt cña t­ liÖu s¶n xuÊt. Mäi thêi ®¹i muèn ®¸nh gi¸ tr×nh ®é s¶n xuÊt th× ph¶i dùa vµo c«ng cô lao ®éng. Muãn ®¸nh gi¸ sù ph¸t triÓn cña mét x· héi ng­êi ta nh×n vµo hÖ thãng c«ng cô lao ®éng nh­ m¸y mãc, ph­¬ng tiÖn... Tuy nhiªn yÕu tè quan träng nhÊt trong lùc l­îng s¶n xuÊt chÝnh lµ con ng­êi cho dï nh÷ng t­ liÖu lao ®éng ®­îc t¹o ra tõ tr­íc cã søc m¹nh ®Õn ®©u vµ ®èi t­îng lao ®éng cã phong phó nh­ thÕ nµo th× con ng­êi vÉn lµ bËc nhÊt. LÞch sö loµi ng­êi ®­îc ®¸nh dÊu bëi c¸c mèc quan träng trong sù ph¸t triÓn cña lùc l­îng s¶n xuÊt tr­íc hÕt lµ c«ng cô lao ®éng. Sau b­íc ngoÆt sinh häc, sù xuÊt hiÖn c«ng cô lao ®éng ®¸nh dÊu mét b­íc ngoÆt kh¸c trong sù chuyÓn tõ v­în thµnh ng­êi. Tõ kiÕm sèng b»ng s¨n b¾t h¸i l­îm sang ho¹t ®éng lao ®éng thÝch nghi víi tù nhiªn vµ dÇn dÇn c¶i t¹o tù nhiªn. Tõ s¶n xuÊt n«ng nghiÖp c«ng nghÖ l¹c hËu chuyÓn lªn c¬ khÝ ho¸ s¶n xuÊt. Sù ph¸t triÓn lùc l­îng s¶n xuÊt trong giai ®o¹n nµy kh«ng chØ giíi h¹n ë viÖc t¨ng mét c¸ch ®¸ng kÓ sè l­îng thuÇn tuý víi c¸c c«ng cô ®· cã mµ chñ yÕu lµ ë viÖc t¹o ra nh÷ng c«ng cô hoµn toµn míi sö dông c¬ b¾p con ng­êi. Do ®ã con ng­êi ®· chuyÓn mét phÇn c«ng viÖc n¨ng nhäc cho m¸y mãc cã ®iÒu kiÖn ®Ó ph¸t huy c¸c n¨ng lùc kh¸c cña m×nh. ë n­íc ta tõ tr­íc tíi nay nÒn kinh tÕ lÊy n«ng nghiÖp lµm chñ yÕu, nªn tr×nh ®é khoa häc kü thuËt kÐm ph¸t triÓn. HiÖn thêi chóng ta ®ang ë trong t×nh tr¹ng kÕ thõa nh÷ng lùc l­îng s¶n xuÊt võa nhá nhoi, võa l¹c hËu so víi tr×nh ®é chung cña thÕ giíi, h¬n n÷a trong mét thêi gian kh¸ dµi, nh÷ng lùc l­îng Êy bÞ k×m h·m, ph¸t huy t¸c dông kÐm. Bëi vËy §¹i héi lÇn thø VI cña §¶ng ®Æt ra nhiÖm vô lµ ph¶i "Gi¶i phãng mäi n¨ng lùc s¶n xuÊt hiÖn cã. Khai th¸c mäi kh¶ n¨ng tiÒm tµng cña ®Êt n­íc, sö dông cã hiÖu qu¶ sù gióp ®ì quèc tÕ ®Ó ph¸t triÓn m¹nh mÏ lùc l­îng s¶n xuÊt”. MÆt kh¸c chóng ta ®ang ë trong giai ®o¹n míi trong sù ph¸t triÓn cña c¸ch m¹ng khoa häc kü thuËt ®ang chøng kiÕn nh÷ng biÕn ®æi c¸ch m¹ng trong c«ng nghÖ. ChÝnh ®iÒu nµy ®ßi hái chóng ta lùa chän mét mÆt tËn dông c¸i hiÖn cã mÆt kh¸c nhanh chãng tiÕp thu c¸i míi do thêi ®¹i t¹o ra nh»m dïng chóng ®Ó nh©n nhanh c¸c nguån lùc tõ bªn trong. NÕu ph©n tÝch mét c¸ch kh¸ch quan th× râ rµng lùc l­îng s¶n xuÊt cña ta ®ang øng víi c¶ ba giai ®o¹n ph¸t triÓn cña lùc l­îng s¶n xuÊt trong nÒn v¨n minh loµi ng­êi. Thùc tÕ hiÖn nay trong nhiÒu ngµnh s¶n xuÊt c«ng cô thñ c«ng vÉn ®ang lµ chñ yÕu, lao ®éng nÆng ®ang chiÕm tØ lÖ cao. CÇn kh¼ng ®Þnh mét vÊn ®Ò cã tÝnh quy luËt lµ trong lÞch sö bao giê còng cã sù ®an xen cña tr×nh ®é ph¸t triÓn kh¸c nhau trong tõng yÕu tè cÊu thµnh lùc l­îng s¶n xuÊt. Tuy nhiªn trªn thùc tÕ song song víi t×nh tr¹ng l¹c hËu trong ph¹m vi hÑp nhÊt ®Þnh, chóng ta ®ang dÇn dÇn ®i lªn víi tù ®éng ho¸, sö dông thµnh th¹o m¸y mãc vi tÝnh...