Phát triển dịch vụ thông tin phục vụ cho hoạt động đào tạo - Nghiên cứu khoa học, cân đối giữa phục vụ miễn phí và có thu phí tại Trung tâm Thông tin - Thư viện trường Đại học Ngân hàng Thành phố Hồ Chí Minh

PHÁT TRIỂN DỊCH vụ THỒNG TIN PHỤC vụ CHO HOẠT ĐỘNG ĐÀO TẠO - NGHIÊN cứu KHOA HỌC, CẦN ĐỐI GIỮA PHỤC VỤ MIÊN PHÍ VÀ CÓ THU PHÍ TẠI TRUNG TÂM THỒNG TIN - THƯ VIỆN • » T R Ư Ờ N G ĐẠI H Ọ C N G Â N H À N G TP. H C M ThS. Dương Thị Chính Lảm 0909692912 chinhlamdhnhl979@gmail.com TTTT-TV Đ H Ngán Hàng TP.HCM Hoạt động thông tin - thư viện ngày nay không đơn thuần là việc lưu trữ và phục vụ các tài liệu truyềti thong một cách thụ động mà đã chuyển sang cung cấp thông tin theo hưcmg chú động đáp ứng nhu cầu tin của người dùng tin. Đặc biệt là đối với các thư viện trong các trường đại học thì việc phát triển các dịch vụ cung cắp thông tin phục vụ cho hoạt động nghiên cứu, đào tạo và học tập càng được quan tâm phát triến mạnh mẽ. Trong bài viết này, tác già đã trình bày một số vấn để về cung cấp dịch vụ thông tin miễn p h í và có thu ph í tại trung tâm Thông tin - Thư viện trường đại học Ngân hàng Tp. Hồ Chi Minh và đưa ra một số giải pháp đế có thể triển khai các hoạt động cung cấp thông tin trong thời gian tới tại thư viện ngày càng hiện quả hơn. Toàn cầu hóa là xu thế tất yếu của sự phát triển xã hội trong thời đại ngày nay, tác động mạnh mê tới tất cả cuộc sống của nhân loại, đây cũng là một cơ hội, cũng là thách thức to lớn đối với các quốc gia. Cuộc cách mạng khoa học và công nghệ đã mang lại những thành tựu vĩ dại, bao gồm nhiều lình vực, trong đó sự xuất hiện của máy tính hiện đại cùng hệ thống internet ... đây là một trong những nền tàng cơ bản đc hình thành một nền kinh tế mới, đó là kinh tế tri thức. Theo dự báo cùa các nhà khoa học thì đến năm 2020, nhừnsỉ tri thức khoa học sẽ tăng gấp 4 lần so với năm 2000, đố theo kịp sự phát triển của thế giới thì mỗi một quốc gia phải tính đến yếu tố con người, năng lực sáng tạo tri thức mới. Muốn làm được điều này thì mỗi quốc gia cần phái xây dựng và phát triển thành một xã hội học tập, phải quan tâm đặc biệt đến sự nghiệp giáo dục, trong đó giáo dục đại học đóng một vai 122 trò quan trọng; Giáo dục đại học đã và đang cung cấp cho tương lai nhũng nguồn nhân lực có trình độ cao. có kha năng làm việc độc lập, tư duy đề làm chú thực sự. Trong những năm qua Trung tâm Thôniỉ tin Thu viện trường Đại học Ngân hàng Tp. Hồ Chí Minh (gọi tất là thư viện) đã và đang đáp ứng tương đoi tổt nhu cẩu nghiên cứu và học tập cùa cán bộ, giảng viên, sinh vicn dang công tác, học tập tại trường và một so đối tượng người người dùng tin khác nếu có nhu cầu thông tin. Với việc ứng dụng phương pháp đào tạo mới dựa trên mô hinh học viên là trung tâm.Với mục tiêu phát huy tối đa khá năng tự học của học viên, trong những năm qua, thư viện đã có những nồ lực đổ nâng cao hơn nữa chất lượng phục vụ như: quan tâm tăng cường vốn tài liệu phủ hợp với nhu cầu người dùng tin, đa dạng hóa sản phấm - dịch vụ thông tin nhằm đáp ứng tối đa nhu cầu của người dùng tin, xây dựnií môi trường thư viện thân thiện, có chính sách phục vụ tốt, song