Phép biện chứng về phát triển kinh tế và công bằng xã hội

Lêi më ®Çu Sau gÇn 20 n¨m cña c«ng cuéc ®æi míi, n­íc ta ®· chuyÓn tõ nÒn kinh tÕ kÕ ho¹ch ho¸ tËp trung sang nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng ®Þnh h­íng x· héi chñ nghÜa. Mét trong nh÷ng chñ tr­¬ng chñ yÕu trong ®­êng lèi vµ chiÕn l­îc ph¸t triÓn kinh tÕ- x· héi cña §¶ng ta trong thêi kú ®æi míi lµ kÕt hîp ph¸t triÓn kinh tÕ vµ c«ng b»ng x· héi. Chñ tr­¬ng ®ã kh«ng chØ thÓ hiÖn tÝnh ®Þnh h­íng nh©n v¨n, ®Þnh h­íng x· héi chñ nghÜa mµ cßn ph¶n ¸nh nhu cÇu ph¸t triÓn x· héi theo m« h×nh tiÕn bé phï hîp thiªn niªn kû míi. T¸c ®éng qua l¹i gi÷a t¨ng tr­ëng kinh tÕ vµ c«ng b»ng x· héi lµ biÖn chøng kh¸ch quan cña sù ph¸t triÓn kinh tÕ. T¨ng tr­ëng kinh tÕ lµ c¬ së kinh tÕ, lµ gi¸ ®ì vËt chÊt cho c«ng b»ng x· héi; thùc hiÖn c«ng b»ng l¹i lµ ®iÒu kiÖn x· héi, ®éng lùc cho sù t¨ng tr­ëng kinh tÕ. C¸c vÊn ®Ò c«ng b»ng cã tÇm quan träng ®Æc biÖt, kh«ng chØ v× nh÷ng lý do ®¹o lý, mµ cßn nh»m duy tr× mét sù æn ®Þnh x· héi nµo ®ã d­íi nh÷ng ¸p lùc m¹nh mÏ mµ sù ph¸t triÓn kinh tÕ nhanh chãng t¹o ra. Cho dï cßn nhiÒu gi¸ trÞ ®Æc ®iÓm riªng biÖt cña ViÖt Nam kh«ng cã tÝnh phæ cËp, nh­ng cã mét sè gi¸ trÞ ®Æc ®iÓm nhÊt ®Þnh còng t­¬ng ®èi phï hîp víi ®«ng ®¶o c¸c quèc gia kh¸c. §Ó nghiªn cøu s©u vÒ vÊn ®Ò nµy, qua mét n¨m häc tËp d­íi sù gi¶ng d¹y cña thÇy §oµn Quang Thä, em ®· lùa chän ®Ò tµi: ‘‘PhÐp biÖn chøng vÒ ph¸t triÓn kinh tÕ vµ c«ng b»ng x· héi”. Do tr×nh ®é cã h¹n, bµi viÕt cña em cßn nhiÒu thiÕu sãt, em mong thÇy gióp ®ì em ®Ó bµi viÕt ®­îc hoµn chØnh h¬n. Em xin ch©n thµnh c¶m ¬n. PhÐp biÖn chøng vÒ ph¸t triÓn kinh tÕ vµ c«ng b»ng x· héi I. Nh÷ng lý luËn chung vÒ phÐp biÖn chøng ph¸t triÓn kinh tÕ víi c«ng b»ng x· héi 1.Quan niÖm vÒ ph¸t triÓn kinh tÕ vµ c«ng b»ng x· héi a) Ph¸t triÓn kinh tÕ vµ th­íc ®o møc ®é ph¸t triÓn. Ngµy nay, hÇu hÕt c¸c quèc gia trªn thÕ giíi ®Òu quan t©m ®Õn sù ph¸t triÓn bÒn v÷ng cña ®Êt n­íc mµ néi dung cña sù ph¸t triÓn bÒn v÷ng tr­íc hÕt lµ ®¶m b¶o t¨ng tr­ëng kinh tÕ vµ c«ng b»ng x· héi. Ph¸t triÓn kinh tÕ lµ sù t¨ng tr­ëng kinh tÕ g¾n liÒn víi sù hoµn thiÖn c¬ cÊu, thÓ chÕ kinh tÕ vµ n©ng cao chÊt l­îng cuéc sèng. Hay nãi c¸ch kh¸c ph¸t triÓn kinh tÕ cßn ®­îc hiÓu lµ sù biÕn ®æi nÒn kinh tÕ vÒ mäi mÆt, bao gåm sù biÕn ®æi quy m« s¶n l­îng cña nÒn kinh tÕ, sù biÕn ®æi c¬ cÊu kinh tÕ vµ sù biÕn ®æi vÒ mÆt x· héi cña con ng­êi. Muèn ph¸t triÓn kinh tÕ tr­íc hÕt ph¶i cã sù t¨ng tr­ëng kinh tÕ. T¨ng tr­ëng kinh tÕ lµ sù gia t¨ng vÒ thu nhËp cña nÒn kinh tÕ trong mét thêi kú nhÊt ®Þnh (th­êng lµ mét n¨m ). Ph¸t triÓn kinh tÕ ®ßi hái ph¶i thùc hiÖn ®­îc ba néi dung c¬ b¶n sau : + Sù t¨ng lªn cña tæng s¶n phÈm quèc néi ( GDP ), tæng s¶n phÈm quèc d©n ( GNP ) vµ tæng s¶n phÈm quèc d©n tÝnh theo ®Çu ng­êi. C¸c chØ tiªu nµy ®Òu ph¶n ¸nh toµn bé gi¸ trÞ s¶n phÈm cuèi cïng vµ dÞch vô do c¸c…. + Sù biÕn ®æi c¬ cÊu kinh tÕ theo h­íng tiÕn bé, thÓ hiÖn ë tû träng cña c¸c ngµnh dÞch vô vµ c«ng nghiÖp trong tæng s¶n phÈm quèc d©n t¨ng lªn, cßn tû träng trong n«ng nghiÖp ngµy cµng gi¶m xuèng. Néi dung nµy ph¶n ¸nh tèc chÊt l­îng t¨ng tr­ëng, tr×nh ®é kÜ thuËt cña nÒn s¶n xuÊt ®Ó cã thÓ ®¶m b¶o cho