§ã lµ c¸ch tèt nhÊt ®Ó ®­a n­íc ta ra khái l¹c hËu nghÌo nµn. 2. Quan hÖ s¶n xuÊt ®­îc hiÓu ra sao: Quan hÖ s¶n xuÊt lµ mèi quan hÖ gi÷a con ng­êi víi con ng­êi trong qu¸ tr×nh s¶n xuÊt ra cña c¶i vËt chÊt cña x· héi, trong qu¸ tr×nh s¶n xuÊt con ng­êi ph¶i cã nh÷ng quan hÖ, con ng­êi kh«ng thÓ t¸ch khái céng ®ång. Nh­ vËy viÖc ph¶i thiÕt lËp c¸c mèi quan hÖ trong s¶n xuÊt tù nã ®· lµ vÊn ®Ò cã tÝnh qui luËt råi. Nh×n tæng thÓ quan hÖ s¶n xuÊt gåm ba mÆt. - ChÕ ®é së h÷u vÒ t­ liÖu s¶n xuÊt tøc lµ quan hÖ gi÷a ng­êi ®èi víi t­ liÖu s¶n xuÊt, nãi c¸ch kh¸c t­ liÖu s¶n xuÊt thuéc vÒ ai. - ChÕ ®é tæ chøc vµ qu¶n lý s¶n xuÊt, kinh doanh, tøc lµ quan hÖ gi÷a ng­êi víi ng­êi trong s¶n xuÊt vµ trao ®æi cña c¶i vËt chÊt nh­ ph©n c«ng chuyªn m«n ho¸ vµ hîp t¸c ho¸ lao ®éng quan hÖ gi÷a ng­êi qu¶n lý víi c«ng nh©n. - ChÕ ®é ph©n phèi s¶n xuÊt, s¶n phÈm tøc lµ quan hÖ chÆt chÏ víi nhau vµ cïng mét môc tiªu chung lµ sö dông hîp lý vµ cã hiÖu qu¶ t­ liÖu s¶n xuÊt ®Ó lµm cho chóng kh«ng ngõng ®­îc t¨ng tr­ëng, thóc ®Èy t¸i s¶n xuÊt më réng, n©ng cao phóc lîi ng­êi lao ®éng. §ãng gãp ngµy cµng nhiÒu cho nhµ n­íc x· héi chñ nghÜa. Trong c¶i t¹o vµ cñng cè quan hÖ s¶n xuÊt vÊn ®Ò quan träng mµ ®¹i héi VI nhÊn m¹nh lµ ph¶i tiÕn hµnh c¶ ba mÆt ®ång bé: chÕ ®é së h÷u, chÕ ®é qu¶n lý vµ chÕ ®é ph©n phèi kh«ng nªn coi träng mét mÆt nµo c¶ vÒ mÆt lý luËn, kh«ng nghi ngê g× r»ng: chÕ ®é së h÷u lµ nÒn t¶ng quan hÖ s¶n xuÊt . Nã lµ ®Æc tr­ng ®Ó ph©n biÖt ch¼ng nh÷ng c¸c quan hÖ s¶n xuÊt kh¸c nhau mµ cßn c¸c thêi ®¹i kinh tÕ kh¸c nhau trong lÞch sö nh­ møc ®· nãi. - Thùc tÕ lÞch sö cho thÊy râ bÊt cø mét cuéc c¸ch m¹ng x· héi nµo ®Òu mang mét môc ®Ých kinh tÕ lµ nh»m b¶o ®¶m cho lùc l­îng s¶n xuÊt cã ®iÒu kiÖn tiÕp tôc ph¸t triÓn thuËn lîi vµ ®êi sèng vËt chÊt cña con ng­êi còng ®­îc c¶i thiÖn. §ã lµ tÝnh lÞch sö tù nhiªn cña c¸c qu¸ tr×nh chuyÓn biÕn gi÷a c¸c h×nh th¸i kinh tÕ - x· héi trong qu¸ khø vµ còng lµ tÝnh lÞch sö tù nhiªn cña thêi kú qu¸ ®é tõ h×nh th¸i kinh tÕ - x· héi t­ b¶n chñ nghÜa sang h×nh th¸i kinh tÕ - x· héi céng s¶n chñ nghÜa. - Vµ xÐt riªng trong ph¹m vi mét quan hÖ s¶n xuÊt nhÊt ®Þnh th× tÝnh chÊt cña së h÷u còng quyÕt ®Þnh tÝnh chÊt cña qu¶n lý vµ ph©n phèi. MÆt kh¸c trong mçi h×nh th¸i kinh tÕ - x· héi nhÊt ®Þnh quan hÖ s¶n xuÊt thèng trÞ bao giê còng gi÷ vai trß chi phèi c¸c quan hÖ s¶n xuÊt kh¸c Ýt nhiÒu c¶i biÕn chóng ®Ó ch¼ng nh÷ng chóng khong ®èi lËp mµ cßn phôc vô ®¾c lùc cho sù tån t¹i vµ ph¸t triÓn cña chÕ ®é kinh tÕ - x· héi míi. Chñ nghÜa M¸c - Lªnin ch­a bao giê coi h×nh th¸i kinh tÕ - x· héi nµo ®· tån t¹i kÓ tõ tr­íc ®Õn nay lµ chuÈn nhÊt. Trong mçi h×nh th¸i kinh tÕ - x· héi cïng víi mét quan hÖ s¶n xuÊt thèng trÞ, ®iÓn h×nh cßn tån t¹i