Quan điểm của Mác - Ănghen về vật chất

PhÇn I: Më ®Çu Trong lÞch sö triÕt häc M¸c - Lªnin kh¸i niÖm vËt chÊt ®­îc hiÓu lµ tÊt c¶ nh÷ng g× tån t¹i kh¸ch quan tøc lµ nh÷ng sù tån t¹i cña nã kh«ng phô thuéc vµo ý thøc cña con ng­êi, kh«ng phô thuéc vµo quan niÖm cña con ng­êi. Theo ®ã th× vËt chÊt lµ v« cïng v« tËn, lµ kh«ng cã giíi h¹n, nã tån t¹i gi÷a v« l­îng c¸c h×nh thøc kh¸c nhau, cã thÓ lµ nh÷ng tån t¹i mµ con ng­êi ®· biÕt hoÆc lµ nh÷ng tån t¹i mµ con ng­êi ch­a biÕt. §ã lµ nh÷ng vËt chÊt tù nhiªn hoÆc lµ nh÷ng tån t¹i cña vËt chÊt trong ®êi sèng x· héi. VËt chÊt tån t¹i v« cïng lín vÝ dô nh­ thiªn hµ, hoÆc v« cïng bÐ lµ nh÷ng h¹t c¬ b¶n. §ã cã thÓ lµ nh÷ng tån t¹i mµ ng­êi ta trùc tiÕp gi¸c quan ®­îc nh­ng còng cã thÓ lµ nh÷ng tån t¹i mµ kh«ng thÓ trùc tiÕp gi¸c quan ®­îc nh­ng nã lµ tån t¹i kh¸ch quan. VËt chÊt víi t­ c¸ch lµ tån t¹i kh¸ch quan th× kh«ng tån t¹i c¶m tÝnh cã nghÜa lµ con ng­êi kh«ng thÓ dïng gi¸c quan ®Ó nhËn biÖt nh­ng vËt chÊt víi t­ c¸ch lµ nh÷ng biÓu hiÖn tån t¹i cô thÓ d­íi nh÷ng h×nh thøc nhÊt ®Þnh th× nã tån t¹i c¶m tÝnh. Th«ng qua ®ã th× con ng­êi míi nhËn thøc ®­îc vÒ nã. Khi nh¾c tíi vËt chÊt ta kh«ng thÓ nh¾c tíi vËn ®éng, thêi gian vµ kh«ng gian lµ c¸c ph¹m trï liªn quan tíi sù tån t¹i vËt chÊt. Theo quan ®iÓm tr­íc M¸c th× vËt chÊt chØ lµ sù chuyÓn dÞch vÞ trÝ c¸c vËt thÓ trong kh«ng gian vµ thêi gian. §ã lµ mét quan niÖm rÊt h¹n chÕ v× nã kh«ng bao qu¸t hÕt mäi h×nh thøc cña thÕ giíi. Cßn trong triÕt häc M¸c th× kh¸i niÖm vËn ®éng ®­îc bao qu¸t h¬n: vËn ®éng lµ toµn bé nh÷ng sù thay ®æi nãi chung.ThÕ giíi vËt chÊt lµ v« cïng v« tËn, do ®ã sù vËn ®éng cña vËt chÊt còng biÓu hiÖn d­íi v« l­îng c¸c h×nh thøc, ph­¬ng thøc kh¸c nhau. Cho ®Õn tËn ngµy nay tr×nh ®é khoa häc ph¸t triÓn th× con ng­êi ®· kh¸m ph¸ vµ vËn dông 5 h×nh thøc vËn dông sau: VËn ®éng vËt lý, vËn ®éng c¬ giíi, vËn ®éng sinh vËt, vËn ®éng x· héi, vËn ®éng ho¸. 5 h×nh thøc vËn ®éng trªn kh«ng tån t¹i biÖt lËp mµ nã cã mèi quan hÖ ¶nh h­ëng lÉn nhau, chuyÓn ho¸ cho nhau do ®ã vËn ®éng ®ãng vai trß lµ ph­¬ng thøc cña vËt chÊt, nã lµ ph­¬ng thøc ®Ó vËt chÊt kh«ng ngõng ph¸t triÓn. Cßn kh«ng gian vµ thêi gian th× l¹i lµ hai h×nh thøc tån t¹i c¬ b¶n cña mçi tån t¹i vËt chÊt. §Ó viÕt bµi tiÓu luËn triÕt häc em xin chän ®Ò tµi: "Quan ®iÓm cña M¸c - ¡nghen vÒ vËt chÊt". Do kiÕn thøc vµ tÇm hiÓu biÕt cßn h¹n chÕ nªn bµi viÕt cña em kh«ng tr¸nh khái sai sãt rÊt mong ®­îc c« gi¸o xem xÐt vµ gãp ý kiÕn cho bµi tiÓu luËn cña em ®­îc hoµn thiÖn h¬n. Em xin ch©n thµnh c¶m ¬n! PhÇn II: Néi dung I. VËt chÊt vµ c¸c h×nh thøc tån t¹i cña nã 1. Ph¹m trï vËt chÊt. VËt chÊt víi t­ c¸ch lµ ph¹m trï triÕt häc ®· cã lÞch sö kho¶ng 2500 n¨m. Ngay tõ lóc míi ra ®êi xung quanh ph¹m trï vËt chÊt ®· diÔn ra cuéc ®Êu tranh kh«ng khoan nh­îng gi÷a chñ nghÜa duy vËt vµ chñ nghÜa duy t©m. §ång thêi, gièng nh­ mäi ph¹m trï kh¸c, ph¹m trï vËt chÊt cã qu¸ tr×nh ph¸t sinh vµ ph¸t trتn g¾n liÒn víi ho¹t ®éng thùc tiÔn cña con ng­êi vµ víi sù hiÓu biÕt cña con ng­êi vÒ thÕ giíi tù nhiªn. Theo quan ®iÓm cña chñ nghÜa duy t©m th× thùc thÓ cña thÕ giíi tù nhiªn cña thÕ giíi, c¬ së cña mäi tån t¹i lµ mét b¶ng