Phục hồi chức năng dựa vào cộng đồng (PHCNDVCĐ) đã được triển khai ở Việt
Nam từ năm 1987. Bộ Y tế đã rất quan tâm chỉ đạo và hướng dẫn thực hiện công
tác PHCNDVCĐ ở các địa phương. Được sự phối hợp của Bộ Lao động, Thương
binh & Xã hội, Bộ Giáo dục & Đào tạo và các Bộ, Ngành liên quan khác, cũng
như sự chỉ đạo, đầu tư của chính quyền các cấp, sự giúp đỡ có hiệu của các tổ
chức quốc tế, công tác PHCNDVCĐ ở nước ta trong thời gian qua đã giành được
một số kết quả bước đầu rất đáng khích lệ. Nhiều cấp lãnh đạo Bộ, Ngành, địa
phương đã thấy rõ tầm quan trọng của PHCNDVCĐ đối với việc trợ giúp người
khuyết tật nhằm giảm tỷ lệ tàn tật, giúp họ tái hòa nhập cộng đồng, nâng cao
chất lượng cuộc sống. Về tổ chức, đến nay đã hình thành mạng lưới các bệnh viện
Điều dưỡng – PHCN, các trung tâm PHCN, các khoa Vật lý trị liệu – PHCN với nhiều
thày thuốc được đào tạo chuyên khoa sâu về PHCN, tham gia triển khai thực hiện
kỹ thuật PHCN ở các địa phương.
30 trang |
Chia sẻ: Mr Hưng | Lượt xem: 790 | Lượt tải: 0
Bạn đang xem trước 20 trang nội dung tài liệu Phục hồi chức năng sau tai biến mạch máu não, để xem tài liệu hoàn chỉnh bạn click vào nút DOWNLOAD ở trên
các nẹp này là đeo
càng nhiều thời gian càng tốt, thường là lúc không vận động, nhưng có thể
đeo cả lúc vận động như nẹp dưới gối.
Đối với người bị liệt nửa người, các nẹp chỉnh hình hay dùng là:
− Nẹp dưới gối: để đề phòng bàn chân thuổng.
− Nẹp cổ tay: giữ cổ tay khỏi quặp và biến dạng gập.
− Đai treo cánh tay: đỡ vai khỏi xệ và bán trật khớp.
22 P h ụ c h ồ i c h ứ c n ă n g d ự a và o cộ n g đ ồ n g / Tà i l i ệ u s ố 1
Các nẹp này thường được làm từ nhựa, tre, gỗ, vải... được đo theo kích
thước của chân tay người bệnh. Có thể tham khảo phần chế tạo và sử dụng
các dụng cụ này ở phần các dụng cụ phục hồi chức năng.
n Tập theo tầm vận động các khớp ở chi và thân mình
Người bị liệt nửa người ở giai đoạn sau thường bị cứng và đau khớp vai bên
liệt. Vai bên liệt vừa xệ xuống vừa khép chặt vào thân mình. Cổ chân bên liệt
cũng bị duỗi cứng.
Để người bệnh nằm ngửa, vai bên
liệt cạnh mép giường.
Một tay người tập giữ vai người
bệnh.
Tay kia cầm cẳng tay ngay trên
khuỷu tay người bệnh, đưa lên
phía đầu người bệnh.
Đưa càng cao càng tốt, khi nào
người bệnh đau thì dừng lại.
Giữ 30 giây rồi trở lại vị trí ban đầu.
n Kéo giãn cổ tay bên liệt
Người bệnh nằm ngửa, cánh tay gập lên phía vai 900.
Một tay người tập duỗi cho khuỷu tay người bệnh thẳng ra.
Tay kia duỗi cổ tay hết tầm, sau đó duỗi các ngón tay.
P h ụ c h ồ i c h ứ c n ă n g s a u t a i b i ế n m ạ c h m á u n ã o 23
n Kéo giãn cổ chân: Khi cổ chân gập quá mức về phía lòng bàn chân.
Người bệnh nằm ngửa, duỗi chân.
Một tay người tập giữ cẳng chân người bệnh.
Tay kia dùng ngón cái và 3 ngón đối diện giữ chặt gót chân người bệnh.
Để bàn chân người bệnh tựa vào cẳng tay mình, vừa kéo gót chân người
bệnh xuống vừa đẩy mũi bàn chân họ theo hướng ngược lại. Giữ khoảng
30 giây.