nh÷ng quan hÖ s¶n xuÊt phô thuéc, lçi thêi nh­ lµ tµn d­ cña x· héi cò. Ngay ë c¶ c¸c n­íc t­ b¶n chñ nghÜa ph¸t triÓn nhÊt còng kh«ng chØ cã mét quan hÖ s¶n xuÊt t­ b¶n chñ nghÜa thuÇn nhÊt. TÊt c¶ c¸c t×nh h×nh trªn ®Òu b¾t nguån tõ ph¸t triÓn kh«ng ®Òu vÒ lùc l­îng s¶n xuÊt kh«ng nh÷ng gi÷a c¸c n­íc kh¸c nhau mµ cßn gi÷a c¸c vïng vµ c¸c ngµnh kh¸c nhau cña mét n­íc. ViÖc chuyÓn tõ quan hÖ s¶n xuÊt lçi thêi lªn cao h¬n nh­ C.M¸c nhËn xÐt: "Kh«ng bao giê xuÊt hiÖn tr­íc khi nh÷ng ®iÒu kiÖn tån t¹i vËt chÊt cña nh÷ng quan hÖ ®ã ch­a chÝn muåi..." ph¶i cã mét thêi kú lÞch sö t­¬ng ®èi l©u dµi míi cã thÓ t¹o ra ®iÒu kiÖn vËt chÊt trªn. 3. NhËn thøc vÒ ph¹m trï h×nh th¸i kinh tÕ - x· héi céng s¶n. B¾t nguån tõ nhËn thøc vÒ qui luËt ph¸t triÓn cña x· héi loµi ng­êi lµ mét qu¸ tr×nh lÞch sö tù nhiªn, ®ång thêi xuÊt ph¸t tõ nh÷ng ®iÒu kiÖn míi cña thùc tÕ lÞch sö hiÖn nay cã thÓ kh¼ng ®Þnh c¸c n­íc chËm ph¸t triÓn còng cã kh¶ n¨ng tiÕn lªn CNXH tïy theo hoµn c¶nh vµ kh¶ n¨ng cña m×nh. Kh¶ n¨ng qu¸ ®é lªn CNXH nµy th­êng ®­îc gäi lµ con ®­êng qu¸ ®é gi¸n tiÕp lªn CNXH, con ®­êng bá qua giai ®o¹n ph¸t triÓn chÕ ®é t­ b¶n chñ nghÜa. Con ®­êng ph¸t triÓn theo kh¶ n¨ng nµy cßn ®­îc gäi lµ con ®­êng theo ®Þnh h­íng x· héi chñ nghÜa. Theo kinh nghiÖm thùc tÕ cña Lªnin ®©y lµ mét con ®­êng kh¸ l©u dµi ph¶i qua nhiÒu b­íc trung gian, ph¸t triÓn qua ®Êu tranh giai cÊp rÊt phøc t¹p. Sù ®i lªn ph¶i cã sù ñng hé vµ gióp ®ì bªn ngoµi. Tr­íc hÕt trong n­íc ®ã cÇn cã mét §¶ng cña giai cÊp v« s¶n l·nh ®¹o, mét ®¶ng cã quan hÖ mËt thiÕt "sèng cßn" víi d©n. Tõ ®ã tæ chøc ¸p dông l·nh ®¹o trong ®ã cã c¶ vËn dông qui luËt s¶n xuÊt phï hîp víi n­íc ®ã mét c¸ch tÝch cùc ®Ó kh«ng ngõng tiÕn b­íc. II- Qui luËt quan hÖ s¶n xuÊt phï hîp víi tÝnh chÊt vµ tr×nh ®é ph¸t triÓn cña lùc l­îng s¶n xuÊt. 1. Quan hÖ s¶n xuÊt vµ lùc l­îng s¶n xuÊt m©u thuÉn hay phï hîp. Trong t¸c phÈm gãp phÇn phª ph¸n khoa kinh tÕ - chÝnh trÞ n¨m 1859 C.M¸c viÕt "Trong sù s¶n xuÊt x· héi ra ®êi sèng cña m×nh, con ng­êi ta cã nh÷ng quan hÖ nhÊt ®Þnh, tÊt yÕu kh«ng phô thuéc ý muèn cña hä, tøc nh÷ng quan hÖ s¶n xuÊt. Nh÷ng qui luËt nµy phï hîp víi mét tr×nh ®é ph¸t triÓn nhÊt ®Þnh cña lùc l­îng s¶n xuÊt. Nh÷ng quan hÖ nµy phï hîp víi mét tr×nh ®é ph¸t triÓn nhÊt ®Þnh cña lùc l­îng s¶n xuÊt vËt chÊt cña hä..." Ng­êi ta th­êng coi t­ t­ëng nµy cña M¸c lµ t­ t­ëng vÒ "Qui luËt quan hÖ s¶n xuÊt phï hîp víi tÝnh chÊt vµ tr×nh ®é cña lùc l­îng s¶n xuÊt". C¸c mèi quan hÖ trong s¶n xuÊt bao gåm nhiÒu d¹ng thøc kh¸c nhau mµ nh×n mét c¸ch tæng qu¸t th× ®ã lµ nh÷ng d¹ng quan hÖ s¶n xuÊt vµ d¹ng nh÷ng lùc l­îng s¶n xuÊt tõ ®ã h×nh thµnh nh÷ng mèi lien hÖ chñ yÕu c¬ b¶n lµ mèi liªn hÖ gi÷a quan hÖ s¶n xuÊt víi tÝnh chÊt vµ tr×nh ®é cña lùc l­îng s¶n xuÊt. Nh­ng