Phép biện chứng duy vật và vai trò của nó đối với hoạt động của con người

Môc lôc lêi më ®Çu §Ó ®¹t ®­îc nh÷ng thµnh qña cao trong c«ng viªc còng nh­ trong mäi ho¹t déng cña cuéc sèng th× ®iÒu kiÖn quyÕt ®Þnh lµ ë con ng­êi,víi trÝ tuÖ vµ n¨ng lùc cao.§¨c biÖt quan träng lµ ph¶i cã mét c¬ së lý luËn khoa häc,lÊy ®ã lµm c¬ së ph­¬ng ph¸p luËn ®Ó x©y dùng vµ tæ chøc c«ng viÖc cã hiÖu qu¶. Chñ nghÜa M¸c-Lªnin-phÐp biÖn chøng duy vËt lµ khoa häc vµ lµ mét trong nh÷ng ®Ønh cao cña trÝ tuÖ loµi ng­êi.Kh«ng mét ai cã thÓ phñ nhËn vai trß to lín vµ nh÷ng ®ãng gãp tÝch cùc cña viÖc vËn dông ®óng ®¾n lý luËn khoa häc nµy vµo mäi ho¹t ®éng cña thÕ giíi nãi chung vµ cña tõng con ng­êi nãi riªng. Cïng víi sù ph¸t triÓn kh«ng ngõng cña x· héi loµi ng­êi,phÐp biÖn chøng duy vËt ngµy cµng kh¼ng ®Þnh râ vai trß cña nã vµ con ng­êi ngµy cµng linh ho¹t,s¸ng t¹o h¬n trong viÖc ¸p dông nh÷ng lý luËn ®ã vµo tõng ho¹t ®éng cua m×nh.§ã còng lµ lý do em lùa chän tiÓu luËn víi ®Ò tµi: ''PhÐp biÖn chøng duy vËt vµ vai trß cña nã ®èi víi ho¹t ®éng cña con ng­êi.'' §Ó hoµn thµnh bµi viÕt nµy,em xin ch©n thµnh c¶m ¬n sù gióp ®ì tËn t×nh cña thÇy gi¸o. Em xin kÝnh c¶m ¬n thÇy! PhÇn 1: PhÐp biÖn chøng vµ lÞch sö phÐp biÖn chøng I-PhÐp biÖn chøng 1.1-Kh¸i niÖm phÐp biÖn chøng PhÐp biÖn chøng lµ nh÷ng lý luËn triÕt häc (lý luËn biÖn chøng) cña ph­¬ng ph¸p biÖn chøng,ph¶n ¸nh "biÖn chøng kh¸ch quan"trong sù vËn ®éng,ph¸t triÓn cña thÕ giíi. Trong ®ã:Ph­¬ng ph¸p biÖn chøng lµ ph­¬ng ph¸p luËn,xem xÐt ph©n tÝch nguyªn nh©n hiÖn t­îng vµ b¶n chÊt sù vËt cña thÕ giíi trong tr¹ng th¸i vËn ®éng vµ trong mèi liªn hÖ víi nh÷ng sù vËt xung quanh 1.2-Ph©n biÖt ph­¬ng ph¸p biÖn chøng vµ ph­¬ng ph¸p siªu h×nh Kh¸i niÖm biÖn chøng vµ siªu h×nh ®· xuÊt hiÖn rÊt l©u trong lÞch sö triÕt häcvµ ®­îc hiÓu theo nhiÒu nghÜa kh¸c nhau.Trong triÕt häc hiÖn ®¹i,®Æc biÖt lµ triÕt häc Macxit th× chóng ®­îc coi lµ 2 ph­¬ng ph¸p chung nhÊt ®èi lËp nhau cña triÕt häc. NÕu nh­ ph­¬ng ph¸p biÖn chøng xem xÐt sù vËt hiÖn t­îng trong mèi liªn hÖ phæ biÕn vµ sù vËt lu«n trong tr¹ng th¸i vËn ®éng biÕn ®æi th× ph­¬ng ph¸p siªu h×nh l¹i xem xÐt sù vËt mét c¸ch c« lËp t¸ch biÖt vµ lu«n trong tr¹ng th¸i tÜnh t¹i.Ph­¬ng ph¸p biÖn chøng gi¶i thÝch nguyªn nh©n bªn trong,do yÕu tè bªn trong quyÕt ®Þnh,v× thÕ nã cho r»ng sù ph¸t triÓn cña sù vËt hiªn t­îng kh«ng chØ lµ s­ biÕn ®æi vÒ l­îng mµ cßn bao hµm nh÷ng biÕn ®æi vÒ chÊt vµ lµm xuÊt hiÖn c¸i míi.Tr¸i l¹i ph­¬ng ph¸p siªu h×nh chØ gi¶i thÝch nh÷ng nguyªn nh©n bªn ngoµi,nã cho r»ng sù vËt hiÖn t­îng kh«ng ph¸t triÓn nÕu cã còng chØ ®¬n thuÇn lµ sù t¨ng hay gi¶m vÒ l­¬ng. Tõ nh÷ng so s¸nh trªn ta thÊy trong nghiªn cøu khoa häc rÊt cÇn thiÕt ¸p dông phÐp biÖn chøng ®Æc biÖt phÐp biÖn chøng Êy ph¶i cho thÊy ®­¬c b¶n chÊt bªn trong cña sù vËt hiÖn t­¬ng,®Ó ®¹t ®Õn ®é chÝnh x¸c cao-®ã chØ cã thÓ lµ phÐp biÖn chøng duy vËt. II-Kh¸i qu¸t lÞch sö phÐp biÖn chøng PhÐp biÖn chøng cã lÞch sö tõ thêi cæ ®¹i, tr¶i qua 3 h×nh thøc c¬ b¶n lµ: PhÐp biÖn chøng tù ph¸t th« s¬ cæ ®¹i , phÐp biÖn chøng duy t©m vµ phÐp biÖn chøng duy vËt. *PhÐp biÖn chøng cæ ®¹i: XuÊt hiÖn ë Ên §é vµo thÕ kØ thø