Phát triển con người là một quá trình phủ định biện chứng

Lêi më ®Çu Theo quan ®iÓm triÕt häc M¸c-LªNin, lÞch sö nh©n lo¹i xÐt dÕn cïng lµ lÞch sö gi¶i quyÕt vÊn ®Ò con ng­êi, tõng b­íc tho¸t khái thÇn quyÒn vµ b¹o quyÒn ®Ó ®i ®Õn môc ®Ých cuèi cïng lµ ph¸t triÓn toµn diÖn c¸ nh©n trong mét x· héi v¨n minh. Kh«ng mét d©n téc nµo tån t¹i vµ ph¸t triÓn l¹i kh«ng chó ý tíi vÊn ®Ò con ng­êi, cã ®iÒu lµ kh¸c nhau ë môc ®Ých vµ ph­¬ng ph¸p gi¶i quyÕt mµ th«i. Ngµy nay ë n­íc ta cïng víi qu¸ tr×nh ®æi míi toµn diÖn ®Êt n­íc vµ b­íc vµo giai ®o¹n ®Èy m¹nh c«ng nghiÖp ho¸ hiÖn ®¹i ho¸ viÖc x©y dùng con ng­êi Viªt Nam hiÖn ®¹i lµ ®ßi hái cÊp b¸ch. VÊn ®Ò ®Æt ra lµ ViÖt Nam thùc hiÖn chñ nghÜa x· héi, hiÖn ®¹i ho¸ nh­ thÕ nµo ®Ó cã hiÖu qu¶, víi thêi gian ng¾n vµ rót ng¾n ®­îc kho¶ng c¸ch so víi c¸c n­íc ph¸t triÓn vµ c©u tr¶ lêi cho c©u hái nµy lµ ph¸t triÓn nhanh vµ m¹nh nguån nh©n lùc con ng­êi trªn c¬ së kÕ thõa, ph¸t triÓn con ng­êi ViÖt Nam truyÒn thèng x©y dùng con ng­êi míi, con ng­êi x· héi chñ nghÜa. §©y ®­îc coi lµ nhiÖm vô trung t©m khi chóng ta b­íc sang giai ®o¹n ®Èy manh c«ng nghiÖp ho¸- hiÖn ®¹i ho¸. ViÖc båi d­ìng vµ x©y dùng con ng­êi míi chÝnh lµ gãp phÇn nh©n søc m¹nh vµ hiÖu qu¶ cña con ng­êi trong sù nghiÖp x©y dùng chÕ ®é míi, x©y dùng d©n giµu n­íc m¹nh, x· héi c«ng b»ng d©n chñ v¨n minh. Chñ tich Hå ChÝ Minh ®· tõng nh¾c nhë chóng ta: “V× lîi Ých m­êi n¨m trång c©y V× lîi Ých tr¨m n¨m trång ng­êi” “Muèn x©y dùng chñ nghÜa x· héi tr­íc hÕt cÇn cã nh÷ng con ng­êi x· héi chñ nghÜa” V× tÝnh cÊp thiÕt nh­ vËy nªn em ®· chän chñ ®Ò cho bµi tiÓu luËn triÕt cña m×nh lµ: “Phñ ®Þnh biÖn chøng víi vÊn ®Ò x©y dùng con ng­êi míi trong c«ng cuéc c«ng nghiÖp ho¸- hiÖn ®¹i ho¸”. Néi dung: Ch­¬ng 1: Ph¸t triÓn con ng­êi lµ mét qu¸ tr×nh phñ ®Þnh biÖn chøng. Kh¸i niÖm vÒ phñ ®Þnh vµ phñ ®Þnh biÖn chøng. BÊt cø sù vËt hiÖn t­îng nµo trong thÕ giíi ®Òu tr¶i qua qu¸ tr×nh sinh ra, tån t¹i, ph¸t triÓn vµ diÖt vong. Sù vËt cò mÊt ®i ®­îc thay thÕ b»ng sù vËt míi. Sù thay thÕ ®ã lµ tÊt yÕu trong qu¸ tr×nh vËn ®éng vµ ph¸t triÓn cña sù vËt. Kh«ng nh­ vËy sù vËt kh«ng ph¸t triÓn ®­îc. Sù thay thÕ ®ã ®­îc triÕt häc gäi lµ sù phñ ®Þnh. Sù phñ ®Þnh lµ sù thay thÕ sù vËt nµy b»ng sù vËt kh¸c trong qu¸ tr×nh vËn ®éng vµ ph¸t triÓn. Theo quan ®iÓm duy vËt biÖn chøng, sù chuyÓn ho¸ tõ nh÷ng thay ®æi vÒ l­îng dÉn tíi sù thay ®æi vÒ chÊt, sù ®Êu tranh th­êng xuyªn cña c¸c mÆt ®èi lËp lµm cho sù ®èi lËp ®­îc gi¶i quyÕt, tõ ®ã dÉn ®Õn sù vËt cò mÊt ®i, sù