sù t¨ng tr­ëng kinh tÕ bÒn v÷ng. + Møc ®é tho¶ m·n c¸c nhu cÇu c¬ b¶n cña x· héi thÓ hiÖn b»ng sù t¨ng lªn cña thu nhËp thùc tÕ, chÊt l­îng gi¸o dôc, y tÕ … mµ mçi ng­êi d©n ®­îc h­ëng. Néi dung nµy ph¶n ¸nh mÆt c«ng b»ng x·c héi cña t¨ng tr­ëng kinh tÕ. Con ng­êi kh«ng chØ cã nhu cÇu vÒ vËt chÊt, mµ cßn cã nhu cÇu ®­îc ch¨m sãc søc khoÎ, nhu cÇu ®­îc häc hµnh, n©ng cao tr×nh ®é tri thøc vµ chuyªn m«n, còng cã nhu cÇu vÒ c«ng ¨n viÖc lµm. Nh­ vËy, t¨ng tr­ëng kinh tÕ vµ ®¸p øng nhu cÇu x· héi cho con ng­êi lµ hai mÆt c¬ b¶n trong néi dung ph¸t triÓn kinh tÕ. T¨ng tr­ëng kinh tÕ lµ ®iÒu kiÖn c¬ b¶n ®Ó n©ng cao ®êi sèng vËt chÊt vµ tinh thÇn cho con ng­êi. Cßn viÖc mang l¹i Êm no vµ tho¶ m·n nhu cÇu x· héi cho con ng­êi lµ môc tiªu cuèi cïng cña ph¸ triÓn kinh tÕ. Ngµy nay, hÇu hÕt c¸c quèc gia trªn thÕ giíi ®Òu quan t©m ®Õn sù ph¸t triÓn bÒn v÷ng cña ®Êt n­íc mµ néi dung cña sù ph¸t triÓn bÒn v÷ng tr­íc hÕt lµ ®¶m b¶o t¨ng tr­ëng kinh tÕ vµ c«ng b»ng x· héi. b) C«ng b»ng x· héi vµ th­íc ®o ®¸nh gi¸ møc ®é c«ng b»ng C«ng b»ng x· h«i lµ kh¸t väng lµ môc tiªu ®Êu tranh cña nh©n lo¹i tiÕn bé tõ bao ®êi nay.Trong thùc tÕ lÞch sö nh©n lo¹i, c«ng b»ng x· héi biÓu hiÖn nh­ mét xu h­íng, mét qu¸ tr×nh lÞch sö ph¸t triÓn tiÕn bé. C«ng b»ng x· héi lµ mét ph¹m trï mang tÝnh lÞch sö, nã kh«ng chØ phô thuéc vµo b¶n chÊt cña chÕ ®é x· héi , mµ cßn dùa trªn nh÷ng tiÒn ®Ò hiÖn thùc, nh­ thùc lùc kinh tÕ, møc ®é ph¸t triÓn kinh tÕ… mµ x· héi ®¹t ®­îc. C«ng b»ng x· héi vµ b×nh ®¼ng x· héi lµ hai kh¸i niÖm kh«ng hoµn toµn ®ång nhÊt. Theo quan ®iÓm cña chñ nghÜa M¸c, sù c«ng b»ng x· héi mµ con ng­êi ®¹t ®­îc trong mçi thêi kú lÞch sö nhÊt ®Þnh lµ nh÷ng nÊc thang ®Ó tiÕn dÇn ®Õn b×nh ®¼ng x· héi. B×nh ®¼ng x· héi chØ hoµn toµn ®¹t ®­îc d­íi chñ nghÜa céng s¶n – x· héi cã ®ñ ®iÒu kiÖn ®Ó thùc hiÖn nguyªn t¾c ph©n phèi: “ lµm theo n¨ng lùc, h­ëng theo nhu cÇu”. Do vËy, c«ng b»ng x· héi trong ®iÒu kiÖn n­íc ta hiÖn nay kh«ng ph¶i lµ ®­îc hiÓu theo nghÜa b×nh ®¼ng lý t­ëng, b×nh ®¼ng x· héi mét c¸ch hoµn toµn, còng kh«ng ph¶i lµ nghÜa gi¶n ®¬n Êu trÜ tr­íc ®©y lµ cµo b»ng, b×nh qu©n, lµm cho mäi ng­êi trë nªn ngang b»ng nhau trong mäi lÜnh vùc cña ®êi sèng kinh tÕ x· héi. HiÖn nay n­íc ta ®ang ë trong qu¸ tr×nh x©y dùng vµ ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ thi tr­êng theo ®Þnh h­íng x· héi chñ nghÜa, chñ ®éng héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ. Quan niÖm vÒ c«ng b»ng x· héi còng nh­ nh÷ng chñ tr­¬ng, chÝnh s¸ch, biÖn ph¸p… cña Nhµ n­íc nh»m gi¶i quyÕt c¸c vÊn ®Ò x· héi, thùc hiÖn c«ng b»ng x· héi ph¶i phï hîp víi c¬ së kinh tÕ vµ ®Þnh h­íng chÝnh trÞ ®ã. MÆc dï kh«ng ph¶i lµ duy nhÊt , song cÇn thÊy r»ng c«ng b»ng trong ph©n phèi lµ cèt lâi cña c«ng b»ng x· héi. §¹i héi §¶ng lÇn thø IX cña §¶ng kh¼ng ®Þnh: chóng ta cÇn “ thùc hiÖn ph©n phèi theo kÕt qu¶ lao ®éng vµ hiÖu qu¶ kinh tÕ, ®ång thêi ph©n phèi theo møc ®ãng gãp vèn vµ c¸c nguån lùc kh¸c vµo s¶n xuÊt, kinh doanh vµ th«ng qua phóc lîi x· héi” nh»m “ t¹o ®éng lùc m¹nh mÏ ph¸t triÓn s¶n xuÊt t¨ng n¨ng suÊt lao ®éng x· héi, thùc hiÖn b×nh ®¼ng trong c¸c quan hÖ x· héi”. §©y lµ mét nguyªn t¾c ph©n phèi c«ng b»ng phï hîp