VI tr­íc c«ng nguyªn trong t­ t­ëng PhËt gi¸o (buddha) thÓ hiÖn nh÷ng luËn chøng vÒ nguyªn lÝ nh©n-qu¶, v« ng· v« th­êng. ë Trung Hoa vµo thÕ kØ thø VIII ®Õn thÕ kØ thø III TCN nã b¾t ®Çu ®­îc thÓ hiÖn trong t­ t­ëng triÕt häc ©m d­¬ng .Cßn ë ph­¬ng T©y-Hy L¹p (520-460 TCN) Hªraclit lµ ng­êi næi tiÕng víi t­ t­ëng triÕt häc nµy . §©y lµ h×nh thøc s¬ khai nhÊt cña lÞch sö phÐp biÖn chøng . C¸c nguyªn lý, quy luËt cßn thiÕu lÝ luËn chÆt chÏ ®­îc x¸c lËp chñ yÕu trªn c¬ së quan s¸t, c¶m nhËn, kÕt hîp suy luËn pháng ®o¸n . *PhÐp biÖn chøng duy t©m: Ra ®êi trong giai ®o¹n triÕt häc cæ ®iÓn §øc (cuèi thÕ kØ XVIII ®Çu XIX) më ®Çu bëi Emmanuel Kant , ®­îc ph¸t triÓn vµ hoµn thiÖn bëi Phriederich Heghen .Do chÞu ¶nh h­ëng cña cuéc c¸ch m¹ng t­ s¶n Ph¸p (1789) nªn n¶y sinh hÖ t­ t­ëng cã tÝnh chÊt tiÓu t­ s¶n, tháa hiÖp. Nh×n chung phÐp biÖn chøng ®· ®¹t ®Õn mét hÖ thèng l«gic c¬ b¶n v÷ng ch¾c .Hªghen lµ ng­êi ®Çu tiªn tr×nh bµy toµn bé giíi tù nhiªn , lÞch sö vµ t­ duy d­íi d¹ng mét qu¸ tr×nh trong sù vËn ®éng , biÕn ®æi vµ ph¸t triÓn kh«ng ngõng , nh­ng ®Òu lµ cña b¶n th©n t­ duy , cña ý niÖm tuyÖt ®èi hay tinh thÇn thÕ giíi . *PhÐp biÖn chøng duy vËt: Lµ bé phËn quan träng trong hÖ thèng t­ t­ëng triÕt häc M¸c -Lªnin .Ra ®êi vµo nh÷ng n¨m 40 cña thÕ kØ XIX do nh÷ng ®ßi hái thùc tiÔn chÝnh trÞ x· héi . §©y còng lµ qóa tr×nh ph¸t triÓn hîp quy luËt cña triÕt häc vµ nhËn thøc khoa häc . Nã ®­îc h×nh thµnh tõ 3 tiªn ®Ò: Kinh tÕ-ChÝnh trÞ -X· héi, khoa häc tù nhiªn vµ lÝ luËn. §©y lµ phÐp biÖn chøng ®Çu tiªn mµ c¸c hÖ thèng quan ®iÓm ®­îc ph©n chia râ rµng vµ cã c¬ së khoa häc .PhÐp biÖn chøng khoa häc gåm 2 nguyªn lÝ: Nguyªn lÝ vÒ mèi liªn hÖ phæ biÕn vµ nguyªn lÝ vÒ sù ph¸t triÓn .Ba quy luËt c¬ b¶n :Quy luËt thèng nhÊt vµ ®Êu tranh gi÷a c¸c mÆt ®èi lËp, quy luËt sù biÕn ®æi vÒ l­îng dÉn ®Õn sù biÕn ®æi vÒ chÊt vµ ng­îc l¹i , quy luËt phñ ®Þnh cña phñ ®Þnh vµ s¸u cÆp ph¹m trï. §ã lµ thÕ giíi quan cña giai cÊp c«ng nh©n víi sù kÕ thõa tinh hoa cña c¸c häc thuyÕt triÕt häc tr­íc ®ã vµ sö dông nh÷ng thµnh qu¶ cña khoa häc ®­¬ng thêi .ThÕ giíi quan kh«ng nh÷ng ph¶n ¸nh ®óng nh­ chÝnh b¶n th©n nã tån t¹i mµ cßn lµ c«ng cô h÷u hiÖu gióp nh÷ng lùc l­îng tiÕn bé trong x· héi c¶i t¹o hiÖn thùc Êy. PhÇn II: néi dung c¬ b¶n cña phÐp biÖn chøng duy vËt vµ vai trß cña nã ®èi víi ho¹t ®éng cña con ng­êi I.Hai nguyªn lÝ c¬ b¶n 1.1 Nguyªn lÝ vÒ mèi liªn hÖ phæ biÕn * Kh¸i niÖm: C¸c häc thuyÕt tr­íc M¸c ®· cã nhiÒu quan ®iÓm kh¸c nhau vÒ mèi liªn hÖ phæ biÕn: Quan ®iÓm siªu h×nh coi sù vËt , hiÖn t­îng tån t¹i biÖt lËp t¸ch rêi nhau , kh«ng cã sù rµng buéc quy ®Þnh lÉn nhau, nÕu cã ch¼ng qua chØ lµ nh÷ng quy ®Þnh bªn ngoµi , mang tÝnh ngÉu nhiªn .Còng cã mét sè nhµ siªu h×nh thõa nhËn mèi liªn hÖ nh­ng l¹i phñ nhËn kh¶ n¨ng chuyÓn hãa lÉn nhau gi÷a c¸c h×nh thøc liªn hÖ kh¸c nhau . Quan ®iÓm duy t©m cho r»ng c¸i quyÕt ®Þnh mèi liªn hÖ , sù chuyÓn hãa lÉn nhau gi÷a c¸c sù vËt hiÖn t­îng lµ mét lùc l­îng siªu nhiªn hay ë ý thøc , c¶m gi¸c cña con ng­êi . Nh÷ng nhµ duy vËt biÖn chøng kh¼ng ®Þnh tÝnh thèng nhÊt vËt chÊt cña thÕ giíi lµ c¬ së cho mèi liªn hÖ gi÷a c¸c sù vËt hiÖn t­îng . Liªn hÖ lµ kh¸i niÖm dïng ®Ó chØ sù t¸c ®éng rµng buéc lÉn nhau quy ®Þnh vµ chuyÓn hãa lÉn nhau gi÷a c¸c mÆt , c¸c yÕu tè , c¸c bé phËn trong 1 sù vËt hay gi÷a c¸c sù vËt hiÖn t­îng víi nhau . §©y lµ kh¸i niÖm nãi lªn mäi sù vËt , hiÖn t­îng trong thÕ giíi dï ®a d¹ng phong phó ®Õn ®©u ®Òu n»m trong mèi liªn hÖ víi c¸c sù vËt , hiÖn t­îng kh¸c , ®Òu chÞu sù t¸c ®éng quy ®Þnh cña c¸c sù vËt hiÖn t­îng Êy ®ång thêi lµ c¬ së , ®iÒu kiÖn tån t¹i , ph¸t triÓn cña moi sù vËt , hiÖn t­îng . *§Æc ®iÓm: Theo quan ®iÓm cña chñ nghÜa duy vËt biÖn chøng mèi liªn hÖ cã ba tÝnh chÊt c¬ b¶n lµ: TÝnh kh¸ch quan , tÝnh phæ biÕn vµ tÝnh ®a d¹ng phong phó. -TÝnh kh¸ch quan cña mèi liªn hÖ biÓu hiÖn ë chç c¸c mèi liªn hÖ lµ vèn cã cña mäi sù v©t, hiÖn t­îng nã kh«ng phô thuéc vµo ý thøc con ng­êi. ThÕ giíi hiÖn thùc bao gåm nhiÒu sù vËt hiÖn t­îng kh¸c nhau dï muèn hay kh«ng tÊt c¶ c¸c sù vËt hiÖn t­îng Êy ®Òu quan hÖ biÖn chøng víi nhau , chóng n­¬ng tùa rµng buéc quy ®Þnh lÉn nhau trong qu¸ tr×nh tån t¹i vËn ®éng vµ ph¸t triÓn cña chóng. -Mèi liªn hÖ cã tÝnh phæ biÕn : bÊt k× sù vËt hiÖn t­îng nµo còng ®Òu cã nh÷ng mèi liªn hÖ t¸c ®éng qua l¹i víi c¸c sù vËt hiÖn t­îng kh¸c.Do b¶n chÊt cña thÕ giíi lµ vËt chÊt , c¸c sù vËt hiÖn t­îng kh¸c nhau cña thÕ giíi vËt chÊt ch¼ng qua lµ qu¸ tr×nh vËn ®éng , ph¸t triÓn l©u dµi cña thÕ giíi vËt chÊt t¹o thµnh, cho nªn xÐt vÒ nguån gèc th× tÊt c¶ c¸c sù vËt hiÖn t­îng ®Òu lµ nh©n qu¶ cña nhau , ®Òu quan hÖ biÖn chøng víi nhau. H¬n n÷a trong b¶n th©n sù vËt hiÖn t­îng th× c¸c yÕu tè bé phËn cña nã còng quan hÖ chÆt chÏ víi nhau -Mäi sù vËt hiÖn t­îng ®Òu tån t¹i mèi liªn hÖ phæ biÕn nh­ng vÞ trÝ vai trß cña c¸c mèi liªn hÖ l¹i kh¸c nhau trong viÖc quy ®Þnh sù tån t¹i ph¸t triÓn cña chóng.§iÒu ®ã lµm nªn tÝnh ®a d¹ng phong phó cña mèi liªn hÖ. Ng­êi ta cã thÓ ph©n chia c¸c mèi liªn hÖ theo nh÷ng c¨n cø kh¸c nhau thµnh c¸c kiÓu kh¸c nhau nh­: Mèi liªn hÖ bªn trong, bªn ngoµi ; mèi liªn hÖ trùc tiÕp, gi¸n tiÕp; mèi liªn hÖ chñ yÕu, thø yÕu...®Ó ta thÊy ®­îc tÇm quan träng cña tõng mèi liªn hÖ . *Vai trß: V× mäi sù vËt hiÖn t­îng ®Òu tån t¹i trong mèi liªn hÖ phæ biÕn vµ vÞ trÝ vai trß c¸c mèi liªn hÖ kh¸c nhau trong viÕc quyÕt ®Þnh sù tån t¹i ho¹t ®éng ph¸t triÓn cña nã nªn trong nhËn thøc ho¹t ®éng thùc tiÔn ph¶i cã quan ®iÓm toµn diÖn tr¸nh nh÷nh xem xÐt phiÕn diÖn mét chiÒu .Tøc lµ ®ßi hái chóng ta khi nhËn thøc vÒ sù vËt ph¶i ®Æt nã trong mèi liªn hÖ t¸c ®éng qua l¹i víi c¸c sù vËt hiÖn t­îng kh¸c vµ ph¶i nhËn thøc ®­îc mèi liªn hÖ qua l¹i gi÷a c¸c bé phËn , c¸c yÕu tè , c¸c mÆt cña chÝnh sù vËt .VËn dông quan ®iÓm toµn diÖn vµ quan ®iÓm lÞch sö-cô thÓ cña phÐp biÖn chøng duy vËt vµo qu¸ tr×nh ®æi míi ë n­íc ta , ®¶ng ta ®· x¸c ®inh mét ph­¬ng ch©m rÊt c¬ b¶n lµ ph¶i ®æi míi mét c¸ch toµn diÖn trªn tÊt c¶ c¸c lÜnh vùc nh­ng träng t©m lµ ®æi míi kinh tÕ:"XÐt trªn tæng thÓ §¶ng ta b¾t ®Çu c«ng cuéc ®æi míi tõ ®æi míi vÒ t­ duy chÝnh trÞ trong viÖc ho¹ch ®Þnh ®­êng lèi vµ chÝnh s¸ch ®èi néi , ®èi ngo¹i .Kh«ng cã sù ®æi míi ®ã th× kh«ng cã mäi sô ®æi míi kh¸c.Song, §¶ng ta ®· ®óng khi tËp trung tr­íc hÕt vµo viÖc thùc hiÖn th¾ng lîi