vËt míi ra ®êi thay thÕ. Sù thay thÕ diÔn ra liªn tôc t¹o nªn sù vËn ®éng vµ ph¸t triÓn kh«ng ngõng cña sù vËt. Sù vËt míi ra ®êi lµ kÕt qu¶ cña sù phñ ®Þnh sù vËt cò. §iÒu ®ã còng cã nghÜa lµ sù phñ ®Þnh lµ tiÒn ®Ò, ®iÒu kiÖn cho sù ph¸t triÓn liªn tôc, cho sù ra ®êi cña c¸i míi thay thÕ c¸i cò. §ã lµ phñ ®Þnh c¸i cò. Phñ ®Þnh biÖn chøng lµ ph¹m trï triÕt häc dïng ®Ó chØ sù phñ ®Þnh tù th©n sù ph¸t triÓn tù th©n, lµ m¾t kh©u trong qu¸ tr×nh dÉn tíi sù ra ®êi, sù vËt míi tiÕn bé h¬n sù vËt cò. Phñ ®Þnh biÖn chøng cã c¸c ®Æc tr­ng c¬ b¶n sau tÝnh kh¸ch quan vµ tÝnh kÕ thõa. C¸c ®Æc tr­ng cña phñ ®Þnh biÖn chøng: Phñ ®Þnh biÖn chøng mang tÝnh kh¸ch quan do nguyªn nh©n cña sù phñ ®Þnh n»m ngay trong b¶n th©n sù vËt. §ã chÝnh lµ kÕt qu¶ gi¶i quyÕt nh÷ng m©u thuÉn bªn trong sù vËt. Nhê viÖc gi¶i quyÕt nh÷ng m©u thuÉn mµ sù vËt lu«n ph¸t triÓn, v× thÕ, phñ ®Þnh biÖn chøng lµ mét tÊt yÕu kh¸ch quan trong qu¸ tr×nh vËn ®éng vµ ph¸t triÓn cña sù vËt. §­¬ng nhiªn, mçi sù vËt cã ph­¬ng ph¸p phñ ®Þnh riªng tuú thuéc vµo sù gi¶i quyÕt m©u thuÉn cña b¶n th©n chóng. §iÒu ®ã còng cã nghÜa phñ ®Þnh biÖn chøng kh«ng phô thuéc vµo ý muèn, ý chÝ cña con ng­êi. Con ng­êi chØ cã thÓ t¸c ®éng lµm cho qu¸ tr×nh phñ ®Þnh Êy diÔn ra nhanh hay chËm trªn c¬ së n¾m v÷ng quy luËt ph¸t triÓn cña sù vËt. Phñ ®Þnh biÖn chøng lµ kÕt qu¶ cña sù ph¸t triÓn tù th©n cña sù vËt, nªn nã kh«ng thÓ lµ sù thñ tiªu sù ph¸ huû hoµn toµn c¸i cò. C¸i míi chØ cã thÓ ra ®êi trªn nÒn t¶ng cña c¸i cò, chóng kh«ng thÓ tõ h­ v«. C¸i míi ra ®êi lµ sù ph¸t triÓn tiÕp tôc cña c¸i cò trªn c¬ së g¹t bá nh÷ng mÆt tiªu cùc, lçi thêi, l¹c hËu cña c¸i cò vµ chän läc gi÷ l¹i, c¶i t¹o nh÷ng mÆt cßn thÝch hîp nh÷ng mÆt tÝch cùc, bæ sung nh÷ng mÆt phï hîp víi hiÖn thùc. Sù ph¸t triÓn ch¼ng qua chØ lµ sù biÕn ®æi trong giai ®o¹n sau b¶o tån tÊt c¶ nh÷ng mÆt tÝch cùc ®­îc t¹o ra ë giai ®o¹n tr­íc vµ bæ sung thªm nh÷ng mÆt phï hîp víi hiÖn thùc. §iÒu ®ã nãi lªn r»ng, phñ ®Þnh biÖn chøng mang tÝnh kÕ thõa. Trong qu¸ tr×nh phñ ®Þnh biÖn chøng, sù vËt kh¼ng ®Þnh l¹i nh÷ng mÆt tèt mÆt tÝch cùc vµ chØ phñ ®Þnh l¹i c¸i l¹c hËu, c¸i tiªu cùc. Do ®ã, phñ ®Þnh ®ång thêi còng lµ kh¼ng ®Þnh. Trong lÞch sö ph¸t triÓn cña x· héi loµi ng­êi, x· héi míi ra ®êi trªn c¬ së kÕ thõa nh÷ng gi¸ trÞ vËt chÊt vµ tinh thÇn cña x· héi tr­íc, ®ång thêi bæ xung thªm nh÷ng gi¸ trÞ míi. Nh÷ng ®iÒu ph©n tÝch trªn cho thÊy, phñ ®Þnh biÖn chøng kh«ng chØ lµ sù kh¾c phôc c¸i cò, sù vËt cò, mµ cßn lµ sù liªn kÕt gi÷a c¸i cò víi c¸i