mèi liªn hÖ gi÷a hai yªu tè c¬ b¶n nµy lµ g×? Phï hîp hay kh«ng phï hîp. Thèng nhÊt hay m©u thuÉn? Tr­íc hÕt cÇn x¸c ®Þnh kh¸i niÖm phï hîp víi c¸c ý nghÜa sau. - Phï hîp lµ sù c©n b»ng, sù thèng nhÊt gi÷a c¸c mÆt ®èi lËp hay "sù yªn tÜnh" gi÷a c¸c mÆt. - Phï hîp lµ mét xu h­íng mµ nh÷ng dao ®éng kh«ng c©n b»ng sÏ ®¹t tíi. Trong phÐp biÖn chøng sù c©n b»ng chØ lµ t¹m thêi vµ sù kh«ng c©n b»ng lµ tuyÖt ®èi. M©u thuÊn ®«i khi lµ ®éng lùc cña sùph¸t triÓn . Ta biÕt r»ng trong phÐp biÖn chøng c¸i t­¬ng ®èi kh«ng t¸ch khái c¸i tuyÖt ®èi nghÜa lµ gi÷a chóng kh«ng cã mÆt giíi h¹n x¸c ®Þnh. NÕu chóng ta nh×n nhËn mét c¸ch kh¸c cã thÓ hiÓu sù c©n b»ng nh­ mét sù ®øng im, cßn sù kh«ng c©n b»ng cã thÓ hiÓu nh­ sù vËn ®éng. Tøc sù c©n b»ng trong s¶n xuÊt chØ lµ t¹m thêi cßn kh«ng c©n b»ng kh«ng phï hîp gi÷a chóng lµ tuyÖt ®èi. ChØ cã thÓ quan niÖm ®­îc sù ph¸t triÓn chõng nµo ng­êi ta thõa nhËn tÝnh ch©n lý vÜnh h»ng cña sù vËn ®éng. Còng v× vËy chØ cã thÓ quan niÖm ®­îc sù ph¸t triÓn chõng nµo ng­êi ta thõa nhËn, nhËn thøc ®­îc sù ph¸t triÓn trong m©u thuÉn cña lùc l­îng s¶n xuÊt vµ quan hÖ s¶n xuÊt chõng nµo ta thõa nhËn tÝnh vÜnh viÔn kh«ng phï hîp gi÷a chóng. Tõ nh÷ng lý luËn ®ã ®i ®Õn thùc t¹i n­íc ta còng vËy víi qu¸ tr×nh ph¸t triÓn lÞch sö l©u dµi cña m×nh tõ thêi kú ®å ®¸ ®Õn thêi v¨n minh hiÖn ®¹i. N­íc ta ®i tõ sù kh«ng phï hîp hay sù l¹c hËu tõ nÒn v¨n minh lóa n­íc. Tuy nhiªn qu¸ tr×nh vËn ®éng vµ ph¸t triÓn cña s¶n xuÊt lµ qu¸ tr×nh ®i tõ sù kh«ng phï hîp ®Õn sù phï hîp, nh­ng tr¹ng th¸i phï hîp chØ lµ sù t¹m thêi, ng¾n ngñi, ý muèn t¹o nªn sù phï hîp vÜnh h»ng gi÷a lùc l­îng s¶n xuÊt víi quan hÖ s¶n xuÊt lµ tr¸i tù nhiªn, lµ thñ tiªu c¸i kh«ng thñ tiªu ®­îc, tøc lµ sù vËn ®éng. Tãm l¹i, cã thÓ nãi thùc chÊt cña qui luËt vÒ mèi quan hÖ gi÷a lùc l­îng s¶n xuÊt vµ quan hÖ s¶n xuÊt lµ qui luËt m©u thuÉn. Sù phï hîp gi÷a chóng chØ lµ mét c¸i trôc, chØ lµ tr¹ng th¸i yªn tÜnh t¹m thêi, cßn sù vËn ®éng, dao ®éng sù m©u thuÉn lµ vÜnh viÔn chØ cã kh¸i niÖm m©u thuÉn míi ®ñ kh¶ n¨ng v¹ch ra ®éng lùc cña sù ph¸t triÓn míi cã thÓ cho ta hiÓu ®­îc sù vËn ®éng cña qui luËt kinh tÕ. 2. Qui luËt quan hÖ s¶n xuÊt phï hîp víi tÝnh chÊt vµ tr×nh ®é ph¸t triÓn cña lùc l­îng s¶n xuÊt. TÊt c¶ chóng ta ®Òu biÕt, quan hÖ s¶n xuÊt vµ lùc l­îng s¶n xuÊt lµ hai mÆt hîp thµnh cña ph­¬ng thøc s¶n xuÊt cã t¸c ®éng qua l¹i biÖn chøng víi nhau. ViÖc ®Èy quan hÖ s¶n xuÊt lªn qu¸ xa so víi tÝnh chÊt vµ tr×nh ®é ph¸t triÓn cña lùc l­îng s¶n xuÊt lµ mét hiÖn t­îng t­¬ng ®èi phæ biÕn ë nhiÒu n­íc x©y dùng x· héi chñ nghÜa. Nguån gèc cña t­ t­ëng sai lÇm nµy lµ bÖnh chñ quan, duy ý chÝ, muèn cã nhanh chñ nghÜa x· héi thuÇn nhÊt bÊt chÊp qui luËt kh¸ch quan. VÒ mÆt ph­¬ng ph¸p luËn, ®ã lµ chñ nghÜa duy vËt siªu