nhiÖm vô ®æi míi kinh tÕ , kh¾c phôc sù khñng ho¶ng kinh tÕ x· héi , t¹o tiÒn ®Ò cµn thiÕt vµ tinh thÇn ®Ó gi÷ v÷ng æn ®Þnh chÝnh trÞ x©y dùng vµ cñng cè niÒm tin vµo nh©n d©n, tao thuËn lîi ®Ó ®æi míi c¸c mÆt kh¸c nhau cña ®êi sèng x· héi" (§¶ng céng s¶n ViÖt Nam: V¨n kiÖn ®¹i héi ®¹i biÓu toµn quèc lÇn thø VIII) 1.2 Nguyªn lÝ vÒ sù ph¸t triÓn *Kh¸i niÖm Quan ®iÓm siªu h×nh cho r»ng sù ph¸t triÓn chØ lµ sù t¨ng lªn hay gi¶m ®i thuÇn tóy vÒ l­îng kh«ng cã sù thay ®æi vÒ chÊt , kh«ng cã sù n¶y sinh nh÷nh c¸i míi . Quan ®iÓm duy t©m th× quy nguån gèc sù ph¸t triÓn lµ do lùc l­îng siªu nhiªn hay ë ý thøc con ng­êi , phi vËt chÊt, ®Õn quan ®iÓm duy vËt biÖn chøng ®· kh¼ng ®Þnh:''Ph¸t triÓn lµ mét ph¹m trï triÕt häc ®Ó chØ kh¸i qu¸t qu¸ tr×nh vËn ®éng tiÕn lªn tõ thÊp tíi cao , tõ kÐm hoµn thiÖn tíi hoµn thiÖn h¬n cña sù vËt .'' *§Æc ®iÓm: Theo quan ®iÓm nµy th× nguån gèc cña sù ph¸t triÓn n»m trong b¶n th©n sù vËt, do m©u thuÉn cña b¶n th©n sù vËt quy ®Þnh. Ph¸t triÓn lµ qu¸ tr×nh tù th©n cña mäi sù vËt , hiÖn t­îng kh¸ch quan vµ ®éc lËp víi ý thøc con ng­êi.Ph¸t triÓn bao hµm nhiÒu h×nh thøc vËn ®éng theo chiÒu tõ thÊp ®Õn cao .Ph¸t triÓn cã tÝnh kÕ thõa vµ nã d­êng nh­ lÆp l¹i c¸i cò nh­ng trªn c¬ së cao h¬n .Nh­ vËy ph¸t triÓn bao hµm nhiÒu b­íc quanh co phøc t¹p chø kh«ng ph¶i theo ®­êng th¼ng mét chiÒu.Ph¸t triÓn kh«ng chØ biÕn ®æi vÒ l­îng mµ cßn bao hµm c¶ sù biÕn ®æi vÒ chÊt ®ång thêi cã sù xuÊt hiÖn cña nh÷ng c¸i míi . *Vai trß: ChÝnh v× nh÷ng lÝ do trªn mµ ph¸t triÓn ®· thùc sù trë thµnh khuynh h­íng chung chi phèi mäi sù vËt hiÖn t­îng . Mçi sù vËt hiÖn t­îng ®ang tån t¹i lµ nã ®· xuÊt hiÖn trong ®ã nh÷ng tiÒn ®Ò mÇm mèng cña c¸i míi vµ trong nh÷ng ®iÒu kiÖn nhÊt ®Þnh c¸i míi ®ã sÏ ra ®êi thay thÕ c¸i cò .VÝ dô nh­ qóa tr×nh thay thÕ liªn tôc diÔn ra gi÷a c¸c sù vËt hiÖn t­îng t¹o thµnh sù ph¸t triÓn vËn ®éng cña thÕ giíi vËt chÊt. ThÊy râ ®­îc ®iÒu nµy th× trong nhËn thøc ho¹t ®éng thùc tiÔn ®ßi hái ph¶i cã quan ®iÓm ph¸t triÓn.Tøc lµ khi nghiªn cøu xem xÐt bÊt k× mét sù vËt hiÖn t­îng nµo ta còng ph¶i ph¸t hiÖn ®­îc c¸i t­¬ng lai trong hiÖn tai, nhËn thøc ®­îc nh÷ng tiÒn ®Ò mÇm mèng cña c¸i míi ®ang n¶y sinh ë trong nã vµ ph¶i ®Êu tranh cho c¸i míi ra ®êi thay thÕ c¸i cò . Ngµy nay xu thÕ ph¸t triÓn ®Õn chñ nghÜa x· héi ®ßi hái mçi n­íc ®Òu ph¶i t×m tåi kh¸m ph¸ vµ x©y dùng cho m×nh mét m« h×nh , mét con ®­êng ph¸t triÓn ®Æc thï , phï hîp víi hoµn c¶nh kinh tÕ x· héi ë n­íc ®ã. Tõng c¸ nh©n con ng­êi còng ph¶i tù kh¸i qu¸t nh÷ng biÕn ®æi ®Ó v¹ch ra khuynh h­íng chÝnh cho mäi sù vËt hiÖn t­îng. Trªn c¬ së Êy t×m ra ph­¬ng ph¸p nhËn thøc vµ c¸ch t¸c ®éng phï hîp nh»m thóc ®Èy sù vËt ph¸t triÓn nhanh h¬n hoÆc k×m h·m tïy theo sù ph¸t triÓn ®ã cã lîi hay cã h¹i ®èi víi ®êi sèng con ng­êi. Thùc tÕ lÞch sö ®· chøng minh r»ng c¸c n­íc cã nÒn kinh tÕ ph¸t triÓn hiÖn nay nh­ n­íc MÜ vµ c¸c n­íc trong khèi liªn minh ch©u ¢u EU ®· tõng ®i theo m« h×nh ph¸t triÓn c«ng nghiÖp hãa trong kho¶ng thêi gian tõ 150 ®Õn 200 n¨m .Ng­îc l¹i con ®­êng ph¸t triÓn c«ng nghiÖp hãa c¶u c¸c n­íc trong khèi c«ng nghiÖp míi NIC t×m cho m×nh m« h×nh rót gän chØ trong vßng 30 ®Õn 40 n¨m . Cµng ngµy ng­êi ta cµng thÊy râ vai trß cña con ng­êi trong sù nghiÖp ph¸t triÓn ®Êt n­íc. ViÖc ®µo t¹o ra nh÷ng doanh nh©n thêi ®¹i míi rÊt ®­îc c¸c n­íc chó träng vµ xem ®©y lµ ®éng lùc cña ph¸t triÓn kinh tÕ .VÊn ®Ò dÆt ra lµ ph¶i t¹o ®iÒu kiÖn c¬ së vËt chÊt ®Ó nh÷ng ng­êi cã kh¶ n¨ng cã trÝ tuÖ ®ãng gãp søc lùc cña m×nh .Quan ®iÓm ph¸t triÓn gãp phÇn kh¾c phôc t­ t­ëng b¶o thñ , tr× trÖ , ®inh kiÕn trong ho¹t ®éng nhËn thøc vµ thùc tiÔn cña con ng­êi. KÕt luËn: Hai nguyªn lÝ vÒ mèi liªn hÖ phæ biÕn vµ sù ph¸t triÓn ®· gãp phÇn ®Þnh h­íng chØ ®¹o ho¹t ®éng nhËn thøc vµ ho¹t ®éng thùc tiÔn ®Ó c¶i t¹i hiÖnt hùc vµ c¶i t¹o chÝnh b¶n th©n con ng­êi .Mçi ng­êi cÇn n¾m ch¾c c¬ së lÝ luËn ®Ó vËn dông chóng mét c¸ch s¸ng t¹o trong ho¹t ®éng cña m×nh II.Nh÷ng cÆp ph¹m trï c¬ b¶n * Ph¹m trï triÕt häc lµ nh÷ng kh¸i niÖm chung nhÊt , ph¶n ¸nh nh÷ng mÆt , nh÷ng mèi liªn hÖ b¶n chÊt cña c¸c sù vËt hiÖn t­îng trong tù nhiªn , x· héi vµ t­ duy . 2.1 Ph¹m trï c¸i riªng vµ c¸i chung *Kh¸i niÖm Theo quan ®iÓm cña phÐp biÖn chøng duy vËt th× : ph¹m trï c¸i riªng lµ ph¹m trï chØ mét sù vËt , mét hiÖn t­îng , mét qu¸ tr×nh nhÊt ®Þnh .Mçi c¸i riªng lµ mét kÕt cÊu vËt chÊt , mét chØnh thÓ tån t¹i ®éc lËp (t­¬ng ®èi) víi c¸i riªng kh¸c. Tuy vËy nÕu xÐt sù vËt ë ph­¬ng diÖn cÊu tróc th× mçi yÕu tè cÊu thµnh sù vËt còng lµ mét c¸i riªng ph©n biÖt víi c¸c yÕu tè kh¸c. C¸i chung lµ ph¹m trï triÕt häc dïng ®Ó chØ nh÷ng mÆt , nh÷ng thuéc tÝnh kh«ng nh÷ng cã ë mét kÕt cÊu vËt chÊt nhÊt ®Þnh mµ cßn ®­îclÆp l¹i trong nhiÒu sù vËt hiÖn t­îng hay qu¸ tr×nh riªng lÎ kh¸c.Nãi c¸ch kh¸c c¸i chung lµ c¸i ®­îc lÆp l¹i trong nhiÒu c¸i riªng .B¶n chÊt quy luËt còng lµ nh÷ng c¸i chung vµ chÝnh nh÷ng c¸i chung b¶n chÊt nµy ®­îc kh¸i qu¸t thµnh c¸c kh¸i niÖm , ph¹m trï cña c¸c lÜnh vùc khoa häc. *Mèi quan hÖ gi÷a c¸i riªng vµ c¸i chung Tr­íc hÕt c¸i riªng vµ c¸i chung ®Òu tån t¹i mét c¸ch kh¸ch quan nghÜa lµ tù nã tån t¹i kh«ng phô thuéc ý thøc con ng­êi. Tuy nhiªn c¸i chung chØ tån t¹i trong c¸i riªng , th«ng qua c¸i riªng mµ biÒu hiÖn sù tån t¹i cña nã .Cßn c¸i riªng tån t¹i trong mèi liªn hÖ dÉn ®Õn c¸i chung vµ bÊt k× c¸i chung nµo còng th«ng qua hµng ngh×n lÇn sù chuyÓn hãa mµ liªn hÖ víi c¸i riªng thuéc lo¹i kh¸c. Nh­ v©y, trong nhËn thøc con ng­êi ph¶i ®i tõ nh÷ng c¸i riªng ®Ó ph¸t hiÖn ra c¸i chung cña chóng . MÆt kh¸c , c¸i chung còng lµ mét bé phËn cña c¸i riªng. C¸i riªng kh«ng gia nhËp hÕt vµo c¸i chung. C¸i chung b¶n ch©t s©u s¾c h¬n c¸i riªng cßn c¸i riªng th× phong phó h¬n c¸i chung. *Vai trß thùc tiÔn cña ph¹m trï Trong ho¹t ®éng thùc tiÔn x· héi viÖc ph¸t hiÖn ra c¸i chung nhÊt lµ c¸i chung b¶n chÊt , quy luËt cña mét sù vËt hiÖn t­îng lµ yÕu tè rÊt quan träng .Nã lµ yÕu tè ®Çu tiªn ®¶m b¶o sù thµnh c«ng cña ho¹t ®éng thùc tiÔn v× c¸i chung , quy luËt chi phèi hÇu hÕt khuynh h­íng ph¸t triÓn cña nh÷ng c¸i riªng lÎ. §óng nh­ V.I.Lªnin ®· kh¼ng ®Þnh"Ng­êi nµo b¾t tay vµo nh÷ng vÊn ®Ò riªng tr­íc khi gi¶i quyÕt nh÷ng vÊn ®Ò chung, th× kÎ ®ã trªn mçi b­íc ®i sÏ kh«ng sao tr¸nh khái nh÷ng vÊn ®Ò chung ®ã mét c¸ch kh«ng tù gi¸c. Mµ mï qu¸ng vÊp ph¶i nh÷ng vÊn ®Ò ®ã trong