nguyªn tinh thÇn nµo ®ã, cã thÓ lµ "ý chÝ" cña th­îng ®Ð, "ý niÖm tuyÖt ®èi" vv ch¼ng h¹n, Plat«n nhµ triÕt häc duy t©m kh¸ch quan lín nhÊt thêi cæ cho r»ng vËt chÊt b¾t nguå tõ "ý niÖm", sù vËt c¶m tÝnh lµ c¸i bãng cña "ý niÖm". MÆt kh¸c, «ng tá ra c¨m thï c¨m thï chñ nghÜa duy vËt, kÕt téi c¸c nhµ duy vËt, nhÊt lµ c¸c m«n ®å cña §em« out lµ vÞ thÇn - mét téi kÕt ¸n tö h×nh theo luËt cña Aten thêi bÊy giê, vµ ®· ®èt hÕt t¸c phÈm cña §ªm«rit. Hªghen nhµ duy t©m kh¸ch quan t©m cña triÕt häc cæ ®iÓn §øc cho r»ng "vËt chÊt lµ do ý niÖm tuyÖt ®èi sinh ra". MÆt kh¸c, «ng cã th¸i ®é thiªn lÞch ®èi víi chñ nghÜa duy vËt, ®· cè t×nh xuyªn t¹c, vu khèng triÕt häc duy vËt cña Heraclit vµ £piquya. BÐccli ®· hÖ thèng ho¸ mét sè quan ®iÓm cña chñ nghÜa duy t©m chñ quan ®­a ra mét sè c«ng thøc chung:"tå t¹i tøc lµ ®­îc tri gi¸c". ý nghÜa cña c«ng thøc lµ mäi sù tån t¹i trong chõng mùc con ng­êi c¶m thÊy chóng, c¸i g× ngoµi tri gi¸c lµ kh«ng tån t¹i, kh«ng cã chñ thÎ th× kh«ng cã kh¸ch thÓ c«ng thøc nµy ®· phñ nhËn kh¸ch quan sù tån t¹i cña vËt chÊt, kÓ c¶ con ng­êi, tÊt yÕu dÉn tíi chñ nghÜa duy ng·, nghÜa lµ ngoµi c¸i t«i ra th× kh«ng cã c¸i g× hÕt. Vµo thêi kú cæ ®¹i c¸c nhµ triÕt häc duy vËt ®· ®ång nhÊt vËt chÊt nãi chung lµ nh÷ng d¹ng cô thÓ cña nã, tøc lµ nh÷ng vËt thÓ h÷u h×nh c¶m tÝnh ®ang tån t¹i ë thÕ giíi bªn ngoµi. ë Trung Hoa thêi cæ ®¹i, c¸c nhµ duy vËt coi khÝ lµ thùc thÓ cña thÕ giíi ë Ên §é thêi cæ ®¹i ph¸i Ngaya - VaisÕika coi nguyªn tö lµ thùc thÓ cña thÕ giíi ë Hy L¹p cæ ®¹i, Talet coi thùc thÓ cña thÕ giíi lµ nws Anaximen coi thù thÓ Êy lµ khÝ Hªraclit coi thùc thÓ Êy lµ löa. Phñ nhËn quan ®iÓm thùc thÓ cña thÕ giíi lµ mét chÊt cô thÓ, ¡mpª®ocl¬ ®· coi thùc thÓ vµ kh«ng khÝ Anaximanctr¬ cho r»ng thùc thÓ vÒ thÕ giíi lµ mét b¶n nguyªn tö kh«ng x¸c ®Þnh vÒ chÊt, v« tËn vÒ mÆt l­îng, ®ã lµ Apeir«n. §Ønh cao cña t­ t­ëng duy vËt cæ ®¹i vÒ vËt lµ thuyÕt nguyªn tö cña L¬xip, vµ §ªm«grip… Nguyªn tö lµ c¸c phÇn tö cùc nhá, cøng kh«ng thÓ x©m nhËp ®­îc kh«ng c¶m gi¸c ®­îc. Nguyªn tö cã nhiÒu lo¹i sù kÕt hîp hoÆc t¸ch rêi nguyªn tö theo trËt tù kh¸c nhau cña kh«ng gian t¹o nªn toµn bé thÕ giíi. ThuyÕt nguyªn tö cßn mang tÝnh chÊt ph¸c nh­ng pháng ®o¸n thiªn tµi Êy vÒ cÊu t¹o vËt chÊt ®· cã ý nghÜa ®Þnh h­íng ®èi víi sù ph¶t triÓn khoa häc nãi chung ®Æc biÖt lµ vËt lý häc khi ph¸t hiÖn ra sù tån t¹i hiÖn thùc cña nguyªn tö. 2. Theo quan niÖm vÒ vËt chÊt thêi cËn ®¹i T©y ©u. Tõ thêi kú Phôc H­ng, ®Æc biÖt lµ thêi kú cËn ®¹i thÕ kû XVII - XVIII, khoa häc tù nhiªn thùc nghiÖm Ch©u ¢u ph¸t triÓn kh¸ m¹nh. Chñ nghÜa duy vËt nãi chung vµ ph¹m trï vËt chÊt nãi riªng ®· cã b­íc ph¸t triÓn míi chøa ®ùng nhiÒu yÕu tè biÖn chøng. Më ®Çu thêi kú nµy lÇn ®Çu tiªn Copecnich chøng minh mÆt trêi lµ trung t©m ®· lµm ®¶o lén truyÒn thuyÕt cña kinh th¸nh vµ quan ®iÓm thÇn häc vÒ thÕ giíi. Phranxi Bªc¬n coi thÕ giíi vËt chÊt tån t¹i kh¸ch quan, vËt chÊt lµ tæng hîp c¸c h¹t, coi tù nhiªn lµ tæng hîp cña nh÷ng vËt thÓ cã chÊt l­îng mu«n mµu, mu«n vÎ coi vËn ®éng lµ mét thuéc tÝnh kh«ng t¸ch rêi khái vËt chÊt Pier¬ Gat x¨ng ®i ph¸t triÓn häc thuyÕt nguyªn tö cæ ®¹i vµ cho r»ng thÕ giíi gåm