h×nh, qu¸ l¹m dông mèi quan hÖ t¸c ®éng ng­îc l¹i cña quan hÖ s¶n xuÊt ®èi víi sù ph¸t triÓn cña lùc l­îng s¶n xuÊt. Sù l¹m dông nµy biÓu hiÖn ë "Nhµ n­íc chuyªn chÝnh v« s¶n cã kh¶ n¨ng chñ ®éng t¹o ra quan hÖ s¶n xuÊt míi ®Ó më ®­êng cho sù ph¸t triÓn cña lùc l­îng s¶n xuÊt". Nh­ng khi thùc hiÖn ng­êi ta ®· quªn r»ng sù "chñ ®éng" kh«ng ®ång nghÜa víi sù chñ quan tuú tiÖn, con ng­êi kh«ng thÓ tù do t¹o ra bÊt cø h×nh thøc nµo cña quan hÖ s¶n xuÊt mµ m×nh muèn cã. Ng­îc l¹i quan hÖ s¶n xuÊt lu«n lu«n bÞ qui ®Þnh mét c¸ch nghiªm ngÆt bëi tr¹ng th¸i cña lùc l­îng s¶n xuÊt, bëi quan hÖ s¶n xuÊt víi tÝnh chÊt vµ tr×nh ®é ph¸t triÓn cña lùc l­îng s¶n xuÊt. Quan hÖ s¶n xuÊt chØ cã thÓ më ®­êng cho lùc l­îng s¶n xuÊt ph¸t triÓn khi mµ nã ®­îc hoµn thiÖn tÊt c¶ vÒ néi dung cña nã, nh»m gi¶i quyÕt kÞp thêi nh÷ng m©u thuÉn gi÷a quan hÖ s¶n xuÊt vµ lùc l­îng s¶n xuÊt. + Lùc l­îng s¶n xuÊt quyÕt ®Þnh sù h×nh thµnh biÕn ®æi cña quan hÖ s¶n xuÊt: lùc l­îng s¶n xuÊt lµ c¸i biÕn ®æi ®Çu tiªn vµ lu«n biÕn ®æi trong s¶n xuÊt con ng­êi muèn gi¶m nhÑ lao ®éng nÆng nhäc t¹o ra n¨ng suÊt cao ph¶i lu«n t×m c¸ch c¶i tiÕn c«ng cô lao ®éng. ChÕ t¹o ra c«ng cô lao ®éng míi. Lùc l­îng lao ®éng qui ®Þnh sù h×nh thµnh vµ biÕn ®æi quan hÖ s¶n xuÊt ki quan hÖ s¶n xuÊt kh«ng thÝch øng víi tr×nh ®é, tÝnh chÊt cña lùc l­îng s¶n xuÊt th× nã k×m h·m thËm chÝ ph¸ ho¹i lùc l­îng s¶n xuÊt th× nã k×m h·m thËm chÝ ph¸ ho¹i lùc l­îng s¶n xuÊt vµ ng­îc l¹i. + Sù t¸c ®éng trë l¹i cña quan hÖ s¶n xuÊt ®èi víi lùc l­îng s¶n xuÊt. Quan hÖ s¶n xuÊt khi ®· ®­îc x¸c lËp th× nã ®éc lËp t­¬ng ®èi víi lùc l­îng s¶n xuÊt vµ trë thµnh nh÷ng c¬ së vµ nh÷ng thÓ chÕ x· héi vµ nã kh«ng thÓ biÕn ®æi ®ång thêi ®èi víi lùc l­îng s¶n xuÊt. Th­êng l¹c hËu so víi lùc l­îng s¶n xuÊt vµ nÕu quan hÖ s¶n xuÊt phï hîp víi tr×nh ®é s¶n xuÊt, tÝnh chÊt cña lùc l­îng s¶n xuÊt th× nã thóc ®Èy sù ph¸t triÓn cña lùc l­îng s¶n xuÊt. NÕu l¹c hËu so víi lùc l­îng s¶n xuÊt dï t¹m thêi th× nã k×m h·m sù ph¸t triÓn cña lùc l­îng s¶n xuÊt. Së dÜ quan hÖ s¶n xuÊt cã thÓ t¸c ®éng m¹nh mÏ trë l¹i ®èi víi lùc l­îng s¶n xuÊt v× nã qui ®Þnh môc ®Ých cña s¶n xuÊt qui ®Þnh hÖ thèng tæ chøc qu¶n lý s¶n xuÊt vµ qu¶n lý x· héi, qui ®Þnh ph­¬ng thøc ph©n phèi vµ phÇn cña c¶i Ýt hay nhiÒu mµ ng­êi lao ®éng ®­îc h­ëng. Do ®ã nã ¶nh h­ëng tíi th¸i ®é tÊt c¶ quÇn chóng lao ®éng. Nã t¹o ra nh÷ng ®iÒu kiÖn hoÆc kÝch thÝch hoÆc h¹n chÕ sù ph¸t triÓn c«ng cô s¶n xuÊt, ¸p dông thµnh tùu khoa häc kü thuËt vµo s¶n xuÊt hîp t¸c ph©n c«ng lao ®éng quèc tÕ. Ch­¬ng II Sù vËn dông cña ®¶ng ta trong ®­êng lèi ®æi míi ë viÖt nam I/ Sù h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ nhiÒu thµnh phÇn trong giai ®o¹n hiÖn nay ë n­íc ta. Sau khi giµnh ®­îc chÝnh quyÒn tõ tay ®Õ quèc Ph¸p nÒn