tõng tr­êng hîp riªng th× cã nghÜa lµ ®­a chÝnh s¸ch ®Õn chç cã nh÷ng sù dao ®éng tåi tÖ nhÊt vµ mÊt h¼n tÝnh nguyªn t¾c." -V.I.Lªnin toµn tËp. ViÖc nh©n réng c¸c s¸ng kiÕn trong s¶n xuÊt kinh doanh ,nghiªn cøu khoa häc lµ mét tÊt yÕu kh¸ch quan trong sù ph¸t triÓn,®Æc biÖt trong viÖc øng dông nh÷ng thµnh tùu khoa häc kÜ thuËt vµo ®êi sèng sinh ho¹t h»ng ngµy.Lóc ®Çu ta ph¶i triÓn khai ë mét ®Þa ph­¬ng nhÊt ®Þnh.Qua biÓu hiÖn thùc tiÔn ë tõng ®Þa ph­¬ng ®ã ta ph¶i ®¸nh gi¸,tæng kÕt c©n nh¾c gi÷a c¸i lîi vµ h¹i tõ ®ã cã thÓ triÓn khai hay kh«ng triÓn khai ®ång bé.Tuy nhiªn ®Þa ph­¬ng chon thÝ ®iÓm ph¶i phï hîp tøc lµ ph¶i ®¸p øng nh÷ng ®iÒu kiÖn t­¬ng ®èi cña qu¸ tr×nh triÓn khai. Cã nh÷ng c¸i chung kh«ng hîp lý sÏ tho¸i hãa mÊt ®i dÉn ®Õn c¸i riªng chØ ¸p dông ë mét vïng nhÊt ®Þnh t¹o thµnh ®Æc tr­ng thËm chÝ lµ thÕ m¹nh cña vïng ®ã.Trong chiÕn l­îc ph¸t triÓn kinh tÕ nÕu viÖc ph¸t triÓn thÕ m¹nh tõng vïng ®­îc chó träng sÏ ®em l¹i nh÷ng hiÖu qu¶ kinh tÕ cao . 2.2Ph¹m trï nguyªn nh©n vµ kÕt qu¶ *Kh¸i niÖm: Nguyªn nh©n lµ lµ ph¹m trï chØ s­ t¸c ®éng lÉn nhau gi÷a c¸c mÆt trong mét sù vËt hay gi÷a c¸c sù vËt víi nhau,g©y ra mét biÕn ®æi nhÊt ®Þnh nµo ®ã. KÕt qu¶ lµ ph¹m trï chØ nh÷ng biÕn ®æi xuÊt hiÖn do t¸c ®éng lÉn nhau gi÷a c¸c mÆt trong mét sù vËt hay gi÷a c¸c sù vËt víi nhau g©y ra. Nh­ vËy theo quan ®iÓm cña phÐp biÖn chøng duy vËt th× nguyªn nh©n chÝnh lµ sù t¸c ®éng lÉn nhau chø kh«ng ph¶i lµ m«t sù vËt ,mét qu¸ tr×nh nµo ®ã xÐt mét c¸ch riªng biÖt,t¸ch rêi. *Mèi quan hÖ gi÷a nguyªn nh©n vµ kÕt qu¶: Nguyªn nh©n lµ c¸i sinh ra kÕt qu¶ ,do ®ã nguyªn nh©n cã tr­íc kÕt qu¶ .Nh­ng kh«ng ph¶i bÊt k× sù n«i tiªp nµo vÒ thêi gian cña c¸c hiÖn t­îng còng lµ biÓu hiÖn mèi quan hÖ nh©n qu¶ chØ lµ quan hÖ nh©n qu¶ khi cã tÝnh chÊt sinh thµnh . Cïng mét nguyªn nh©n cã thÓ g©y nªn nhiÒu kÕt qu¶ kh¸c nhau, ng­îc l¹i mét kÕt qu¶ cã thÓ do nhiÒu nguyªn nh©n t¸c ®éng vµo . KÕt qu¶ sau khi xuÊt hiÖn cã thÓ t¸c ®éng trël¹i ®èi víi nguyªn nh©n ®· sinh ra nã .Nh­ vËy nÕu xem xÐt kÜ cã thÓ thÊy kÕt qu¶ trong quan hÖ nµy l¹i lµ nguyªn nh©n trong quan hÖ kh¸c vµ ng­îc l¹i. Nãi c¸ch kh¸c nguyªn nh©n vµ kÕt qu¶ cã thÓ chuyÓn hãa cho nhau. *Vai trß cña cÆp ph¹m trï: Trong mäi ho¹t ®éng con ng­êi ph¶i tØnh t¸o v¹ch râ nguyªn nh©n thùc sù cña mäi hµnh ®éng .Ch¼ng h¹n ngµy nay ta thÊy c¸c thÕ lùc ®Õ quèc rÊt hay b¸m vµo c¸i gäi lµ"b¶o vÖ nh©n quyÒn'' ®Ó can thiÖp vµo c«ng viÖc néi bé cña nh÷ng quèc gia nµo ®ã , ®Æc biÖt nh÷ng n­íc ®ang ph¸t triÓn cã khuynh h­íng tiÕn bé x· héi .§ång thêi còng ph¶i biÕt ph©n biÖt c¸c lo¹i nguyªn nh©n cã nguyªn nh©n bªn trong vµ nguyªn nh©n bªn ngoµi ,trùc tiÕp hay gi¸n tiÕp ®Ó t×m ra nguyªn nh©n s©u xa cña sù vËt hiªn t­îng .NÕu nguyªn nh©n ®ã ®em l¹i hiÖu qu¶ tèt th× ph¶i ph¸t huy t¹o ®iÒu kiÖn cho nh÷ng yÕu tè ®ã vµ ng­îc l¹i Ngµy nay viÖc ph¸t triÓn kinh tÕ thÞ tr­êng ®· t¹o ra nh÷ng con ng­êi kinh tÕ míi,nh÷ng con ng­êi n¨ng ®éng s¸ng t¹o,quyÕt ®o¸n ...nh÷ng con ng­êi nµy sÏ thóc ®Èy nhanh sù ph¸t triÓn kinh tÕ ®Êt n­íc.NhËn thøc râ ®iÒu ®ã §¶ng vµ nhµ n­íc ta ®· kh«ng ngõng n©ng cao chÝnh s¸ch ®µo t¹o c¸n bé cã tr×nh ®é chuyªn m«n vµ n¨ng