nh÷ng nguyªn tö cã ®Æc tÝnh tuyÖt ®èi nh­ tÝnh kiªn cè vµ tÝnh kh«ng thÓ th«ng qua. §ªc¸ct¬ trong häc thuyÕt vËt lý duy vËt cña m×nh ®· xuÊt ph¸t tõ vËt chÊt vËn ®éng ®Ó gi¶i thÝch thÕ giíi. Xpin«za cho r»ng chØ cã tù nhiªn lµ tån t¹i, tù nhiªn lµ nguyªn nh©n tù nã, ®Ó tå t¹i th× tù nhiªn ch¼ng cÇn c¸i g× kh¸c. ¤ng cho r»ng thùc thÓ lµ thèng nhÊt cßn vËt h÷u h¹n th× nhiÒu v« kÓ .Vµo thÕ kû XVIII c¸c nhµ duy vËt Ph¸p ®· ph¸t triÓn ph¹m trï vËt chÊt lªn mét b­íc míi. §i®r« cho r»ng, trong vò trô, trong con ng­êi, trong mäi sù vËt chØ chØ cã thùc thÓ duy nhÊt lµ vËt chÊt vËt chÊt lµ nguyªn nh©n duy nhÊt cña m¸y mãc vÒ v©n ®éng, «ng nªu lªn t­ t­ëng biÖn chøng r»ng b¶n tÝnh cè h÷u cña vËt chÊt lµ vËn ®éng, vËn ®éng lµ n¨ng lùc sèng ®éng cña vËt chÊt vËn ®éng cã c¶ ë vËt chÊt ®ang vËn ®éng lÉn ®øng yªn. ¤ng coi qu¸ tr×nh vËn ®éng vµ ph¸t triÓn cña vËt chÊt, giíi tù nhiªn sÏ chän läc nh÷ng g× gióp cho ngµy cµng hoµn thiÖn, ®ång thêi ®µo th¶i nh÷ng vËt kh«ng thÝch nghi Honbach kh¼ng ®Þnh r»ng tù nhiªn lµ nguyªn nh©n ®Çu tiªn cña v¹n vËt. VËt chÊt theo honbach ®ã lµ tÊt c¶ nh÷ng g× t¸c ®éng b»ng c¸ch nµo ®ã vµo c¶m gi¸c cña chóng ta tuy vËy khoahäc thêi kú nµy chØ cã c¬ häc cæ ®iÓn ph¸t triÓn nhÊt, cßn c¸c ngµnh khoa häc kh¸c nh­ vËt lý häc, ho¸ häc, sin häc, ®Þa chÊt häc cßn ë tr×nh ®é thÊp khoa häc lóc nµy chñ yÕu dõng l¹i ë tr×nh ®é s­u tËp m« t¶. T­¬ng øng víi tr×nh ®é trªn cña khoa häc th× quan ®iÓm thèng nhÊt trong triÕt häc vµ khoa häc tù nhiªn thêi bÊy giê ®ã ®· chi phèi triÕt häc vÒ vËt chÊt. Ng­êi ta gi¶i thÝch mäi hiÖn t­îng tù nhiªn b»ng sù t¸c ®éng qua l¹i cña lùc hÊp dÉn vµ lùc ®Èy cñac¸c ph©n tö vËt t­, theo ®ã c¸c phÇn tö cña c¸c ph©n tö vËt thÓ, theo ®ã c¸c phÇn tö cña vËt trong qu¸ tr×nh vËn ®éng lµ bÊt biÕn cßn c¸i thay ®æi chØ lµ tr¹ng th¸i kh«ng gianvµ tËp hîp cña chóng. Mäi ph©n biÖt vÒ chÊt gi÷a vËt thÓ ®Òu bÞ quy gi¶m vÒ sù ph©n biÖt vÒ l­îng, mäi sù vËn ®éng ®Òu bÞ quy gi¶m vÒ sù ph©n biÖt vÒ l­îng, sù dÞch chuyÓn vÞ trÝ trong kh«ng gian, mäi hiÖn t­îng phøc t¹p ®Òu bÞ quy vÒ c¸i gi¶n ®¬n mµ tõ ®ã chóng ®­îc thµnh thµnh. NiÒm tin vµo c¸c ch©n lý trong c¬ häc Niut¬n ®· khiÕn c¸c nhµ khoa häc ®ång nhÊt vËt chÊt víi khèi l­îng, coi vËn ®éng cña vËt chÊt chØ lµ biÓu hiÖn cña vËt ®éng c¬ häc, nguån gèc vËn ®éng n»m ngoµi vËt chÊt. KÕ thõa quan ®iÓm nguyªn tö luËn cæ ®¹i, c¸c nhµ triÕt häc duy vËt cËn ®¹i vÉn coi nguyªn tö lµ phÇn tö nhá nhÊt, kh«ng thÓ ph©n chia ®­îc, t¸ch rêi nguyªn tö víi vËn ®éng, kh«ng gian víi thêi gian.v.v... §Õn cuèi thÕ XIX ®Çu thÕ kû XX khi xuÊt hiÖn nh÷ng ph¸t minh míi trong khoa häc tù nhiªn con ng­êi míi cã nh÷ng hiÓu biÕt c¨n b¶n h¬n s©u s¾c h¬n vÒ nguyªn tö. N¨m 1895 Ronghen ph¸t hiÖn ra tia X, mét lo¹i m¸y ®iÖn tõ cã b­íc sãng tõ 0,01 ®Õn 100.10-8 cm. N¨m 1896 Becc¬ren ®· ph¸t hiÖn ra hiÖn t­îng phãng x¹, ®· b¸c bá quan niÖm vÒ sù bÊt biÕn cña nguyªn tö. N¨m 1897 Jonson ph¸t hiÖn ra ®iÖn tö vµ chøng minh ®­îc ®iÖn tö lµ mét trong nh÷ng thµnh phÇn cÊu t¹o nªn nguyªn tö. Nhê ph¸t minh nµy, lÇn ®Çu tiªn trong khoa häc sù tån t¹i hiÖn thùc cña nguyªn tö ®· ®­îc chøng minh b»ng thùc nghiÖm. N¨m 1901, Kauyman ®· chøng minh ®­îc khèi