kinh tÕ n­íc ta ®i lªn theo nÒn kinh tÕ tù nhiªn, tù cung tù cÊp, nÒn s¶n xuÊt nhá tr×nh ®é khoa häc kÐm ph¸t triÓn, quan hÖ gi÷a lùc l­îng s¶n xuÊt víi tr×nh ®é s¶n xuÊt rêi r¹c, tÎ nh¹t. §¸nh th¾ng ®Õ quèc Ph¸p th× giÆc Mü l¹i x©m chiÕm ®¸nh ph¸ n­íc ta. ThÕ råi non s«ng vÒ mét mèi c¶ n­íc ®i lªn chñ nghÜa x· héi víi mét lùc l­îng s¶n xuÊt lín vµ tiÒm n¨ng mäi mÆt cßn non trÎ ®ßi hái n­íc ta ph¶i cã mét chÕ ®é kinh tÕ phï hîp víi n­íc nhµ vµ do ®ã nÒn kinh tÕ hµng ho¸ nhiÒu thµnh phÇn ra ®êi. Nh×n th¼ng vµo sù thËt chóng ta thÊy r»ng, trong thêi gian qua do qu¸ c­êng ®iÖu vai trß cña quan hÖ s¶n xuÊt do quan niÖm kh«ng ®óng vÒ mèi quan hÖ gi÷a së h÷u vµ quan hÖ kh¸c, do quªn mÊt ®iÒu c¬ b¶n lµ n­íc ta qu¸ ®é ®i lªn chñ nghÜa x· héi tõ mét x· héi tiÒn t­ b¶n chñ nghÜa. §ång nhÊt chÕ ®é c«ng h÷u víi chñ nghÜa x· héi lÉn lén ®ång nhÊt gi÷a hîp t¸c ho¸ vµ tËp thÓ ho¸. Kh«ng thÊy râ c¸c b­íc ®i cã tÝnh qui luËt trªn con ®­êng tiÕn lªn CNXH nªn ®· tiÕn hµnh ngay cuéc c¶i t¹o x· héi chñ nghÜa ®èi víi nÒn kinh tÕ quèc d©n vµ xÐt vÒ thùc chÊt lµ theo ®­êng lèi "®Èy m¹nh c¶i t¹o x· héi chñ nghÜa, ®­a quan hÖ s¶n xuÊt ®i tr­íc më ®­êng cho lùc l­îng s¶n xuÊt ph¸t triÓn. ThiÕt lËp chÕ ®é c«ng h÷u thuÇn nhÊt gi÷a hai h×nh thøc së h÷u toµn d©n vµ tËp thÓ". Quan niÖm cho r»ng cã thÓ ®­a quan hÖ s¶n xuÊt ®i tr­íc ®Ó t¹o ®Þa bµn réng r·i, thóc ®Èy lùc l­îng s¶n xuÊt ph¸t triÓn ®· bÞ b¸c bá. Sù ph¸t triÓn cña lùc l­îng s¶n xuÊt x· héi nµy ®· m©u thuÉn víi nh÷ng c¸i ph©n tÝch trªn. Trªn con ®­êng t×m tßi lèi tho¸t cña m×nh tõ trong lßng nÒn x· héi ®· n¶y sinh nh÷ng hiÖn t­îng tr¸i víi ý muèn chñ quan cña chóng ta cã nhiÒu hiÖn t­îng tiªu cùc næi lªn trong ®êi sèng kinh tÕ nh­ qu¶n lý kÐm, tham «,... Nh­ng thùc ra m©u thuÉn gi÷a yªu cÇu ph¸t triÓn lùc l­îng s¶n xuÊt víi nh÷ng h×nh thøc kinh tÕ - x· héi xa l¹ ®­îc ¸p ®Æt mét c¸ch chñ quan kinh tÕ thÝch hîp cÇn thiÕt cho lùc l­îng s¶n xuÊt míi n¶y sinh vµ ph¸t triÓn. Kh¾c phôc nh÷ng hiÖn t­îng tiªu cùc trªn lµ cÇn thiÕt vÒ mÆt nµy trªn thùc tÕ chóng ta ch­a lµm hÕt nhiÖm vô m×nh ph¶i lµm. Ph¶i gi¶i quyÕt ®óng ®¾n gi÷a m©u thuÉn lùc l­îng s¶n xuÊt víi quan hÖ s¶n xuÊt tõ ®ã kh¾c phôc nh÷ng khã kh¨n vµ tiªu cùc cña nÒn kinh tÕ. ThiÕt lËp quan hÖ s¶n xuÊt míi víi nh÷ng h×nh thøc vµ b­íc ®i phï hîp víi tr×nh ®é ph¸t triÓn cña lùc l­îng s¶n xuÊt lu«n lu«n thóc ®©û s¶n xuÊt ph¸t triÓn víi hiÖu qu¶ kinh tÕ cao. Trªn c¬ së cñng cè nh÷ng ®Ønh cao kinh tÕ trong tay nhµ n­íc c¸ch m¹ng. Cho phÐp phôc håi vµ ph¸t triÓn chñ nghÜa t­ b¶n vµ bu«n b¸n tù do réng r·i cã lîi cho sù ph¸t triÓn s¶n xuÊt. Quan ®iÓm ®æi míi tõ ®¹i héi VI còng ®· kh¼ng ®Þnh kh«ng nh­ng kh«i phôc thµnh phÇn kinh tÕ t­ b¶n t­ nh©n vµ kinh tÕ c¶ thÕ mµ ph¶i ph¸t triÓn chóng réng r·i theo chÝnh s¸ch