lùc qu¶n lý tèt ®¸p øng nhu cÇu c«ng nghiÖp hãa-hiÖn ®¹i hãa ®Êt n­íc. 2.3Ph¹m trï TÊt nhiªn- ngÉu nhiªn *Kh¸i niÖm TÊt nhiªn lµ ph¹m trï ch¸i do nh÷ng nguyªn nh©n c¬ b¶n bªn trong cña kÕt cÊu vËt chÊt quyÕt ®Þnh vµ trong nh­ng ®iÒu kiÖn nhÊt ®Þnh nã ph¶i x¶y ra nh­ thÕ nµy ch­ kh«ng thÓ kh¸c ®­îc. NgÉu nhiªn lµ ph¹m trï chØ c¸i kh«ng do mèi liªn hÖ b¶n chÊt bªn trong kÕt cÊu vËt chÊt ,bÓntong sù vËt quyÕt ®Þnh mµ doc¸c nh©n tè bªn ngoµi .do sù kÕt hîp nhiÒu hoµn c¶nh bªn ngoµi quyÕt ®Þnh.Do ®ã nã cã thÓ xuÊt hiÖn cã thÓ kh«ng xuÊt hiÖn ,cã thÓ xuÊt hiÖn nh­ thÕ nµy hoÆc cã thÓ xuÊt hiÖn kh¸c ®i. *Mèi liªn hÖ biÖn chøng gi÷a tÊt nhiªn vµ ngÉu nhiªn C¶ tÊt nhiªn vµ ngÉu nhiªn ®Òu chi phèi qu¸ tr×nh tån t¹i vµ ph¸t triÓn cña sù vËt ,hiÖn t­îng.Trong ®ã c¸i tÊt nhiªn gi÷ vai trß quyÕt ®Þnh ®Õn khuynh h­íng cña nã cßn c¸i ngÉu nhiªn cã thÓ cã phÇn thóc ®Èy cã phÇn ng¨n c¶n k×m h·m qu¸ tr×nh tån t¹i vµ ph¸t triÓn cña sù vËt hiÖn t­îng. C¸i tÊt nhiªn bao giê còng tù v¹ch ®­êng ®i cho m×nh xuyªn qua v« sè nh÷ng c¸i ngÉu nhiªn. Cßn c¸i ngÉu nhiªn lµ h×nh thøc biÓu hiÖn c¸i tÊt nhiªn vµ bæ sung c¸i tÊt nhiªn . Trong tù nhiªn c¸i tÊt nhiªn chi phèi mét c¸ch tù ®éng cßn trong ®êi sèng x· héi c¸i tÊt nhiªn ®­îc thÓ hiÖn th«ng qua sù h×nh t­îng cña con ng­êi cã ý thøc . *Vai trß thùc tiÔn cña cÆp ph¹m trï: Trong ho¹t ®éng thùc tiÔn, th«ng qua v« sè hiÖn t­îng ngÉu nhiªn ng­êi ta ph¸t hiÖn ra c¸i tÊt nhiªn Èn giÊu ®»ng sau nã.Ch¼ng h¹n nh­ gi¸ c¶ thÞ tr­êng ë mét thêi ®iÓm nµo ®ã lµ mét hiÖn t­îng ngÉu nhiªn nh­ng th«ng qua hµng lo¹t nh÷ng biÕn ®éng Êy ng­êi ta thÊy quy luËt tÊt yÕu chi phèi ®»ng sau gi¸ c¶ thÞ tr­êng , ®ã lµ sù t¸c ®äng cña quy luËt gÝa trÞ . Ph.Anghen ®· viÕt:'' C¸i mµ ng­êi ta qu¶ quýªt cho lµ tÊt yÕu l¹i hoµn toµn do ngÉu nhiªn thuÇn tóy cÊu thµnh vµ c¸i ®ùoc coi lµ ngÉu nhiªn l¹i lµ h×nh thøc d­íi ®ã Èn nÊp c¸i tÊt yÕu''-V.I.Lªnin toµn tËp. ¸p dông ®Æc ®iÓm mèi quan hÖ gi÷a tÊt nhiªn vµ ngÉu nhiªn ng­êi ta ®· t¹o ra mét ph­¬ng ph¸p khoa häc ®Æc biÖt cÇn thiÕt trong nghiªn cøu kinh tÕ ®ã lµ ph­¬ng ph¸p thèng kª ®· ®em l¹i nhiÒu hiÖu qu¶ thiÕt thùc .Thùc tiÔn x· héi cÇn c¨n cø vµo c¸i tÊt yÕu ®Ó ho¹ch ®Þnh ph­¬ng h­íng , x©y dùng kÕ ho¹ch , ®ång thêi còng ph¶i trï liÖu sù t¸c ®éng cña c¸c biÕn cè. Trong kinh tÕ thÞ tr­êng víi xu h­íng quèc tÕ hãa ngµy cµng cao th× c¸i rñi ro ngÉu nhiªn ngµy cµng nhiÒu . Mçi con ng­êi, mçi quèc gia khhi tham gia vµo qu¸ tr×nh héi nhËp nµy cÇn chuÈn bÞ cho m×nh mét hµnh lang tri thøc v÷ng ch¾c vµ mét b¶n lÜnh kinh tÕ v÷ng vµng. 2.4 Ph¹m trï néi dung vµ h×nh thøc: * Kh¸i niÖm: Néi dung lµ ph¹m trï triÕt häc dïng ®Ó chØ tæng hîp nh÷ng mÆt , nh÷ng yÕu tè, nh÷ng qu¸ tr×nh t¹o nªn sù vËt. H×nh thøc lµ ph¹m trï chØ ph­¬ng thøc tèn t¹i vµ ph¸t triÓn cña sù vËt, lµ hÖ thèng c¸c mèi liªn hÖ t­¬ng ®èi bÒn v÷ng gi÷a c¸c yÕu tè cña sù vËt ®ã . *Mèi quan hÖ gi÷a néi dung vµ h×nh thøc Néi dung vµ h×nh thøc thèng nhÊt víi nhau cïng quy ®Þnh sù tån t¹i vËn ®éng ph¸t triÓn cña sù vËt hiÖn t­îng. Sù thèng nhÊt biÓu hiÖn ë chç sù vËt nµo còng cã néi dung h×nh thøc cña nã vµ néi dung chØ tån t¹i trong mét h×nh thøc nhÊt ®Þnh. Sù thèng