l­îng cña ®iÖn tö kh«ng ph¶i lµ khèi l­îng tÜnh, mµ lµ khèi l­îng thay ®æi theo tèc ®é vËn ®éng cña ®iÖn tö. Nh÷ng ph¸t hiÖn ®ã lµ b­íc tiÕn míi cña loµi ng­êi trong viÖc nhËn thøc vµ lµm chñ giíi tù nhiªn nã b¸c bã quan niÖm siªu h×nh vÒ vËt chÊt. Nh÷ng quan niÖm ®­¬ng thêi vÒ thÕ giíi h¹n tét cïng cña vËt chÊt lµ nguyªn tö hoÆc khèi l­îng ®· sôp ®æ tr­íc khoa häc. VÊn ®Ò lµ ë chç trong nhËn thøc lóc ®ã c¸c h¹t ®iÖn tÝch vµ tr­êng ®iÖn tõ lµ c¸i g× ®ã phi vËt chÊt. §©y chÝnh lµ m¶nh ®Êt ®Ó chñ nghÜa duy t©m lîi dông nh÷ng ng­êi theo chñ nghÜa duy vËt ®· biÕn mÊt, nÒn t¶ng cña chñ nghÜa duy vËt ®· sôp ®æ chÝnh trong hoµn c¶nh nh­ vËy Lªnin ®· kh¸i qu¸t nh÷ng thµnh tùu cña khoa häc tù nhiªn vµ chØ râ r»ng vËt chÊt kh«ng bÞ tiªu tan, II. Quan niÖm vÒ vËt chÊt trong triÕt häc M¸c - lªnin cho r»ng vËt chÊt kh«ng bÞ tiªu tan. C¸i bÞ tiªu tan bÞ b¸c bá chÝnh lµ giíi h¹n hiÓu biÕt tr­íc ®Êy vÒ vËt chÊt, lµ quan ®iÓm siªu hµnh m¸y mãc trong nhËn thøc khoa häc cho r»ng giíi tù nhiªn lµ cã tËn cïng vÒ cÊu tróc, r»ng giíi h¹n cuèi cïng bÊt biÕn cña giíi tù nhiªn lµ nguyªn tö hoÆc khèi l­îng. Tõ ®ã Lªnin kÕt luËn "®iÖn tö còng v« cïng v« tËn nh­ nguyªn tö, tù nhiªn lµ v« tËn". §ång thêi Lªnin chØ râ rµng sù thay thÕ mét sè kh¸i niÖm nµy b»ng mét sè kh¸i niÖm kh¸c trong nhËn thøc vÒ thÕ giíi chØ chøng tá khoa häc, sù ph¶n ¸nh hiÖn thùc kh¸ch quan cø hoµn thiÖn m·i lªn, chÝnh tá sù hiÓu biÕt cña con ng­êi ngµy cµng s©u s¾c, theo nghÜa Êy mµ nãi th× vËt lý häcn lóc ®ã ®ang tr¶i qua b­íc khñng ho¶ng tr­ëng thµnh vµ nguyªn nh©n cña sù khñng ho¶ng ®ã n»m ngay trong b­íc nh¶y vät cña nhËn thøc con ng­êi khi chuyÓn tõ thÕ giíi vÜ m« sang thÕ giíi vi m«. Trªn c¬ së ph©n tÝch Êy Lªnin ®­a ra ®Þnh nghÜa vÒ ph¹m trï vËt chÊt, mét ®Þnh nghÜa mµ cho tíi nay c¸c khoa häc hiÖn ®¹i vÉn thõa nhËn. 1. §Þnh nghÜa vÒ vËt chÊt cña Lªnin. Theo Lªnin vËt chÊt lµ mét ph¹m trï réng ®Õn cïng cùc, réng nhÊt mµ cho ®Õn nay thùc ra nhËn thøc luËn vÉn ch­a v­ît qu¸ qu¸ ®­îc. Khi ®Þnh nghÜa ph¹m trï nµy kh«ng thÓ quy nã vÒ vËt thÓ hoÆc mét thuéc tÝnh cô thÓ nµo ®ã, còng kh«ng thÓ quy vÒ ph¹m trï cô thÓ réng h¬n v× ®Õn nay ch­a cã ph¹m trï nµo réng h¬n ph¹m trï vËt chÊt. Do vËy chØ cã thÓ ®Þnh nghÜa ph¹m trï vËt chÊt trong quan hÖ víi ý thøc, ph¹m trï ®èi lËp víi nã vµ trong quan hÖ Êy, vËt chÊt lµ tÝnh thø nhÊt ý thøc lµ tÝnh thø hai. B»ng ph­¬ng ph¸p nh­ vËy ®Þnh nghÜa ph¹m trï vËt chÊt cña Lªnin ®­îc diÔn ®¹t nh­ sau: "VËt chÊt lµ mét ph¹m trï triÕt häc dïng ®Ó chØ thùc t¹i kh¸ch quan ®­îc ®em l¹i cho con ng­êi trong c¶m gi¸c, ®­îc c¶m gi¸c cña chóng ta chÐp l¹i chôp l¹i, ph¶n ¸nh vµ tån t¹i khong lÖ thuéc vµo c¶m gi¸c". ë ®Þnh nghÜa trªn Lªnin ph©n biÖt hai vÊn ®Ò quan träng: Tr­íc hÕt cÇn ph©n biÖt vËt chÊt víi t­ c¸ch lµ ph¹m trï triÕt häc víi c¸c quan niÖm cña khoa häc tù nhiªn vÒ cÊu t¹o vµ nh÷ng thuéc tÝnh cô thÓ cña ®èi t­îng c¸c d¹ng vËt chÊt kh¸c nhau. VËt chÊt víi t­ c¸ch lµ ph¹m trï triÕt häc nã chØ vËt chÊt nãi chung, v« h¹n, v« tËn kh«ng sinh ra, kh«ng mÊt ®i, cßn c¸c ®èi t­îng c¸c d¹ng vËt chÊt khoa häc cô thÓ nghiªn cøu ®Òu cã giíi h¹n nã sinh ra vµ mÊt ®i ®Ó chuyÓn ho¸ thµnh c¸i kh¸c. V× vËy, kh«ng