víi ®iÒu kiÖn n­íc ta hiÖn nay. §Ó ®o møc ®é b×nh ®¼ng trong ph©n phèi thu nhËp nhµ kinh tÕ häc ®· ®­a ra mét c«ng cô biÓu ®¹t møc ®é bÊt b×nh ®¼ng ®­îc sö dông trong kinh tÕ häc lµ ®­êng cong Lorenz mang tªn «ng vµ hÖ sè Gini mang tªn nhµ thèng kª häc ®· ®­a ra hÖ sè nµy. 2. Mèi quan hÖ biÖn chøng gi÷a ph¸t triÓn kinh tÕ vµ c«ng b»ng x· héi a) C¸c quan ®iÓm vÒ mèi quan hÖ gi÷a t¨ng tr­ëng kinh tÕ vµ c«ng b»ng x· héi trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn kinh tÕ. * Quan ®iÓm cña Simon Kuznets, nhµ kinh tÕ häc ng­êi Mü ¤ng ®· ®­a ra lý thuyÕt ph¸t triÓn c©n b»ng. Theo «ng, ph¸t triÓn lµ mét qu¸ tr×nh c©n b»ng, trong ®ã c¸c n­íc tiÕn lªn mét b­íc v÷ng ch¾c. Dùa vµo sè liÖu thu thËp ®­îc ë c¸c n­íc cã møc thu nhËp giµu, nghÌo kh¸c nhau trong mét thêi kú dµi, «ng cho r»ng mèi quan hÖ gi÷a tæng s¶n phÈm quèc d©n b×nh qu©n ®Çu ng­êi vµ sù bÊt b×nh ®¼ng trong ph©n phèi thu nhËp cã d¹ng ch÷ U ng­îc. Nh­ng khi nÒn kinh tÕ t¨ng tr­ëng h¬n, thu nhËp quèc d©n b×nh qu©n ®Çu ng­êi t¨ng lªn th× sù bÊt b×nh ®¼ng trong ph©n phèi thu nhËp còng t¨ng lªn vµ ®¹t cùc ®¹i ë møc trung b×nh cña møc thu nhËp. Tuy vËy, Kuznets míi chØ ra ®­îc xu h­íng vËn ®éng cã tÝnh quy luËt cña mèi quan hÖ, «ng ch­a lý gi¶i v× sao l¹i cã tÝnh quy luËt ®ã vµ vai trß cña nhµ n­íc trong qu¸ tr×nh vËn ®éng cña mèi quan hÖ nµy. * Quan ®iÓm cña Harry Oshima, nhµ kinh tÕ NhËt B¶n Theo «ng, ph¸t triÓn n«ng nghiÖp ®· t¹o ®iÒu kiÖn më réng thÞ tr­êng cho c«ng nghiÖp, do ®ã thóc ®Èy më réng s¶n xuÊt c«ng nghiÖp vµ thóc ®Èy dÞch vô ph¸t triÓn, do ®ã tiÒn l­¬ng trong n«ng nghiÖp còng dÇn dÇn t¨ng lªn. Khi ®ã xuÊt hiÖn xu h­íng sö dông m¸y mãc thay thÕ lao ®éng ch©n tay v× lóc nµy sö dông m¸y mãc rÎ h¬n. Trong ®iÒu kiÖn ®ã, cã thÓ chuyÓn nhiÒu lao ®éng tõ n«ng nghiÖp sang c«ng nghiÖp ë thµnh phè, trong khi ë n«ng th«n s¶n xuÊt l­¬ng thùc vÉn tiÕp tôc t¨ng. Nh­ vËy, t¨ng tr­ëng kinh tÕ sÏ kÐo theo vÊn ®Ò c«ng b½ng x· héi. Vµ khi c«ng b»ng x· héi ®¹t ®­îc ë møc ®é nµo ®ã l¹i lµ tiÒn ®Ò ®Ó thóc ®Èy t¨ng tr­ëng kinh tÕ h¬n n÷a. * Quan ®iÓm cña C.M¸c: NÕu nh­ tiÒn c«ng cña c«ng nh©n chØ ®ñ sèng cho b¶n th©n vµ gia ®×nh hä th× phÇn thu nhËp cña nhµ t­ b¶n vµ ®Þa chñ ngoµi viÖc chi tiªu cho gia ®×nh, nhµ t­ b¶n vµ ®Þa chñ cßn tÝch lòy mét phÇn ®Ó t¸i s¶n xuÊt më réng. Víi sù tÝch lòy ®ã, nhµ t­ b¶n vµ ®Þa chñ l¹i më réng s¶n xuÊt, thuª thªm c«ng nh©n, do ®ã hä ngµy cµng giµu lªn, cßn c«ng nh©n ngµy cµng nghÌo ®i. Theo C.M¸c, trong chñ nghÜa t­ b¶n, tµi s¶n tËp trung trong tay mét sè ng­êi giµu, cßn ®¹i bé phËn d©n c­ chØ cã søc lao ®éng. V× thÕ viÖc ph©n phèi theo t¸i s¶n chÝnh lµ lµm t¨ng tÝnh bÊt b×nh ®¼ng trong ph©n phèi thu nhËp, ®ã lµ sù t¹o nªn kÎ bãc lét vµ ng­êi bÞ bãc lét. Tõ ®ã, C.M¸c dù ®o¸n h×nh thøc ph©n phèi c«ng b»ng h¬n trong mét x· héi míi – x· héi céng s¶n chñ nghÜa. Trong x· héi céng s¶n chñ nghÜa dùa trªn chÕ ®é c«ng h÷u vÒ t­ liÖu s¶n xuÊt, ph­¬ng thøc ph©n phèi c¬ b¶n trong giai do¹n ®Çu cña x· héi céng s¶n – chñ nghÜa x· héi – lµ ph©n phèi theo lao ®éng; trong giai ®o¹n sau – chñ nghÜa céng s¶n – lµ ph©n phèi theo nhu cÇu, tõ ®ã sÏ xo¸ bá ®­îc sù ph©n phèi bÊt b×nh ®¼ng trong chñ nghÜa t­ b¶n. b) Mèi quan