nhÊt gi÷a néi dung vµ h×nh thøc lµ sù thèng nhÊt gi÷a c¸c mÆt ®èi lËp. Néi dung cña sù vËt hiÖn t­îng th­êng xuyªn biÕn ®æi cßn h×nh thøc c¶u nã t­¬ng ®èi æn ®Þnh. Do ®ã sù biÕn ®æi kh«ng ngõng vÒ néi dung ®Õn mét giai ®o¹n nhÊt ®Þnh sÏ m©u thuÉn víi h×nh thøc cña nã vµ nÕu h×nh thøc ®ã ®· qu¸ lçi thêi th× sÏ bÞ thay thÕ b»ng mét h×nh thøc míi phï hîp. * Vai trß cña cÆp ph¹m trï ThÊy ®­îc mèi quan hÖ , sù t¸c ®éng chÆt chÏ cña néi dung tíi h×nh thøc , trong thùc tiÔn ho¹t ®éng cña con ng­êi cÇn tr¸nh c¸c khuynh h­íng t¸ch rêi néi dung hay h×nh thøc .VÝ dô :Trong mét ph­¬ng thøc s¶n xuÊt th× lùc l­îng s¶n xuÊt lµ néi dung vËt chÊt cßn quan hÖ s¶n xuÊt lµ h×nh thøc x· héi .sù ph¸t triÓn cña s¶n xuÊt b¾t ®Çu tõ sù ph¸t triÓn cña lùc l­îng s¶n xuÊt, lùc l­îng s¶n xuÊt ph¸t triÓn ®Õn mét tr×nh ®é nhÊt ®Þnh lµm ph¸ vì quan hÖ s¶n xuÊt cò, x¸c lËp quan hÖ s¶n xuÊt míi phï hîp. Thùc tÕ kh¸ch quan nµy ®ßi hái con ng­êi trong thùc tiÔn cña m×nh muèn thóc ®Èy sù vËt ph¸t triÓn tr­íc hÕt ph¶i quan t©m ®Õn néi dung cña nã , ph¶i t¸c ®éng vµo n«i dung vµ lµm phong phó nã . Thùc tÕ cã rÊt nhiÒu h×nh thøc ®· k×m h·m sù ph¸t triÓn ®æi míi néi dung nh­ nh÷ng c¸ch thøc , c¬ chÕ qu¶n lý b¶o thñ , l¹c hËu lµm k×m h·m sù tiÕn bé vµ ph¸t triÓn cña con ng­êi - x· héi . §ßi hái con ng­êi ph¶i biÕt nh×n nhËn vµ dÇn lo¹i bá nh÷ng h×nh thøc b¶o thñ l¹c hËu ®ã .Sù t¸c ®éng biÖn chøng gi÷a lùc l­îng s¶n xuÊt vµ quan hÖ s¶n xuÊt lµ mét vÝ dô tiªu biÓu cña quan hÖ néi dung vµ h×nh thøc biÓu hiÖn trong ho¹t ®éng thùc tiÕn x· héi . 2.5 Ph¹m trï b¶n chÊt vµ hiÖn t­îng: * Kh¸i niÖm: B¶n chÊt lµ ph¹m trï chØ sù tæng hîp tÊt c¶ nh÷ng mÆt ,nh÷ng mèi liªn hÖ tÊt nhiªn ,t­¬ng ®èi æn ®Þnh bªn trong sù vËt,quy ®Þnh sù vËn ®éng vµ ph¸t triÓn cña sù vËt . HiÖn t­îng lµ ph¹m trï chØ sù biÓu hiÖn ra bªn ngoµi cña b¶n chÊt. * Mèi quan hÖ gi÷a néi dung vµ h×nh thøc B¶n chÊt vµ hiÖn t­îng thèng nhÊt biÖn chøng víi nhau cïng quy ®Þnh sù vËn ®éng vµ ph¸t triÓn cña sù vËt biÓu hiÖn ë chç: B¶n chÊt sù vËt nh­ thÕ nµo th× hiÑn thùc béc lé ra nh­ thÕ Êy .B¶n chÊt sù vËt biÕn ®æi th× hiÖn t­îng biÓu hiÖn còng biÕn ®æi .HiÖn t­îng do ®ã cã tÝnh b¶n chÊt Ýt hoÆc nhiÒu. * Vai trß cña cÆp ph¹m trï Trong ho¹t ®éng thùc tiÔn ®Ó t×m hiÓu sù vËt , nhËn thøc cña con ng­êi bao giê còng ph¶i b¾t ®Çu tõ nh÷ng hiÖn t­îng ®Ó t×m ra b¶n chÊt cña nã. Nh÷ng tr­êng hîp hiÖn t­îng ph¶n ¸nh sai b¶n chÊt kh«ng ph¶i lµ hiÕm thÊy trong tù nhiªn còng nh­ trong nghiªn cøu khoa häc. §Æc biÖt ®èi víi con ng­êi -mét thùc thÓ cã ý thøc , bÞ chi phèi bëi lîi Ých ®Þa vÞ th× quan hÖ gi÷a b¶n chÊt cña hä víi hiÖn t­îng biÓu hiÖn ra cµng phøc t¹p thËm chÝ lµ cã hiÖn t­îng cè t×nh xuyªn t¹c b¶n chÊt . Khi ®¸nh gi¸ mét vÊn ®Ò, mét hiÖn t­îng ph¶i nh×n vµo b¶n chÊt ®Ó kÕt luËn chø kh«ng ph¶i nh×n vÒ mét phÝa phiÕn diÖn tõ nh÷ng hiÖn t­îng biÓu hiÖn cña hä. Tuy nhiªn Ph.Anghen còng chØ ra r»ng :''NÕu h×nh th¸i biÓu hiÖn vµ b¶n chÊt sù vËt trùc tiÕp ®ång nhÊt víi nhau , th× mäi khoa häc sÏ trë nªn thõa."-C.M¸c vµ Ph.Anghen toµn tËp-NXBCTQG- 2.6 CÆp ph¹m trï kh¶ n¨ng vµ hiÖn thùc * Kh¸i niÖm : HiÖn thùc lµ ph¹m trï chØ nh÷ng c¸i ®ang tån t¹i trªn