Làm lại cử động này 15 lần.
Tập đi và di chuyển độc lập
Để người bệnh có thể đi lại một cách vững vàng, an toàn, việc bắt đầu tập
đi cần tuân theo các giai đoạn: tập đứng dậy, đứng vững và đi.
Trước khi cho người TBMMN tập đứng, tập đi nếu có rung giật bàn chân thì
xử lý bằng cách sau: Để họ ngồi trên ghế, hoặc mép giường, gối vuông góc,
bàn chân bên liệt đặt trên nền nhà hoặc mặt phẳng cứng. Cộng tác viên hoặc
người nhà trợ giúp dùng một bàn tay giữ gối của người bệnh và ấn xuống,
chống lại sự rung giật của bàn chân liệt và đẩy gối bên liệt lên. Giữ như vậy
cho tới khi chân bên liệt không còn giật nữa mới bắt đầu cho người TBMMN
tập đứng hoặc tập đi.
Dụng cụ tập luyện
Có thể làm một số dụng cụ để tập như: ròng rọc, thanh gỗ để tập khớp
vai, tạ (hoặc bao cát) để tập mạnh cơ... Tuỳ theo mục đích tập mà người
bệnh nên được được chọn dụng cụ nào.
24 P h ụ c h ồ i c h ứ c n ă n g d ự a và o cộ n g đ ồ n g / Tà i l i ệ u s ố 1
n Ròng rọc tập khớp vai
Dùng lõi gỗ hoặc sắt làm ròng rọc,
treo lên cành cây hoặc xà nhà. Hai
dầu dây vắt qua ròng rọc được nối
với hai tay cầm.
Người bệnh ngồi dưới ròng rọc. Hai
tay nắm vào tay cầm, tay khoẻ kéo
xuống để tay yếu được kéo lên cao.
Nếu tay yếu nắm không chắc, có thể
dùng khăn vải buộc vào tay cầm.
Huấn luyện giao tiếp
Có khoảng 30% những người bệnh
liệt nửa người bị thất ngôn. Đó là
rối loạn ngôn ngữ do mất khả năng
hiểu hoặc khả năng thể hiện bằng lời
nói, chữ viết. Để xem các rối loạn này
ở dạng nào và mức độ nào và cách
thức huấn luyện người bệnh... cần
tìm hiểu về thất ngôn. (Xem thêm
phần giúp người bệnh bị thất ngôn
giao tiếp).
4.2 Xã hội
Những người bị tai biến mạch não chiếm tỷ lệ khá lớn trong xã hội, do vậy họ
cần được xã hội quan tâm và hỗ trợ. Quan trọng nhất là tạo cơ hội để họ tiếp
cận dịch vụ công cộng: y tế - phục hồi chức năng, giáo dục, việc làm và các
dịch vụ khác như thể thao, văn hoá... Những cá nhân này cần được liên kết
với nhau để chia xẻ kinh nghiệm và giúp nhau trong quá trình hội nhập xã
hội. Hội hoặc Câu lạc bộ người khuyết tật là một tổ chức có vai trò quan trọng
hỗ trợ người khuyết tật hoà nhập cộng đồng.
Ròng rọc tập khớp vai
P h ụ c h ồ i c h ứ c n ă n g s a u t a i b i ế n m ạ c h m á u n ã o 25
4.3 Thay đổi thiết kế xây dựng tại nhà/môi trường xung quanh
Để người bệnh có thể tự chăm sóc bản thân một cách độc lập, cần chú ý xem
có thể sửa sang lại lối đi, độ rộng cửa, chiều cao của vệ sinh và bếp, chỗ tắm
giặt... Cầu thang nên được thay bằng lối đi dốc phẳng cho xe lăn...
Cửa đi cần mở đủ rộng để xe lăn
qua được dễ dàng, đặc biệt là
cửa thông phòng, cửa vào khu
vệ sinh và bếp. Lối đi qua những
cửa này không nên có bậc để xe
lăn có thể qua được. Bệ bếp, bồn
rửa mặt, chỗ nấu nướng, giặt giũ
cũng cần sửa sang lại nếu người
bệnh sử dụng xe lăn. Chiều cao
chỗ nấu nướng phải đo vừa tầm
với xe lăn.