vẫn chưa thu hút được số đônẸ người dùng tin đến khai thác, nghiên cứu, học tập tại thư viện. Theo kết quá khảo sát ý kiến từ nẹười dùng tin của thư viện, thì một trong những yếu tố chưa thu hút họ đến khai thác sử dụng thông tin tại thư viện là các dịch vụ thông tin còn nghèo nàn và chưa đáp ứng nhu cầu tin. Vì thế, thư viện cần phài đa dạng hóa các dịch vụ thông tin trên cơ sờ nam bắt nhu cầu tin của người dùng tin tại thư viện theo hướng chu động. Trong lĩnh vực kinh tế: “Dịch vụ là những hoạt động phục vụ nhằm thỏa mãn nhu cầu sản xuất, kinh doanh và sinh hoạt. Tùy theo trường hợp, dịch vụ bao gồm: một cóng việc ít nhiều chuyên món hóa, việc sứ dụng hắn hay tạm thời mọt lài sản, việc sứ dụng phôi hợp một tài sàn lâu bền và sản phâm của mật công việc, cho vav vón. Do nhu cảu rât đa dạng tuỳ theo sự phân công lao động nên có nhiều loại dịch vụ... Sự phát triên dịch vụ hợp lý, cỏ chất lượng cao lù một biêu hiện cua nến kinh tế phải Irìên và một xã hội vân minh. Do Ý nghĩa kinh lê - xã hội to lớn nên hoạt động dịch vụ trớ thành lĩnh vực kinh te quan trọng, có vị trí to lởn trong cơ cẩu kinh tế của các quốc gia có tốc độ phát triển cao. " ị2, tr. 671 ] Trong lĩnh vực thông tin - thư viện: "'Dịch vụ thông tin - thư viện bao gồm những hoạt động nhằm thỏa mãn nhu cầu thông tin và trao đôi thông tin cùa người sứ dụng các cơ quan thòng tin - thư viện nói chung”.ỉ3, tr.24] Hiện nay, trung tâm Thông tin - Thư viện trường đại học Ngân hàna Tp. HCM đang triên khai các dịch vụ: (1) Dịch vụ cho mượn tài liệu (đọc tại chỗ và mượn vê nhà, gia hạn tài liệu qua mạng); (2) Dịch vụ khai thác sừ dụng tài liệu điện tử (gồm CD-ROM, CSDL Online vàoffline); (3) Dịch vụ tư vấn thông tin; (4) Dịch vụ đa phương tiện; (5) Dịch vụ cung cấp sản phẩm thông tin chuyên ngành tài chính ngân hàng qua email; (6) Dịch vụ in ấn, photocopy và scan chuyển dạng tài liệu và xuất đĩa CD. Trên thực tế thì việc tạo lập các dịch vụ thông tin của thư viện hiện nay cũng chi là những thông tin được xử lý đơn giàn, được hình thành và phát triển tự nhiên, hoàn toàn dựa vào nguồn lực thông tin có sẵn tại thư viện và phát triền nó theo kinh nghiệm cùa mình, chứ không mang tinh định hướng có chiến lược, cũng nhu chưa hướng đến nhu cầu tin một cách khoa học và phù hợp với từng nhóm người đùng tin tại thư viện. Với những dịch vụ thông tin hiện có tại thư viện thi vấn đề thu phí đối với các dịch vụ thông tin này là rất khó khăn, hầu như không thể thực hiện được. Tuy vậy, dịch vụ thông tin này nếu xét về một mặt nào đó thì người dùng tin không hẳn đã được sử dụne hoàn toàn miền phí, trên thực tế thì người dùng tin đã phải trá một phần kinh phí cho việc sử dụng dịch vụ thông tin thông qua nguồn học phí học tập hoặc phí đó do nhà nước hoặc các đơn vị tài trợ khác đã chi trả. Nói chung, dịch vụ thông tin tại thư viện hiện nay được sừ đụng gần như là miễn phí, điều này không có nghĩa là người dùng tin hoàn toàn được sừ dụng miễn phí các dịch vụ thông tin mà sẽ có một số dịch vụ thông tin phải trả tiền, có thể nẹười dùng tin chi phải trà một phần phí như in ân, chuyên dạng, vận chuyên tài liệu hoặc