hÖ biÖn chøng Ph¸t triÓn kinh tÕ cã néi dung vµ ý nghÜa kh¸ toµn diÖn, lµ môc tiªu vµ ­íc väng cña c¸c d©n téc trong mäi thêi ®¹i. Ph¸t triÓn kinh tÕ bao hµm trong nã mèi quan hÖ biÖn chøng gi÷a t¨ng tr­ëng kinh tÕ vµ c«ng b»ng x· héi. T¨ng tr­ëng vµ ph¸t triÓn kinh tÕ lµ ®iÒu kiÖn tiªn quyÕt vµ c¬ b¶n ®Ó gi¶i quyÕt c«ng b»ng x· héi, c«ng b»ng x· héi lµ môc tiªu phÊn ®Êu cña nh©n lo¹i, võa lµ ®éng lùc quan träng cña sù ph¸t triÓn. Møc ®é c«ng b»ng x· héi cµng cao th× tr×nh ®é ph¸t triÓn, tr×nh ®é v¨n minh cña x· héi cµn cã c¬ së bÒn v÷ng. C«ng b»ng x· héi trong bÊt kú thêi ®¹i nµo còng ®Òu lµ ®éng lùc thóc ®Èy x· héi ph¸t triÓn tiÕn bé, bao giê còng lµ môc tiªu ®Êu tranh cña c¸c lùc l­îng x· héi tiÕn bé, nh­ng nã chØ thùc thi vµ cã t¸c dông tÝch cùc ®èi víi sù ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi khi phï hîp víi ®iÒu kiÖn lÞch sö, víi thêi ®¹i cña ®Êt n­íc. Quan hÖ gi÷a ph¸t triÓn kinh tÕ víi c«ng b»ng x· héi vÒ thùc chÊt lµ mèi quan hÖ gi÷a ph¸t triÓn lùc l­îng s¶n xuÊt víi sù ph¸t triÓn cña quan hÖ s¶n xuÊt vµ cña kiÕn tróc th­îng tÇng, tøc lµ sù ph¸t triÓn cña h×nh th¸i kinh tÕ x· héi. Trong ®ã kh«ng ph¶i chØ cã sù t¸c ®éng mét chiÒu cña sù ph¸t triÓn kinh tÕ, sù ph¸t triÓn cña lùc l­îng s¶n xuÊt ®èi víi sù ph¸t triÓn cña quan hÖ s¶n xuÊt vµ kiÕn tróc th­îng tÇng,mµ lµ mèi quan hÖ biÖn chøng, cã sù t¸c ®éng qua l¹i, quan hÖ s¶n xuÊt vµ kiÕn tróc th­îng tÇng cã thÓ cã t¸c ®éng thóc ®Èy hoÆc k×m h·m sù ph¸t triÓn cña lùc l­îng s¶n xuÊt. Sù g¾n bã mËt thiÕt, rµng buéc, quy ®Þnh lÉn nhau gi÷a “ c¸i kinh tÕ” vµ “c¸i x· héi” lµ biÖn chøng kh¸ch quan cña sù vËn ®éng, ph¸t triÓn cña lÞch sö, nhÊt lµ trong thêi kú hiÖn ®¹i. Kh«ng cã “ c¸i kinh tÕ” tån t¹i thuÇn tuý t¸ch rêi “c¸i x· héi”. Theo quan ®iÓm MacxÝt, ph¸t triÓn kinh tÕ kh«ng cã môc ®Ých tù th©n mµ suy cho cïng lµ nh»m môc ®Ých ph¸t triÓn x· héi, ph¸t triÓn con ng­êi. V¶ l¹i, kinh tÕ còng kh«ng thÓ ph¸t triÓn, cµng kh«ng thÓ ph¸t triÓn bÒn v÷ng nÕu xem nhÑ hay bá qua c¸c vÊn ®Ò, c¸c khÝa c¹nh x· héi. Tuy nhiªn, gi¶i quyÕt c¸c vÊn ®Ò x· héi ph¶i dùa trªn c¬ së sù ph¸t triÓn kinh tÕ, ph¶i lÊy sù ph¸t triÓn kinh tÕ lµm gi¸ ®ì. Nh÷ng gi¶i ph¸p gi¶i quyÕt nh÷ng vÊn ®Ò x· héi xuÊt ph¸t tõ mong muèn, kh¸t väng chñ quan thuÇn tuý th× chØ lµ nh÷ng ý ®Þnh tèt ®Ñp kh«ng cã tÝnh kh¶ thi hoÆc sÏ lµm mÊt ®éng lùc ph¸t triÓn kinh tÕ, k×m h·m sù ph¸t triÓn kinh tÕ. Nh­ vËy theo biÖn chøng cña sù ph¸t triÓn lÞch sö, “ c¸i kinh tÕ “ lµ mét thùc thÓ kinh tÕ- x· héi, vµ “c¸i x· héi” còng ph¶i lµ mét thùc thÓ x· héi. LÞch sö ph¸t triÓn ®­¬ng ®¹i chøng tá tÝnh ®óng ®¾n, khoa häc cña quan ®iÓm MacxÝt ®ã. II. Thùc tr¹ng vµ gi¶i ph¸p gi¶i quyÕt mèi quan hÖ gi÷a ph¸t triÓn kinh tÕ vµ c«ng b»ng x· héi 1. Thùc tr¹ng vÒ sù ph¸t triÓn kinh tÕ vµ c«ng b»ng x· héi a) Nh÷ng thµnh tùu ®· ®¹t ®­îc Trong thêi kú 1999- 2000 tæng s¶n phÈm trong n­íc( GDP) ®· t¨ng b×nh qu©n hµng n¨m lµ 7,4% theo ®ã gi¸ trÞ GDP ®· t¨ng gÊp ®«i so víi 1990, GDP theo ®Çu ng­êi t¨ng 1,8 lÇn, tõ 2001- 2003 møc t¨ng GDP b×nh qu©n n¨m ®¹t 7,1%, n¨m 2004 møc t¨ng nµy ®¹t 7,7% . N«ng nghiÖp ®¹t tèc ®é t¨ng tr­ëng kh¸ toµn diÖn, gi¸ trÞ s¶n l­îng toµn ngµnh t¨ng b×nh qu©n n¨m thêi