Chỗ ngồi để tắm có thể dùng
một ghế tựa, đặt gần vòi nước
cho dễ sử dụng. Khi tắm, người
khuyết tật có thể dùng một que
dài buộc vào rối cọ để kỳ cọ phần
thân thể bên liệt.
Nếu trong nhà không có bệ vệ
sinh có thể chuyển bệ vệ sinh xổm
thành loại bệt cho người bệnh dễ
sử dụng. Trong trường hợp không
có điều kiện lắp đặt, có thể dùng
một ghế tựa đục lỗ ở giữa. Người
khuyết tật ngồi trên ghế và đặt bô
hoặc xô chứa dưới gầm ghế.
26 P h ụ c h ồ i c h ứ c n ă n g d ự a và o cộ n g đ ồ n g / Tà i l i ệ u s ố 1
4.4 Hỗ trợ về tâm lý
Người bệnh sau tai biến thường bị rối loạn cảm xúc như: trầm cảm, không
ham muốn, thiếu động cơ tập luyện, không cố gắng; nhiều người tự coi
mình làm trung tâm sự chú ý và chăm sóc, muốn được phục vụ và quan
tâm... Do vậy, tuỳ theo tâm lý của người bệnh mà gia đình, cộng tác viên
phục hồi chức năng dựa vào cộng đồng và những người xung quanh cần
hỗ trợ, nâng đỡ, động viên họ, giúp họ tham gia tích cực vào việc tập luyện
và phục hồi chức năng.
4.5 Giáo dục bệnh nhân và gia đình
Người bệnh và gia đình cần được hướng dẫn về các nội dung:
n Cách theo dõi huyết áp, và chế độ ăn uống.
n Phòng ngừa và loại bỏ các yếu tố nguy cơ gây tai biến mạch máu não.
n Cách hỗ trợ người bệnh tập luyện.
n Cách hỗ trợ người bệnh tự chăm sóc bản thân một cách độc lập.
n Những thay đổi môi trường gia đình để người bệnh có thể tái hoà nhập
cộng đồng.
n Xem xét và giải quyết vấn đề việc làm cho người bệnh ở độ tuổi lao động.
5. các câu hỏi thường gặP
Người TBMMN có thể làm được gì?
Giao tiếp: Việc hồi phục khả năng nói, giao tiếp sau tai biến bắt đầu sau một
vài tháng kể từ lúc bắt đầu bị bệnh và kéo dài hàng năm. Nếu được tập luyện
ngôn ngữ, khả năng giao tiếp có khả năng cải thiện.
Việc làm: Những người bị tai biến mạch não tuổi còn trẻ vẫn có khả năng
kiếm việc làm. Việc làm không nhất thiết là một việc chính thống tại cơ
quan xí nghiệp; mà có thể ở tổ đổi công, hợp tác xã hoặc chăn nuôi, trồng
cây cảnh... Do vậy việc học nghề và vay vốn là cần thiết đối với người bệnh.
Cộng tác viên Phục hồi chức năng cộng đồng cần lượng giá được khả năng
của người bệnh để giúp họ nhanh chóng tìm công việc phù hợp.
Đi lại: Thông thường, người bệnh có thể bắt đầu đi lại được sau khi bị tai biến
khoảng 1 tháng - 1,5 tháng. Họ đi tốt, an toàn sau khoảng 2 - 3 tháng.
Người TBMMN có trở lại như trước kia được không?
Phần lớn người bệnh có thể tự chăm sóc bản thân và tham gia một phần
các hoạt động trong gia đình. Khoảng 30% bệnh nhân có thể đi làm trở lại,
với công việc được điều chỉnh phù hợp.
P h ụ c h ồ i c h ứ c n ă n g s a u t a i b i ế n m ạ c h m á u n ã o 27
Những dụng cụ gì họ cần và cách sử dụng dụng cụ?
n Nẹp dưới gối có thể được đeo để giảm hiện tượng bàn chân rủ. Ở giai đoạn
sau, khi co cứng tăng lên, họ nên đeo nẹp thường xuyên khi đi lại và nghỉ
ngơi để tránh bàn chân thuổng.
n Nẹp cổ tay cũng cần được đeo từ những tháng thứ 2 - 3 sau khi bị bệnh để
tránh co quắp cổ tay.