một phân nhò cho công xứ lý thông tin của cán bộ thư viện. Tuy nhiên, cũng có những dịch vụ thông tin họ phải trả theo đúng giá trị thực của nó như dịch vụ cung cấp thông tin chuyên sâu và có đầu tư chất xám của cán bộ thư viện. Trong những năm gần đây trung tâm Thông tin - Thư viện trường đại học Ngân hàng Tp. HCM đã tiến hành thu phí đối với một vài loại hình địch vụ nhu: + Làm thè thư viện cho những người dùng tưi không có thé còng chức hặc thè sinh viên do trường Đại học Ngân hàng Tp. Hồ Chi Minh cấp; + Khai thác và sử dụng một sổ tài liệu được số hỏa; + Dịch vụ sao chụp tài liệu với giá 500đ/trang A4; + Dịch vụ scan, in ấn chuyển dạng tài liệu ... 124 Nói chung, ílc có thể thực hiện được vấn đề thu phi dịch vụ thông tin đám bào ổn định làu dài và có tính chicn lược thì thư viện càn quan tâm phát triền các dịch vụ thông tin có tinh chuyên sâu và chọn lọc, cung cấp dịch vụ thông tin theo hướng dáp ứng nhu cầu tin cho từng đôi tượng người dùng tin cụ thc; dịch vụ thông tin đó phái thực sự có chât lượng cao. cỏ định hướng đem lại giá trị sử dụng cao cho người dùng tin và tiêt kiệm dược thời gian của họ. Trunụ tâm Thông tin Thư viện đã tiến hành phân chia người dùng tin thành 5 nhóm đồ kháo sát nhu cầu tin cùa họ gôm: Nhóm ì: Nhóm cán hộ lãnh dạo quàn lý: 17 phiếu (phát ra 20 phiếu); Nhóm 2: Nhóm giáng viên, cán bộ nghiên cửu của trường: 63 phiếu (phát ra 70 phiếu); Nhóm 3: Nhóm nghiền cứu sinh vù học viên cao học: 46 phiêu (phát ra 50 phiếu); Nhóm 4: Nhỏm sinh viên các hệ: 326 phiếu ịphát ra 330 phiêu); Nhóm 5: Nhóm cán bộ ngàn hàng: 26 phiếu (phút ra 30 phiếu) Khi tiến hành kháo sát người dùng tin về vấn đề nếu phai trà một khoán phí cho các dịch vụ thông tin có chất lượng cao đáp ứnậ tốt nhất nhu câu tin cua họ thì phần lớn (69,79%) người dùng tin đêu dông ỷ săn sàng trà phi nếu thư viện đáp ứng tốt nhu cầu tin của họ. Việc sẵn sàng trả phí cho các sản phầm và dịch vụ thông tin chất lượng thì được 4 nhóm người dùng tin đông ý cao tỷ ]ệ cao, nhóm đông ỷ ít nhât trong 4 nhóm này cũng đồng ý đến 90,5%, riêng nhóm người dùng tin là sinh viên các hệ đào tạo thì chiêm số lượng ít hơn hăn, chi có khoảng 62,57% đông ý. Với cảu hỏi khảo sát anh/chị cỏ sẵn lòng trá phí cho các sán phàm và dịch vụ thông tin đạt chất lượng cao đáp ứng tốt nhu cầu thông tin cùa anh/chị? Kết quá khảo sát thổng kê ờ bảng sau: Nội d u n g Nhóm 1 Nhóm 2 Nhóm 3 Nhỏm 4 Nhòm 5 Số Tỳ lệ Số Tỳ lệ Số Tỳ lệ Số Tỷ lệ Số Tỷ lệ phiếu % phiếu % phiếu % phicu % phiêu % Có 14 82,35 57 90,48 35 76,10 204 62,58 22 84,62 Không 3 17,65 6 09,52 n 23.90 122 37.42 4 15,38 125 Riêu đô 2.12. Ty lệ NDT săn sàng trá phi cho việc sừ dụnK các S P & D Y ÌT tội thư viện Với kết quả kháo sát trên cho thấy, người dùng tin sằn sàng trá phí cho qhửng dịch vụ thông tin có chất lượng và phù họp với nhu cầu tin cùa họ. Đây chính là nhân tố quan trọng để thư viện tiến hành phát triển các dịch vụ thông tin có thu tại thư viện mình. Các dịch vụ thông tin thu phí có thê triển khai tại thư viện hiện nay là: Dịch vụ mượn liền thư viện Dịch vụ phố biến thông tin chọn lọc (Selective dissemination o f information - SDI) Cung cấp thông tin theo chuyên đề độc biệt là chuyên đề vè lĩnh vực tà i chinh ngân hàng; Dịch vụ tham khảo (Reference Service) đây là sự kết hợp các dịch vụ nhảm đáp ứng nhu cầu được cung cấp thông tin, đây chính là một hệ thống gồm nhiều dịch vụ xác định nhằm đáp ứng một vêu cầu tin cụ thế. Đê trỉên khai dịch vụ tham khảo, cần phải tỏ chức một nhóm chuyên gia về lĩnh vực tài chinh ngân hàng tư vấn hỗ trợ thư viện mới có thế tạo lập được các sản phảm thông tin đàm bảo chất lượng cao. Đây là những dịch vụ thông tin có thu phí ổn định và hợp pháp trong thư viện. Song song với các dịch vụ thông tin phục vụ miễn phí thì các dịch vụ thông tin có thu phí đã và đang được các thư viện nói chung và thư viện đại học nói riêng triển khai, nhằm đáp ứng các loại nhu cầu tin đirợc hỉnh thành trong quả trình đào tạo, nghiên cứu, học tập. Muốn hình thành và phát triển được các dịch vụ thông tin có thu phí, thư viện cần phải phân tích được hiện trạng của mình, từ đó nắm bắt được những đicm mạnh, điểm yếu để có thể phát triển dịch vụ phù hợp với nhu cầu tin và điều kiện của cơ quan mình. 126 s (Slrengths) (điểm m ạnh) ' - Đội ngũ nhân viên có nghiệp vụ thư viện tốt, năng động, nhiệt tình và tận tâm với công việc. 1 - Có đội ngũ cộng tác viên là nhừnạ người dùng tin có trình độ cao vê lĩnh vực kinh tế tài chính - ngân hàng có thể hỗ trợ trong việc tạo lập các sán phẩm và dịch vụ thông tin đạt chất lượng tốt. 1 - Được sự đầu tư kinh phí cùa trường . ị - Nguôn lực thông tin phong phú và đa dạng - Có đủ cơ sờ vật đề phục vụ cho hoạt động, hệ thổng công nghệ thông tin hiện đại, phần mềm quản trị thư 1 viện tương đối tốt - Người dùng tin mục tiêu cỏ nhu cầu tin để phục vụ cho công việc nghiên cứu và học tập w (VVeaknesses) (điểm yếu) - Chưa có cán bộ chuycn trách về Ị xứ lý thông tin nâng cao và chuyên sâu - Kiến thức về lĩnh vực tài chính - ngân hàng của nhân viên thư viện còn hạn chế. - Kỷ năng giao tiếp của cán bộ thư viện còn hạn chế trong việc điều tra ahu cầu tin - Kinh phí đầu tư còn hạn chế và chù yếu đầu tư cho phát triển nguồn lực thông tin - Chưa cỏ sản phẩm đặc thù mang tính cạnh tranh cao - Số lượng người dùng tin tới thư viện thường xuyên không nhiều lý do lá họ sừ dụng thông tin trên internet đã đáp ứng nhu cầu tin của họ o (O pportunities) (thòi cơ) - Thông tin trong xã hội phong phú và đa đạng bên cạnh việc tạo nhiều cơ hội thuận tiện thi đây cũng chính là vấn đề gây khó khăn cho người dùng tin trong việc lựa chợn và tìm kiếm thông tin phù hợp với nhu cầu vì họ sẽ mất nhiều thời gian cho việc tìm kiếm và lựa chọn thông tin.Vi thế nếu thư viện biết tận đụng lợi thế của minh đổ tạo lập các sản phẩm và dịch vụ thông tin thì sẽ thu hút họ đến khai thác sử dụng thư viện. - Chương trình đào tạo của trường đã và đang thav đổi theo phương pháp đào tạo mới là giảng viên chỉ đỏng vai trò hướng dẫn còn sinh viên phải : tự tìm kiếm thông tin/tài liệu để phục i T (Threats) (Thách thức) - Người dùng tin chưa nhận thấy tầm quan trọng của thông tin trong hoạt động quản íỷ, nghiên cứu, giảng dạy và học tập nên chưa quan tâm đầu tư đúng mức để thư viện phát