kú 1991- 2000 lµ 5,6%, tõ 2001- 2003 møc t¨ng nµy lµ 5% . S¶n l­îng c«ng nghiÖp t¨ng b×nh qu©n trong thêi kú 2001- 2003 t¨ng 14,6% n¨m 2004 ®¹t 16% lµ møc t¨ng tr­ëng cao nhÊt tõ 1993. Tæng kim ng¹ch xuÊt khÈu t¨ng b×nh qu©n n¨m trong thêi kú 1991- 2000 lµ 18% gÊp 5,3 lÇn so víi 1990, tõ 2001- 2003 t¨ng 10,5%, n¨m 2004 lµ 31,4%. T×nh h×nh t¨ng tr­ëng kinh tÕ ViÖt Nam trong 3 n¨m ®Çu thùc hiÖn chiÕn l­îc kinh tÕ – x· héi 2001- 2010 t­¬ng ®èi kh¶ quan. T¨ng tr­ëng kinh tÕ cao ®· mang l¹i nhiÒu hÖ qu¶ tÝch cùc vÒ x· héi: gia t¨ng c¸c kho¶n thu cña ChÝnh phñ ®Æc biÖt lµ thuÕ, phÝ vµ lÖ phÝ, møc t¨ng nµy hµng n¨m tõ 2000- 2003 ®¹t kho¶ng 17,5% ®Õn 20,7% ®©y lµ c¬ së quan träng ®Ó ChÝnh phñ cã thÓ gia t¨ng chi cho ph¸t triÓn gi¸o dôc, y tÕ, c¸c ch­¬ng tr×nh an ninh x· héi, xo¸ ®ãi gi¶m nghÌo. ViÖc lµm cho d©n c­ gia t¨ng, tû lÖ ng­êi d©n ë ®é tuæi lao ®éng tham gia vµo thÞ tr­êng lao ®éng ë ViÖt Nam hµng n¨m cao nhÊt thÕ giíi, theo ®¸nh gi¸ cña c¸c nhµ tµi trî t¹i Héi nghÞ T­ vÊn c¸c nhµ tµi trî ViÖt Nam ë Hµ Néi th¸ng 12 n¨m 2003 tû lÖ nµy lµ 85% ®èi víi nam vµ 83% ®èi víi n÷. Do kinh tÕ n­íc ta liªn tôc t¨ng tr­ëng cao nªn ®êi sèng c¸c d©n c­ ®É ®­îc c¶i thiÖn mét b­íc, thu nhËp b×nh qu©n ®Çu ng­êi mét th¸ng tÝnh chung c¶ n­íc t¨ng ®¸ng kÓ.§êi sèng chÝnh trÞ x· héi ®· ®­îc ®æi míi theo h­íng d©n chñ h¬n vµ phï hîp h¬n víi kinh tÕ thÞ tr­êng, héi nhËp quèc tÕ. §ã còng chÝnh lµ thùc hiÖn c«ng b»ng x· héi. §¶ng vµ Nhµ n­íc ®· cã nhiÒu chñ tr­¬ng nh»m kh¬i dËy, ph¸t huy tÝnh n¨ng ®éng s¸ng t¹o cña mäi tÇng líp nh©n d©n. Ph¸t triÓn kinh tÕ, gi¶i quyÕt c«ng ¨n viÖc lµm, c¶i thiÖn vµ n©ng cao møc sèng vÒ vËt chÊt, tinh thÇn, ch¨m sãc y tÕ, ph¸t triÓn gi¸o dôc, xo¸ ®ãi gi¶m nghÌo… C¸c nç lùc trªn ®©y nh»m tõng b­íc thùc hiÖn ngµy cµng tèt h¬n nguyªn t¾c b¶o ®¶m c«ng b»ng x· héi. b) Nh÷ng h¹n chÕ trong qu¸ tr×nh thùc hiÖn ph¸t triÓn kinh tÕ vµ c«ng b»ng x· héi Tuy ViÖt Nam ®· ®¹t ®­îc nh÷ng kÕt qu¶ kh¸ næi bËt vÒ t¨ng tr­ëng kinh tÕ, nh­ng hiÖn còng cßn kh«ng Ýt vÊn ®Ò ®ang ®Æt ra ®ßi hái ph¶i xem xÐt, gi¶i quyÕt, nh÷ng vÊn ®Ò ®ã lµ: chÊt l­îng, hiÖu qu¶ vµ tÝnh bÒn v÷ng cña t¨ng tr­ëng cßn thÊp; nhiÒu vÊn ®Ò x· héi bøc xóc ®ang ®­îc ®Æt ra nh­: t×nh tr¹ng tham nhòng ®· ®­îc x· héi lªn ¸n nh­ng chËm ®­îc kh¾c phôc; viÖc xo¸ ®ãi gi¶m nghÌo cã nhiÒu tiÕn bé, nh­ng ViÖt Nam vÉn lµ mét n­íc nghÌo vµ cã nhiÒu ng­êi nghÌo; c¸c tÖ n¹n x· héi chËm ®­îc gi¶i quyÕt, hÖ thèng tµi chÝnh vµ ph¸p luËt ch­a hoµn thiÖn vµ hiÖu lùc thÊp…nh÷ng vÊn ®Ò trªn ®©y nÕu kh«ng ®­îc gi¶i quyÕt sÏ cã nh÷ng ¶nh h­ëng tiªu cùc tíi c«ng b»ng x· héi vµ t¨ng tr­ëng kinh tÕ ViÖt Nam trong thêi gian tíi. Nh×n vÒ tæng thÓ, n­íc ta vÉn thuéc nhãm c¸c n­íc ch­a ph¸t triÓn, GDP/ ®Çu ng­êi cßn thÊp, thÊt nghiÖp cao, ph©n tÇng vµ ph©n ho¸ x· héi ®ang diÔn ra gay g¾t ë thµnh thÞ vµ n«ng th«n. TÖ quan liªu, tham nhòng, bu«n lËu vµ c¸c tÖ n¹n x· héi kh¸c… chËm bÞ ®Èy lïi vµ ng¨n chÆn cã hiÖu qu¶. Thùc tr¹ng trªn ®©y ch­a thÓ kh¾c phôc ®­îc trong thêi gian ng¾n, do ®ã vÊn ®Ò thùc hiÖn c«ng b»ng x· héi lµ mét qu¸ tr×nh phÊn ®Êu liªn tôc vµ l©u dµi.