Quan hệ hôn nhân/gia đình của người bệnh
Thông thường người bệnh bị tai biến mạch máu não là những người cao
tuổi; nên tình trạng hôn nhân của họ khá ổn định mặc dù bị bệnh. Nhờ vậy,
người bệnh có sự trợ giúp đắc lực từ phía người thân trong quá trình tập
luyện và phục hồi chức năng.
Nguy cơ bị tái phát?
Tai biến mạch não lần thứ nhất là dấu hiệu cảnh báo cho những đợt tai biến
khác nặng hơn. Do vậy, cần hạn chế và kiểm soát các yếu tố nguy cơ và các
thương tật thức cấp.
6. nơi cung cấP dịch vụ
n Trung tâm phục hồi chức năng: Là nơi tập luyện, tư vấn sức khoẻ và theo
dõi, phục hồi chức năng cho người bệnh.
n Bệnh viện: Các khoa phục hồi chức năng của bệnh viện là nơi điều trị, phục
hồi chức năng, tư vấn cho người bệnh và gia đình về bệnh tật, phương
pháp tập luyện, hướng nghiệp...
n Trung tâm dạy nghề: Giúp dạy nghề và hạn chế các thương tật thứ cấp.
n Chương trình phục hồi chức năng dựa vào cộng đồng: Quản lý sức khoẻ,
cung cấp thông tin liên quan đến việc phục hồi chức năng, việc làm, công
tác xã hội, tiếp cận... cho người bệnh.
n Tổ chức, Hội người khuyết tật: Cùng chia xẻ kinh nghiệm, động viên lẫn
nhau trong tập luyện, trong đời sống.
n Hỗ trợ của Chính phủ: Theo pháp lệnh về người khuyết tật năm 1998.
người bị TBMMn cần được tập luyện phục hồi chức năng càng sớm càng tốt.
Với sự kiên trì và tập luyện phục hồi chức năng,
họ có thể độc lập trong cuộc sống và hoà nhập cộng đồng.
TàI LIỆU THAM KHảo
n Giáo trình Vật lý trị liệu Phục hồi chức năng, NXB Y học, 2000.
n Ma. Lucia Mirasol Magallona, 2005, Manual for CBR workers and Caregivers,
C&E Publishing Inc.
Sản phẩm chương trình hợp tác
“Tăng cường năng lực Phục hồi chức năng dựa vào cộng đồng”
giữa Bộ Y tế Việt Nam và Uỷ ban Y tế Hà Lan Việt Nam
SÁCH KHÔNG BÁN
danh MụC Bộ Tài liệu PhụC hồi ChứC năng dựa Vào Cộng đồng
Hướng dẫn quản lý và thực hiện phục hồi chức năng dựa vào cộng đồng
Đào tạo nhân lực phục hồi chức năng dựa vào cộng đồng
Hướng dẫn cán bộ PHCNCĐ và cộng tác viên về Phục hồi chức năng dựa vào cộng đồng
Hướng dẫn người khuyết tật và gia đình về Phục hồi chức năng dựa vào cộng đồng
20 Tài liệu kỹ thuật về PhCn cho tuyến cộng đồng sử dụng, bao gồm:
1. Phục hồi chức năng sau tai biến mạch máu não
2. Phục hồi chức năng tổn thương tuỷ sống
3. Chăm sóc mỏm cụt
4. Phục hồi chức năng trong bệnh viêm khớp dạng thấp
5. Phòng ngừa thương tật thứ phát
6. Dụng cụ phục hồi chức năng tự làm tại cộng đồng
7. Phục hồi chức năng trẻ trật khớp háng bẩm sinh
8. Phục hồi chức năng cho trẻ cong vẹo cột sống
9. Phục hồi chức năng bàn chân khoèo bẩm sinh
10. Phục hồi chức năng cho trẻ bại não
11. Phục hồi chức năng khó khăn về nhìn
12. Phục hồi chức năng nói ngọng, nói lắp và thất ngôn
13. Phục hồi chức năng trẻ giảm thính lực (khiếm thính)
14. Phục hồi chức năng trẻ chậm phát triển trí tuệ
15. Phục hồi chức năng trẻ tự kỷ
16. Phục hồi chức năng người có bệnh tâm thần
17. Động kinh ở trẻ em
18. Phục hồi chức năng sau bỏng
19. Phục hồi chức năng bệnh phổi mạn tính
20. Thể thao, văn hoá và giải trí cho người khuyết tật
Các file đính kèm theo tài liệu này:
- phuc_hoi_chuc_nang_1184.pdf