thÓ ®ång nhÊt vËt chÊt nãi chung víi nh÷ng d¹ng cô thÓ cña vËt ch¸t nh­ c¸c nhµ duy vËt träng lÞch sö cæ ®¹i, cËn ®¹i ®· lµm. Thø hai lµ trong nhËn thøc luËn, khi vËt chÊt ®èi lËp víi ý thøc, c¸i quan träng ®Ó nhËn biÕt vËt chÊt chÝnh lµ nh÷ng thuéc tÝnh kh¸ch quan kh¸ch quan theo Lªnin lµ "c¸i ®ang tån t¹i ®éc lËp víi loµi ng­êi víi c¶m gi¸ cña con ng­êi". Trong ®êi sèng x· héi "vËt chÊt lµ c¸i tån t¹i x· héi kh«ng phô thuéc vµo ý thøc x· héi cña con ng­êi". VÒ mÆt nhËn thøc luËn th× kh¸i niÖm vËt chÊt kh«ng cã g× kh¸c h¬n". Thùc t¹i kh¸ch quan tån t¹i ®éc lËp víi ý thøc con ng­êi vµ ®­îc ý thøc con ng­êi ph¶n ¸nh". Nh­ vËy ®Þnh nghÜa ph¹m trï vËt chÊt cña Lªnin bao gåm nh÷ng néi dung c¬ b¶n sau ®©y: - VÊt chÊt lµ c¸i tån t¹i kh¸ch quan bªn ngoµi ý thøc vµ kh«ng phô thuéc vµo ý thøc, bÊt kÓ sù tån t¹i Êy con ng­êi nhËn ®· nhËn thøc ®­îc hay ch­a nhËn thøc ®­îc. - VËt chÊt lµ c¸i g©y nªn c¶m gi¸c con cña con ng­êi khi gi¸n tiÕp hoÆc trùc tiÕp t¸c ®éng lªn gi¸c quan cña con ng­êi. -C¶m gi¸c, t­ duy ý thøc chØ lµ sù ph¶n ¸nh cña vËt chÊt. Víi nh÷ng néi dung c¬ b¶n trªn ph¹m trï vËt chÊt trong ®Þnh nghÜa cña Lªnin cã nhiÒu ý nghÜa to lín. Khi kh¼ng ®Þnh vËt chÊt lµ thùc t¹i kh¸ch quan ®­îc ®em l¹i cho con ng­êi trong c¶m gi¸c "tån t¹i kh«ng lÖ thuéc vµo c¶m gi¸c". Lªnin ®· thõa nhËn r»ng trong nhËn thøc luËn, vËt chÊt lµ tÝnh thø nhÊt, lµ nguån gèc kh¸ch quan cña c¶m gi¸c ý thøc. Vµ khi kh¼ng ®Þnh vËt chÊt lµ c¸i mµ chóng ta chÐp l¹i, chôp l¹i, ph¶n ¸nh. Lªnin muèn nhÊn m¹nh r»ng b»ng nh÷ng h­¬ng thøc nhËn thøc kh¸c nhau con ng­êi cã thÓ nhËn thøc ®­îc thÕ giíi vËt chÊt. Nh­ vËy, ®Þnh nghÜa vËt chÊt cña Lªnin ®· b¸c bá thuyÕt kh«ng thÓ biÕt, ®· kh¾c phôc ®· kh¾c phôc ®­îc nh÷ng khiÕm khuyÕt trong c¸c quan ®iÓm siªu h×nh m¸y mãc vÒ vËt chÊt. §ång thêi ®Þnh nghÜa vËt chÊt cña Lªnin cßn cã ý nghÜa ®Þnh h­íng ®èi víi khoa häc cô thÓ trong viÖc t×m kiÕm c¸c d¹ng hoÆc c¸c h×nh thøc míi cña vËt thÓ trong thÕ giíi. Khi nhËn thøc ®­îc hiÖn t­îng ®êi sèng x· héi, ®Þnh nghÜa vËt chÊt cña Lªnin cho phÐp x¸c ®Þnh c¸i g× lµ vËt chÊt trong lÜnh vùc x· héi tõ ®ã gióp c¸c nhµ khoa häc cã c¬ së lý luËn ®Ó gi¶i thÝch nh÷ng nguyªn nh©n cuèi cïng cña biÕn cè x· hoÞo, nh÷ng nguyªn nh©n thuéc vÒ sù vËn ®éng cña ph­¬ng thøc s¶n xuÊt trªn c¬ së Êy ng­êi ta cã thÓ t×m ra c¸c ph­¬ng ¸n tèi ­u ®Ó thóc ®Èy x· héi ph¸t triÓn. 2. VËt chÊt vµ vËn dông Trong triÕt häc bµn vÒ ph¹m trï vËt chÊt lu«n g¾n liÒn víi viÖc ph¶i bµn vÒ tíi c¸c ph¹m trï liªn quan tíi sù tån t¹i cña nã. §ã lµ ph¹m trï vËn ®éng kh«ng gian vµ thêi gian. §ã lµ ph¹m trï vËn ®éng kh«ng gian vµ thêi gian. Nh÷ng ph¹m trï trªn xuÊt hiÖn sím trong lÞch sö triÕt häc. Cïng víi thêi gian, néi dung cña c¸c ph¹m trï trªn ®· ®­îc lµm phong phó h¬n, s©u s¾c h¬n nhê sù ph¸t triÓn cña c¸c khoa häc cô thÓ. Kh¸c víi khoa häc chuyªn biÖt, triÕt häc kh«ng nghiªn cøu nh÷ng biÓu hiÖn cô thÓ cña c¸c ph­¬ng thøc tån t¹i cña vËt chÊt mµ chØ lµm s¸ng tá mét sè ®Æc tr­ng phæ qu¸t nhÊt cña cuéc vËn ®éng cña vËt chÊt trong kh«ng gian vµ thêi gian. Tr­íc hÕt ta cÇn xem kh¸i niÖm vËn ®éng lµ g×. Theo quan ®iÓm cña chñ nghÜa duy vËt biÖn chøng, vËn ®éng kh«ng chØ lµ sù thay ®æi vÞ trÝ trong kh«ng gian (h×nh thøc vËn ®éng thÊp, gi¶n ®¬n cña vËt chÊt) mµ theo ®Þnh nghÜa chung "vËn ®éng lµ mäi sù biÕn ®æi nãi chung. Ph.Anghen viÕt: "vËn ®éng hiÓu theo nghÜa chung nhÊt(…) bao gåm tÊ c¶ mäi sù thay ®æi (theo) vµ qu¸ tr×nh diÔn ra trong vò trô, kÓ tõ sù thay ®æi vÞ trÝ ®¬n gi¶n cho ®Õn t­ duy"1. Khi ®Þnh nghÜa vËn ®éng lµ sù biÕn ®æi nãi chung th× vËn ®éng lµ "thuéc tÝnh cè h÷u cña vËt chÊt" lµ ph­¬ng thøc tån t¹i cña vËt chÊt"1, 2 C.M¸c vµ Angen: Toµn tËp NXB ChÝnh trÞ quèc gia - Hµ Néi . §iÒu nµy cã nghÜa lµ vËt chÊt tån t¹i b»ng c¸ch vËn ®éng. Trong vËn ®éng vµ th«ng qua vËn ®éng mµ c¸c d¹ng vËt chÊt biÓu hiÖn béc lé sù tån t¹i cña m×nh chØ râ m×nh lµ c¸i g×. Kh«ng thÓ cã vËt chÊt mµ kh«ng cã vËn ®éng. Mét khi chóng ta nhËn thøc ®­îc nh÷ng h×nh thøc vËn ®éng cña vËt chÊt th× chóng ta nhËn thøc ®­îc b¶n th©n vËt chÊt. Víi tÝnh c¸ch lµ thuéc tÝnh cè h÷u cña vËt chÊt, theo quan ®iÓm cña triÕt häc M¸c Lªnin vËn ®éng lµ sù tù th©n vËn ®éng cña vËt chÊt ®­îc t¹o nªn tõ sù t¸c ®éng lÉn nhau cña c¸c thµnh tè néi t¹i trong cÊu tróc vËt chÊt. Quan ®iÓm nµy ®èi lËp víi quan ®iÓm duy t©m ho¹c siªu h×nh vÒ vËn ®éng. Nh÷ng ng­êi theo quan ®iÓm duy t©m hoÆc siªu h×nh kh«ng ®i t×m nguån gèc cña vËn ®éng ë bªn trong b¶n th©n cña sù vËt, mµ ®i t×m nguån gèc ë ngoµi sù vËt. Quan ®iÓm sù tù th©n vËn ®éng cña vËt chÊt ®· ®­îc chøng minh bëi nh÷ng thµnh tùu cña khoa häc tù nhiªn vµ ngµy cµng nh÷ng ph¸t kiÕn míi cña khoa häc tù nhiªn hiÖn ®¹i cµng kh¼ng ®Þnh quan ®iÓm ®ã. VËt chÊt lµ v« h¹n, v« tËn kh«ng sinh ra kh«ng mÊt ®i mµ vËn ®éng lµ thuéc tÝnh kh«ng thÓ t¸ch rêi vËt chÊt nªn b¶n th©n sù vËn ®éng còng kh«ng thÓ t¸ch rêi vËt chÊt nªn b¶n th©n sù vËn ®éng còng kh«ng thÓ bÞ mÊt ®i hoÆc s¸ng t¹o ra. KÕt luËn nµy cña triÕt häc M¸c Lªnin ®· ®­îc kh¼ng ®Þnh bëi ®Þnh luËt b¶o toµn vµ chuyÓn ho¸ n¨ng l­îng theo ®Þnh luËt nµy, vËn ®éng, cña vËt chÊt ®­îc b¶o toµn c¶ vÒ mÆt l­îng vµ chÊt. NÕu mét h×nh thøc vËn ®éng nµo ®ã cña sù vËt bÞ mÊt ®i th× tÊt yÕu sÏ n¶y sinh mét h×nh thøc vËn ®éng kh¸c thay thÕ nã. C¸c h×nh thøc vËn ®éng chuyÓn ho¸ lÉn nhau, cßn vËn ®éng cña vËt chÊt th× vÜnh viÔn, tån t¹i cïng víi sù tån t¹i vÜnh viÔn cña vËt chÊt. ThuyÕt t­¬ng ®èi vµ mét sè lý thuyÕt vËt lý kh¸c cña Anhxtanh cã bµn ®Õn sù phô thuéc lÉn nhau gi÷a khèi l­îng vµ n¨ng l­îng (E - mc2), hay quy luËt t­¬ng ®­¬ng gi÷a khèi l­îng biÕn thµnh n¨ng l­îng quy luËt nµy lµ b»ng chøng míi cña khoa häc tù nhiªn vÒ sù thèng nhÊt cña vËt chÊt vµ vËn ®éng còng nh­ tÝnh kh«ng thÓ s¸ng t¹o ra vµ tiªu diÖt ®­îc cña vËt chÊt vµ vËn ®éng. B»ng chøng Êy ®· phñ ®Þnh quan ®iÓm cña thuyÕt duy n¨ng ra ®êi vµo cuèi thÕ kû XIX trong mét bé phËn c¸c nhµ khoa häc tù nhiªn ®· quy tÊt c¶ nh÷ng hiÖn t­îng thiªn nhiªn thµnh nh÷ng biÕn thÓ kh¸c nhau cña n¨ng l­îng kh«ng cã c¬ së vËt chÊt. §ång thêi, b»ng chøng Êy còng phñ ®Þnh quan ®iÓm cña mét sè nhµ triÕt häc duy t©m muèn t¸ch rêi vËn ®éng ra khái vËt chÊt, thay thÕ kh¸i niÖm vËt chÊt b»ng kh¸i niÖm n¨ng l­îng. Dùa trªn nh÷ng thµnh tùu cña khoa häc thêi ®¹i m×nh. PhAnghen ®· ph©n chia vËn ®éng thµnh 5 h×nh thøc c¬ b¶n. Tõ ®ã cho ®Õn nay