§Æc biÖt lµ sù bÊt b×nh ®¼ng vÒ thu nhËp gi÷a nhãm 20% giµu nhÊt vµ 20% nghÌo nhÊt cña tÊt c¶ c¸c tØnh ®Òu t¨ng trong thêi gian tõ 1994- 1999 nÕu nh­ trong n¨m 1994 thu nhËp b×nh qu©n ®Çu ng­êi cña 20% d©n c­ giµu nhÊt cña tØnh giµu nhÊt gÊp 25 lÇn thu nhËp binhf qu©n ®Çu ng­êi cña 20% d©n c­ nghÌo nhÊt, con sè nµy ®· t¨ng lªn 34 lÇn vµo n¨m 1996 vµ n¨m 50 lÇn vµo n¨m 1999. Sù chªnh lÖch vÒ thu nhËp vµ tû lÖ nghÌo vµ nghÌo l­¬ng thùc gi÷a c¸c d©n téc thiÓu sè. Sù chªnh lÖch nµy trong kho¶ng 4- 9 lÇn vµ cã chiÒu h­íng gia t¨ng D©n nghÌo tËp trung ë n«ng th«n, ®Æc biÖt ë c¸c vïng s©u, vïng xa nh­ T©y B¾c, t©y Nguyªn… Sù chªnh lÖch gi÷a nh÷ng vïng nµy vµ thµnh phè, vïng ®ång b»ng lµ kh¸ râ rÖt vµ gia t¨ng. Ch¼ng h¹n, sù chªnh lÖch vÒ thu nhËp gi÷a nhãm 20% giµu nhÊt vµ 20% nghÌo nhÊt ë Tp.Hå ChÝ Minh lµ 11 lÇn, ë Bµ RÞa Vòng Tµu lµ 10,5 lÇn, ë Hµ Néi lµ 9,1 lÇn. 2. Ph­¬ng h­íng- gi¶i ph¸p vµ gi¶i quyÕt vÊn ®Ò t¨ng tr­ëng kinh tÕ vµ c«ng b»ng x· héi a) Kinh nghiÖm n­íc ngoµi trong viÖc gi¶i quyÕt t¨ng tr­ëng kinh tÕ vµ c«ng b»ng x· héi M« h×nh t¨ng tr­ëng cña c¸c n­íc §«ng ¸ ®­îc m« t¶ lóc ®Çu dùa vµo ph¸t triÓn n«ng nghiÖp, sau ®ã lµ dùa vµo xuÊt khÈu c¸c mÆt hµng c«ng nghiÖp chÕ biÕn, sö dông nhiÒu lao ®éng vµ ®Õn nay t¨ng tr­ëng nhanh chñ yÕu dùa vµo viÖc xuÊt khÈu c¸c s¶n phÈm, dÞch vô cã hµm l­îng kü thuËt cao, sö dông nhiÒu lao ®éng lµnh nghÒ. Nh­ vËy, cïng víi t¨ng tr­ëng kinh tÕ c¸c n­íc nµy dÇn dÇn gi¶m tû lÖ ®ãi nghÌo. Ch¼ng h¹n, In®«nªxia ®· gi¶m tû lÖ ®ãi nghÌo n¨m 1970 xuèng cßn 11% n¨m 1996, vµ còng gi¶m tû lÖ nghÌo ®ãi, chÊt l­îng cuéc sèng cña ng­êi d©n In®«nªxia ®­îc c¶i thiÖn ®¸ng kÓ, tuæi thä trung b×nh t¨ng lªn, gi¸o dôc ®­îc phæ th«ng ho¸ ngµy cµng n©ng cao. §èi víi c¸c n­íc chñ tr­¬ng ph¸t triÓn ®Êt n­íc theo ®Þnh h­íng x· héi chñ nghÜa vµ con ®­êng x· héi chñ nghÜa, viÖc kÕt hîp gi÷a t¨ng tr­ëng kinh tÕ vµ c«ng b»ng x· héi ngµy cµng trë nªn cÇn thiÕt h¬n. §ã lµ mét yªu cÇu kh¸ch quan. Thùc tiÔn cña qu¸ tr×nh x©y dùng chñ nghÜa x· héi ë Trung Quèc lµ mét minh chøng cho sù cÇn thiÕt ph¶i kÕt hîp nµy. Trong nh÷ng n¨m ®Çu cña c«ng cuéc c¶i c¸ch tõ cuèi thËp niªn 70, Trung Quèc thùc hiÖn chÝnh s¸ch tËp trung cao cho t¨ng tr­ëng kinh tÕ víi quan ®iÓm cho r»ng, chØ cÇn t¨ng tr­ëng kinh tÕ lµ cã thÓ gi¶i quyÕt mäi vÊn ®Ò. KÕt qu¶ lµ nÒn kinh tÕ Trung Quèc ®· ph¸t triÓn víi tèc ®é cao nhÊt, nh× thÕ giíi. Tuy nhiªn, do tËp trung cao ®é cho sù t¨ng tr­ëng kinh tÕ, hµng lo¹t vÊn ®Ò x· héi ®· kh«ng ®­îc quan t©m. HËu qu¶ lµ phÇn lín ng­êi lao ®éng Ýt ®­îc h­ëng lîi tõ t¨ng tr­ëng kinh tÕ, hÖ thèng ch¨m sãc søc khoÎ vµ y tÕ céng ®ång ë vµo t×nh tr¹ng ®¸ng lo ng¹i, hÇu hÕt sè ng­êi nghÌo kh«ng cã kh¶ n¨ng chi tr¶ c¸c dÞch vô y tÕ ; ®Çu t­ cho gi¸o dôc thÊp(2% GDP) lµm cho chôc triÖu trÎ em kh«ng thÓ tiÕp tôc ®i häc v× nh÷ng khã kh¨n vÒ kinh tÕ, nguån nh©n lùc bÞ gi¶m sót, t×nh tr¹ng ph©n ho¸ giµu nghÌo gi÷© c¸c vïng miÒn, gi÷a c¸c tÇng líp d©n c­ qu¸ lín ®e do¹ sù æn ®Þnh vµ ph¸t triÓn,s n¹n thÊt nghiÖp cã xu h­íng t¨ng cao. T×nh h×nh x· héi trë nªn c¨ng th¼ng, c¶n trë qu¸ tr×nh ph¸t triÓn kinh tÕ- x· héi tr­íc m¾t vµ®e do¹ sù ph¸t triÓn kinh tÕ bÒn v÷ng. §Ó ®¶m b¶o cho sù ph¸t triÓn cña ®Êt n­íc, tõ ®Çu n¨m 2004, Trung Quèc ®· tÝch cùc thùc hiÖn nh÷ng biÖn ph¸p nh»m gi¶m bíy m©u