triển. - Sự cạnh tranh của các cơ quan thông tin - thư viện khác ngày càng mạnh mẽ - Xuất bản phẩm thông tin ngày càng nhiều và mang tính cạnh tranh cao nên giá thành thấp đã tạo cơ hội cho người dùng tin sở hữu tài Iiệu/thông tin dề dàng hơn. - Dịch vụ cung cấp thông tin trục tuyến tạo điều kiện thuận lợi cho neười dùng tin tiếp cặn thông tin 127 vụ cho hục lập từ đỏ đã làm thay đôi tâm lý, thói quen và nhu cầu sử dụng, khai thác thông tin phục vụ nghiên cứu, học tập và đào tạo của người dùng tin - Đội ngũ cán bộ thư viện đang nồ lực học tập đê nâng cao kiến thức của mình nhằm phục vụ tốt hơn công việc như học thêm về kiến thức tài chinh ngân hàng, kiến thức về marketing và nâng cao kiến thức về lĩnh vực thông tin - thư viện. ngày càng nhanh chòng vi thê họ không cần đến các trang tâm thông tin, thư viện - Đội ngũ cán bộ thư viện chưa đủ kiến thức chuyên sâu về lĩnh vực tài chính ngân hàng đề có thề tạo lập những sản phẩm thông tin có chất lượng, nguợc lại cán bộ có chuyên môn về tài chính ngân hàng thì không có kỹ năng về tạo lập các sản phẩm thông tin. Trên cơ sở đánh giá hiện trạng tại thư viện bằng mô hình SWOT thi thư viện trường đại học Ngân hàng Tp. HCM cần phải có những kế hoạch cụ thê đê đa dạng hóa các dịch vụ tại thư viện nhằm cân đối giữa dịch vụ thông tin miễn phí và có thu phí, đảm bào cho sự phát triển ổn định và bên vững của thư viện, đồng thời thúc đẩy nhân viên thư viện trong việc tích cực chù động, sáng tạo Ưong công việc hằng ngày. Muốn làm được điều này thư viện cần: Định hướng phát triển thư viện trong thời gian tới theo hướng cung cấp dịch vụ đáp ứng tối đa nhu cầu tin của người dùng tin; Xây dựng chính sách đào tạo nguồn nhân lực theo hướng chuyên môn hóa như phân chia đào tạo theo từng chức năng công việc. Cụ thể, đôi với bộ phận làm công tác tiêp nhận thông tin cân đào tạo chuyên sâu vê kỷ năng giao tiếp đê họ có khả năng năm bắt nhu câu tin của người dùng tin một cách chính xác nhất; đổi với bộ phận tìm kiếm và bao gói thông tin thì cần đào tạo kiến thức chuyên môn sâu mà họ phụ trách để tạo lập được những sản phẩm thông tin đảm bảo chất lượng tốt, đồng thời kỹ năng tìm kiếm thông tin đặc biệt quan trọng đối với họ đây chính là nhân tố quan trọng nhất và là nền tảng cơ bản nhất để phát trien dịch vụ có thu hiệu quả. Đội ngũ cán bộ thư viện nói chung cũng cần nâng cao khả năng về ngoại ngữ, kỹ năng sử dụng công nghệ thông tin trong từng chức năng công việc... Xây dựng kế hoạch nghiên cứu thị trường, cụ thể thư viện tiến hành phân chia từng nhóm người dùng tin trong thư viện thành những nhóm theo từng chức năng còng việc hoặc lĩnh vực chuyên môn, từ đó hình thành những nội dung khào sát nhu cầu tin phủ hợp với đặc trưng công việc hoặc chuyên môn của họ trên cơ sờ đó tạo lập được những sân phấm 128 thông tin cũng nhu tricn khai dịch vụ cung cấp thông tin phù hợp theo từng nhóm người dùng tin. Bên cạnh đó, cẩn quan tâm đầu tư ca sá vật chất, hạ tần£ công nghệ theo hướng hiện đại nhầm hỗ trợ hiệu quả cho việc cung cấp dịch vụ thõng tin như: hệ thong máy tính có cấu hình mạnh, hệ thong scrvcr clunu lượng lớn đe lưu trừ thông