khoa häc hiÖn ®¹i ®· ph¸t hiÖn ra nh÷ng h×nh thøc tæ chøc vËt chÊt míi, do ®ã ®· ph¸t hiÖn ra nh÷ng h×nh thøc míi cña vËn ®éng. Ch¼ng h¹n, khoa häc ®· chia h×nh thøc vËn ®éng cña vËt chÊt thµnh ba nhãm t­¬ng øng víi ba lÜnh vùc cña thÕ giíi vËt chÊt lµ nhãm thÕ giíi v« sinh, nhãm h÷u sinh vµ x· héi. §ång thêi khoa häc cßn ph¸t triÓn vµ bæ sung vÒ c¸c h×nh thøc vËn ®éng c¬ b¶n nh­ vÊn ®Ò quan hÖ gi÷a vËn ®éng c¬ häc vµ vËt lý, gi÷a vËt lý vµ ho¸ häc, b¶n chÊt cña vËn ®éng sinh häc, mèi quan hÖ gi÷a qu¸ tr×nh vËt chÊt vµ tinh thÇn trong ®êi sèng x· héi v.v.. Tuy nhiªn c¸ch ph©n lo¹i phæ biÕn, chung nhÊt cho ®Õn nay vÉn lµ chia (h×nh thøc) vËn ®éng thµnh n¨m h×nh thøc c¬ b¶n sau: 1. VËn ®éng c¬ häc: sù di chuyÓn vÞ trÝ cña c¸c vËt thÓ trong kh«ng gian. 2. VËn ®«ng vËt lý: VËn ®éng cña c¸c ph©n tö, c¸c h¹t c¬ b¶n, vËn ®éng ®iÖn tö, c¸c qu¸ tr×nh nhiÖt ®iÖn… 3. VËn ®éng ho¸ häc: vËn ®éng cña c¸c nguyªn tö, c¸c qu¸ tr×nh ho¸ hîp vµ ph©n gi¶i c¸c chÊt. 4. VËn ®éng sinh häc: Trao ®æi chÊt gi÷a c¬ thÓ sèng vµ m«i tr­êng. 5. VËn ®éng x· héi: Sù thay ®æi, thay thÕ c¸c qu¸ tr×nh x· héi cña c¸c h×nh th¸i kinh tÕ x· héi. §èi víi sù ph©n lo¹i vËn ®éng cña vËt chÊt thµnh 5 h×nh thøc x¸c ®Þnh nh­ trªn, cÇn chó ý nguyªn t¾c quan hÖ gi÷a chóng lµ: C¸c h×nh thøc vËn ®éng nãi trªn kh¸c nhau vÒ chÊt. Tõ vËn ®éng c¬ häc ®Õn vËn ®éng x· héi kh¸c nhau vÒ tr×nh ®é cña sù vËn ®éng, nh÷ng tr×nh ®é nµy t­¬ng øng víi tr×nh ®é cña c¸c kÕt cÊu vËt chÊt. C¸c h×nh thøc vËn ®äng cao dùa trªn c¬ së c¸c h×nh thøc vËn ®éng thÊp, bao hµm trong nã tÊt c¶ c¸c h×nh thøc vËn ®éng thÊp h¬n. Trong khi ®ã, c¸c h×nh thøc vËn ®éng thÊp kh«ng cã kh¶ n¨ng bao hµm c¸c h×nh thøc vËn ®éng ë tr×nh ®é cao h¬n. Bëi vËy, mäi sù quy gi¶m c¸c h×nh thøc vËn ®éng thÊp ®Òu lµ sai lÇm. Trong sù tån t¹i cña m×nh, mçi sù vËt cã thÓ g¾n liÒn víi nhiÒu h×nh thøc vËn ®éng kh¸c nhau. Tuy nhiªn b¶n th©n tån t¹i cña sù vËt ®ã bao giê còng ®Æc tr­ng b»ng nh÷ng h×nh thøc vËn ®éng c¬ b¶n. VÝ dô trong c¬ thÓ sinh vËt cã c¸c h×nh thøc vËn ®éng kh¸c nhau nh­ vËn ®éng c¬ häc, vËn ®éng vËt lý, vËn ®éng ho¸ häc, vËn ®éng sinh häc, nh­ng h×nh thøc vËn ®éng sinh häc míi lµ ®Æc tr­ng c¬ b¶n cña (loµi ng­êi) sinh vËt. VËn ®éng x· héi lµ h×nh thøc ®Æc tr­ng cho ho¹t ®éng cña con ng­êi. ChÝnh b»ng sù ph©n lo¹i c¸c h×nh thøc vËn ®éng c¬ b¶n, Ph.Anghen ®· ®Æt c¬ së cho sù ph©n lo¹i c¸c khoa häc t­¬ng øng ®èi víi nghiªn cøu cña chóng vµ chØ ra c¬ së cña khuynh h­íng ph©n ngµnh vµ hîp ngµnh cña c¸c khoa häc. Ngoµi ra t­ t­ëng vÒ sù kh¸c nhau vÒ chÊt vµ thèng nhÊt cña c¸c h×nh thøc vËn ®éng c¬ b¶n cßn lµ c¬ së ®Ó chèng l¹i khuynh h­íng sai lÇm trong nhËn thøc lµ quy h×nh thøc vËn ®éng cao vµo c¸c h×nh thøc vËn ®éng thÊp vµ ng­îc l¹i. VÝ dô tõ gi÷a thÕ kû XIX, nh÷ng ng­êi theo chñ nghÜa §acuyn x· héi" muèn quy vËn ®éng vËt chÊt thµnh vËn ®éng sinh häc, xem con ng­êi nh­ mét sinh vËt th«ng th­êng gi¶i thÝch ho¹t ®éng cña x· héi loµi ng­êi trong ph¹m vi t¸c ®éng cña quy luËt sinh häc lµ ®Êu tranh ®Ó sinh tån. Hä cho r»ng ®Êu tranh ®Ó sinh tån dÉn ®Õn tiªu diÖt lÉn nhau trong x· héi loµi ng­êi lµ mét hiÖn t­îng tù nhiªn. VÒ c¬ b¶n, chñ nghÜa "§acuyn x· héi" lµ mét häc thuyÕt ph¶n ®éng nã ®· cùc ®oan ho¸ vµ lµm mÐo mã häc thuyÕt tiÕn ho¸ cña §acuyn. Nguyªn nh©n chÝnh t¹o ra sai lÇm nµy lµ nh÷ng ng­êi theo häc thuyÕt ®ã kh«ng thÊy ®­îc sù kh¸c nhau vÒ tr×nh ®é gi÷a vËn ®éng sinh häc vµ vËn ®éng x· héi, hä quy gi¶n mét c¸ch g­îng Ðp vËn ®éng x· héi vÒ vËn ®éng sinh häc. Khi triÕt häc M¸c Lªnin kh¼ng ®Þnh thÕ giíi vËt chÊt tån t¹i trong sù vËn ®éng vÜnh cöu cña nã th× ®iÒu ®ã kh«ng cã nghÜa lµ phñ nhËn hiÖn t­îng ®øng im cña thÕ giíi vËt chÊt. Tr¸i l¹i triÕt häc M¸c - Lªnin thõa nhËn r»ng, qu¸ tr×nh vËn ®éng kh«ng ngõng cña thÕ giíi vËt chÊt ch¼ng nh÷ng kh«ng lo¹i trõ mµ cßn bao hµm trong nã hiÖn t­îng ®øng im t­¬ng ®èi, kh«ng cã hiÖn t­îng ®øng im t­¬ng ®èi th× kh«ng cã sù vËt nµo tån t¹i ®­îc. "Trong vËn ®éng cña c¸c thiªn thÓ, cã vËn ®éng trong c©n b»ng vµ cã vËn ®éng trong vËn ®éng. Nh­ng bÊt kú vËn ®éng t­¬ng ®èi riªng biÖt nµo (…) còng ®Òu cã xu h­íng kh«i phôc l¹i sù ®øng yªn t­¬ng ®èi cña c¸c vËt thÓ kh¶ n¨ng c©n b»ng t¹m thêi lµ nh÷ng ®iÒu kiÖn chñ yÕu cña sù ph©n ho¸ cña vËt chÊt. §Æc ®iÓm c¬ b¶n cña hiÖn t­îng ®øng im t­¬ng ®èi (hay tr¹ng th¸i c©n b»ng t¹m thêi cña sù vËt trong qu¸ tr×nh vËn ®éng cña nã) lµ tr­íc hÕt hiÖn t­îng ®øng im t­¬ng ®èi chØ x¶y ra trong mét mèi quan hÖ nhÊt ®Þnh chø kh«ng ph¶i trong mäi mèi quan hÖ cïng mét lóc. Ta nãi con tµu ®øng im lµ trong mèi quan hÖ bÕn c¶ng, cßn so víi mÆt trêi vµ c¸c thiªn thÓ kh¸c th× nã vËn ®éng theo sù vËn ®éng cña qu¶ ®Êt. Thø hai, ®øng im chØ x¶y ra víi mét h×nh th¸i vËn ®éng trong mét lóc nµo ®ã, chø kh«ng ph¶i víi mäi h×nh thøc vËn ®éng trong cïng mét lóc. Ta nãi con tµu ®øng im lµ nãi vËn ®éng c¬ häc, nh­ng ngay lóc ®ã th× vËn ®éng vËt lý, vËn ®éng ho¸ häc cø diÔn ra trong b¶n th©n nã. Thø ba, ®øng im chØ biÓu hiÖn tr¹ng th¸i vËn ®éng cña nã, ®ã lµ vËn ®éng trong th¨ng b»ng trong sù æn ®Þnh t­¬ng ®èi biÓu hiÖn thµnh mét sù vËt, mét c©y, mét con… trong khi nã cßn lµ nã ch­a bÞ ph©n ho¸ thµnh c¸i kh¸c. ChÝnh nhê tr¹ng th¸i æn ®Þnh ®ã mµ sù vËt thùc hiÖn ®­îc di chuyÓn ho¸ tiÕp theo, kh«ng cã ®øng im t­¬ng ®èi th× kh«ng cã sù vËt nµo c¶. Do ®ã ®øng im cßn ®­îc biÓu hiÖn nh­ mét qu¸ tr×nh vËn ®éng trong ph¹m vi chÊt cña sù vËt cßn æn ®Þnh, ch­a thay ®æi. Thø t­, lµ vËn déng æn ®Þnh nµo ®ã, cßn vËn ®éng nãi chung tøc lµ sù t¸c ®éng qua l¹i lÉn nhau gi÷a sù vËt vµ hiÖn t­îng lµm cho tÊt c¶ kh«ng ngõng biÕn ®æi. V× thÕ ®øng im chØ lµ mét hiÖn t­îng t¹m thêi. Ph.Anghen chØ râ: "vËn ®éng riªng biÖt cã xu h­íng chuyÓn thµnh c©n b»ng, vËn ®éng toµn bé ph¸ ho¹i sù c©n b»ng riªng biÖt" vµ "mäi sù c©n b»ng chØ lµ t­¬ng ®èi vµ t¹m thêi". 3. Kh«ng gian vµ thêi gian Trong triÕt häc M¸c Lªnin cïng víi ph¹m trï vËn ®éng th× kh«ng gian vµ thêi gian lµ nh÷ng ph¹m trï ®Æc tr­ng cho ph­¬ng thøc tån t¹i cña vËt chÊt. VI.Lªnin ®· nhËn xÐt r»ng: "trong thÕ giíi kh«ng cã g× ngoµi vËt chÊt ®ang vËn ®éng vµ vËt chÊt ®ang vËn ®éng kh«ng thÓ vËn ®éng ë ®©u ngoµi thêi gian vµ kh«ng gian"1 VI.Lªnin toµn tËp, NXB TiÕn bé Matxc¬va . Trong lÞch sö triÕt häc kh¸i niÖm thêi gian vµ kh«ng gian lµ nh÷ng ph¹m trï xuÊt hiÖn rÊt sím. Ngay thêi xa x­a ng­êi ta ®· hiÓu r»ng bÊt kú kh¸ch thÓ vËt chÊt nµo