thuÉn gay g¾t gi÷a t¨ng tr­ëng kinh tÕ víi c«ng b»ng x· héi: chuyÓn chÝnh s¸ch ­u tiªn cao ®é cho t¨ng tr­ëng kinh tÕ sang ­u tiªn cho ®¶m b¶o c«ng b»ng x· héi, thùc hiÖn viÖc kÕt hîp t¨ng tr­ëng kinh tÕ víi c«ng b»ng x· héi. b) Quan ®iÓm cña §¶ng vµ Nhµ n­íc VÞÖt Nam vÒ gi¶i quyÕt t¨ng tr­ëng kinh tÕ vµ c«ng b»ng x· héi C«ng b»ng x· héi ®­îc thÓ hiÖn ë nhiÒu mÆt, trong ®ã c«ng b»ng vÒ kinh tÕ cã vai trß rÊt quan träng lµ mét c¬ së thùc hiÖn c¸c mÆt c«ng b»ng kh¸c. ChÝnh v× vËy, trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn kinh tÕ cña ®Êt n­íc, §¶ng ta ®· cã quan ®iÓm xö lý mèi quan hÖ gi÷a t¨ng tr­ëng kinh tÕ vµ c«ng b»ng x· héi phï hîp víi tõng giai ®o¹n lÞch sö ph¸t triÓn cña ®Êt n­íc. * Giai ®o¹n ph¸t triÓn kinh tÕ theo c¬ chÕ kÕ ho¹ch ho¸ tËp trung: + Ph¸t triÓn kinh tÕ ®Ó t¹o viÖc lµm cho mäi ng­êi lao ®éng. V× c«ng b»ng vÒ kinh tÕ ®­îc thÓ hiÖn tr­íc hÕt lµ ph¶i c«ng b»ng vÒ thu nhËp. + TiÕn hµnh hîp t¸c ho¸ n«ng nghiÖp ®Ó gi¶i quyÕt vÊn ®Ò së h÷u ho¸ ®Êt ®ai lµm c¬ së ®Ó thùc hiÖn ph©n phèi theo lao ®oäng ë n«ng th«n + Thùc hiÖn ph©n phèi c«ng b»ng vÒ thu nhËp th«ng qua chÝnh s¸ch hai gi¸, chÝnh s¸ch ph©n phèi hiÖn vËt theo chÕ ®é tem phiÕu... Thêi kú nµy coi träng viÖc ph©n phèi c«ng b»ng hiÓu theo nghÜa b×nh qu©n thÓ hiÖn ë chÕ ®é tiÒn l­¬ng mang nÆng tÝnh bao cÊp kh«ng khuyÕn khÝch lµm viÖc víi chÕ ®é n¨ng xuÊt cao, ph©n phèi s¶n phÈm trong n«ng nghiÖp ®­îc thùc hiÖn chñ yÕu qua ngµy c«ng mµ kh«ng tÝnh tíi n¨ng xuÊt ngµy c«ng ®ã. KÕt qu¶ lµ, ph©n phèi b×nh qu©n ®· k×m h·m sù t¨ng tr­ëng kinh tÕ cña ®Êt n­íc. * Giai ®o¹n ph¸t triÓn kinh tÕ theo c¬ chÕ thÞ tr­êng ®Þnh h­íng x· héi chñ nghÜa: trong gia ®o¹n nµy §¶ng ta tõng b­íc ®· xö lý ®óng ®¾n mèi quan hÖ t¨ng tr­ëng kinh tÕ vµ c«ng b»ng x· héi. §¶ng ta coi viÖc gi¶i quyÕt mèi quan hÖ nµy lµ mét trong nh÷ng néi dung c¬ b¶n ®¶m b¶o tÝnh ®Þnh h­íng x· héi chñ nghi· trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn. §¹i héi ®¹i biÓu toµn quèc lÇn thø VIII cña §¶ng ®· chØ râ: “… t¨ng tr­ëng kinh tÕ ph¶i lu«n g¾n liÒn víi tiÕn bé c«ng b»ng x· héi. C«ng b»ng x· héi ®­îc thùc hiÖn kh«ng chØ trong ph©n phèi kÕt qu¶ s¶n xuÊt, mµ cßn ®­îc thùc hiÖn ë kh©u ph©n phèi t­ liÖu s¶n xuÊt, ë viÖc t¹o ra cho mäi ng­êi ph¸t huy tèt n¨ng lùc cña m×nh”. .c) Ph¸t triÓn kinh tÕ theo con ®­êng ®æi míi v× môc tiªu d©n giµu n­íc m¹nh, x· héi c«ng b»ng d©n chñ vµ v¨n minh lµ ®iÒu kiÖn thùc hiÖn t¨ng tr­ëng ph¸t triÓn kinh tÕ g¾n víi c«ng b»ng x· héi Tr­íc hÕt ®Ó thùc hiÖn c«ng b»ng x· héi vÊn ®Ò cã ý nghÜa quyÕt ®Þnh chÝnh lµ ë chç x· héi ph¶i t¹o ra cho ®­îc mét c¬ chÕ th«ng tho¸ng, h×nh thµnh nªn nh÷ng ®ßn bÈy ®éng lùc gi¶i phãng søc s¶n xuÊt, gi¶i quyÕt c«ng ¨n viÖc lµm, gãp phÇn thóc ®Èy t¨ng tr­ëng kinh tÕ. CÇn khuyÕn khÝch vµ më réng h¬n n÷a viÖc ph¸t triÓn c¸c lo¹i h×nh kinh tÕ t­ nh©n, t­ b¶n t­ nh©n vµ c¸c lo¹i h×nh doanh nghiÖp cã vèn ®Çu t­ n­íc ngoµi. §Æc biÖt chó träng h×nh thµnh c¸c chÝnh s¸ch thËt th«ng tho¸ng trong thu hót lao ®éng chÊt x¸m, lao ®éng cã tay nghÒ cao vµ nguån lùc khoa häc- c«ng nghÖ hiÖn ®¹i ®Ó tËp trung ph¸t triÓn s¶n xuÊt. Sím h×nh thµnh c¸c ngµnh kinh tÕ mòi nhän cã hµm l­îng lao ®éng chÊt x¸m cao vµ tiÒm lùc lín m¹nh vÒ khoa häc c«ng nghÖ; nh÷ng ngµnh thùc sù cã vÞ thÕ ®éng lùc thóc ®Èy sù ph¸t triÓn chung toµn bé nÒn kinh tÕ. Thø hai, thùc hiÖn nhÊt qu¸n chÝnh s¸ch ph¸t triÓn kinh tÕ nhiÒu thµnh phÇn g¾n víi chÕ ®é ph©n phèi ®a d¹ng, ®a h×nh thøc, phï hîp víi c¬ chÕ vµ ®iÒu kiÖn míi. Cô thÓ lµ: + Ph©n phèi dùa trªn n¨ng lùc ®ãng gãp, cèng hiÕn cô thÓ cña mçi ng­êi theo kÕt qu¶ lao ®éng vµ hiÖu qu¶ c«ng viÖc. Lo¹i h×nh ph©n phèi nµy khuyÕn khÝch ng­êi lao ®éng tham gia vµo c¸c lÜnh vùc ho¹t ®éng phï hîp n¨ng lùc vµ tr×nh ®é hiÖn cã cña m×nh. Lo¹i h×nh nµy kh«ng nh÷ng t¹o thµnh c¬ së thùc hiÖn c«ng b»ng x· héi mµ cßn lµ ph­¬ng thøc khai th¸c tèt nhÊt nguån lùc con ng­êi trong ®iÒu kiÖn hiÖn nay. + Ph©n phèi dùa trªn c¬ së cña møc ®ãng gãp vÒ vèn, tµi s¶n, kÓ c¶ víi trÝ tuÖ: ph­¬ng thøc ph©n phèi nµy x¸c lËp sù b×nh ®¼ng trong së h÷u ®èi víi t­ liÖu s¶n xuÊt, n¨ng lùc cèng hiÕn, tµi s¶n vµ c¸c nguån vèn kh¸c. + Ph©n phèi dùa vµo h×nh thøc kinh doanh vµ tr×nh ®é qu¶n lý + Ph©n phèi th«ng qua phóc lîi vµ chÝnh s¸ch x· héi. Lo¹i h×nh nµy lµ ®Æc biÖt cÇn thiÕt trong bèi c¶nh hiÖn nay ë n­íc ta, nhÊt lµ ®èi víi c¸c ®èi t­îng chÝnh s¸ch ë vïng s©u vïng xa, vïng ®ång bµo d©n téc vµ c¸c ®Þa ph­¬ng kh«ng cã c¸c lîi thÕ, chËm ph¸t triÓn. B»ng kªnh ph©n phèi th«ng qua c¸c chÝnh s¸ch x· héi vµ sù tµi trî cña Nhµ n­íc, c¸c ®ia ph­¬ng sÏ cã ®iÒu kiÖn ph¸t triÓn s¶n xuÊt, gi¶i quyÕt c«ng ¨n viÖc lµm, ch¨m sãc y tÕ, gi¸o dôc, vµ c¸c phóc lîi x· héi kh¸c. §a d¹ng c¸c h×nh thøc ph©n phèi chóng ta míi cã c¸c ®iÒu kiÖn kh¾c phôc, gi¶i quyÕt tèt c¸c m©u thuÉn n¶y sinh trong lao ®éng, cèng hiÕn vµ c¶ trong h­ëng thô. Tõng b­íc thùc hiÖn quyÒn b×nh ®¼ng gi÷a c¸c c«ng d©n ®èi víi t­ liÖu s¶n xuÊt, c¬ së kinh tÕ, v¨n ho¸ chung cña x· héi. B×nh ®¼ng trong viÖc ®ãng gãp cèng hiÕn vµ h­ëng thô, b×nh ®¼ng vÒ nghÜa vô vµ quyÒn lîi phï hîp víi tr×nh ®é ph¸t triÓn cña x· héi vµ ®Êt n­íc. Thø ba, kiªn tr× thùc hiÖn chñ tr­¬ng xo¸ ®ãi gi¶m nghÌo, thu ng¾n kho¶ng c¸ch giµu nghÌo ®i ®«i víi cuéc ®Êu tranh ng¨n chÆn khuynh h­íng lµm giµu phi ph¸p, ®Êu tranh chèng tham nhòng, tiªu cùc vµ c¸c tÖ n¹n x· héi. Muèn xo¸ ®ãi gi¶m nghÌo thËt c¨n c¬ vµ cã chiÒu s©u, vÊn ®Ò mÊu chèt lµ ph¶i tËp trung t¹o vµ gi¶i quyÕt viÖc lµm. d¹y nghÒ, ®µo t¹o nghÒ g¾n víi ®Þnh h­íng quy ho¹ch vµ ph¸t triÓn s¶n xuÊt s¸t víi thÕ m¹nh cña tõng vïng tõng miÒn. Phæ cËp gi¸o dôc n©ng cao d©n trÝ, ch¨m sãc y tÕ ®ång thêi ®Êu tranh chèng c¸c thñ tôc l¹c hËu, chèng c¸c lo¹i tÖ n¹n x· héi, tµn d­ xÊu cña c¸c chÕ ®é x· héi cò. T¸c ®éng qua l¹i gi÷a t¨ng tr­ëng kinh tÕ vµ c«ng b»ng x· héi lµ biÖn chøng kh¸ch quan cña sù ph¸t triÓn, tiÕn bé x· héi trong thêi ®¹i hiÖn nay. KÕt hîp mét c¸ch hµi hoµ gi÷a t¨ng tr­ëng kinh tÕ vµ c«ng b»ng x· héi sÏ t¹o nªn ®éng lùc quan träng thóc ®Èy sù ph¸t triÓn cña ®Êt n­íc. Danh môc tµi liÖu tham kh¶o Gi¸o tr×nh triÕt häc M¸c- Lªnin. Gi¸o tr×nh kinh tÕ chÝnh trÞ M¸c- Lªnin. T¨ng tr­ëng kinh tÕ c«ng b»ng x· héi vµ vÊn ®Ò xo¸ ®ãi gi¶m nghÌo ë ViÖt Nam. Nh÷ng vÊn ®Ò lý luËn vµ thùc tiÔn trong sù nghiÖp ®æi míi. C¸c môc tiªu ph¸t triÓn thiªn niªn kû, xo¸ bá kho¶ng c¸ch thiªn niªn kû, liªn hîp quèc t¹i ViÖt Nam. B¸o c¸o vÒ chiÕ