tin, hệ thòng mạng ổn định và một số may móc hồ trự như máy scan chuyền dạng tài liệu .. .. Trong van đê cung cấp dịch vụ thõng tin có thu phí thì giá cá đưực xem là vân đề cốt lõi, hơi lẽ nó sẽ có những ánh hướng rất lớn đến việc thu hút người dùng tin đen khai thác, sử dụng các dịch vụ thông tin. Do đó, thư viện cũng cần cân nhấc khi đưa ra giá cá cụ thc cho từng dịch vụ thông tin. đám báo sự tương xứng với giá trị sán phâm và dịch vụ thông tin mà người dùng tin nhận được, đồng thời phái có khá năng cạnh trạnh, và quan trọng hơn hết là phải phù hợp với kha năng chi trả của từng đối lượng người dùng tin cùa thư viện. Marketing trong hoạt động thư viện là một vấn đề cần đưục thu viện đặc biệt quan tâm trong giai đoạn hiện nay. Neu như thư viện tạo lập được các sản phấm thông tin tốt, phát triển các dịch vụ cune cấp thông tin đa dạng nhung không có chiến lược marketing phù hcĩp thì sẽ không thu hút được người dùng tin đến khai thác và sừ dụng. Trong hoạt động marketing thi yếu lố quan trọng hàng đàu đó là mỗi cán bộ thư viện sẽ phái nỗ lực tự xây (lựng và hoàn thiện bàn thân trong mồi hoạt động, mỗi công việc hàng ngày đc tạo được lòng tin dôi với ngxrời dùne tin, đây là hoạt động marketing sinh động và hiệu quá nhất để thu hút người dùng tin đến thư viện. Yêu to quan trọníĩ nửa là thu viện cần xây đựng kế hoạch tronẹ việc đào tạo kiến thức thông tin cho người đùng tin, đày là cơ sở để người đùng tin phát sinh nhu cầu tin, từ đó họ sè nỗ lực tìm kiếm thông tin đô thòa măn nhu cầu tin của mình. Nói tóm lại, Các thư viện nói chung và trung tâm Thông tin - Thư viện Đại hục Ngân hàng Tp. Hồ Chí Minh nói riêng, đang hướng đên hoạt động cung cấp địch vụ thông tin theo hướng chù động đê thỏa mãn nhu cầu tin của người dùng tin, đây cũng chính là mục tiêu phát triển chung và là xu hướng tat yếu cúa các cơ quan thông tin - thư viện trong thời gian tới. Việc phát triển các dịch vụ thông tin tại thư viện hiện nay cũng đã và đang hướng đến các dịch vụ cố chất lượng cao, dựa trên nhu cầu tin của người dùng tin, phần nào đó cũng đã đáp ứng được nhu cầu tin cùa họ. Đồng thời, vân đề người dùng tin phải trả phí cho những sản phẩm và 129 dịch vụ thông tin đáp ứng tốt nhu cầu tin của họ cũng được người dùng tin chấp nhận, đã tạo cơ hội cho các cơ quan thông tin - thư viện, trong đó có trung tâm Thông tin - Thư viện Đại học Ngân hàng Tp. Hô Chí Minh mạnh dạn phát triển các dịch vụ có thu phí cùng tồn tại song hành với các dịch vụ miễn phí đang có trong thư viện. T À I L I Ệ U T H A M K H Ả O [1Ị Bùi Thị T hanh Diệu (2013), Suy nghĩ về cách thức tố chức các loại hình dịch vụ thư viện trong các trường cao đẳng, đại học, Tạp chí Thư viện số 2, tr.32 Ị2J Hội đồng quốc gia (1995), Từ điển bách khoa Việt Nam , tập l, Từ điên Bách khoa, Hà Nội. - 963 tr [3] T rần M ạnh T uấn (1998), Giáo trình sản phẩm và dịch vụ Thông tin - Thư viện, Hà Nội, Hà Nội.- 324 tr. (4j T rần M inh Tâm (2013), Phát triến sản phẩm và dịch vụ thông tin tại trường dự bị đại học Tp. Hồ Chí Minh, Luận văn thạc sĩ khoa học thư viện, Trường Đại học khoa học xã hội và nhân văn Hà Nội, Hà Nội,- 97 tr. 130