cña §¶ng vµ Nhµ n­íc. Nh­ng ®iÒu quan träng lµ ph¶i nhËn thøc ®­îc vai trß cña thµnh phÇn kinh tÕ nhµ n­íc trong thêi kú qu¸ ®é. §Ó thùc hiÖn vai trß nµy mét mÆt nã ph¶i th«ng qua sù nªu g­¬ng vÒ c¸c mÆt n¨ng suÊt, chÊt l­îng vµ hiÖu qu¶. Thùc hiÖn ®Çy ®ñ ®èi víi nhµ n­íc. §èi víi thµnh phÇn kinh tÕ t­ b¶n t­ nh©n vµ kinh tÕ c¸ thÓ thùc hiÖn chÝnh s¸ch khuyÕn khÝch ph¸t triÓn. Tuy nhiªn víi thµnh phÇn kinh tÕ nµy ph¶i cã nh÷ng biÖn ph¸p ®Ó cho quan hÖ s¶n xuÊt thùc hiÖn phï hîp víi tÝnh chÊt vµ tr×nh ®é ph¸t triÓn cña lùc l­îng s¶n xuÊt trong thêi kú qu¸ ®é. V× nh­ thÕ míi thùc sù thóc ®Èy sù ph¸t triÓn cña lùc l­îng lao ®éng. II/ vËn dông quy luËt quan hÖ s¶n xuÊt phï hîp víi tÝnh chÊt vµ tr×nh ®é ph¸t triÓn cña lùc l­îng s¶n xuÊt trong qu¸ tr×nh c«ng nghiÖp ho¸, trong sù nghiÖp ®æi míi ë n­íc ta hiÖn nay. Thuéc ph¹m trï cña lùc l­îng s¶n xuÊt vµ vËn ®éng kh«ng ngoµi biÖn chøng néi t¹i cña ph­¬ng thøc s¶n xuÊt, vÊn ®Ò c«ng nghiÖp ho¸ g¾n chÆt víi hiÖn ®¹i ho¸, tr­íc hÕt ph¶i ®­îc xem xÐt tõ t­ duy triÕt häc. Tr­íc khi ®i vµo c«ng nghiÖp ho¸ - hiÖn ®¹i ho¸ vµ muèn thµnh c«ng trªn ®Êt n­íc th× ph¶i cã tiÒm lùc vÒ kinh tÕ con ng­êi, trong ®ã lùc l­îng lao ®éng lµ mét yÕu tè quan träng. Ngoµi ra ph¶i cã sù phï hîp gi÷a quan hÖ s¶n xuÊt víi tÝnh chÊt vµ tr×nh ®é ph¸t triÓn lùc l­îng s¶n xuÊt ®©y míi lµ nh©n tè c¬ b¶n nhÊt. §Êt n­íc ta ®ang trong qu¸ tr×nh c«ng nghiÖp ho¸ - hiÖn ®¹i ho¸ víi tiÒm n¨ng lao ®éng lín cÇn cï, th«ng minh, s¸ng t¹o vµ cã kinh nghiÖm lao ®éng nh­ng c«ng cô cña chóng ta cßn th« s¬. Nguy c¬ tôt hËu cña ®Êt n­íc ngµy cµng ®­îc kh¾c phôc. §¶ng ta ®ang triÓn khai m¹nh mÏ mét sè vÊn ®Ò cña ®Êt n­íc vÒ c«ng nghiÖp ho¸ - hiÖn ®¹i ho¸ tr­íc hÕt trªn c¬ së mét c¬ cÊu së h÷u hîp quy luËt g¾n liÒn víi mét c¬ cÊu c¸c thµnh phÇn kinh tÕ hîp qui luËt, còng nh­ c¬ cÊu mét x· héi hîp giai cÊp. Cïng víi thêi c¬ lín, nh÷ng thö th¸ch ghª gím ph¶i v­ît qua ®Ó hoµn thµnh sù nghiÖp c«ng nghiÖp ho¸ - hiÖn ®¹i ho¸ ®Êt n­íc v× d©n giµu n­íc m¹nh c«ng b»ng v¨n minhh·y cßn phÝa tr­íc mµ néi dung c¬ b¶n trong viÖc thùc hiÖn lµ ph¶i nhËn thøc ®óng ®¾n vÒ qui luËt quan hÖ s¶n xuÊt phï hîp víi tÝnh chÊt vµ tr×nh ®é ph¸t triÓn cña lùc l­îng s¶n xuÊt trong giai ®o¹n hiÖn nay cña n­íc ta. III. Häc thuyÕt M¸c vÒ h×nh th¸i kinh tÕ - x· héi c¬ së lý luËn cña sù nghiÖp c«ng nghiÖp ho¸ - hiÖn ®¹i ho¸ ë n­íc ta. Chóng ta ®Òu biÕt r»ng, tõ tr­íc ®Õn nay, c«ng nghiÖp ho¸ - hiÖn ®¹i ho¸ lµ khuynh h­íng ph¸t triÓn tÊt yÕu cña c¸c n­íc. §èi víi n­íc ta, tõ mét nÒn kinh tÕ tiÓu n«ng muèn tho¸t khái nghÌo nµn, l¹c hËu, nhanh chãng ®¹t têi tr×nh ®é cña mét n­íc ph¸t triÓn tÊt yÕu ph¶i ®Èy m¹nh sù nghiÖp c«ng nghiÖp ho¸ nh­ lµ mét cuéc c¸ch m¹ng toµn diÖn vµ s©u s¾c. §¹i héi ®¹i biÓu lÇn thø VIII cña §¶ng ®· kh¼ng ®Þnh "X©y dùng n­íc ta thµnh mét n­íc c«ng nghiÖp cã c¬ së vËt chÊt - kü thuËt hiÖn ®¹i, c¬ cÊu kinh tÕ hîp lý, quan hÖ s¶n xuÊt tiÕn bé phï hîp víi tr×nh ®é ph¸t triÓn cña lùc l­îng s¶n xuÊt, ®êi sèng vËt chÊt vµ tinh thÇn cao, quèc phßng an ninh v÷ng ch¾c, d©n giµu n­íc m¹nh x· héi c«ng b»ng v¨n minh". Theo quan ®iÓm cña c¸c nhµ s¸ng lËp chñ nghÜa M¸c - LÞch sö s¶n xuÊt vËt chÊt cña nh©n lo¹i ®· h×nh thµnh mèi quan hÖ kh¸ch quan phæ biÕn: Mét mÆt con ng­êi ph¶i quan hÖ víi giíi tù nhiªn nh»m biÕn ®æi giíi tù nhiªn ®ã, quan hÖ nµy ®­îc biÓu hiÖn ë lùc l­îng s¶n xuÊt mÆt kh¸c con ng­êi ph¶i quan hÖ víi nhau ®Ó tiÕn hµnh s¶n xuÊt, quan hÖ nµy ®­îc biÓu hiÖn ë quan hÖ s¶n xuÊt. Lùc l­îng s¶n xuÊt vµ quan hÖ s¶n xuÊt lµ 2 mÆt ®èi lËp nhau biÖn chøng cña mét thÓ thèng nhÊt kh«ng thÓ t¸ch rêi. Tuy nhiªn nÕu lùc l­îng s¶n xuÊt lµ c¸i cÊu thµnh cña toµn bé lÞch sö nh©n lo¹i th× quan hÖ s¶n xuÊt lµ c¶i t¹o thµnh c¬ së kinh tÕ cña x· héi, lµ c¬ së hiÖn thùc cña ho¹t ®éng s¶n xuÊt tinh thÇn vµ nh÷ng thiÕt chÕ t­¬ng øng trong x· héi. C.M¸c ®· ®­a ra kÕt luËn r»ng x· héi loµi ng­êi ph¸t triÓn tr¶i qua nhiÒu giai ®o¹n kÕ tiÕp nhau, øng víi mçi giai ®o¹n cña sù ph¸t triÓn ®ã lµ mét h×nh th¸i kinh tÕ - x· héi nhÊt ®Þnh - r»ng tiÕn bé x· héi lµ sù vËn ®éng theo h­íng tiÕn lªn cña c¸c h×nh th¸i kinh tÕ - x· héi kh¸c mµ gèc rÔ s©u xa cña nã lµ sù ph¸t triÓn kh«ng ngõng cña lùc l­îng s¶n xuÊt. R»ng sù vËn ®éng vµ ph¸t triÓn cña c¸c h×nh th¸i kinh tÕ - x· héi lµ do t¸c ®éng cña c¸c qui luËt kh¸ch quan. M¸c vµ ¡nghen ®· ®­a ra nhiÒu lý luËn, nhiÒu t­ t­ëng. Nh÷ng lý luËn t­ t­ëng c¬ b¶n ®ã trong häc thuyÕt M¸c vÒ h×nh th¸i kinh tÕ - x· héi chÝnh lµ c¬ së lý luËn cho phÐp chóng ta kh¼ng ®Þnh sù nghiÖp c«ng nghiÖp ho¸ - hiÖn ®¹i ho¸ theo ®Þnh h­íng XHCN ë n­íc ta hiÖn nay lµ phï hîp víi qui luËt kh¸ch quan trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn cña d©n téc ta, cña thêi ®¹i. §èi víi n­íc ta ®Ó phï hîp víi lùc l­îng s¶n xuÊt vµ quan hÖ s¶n xuÊt ®¶ng ta ®· nªu c«ng nghiÖp ho¸ ph¶i ®i ®«i víi hiÖn ®¹i ho¸, kÕt hîp nh÷ng b­íc tiÕn tuÇn tù vÒ c«ng nghÖ víi viÖc tranh thñ nh÷ng c¬ héi ®i t¾t, ®ãn ®Çu, h×nh thµnh nh÷ng mòi nhän ph¸t triÓn theo tr×nh ®é tiªn tiÕn cña khoa häc c«ng nghÖ thÕ giíi. MÆt kh¸c chóng ta ph¶i chó träng x©y dùng vµ ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ hµng ho¸ nhiÒu thµnh phÇn, vËn hµnh theo c¬ chÕ thÞ tr­êng, cã sù ®iÒu tiÕt cña nhµ n­íc vµ theo ®Þnh h­íng XHCN. §©y lµ hai nhiÖm vô ®­îc thùc hiÖn ®ång thêi. Chóng lu«n t¸c ®éng thóc ®Èy hç trî lÉn nhau cïng ph¸t triÓn. Bëi lÏ "nÕu c«ng nghiÖp ho¸ - hiÖn ®¹i ho¸ t¹o nªn lùc l­îng s¶n xuÊt cÇn thiÕt cho chÕ ®é x· héi míi th× viÖc x©y dùng nÒn kinh tÕ nhiÒu thµnh phÇn chÝnh lµ ®Ó x©y dùng hÖ thèng quan h