míi, sù vËt cò víi sù vËt míi, gi÷a sù kh¼ng ®Þnh víi sù phñ ®Þnh, qu¸ khø víi hiÖn thùc. Phñ ®Þnh biÖn chøng lµ m¾t kh©u tÊt yÕu cña mèi liªn hÖ vµ sù ph¸t triÓn. Trong dßng ch¶y v« tËn cña thêi gian, nh÷ng nh©n tè cña qu¸ khø sÏ ®Ó l¹i dÊu Ên nhÊt ®Þnh ë hiÖn t¹i. Nh÷ng nh©n tè cña qu¸ khø sÏ tham gia vµo viÖc t¹o lËp c¸c hiÖn t¹i. Nh÷ng nh©n tè cña qu¸ khø sÏ tham gia vµo viÖc t¹o lËp c¸c hiÖn t¹i, t¹o nªn sîi d©y liªn hÖ sinh ®éng gi÷a qu¸ khø vµ hiÖn t¹i. Mét trong nh÷ng h×nh thøc biÓu hiÖn cña sîi d©y liªn hÖ ®ã lµ truyÒn thèng tèt ®Ñp cña d©n téc ta. TruyÒn thèng ®ã ®· gãp phÇn t«i luyÖn con ng­êi ViÖt Nam bÒn gan, quyÕt chÝ tr­íc sù tån vong cña d©n téc ë nh÷ng thêi ®¹i lÞch sö kh¸c nhau. Néi dung cña quy luËt phñ ®Þnh cña phñ ®Þnh. Sù vËt ra ®êi vµ tån t¹i ®· kh¼ng ®Þnh chÝnh nã. Trong qu¸ tr×nh vËn ®éng cña sù vËt Êy, nh÷ng nh©n tè míi xuÊt hiÖn sÏ thay thÕ nh÷ng nh©n tè cò, sù phñ ®Þnh biÖn chøng diÔn ra - sù vËt míi xuÊt hiÖn, sù vËt cò biÕn mÊt, trong ®ã cã nh÷ng nh©n tè tÝch cùc ®­îc gi÷ l¹i. Song sù vËt míi nµy sÏ bÞ phñ ®Þnh cña sù vËt míi kh¸c. Sau khi sù phñ ®Þnh hai lÇn phñ ®Þnh cña phñ ®Þnh ®­îc thùc hiÖn, th× sù vËt míi hoµn toµn mét chu kú ph¸t triÓn. Sù ph¸t triÓn biÖn chøng th«ng qua nh÷ng lÇn phñ ®Þnh biÖn chøng nh­ trªn sÏ läc bá, b¶o tån vµ bæ sung thªm nh÷ng nh©n tè tÝch cùc míi, gióp cho sù vËt ngµy cµng ph¸t triÓn. Quy luËt phñ ®Þnh cña phñ ®Þnh thÓ hiÖn sù ph¸t triÓn m©u thuÉn bªn trong b¶n th©n cña sù vËt quyÕt ®Þnh, ®ã lµ kÕt qu¶ ®Êu tranh vµ chuyÓn ho¸ gi÷a c¸c ®èi lËp trong b¶n th©n sù vËt - gi÷a mÆt kh¼ng ®Þnh vµ mÆt phñ ®Þnh. KÕt qu¶ cña sù phñ ®Þnh cña phñ ®Þnh lµ ®iÓm kÕt thóc cña mét chu kú ph¸t triÓn còng lµ ®iÓm khëi ®Çu cña chu kú ph¸t triÓn tiÕp theo. Cø nh­ v©y sù vËt míi cµng míi h¬n. Quy luËt phñ ®Þnh cña phñ ®Þnh kh¸i qu¸t xu h­íng tÊt yÕu tiÕn lªn cña sù vËt – xu h­íng ph¸t triÓn. Song sù vËt ph¸t triÓn ®ã kh«ng ph¶i diÔn ra theo ®­¬ng th¼ng mµ theo ®­êng “xo¸y èc”. §­êng “xo¸y èc” lµ sù biÓu thÞ râ rµng ®Çy ®ñ c¸c ®Æc tr­ng cña qu¸ tr×nh ph¸t triÓn biÖn chøng cña sù vËt: tÝnh kÕ thõa, tÝnh lÆp l¹i, tÝnh tiÕn lªn. Quy luËt phñ ®Þnh cña phñ ®Þnh nªu lªn mèi liªn hÖ, sù kÕ thõa gi÷a c¸i kh¼ng ®Þnh vµ phñ ®Þnh, nhê ®ã phñ ®Þnh biÖn chøng lµ ®iÒu kiÖn cho sù ph¸t triÓn, nã b¶o tån néi dung tÝch cùc cña c¸c giai ®o¹n tr­íc vµ bæ xung thªm nh÷ng thuéc tÝnh míi lµm cho sù ph¸t triÓn ®i theo ®­êng “xo¸y èc”. Phñ ®Þnh biÖn chøng víi vÊn ®Ò x©y dùng con ng­êi míi X· héi chñ nghÜa: Con ng­êi lµ s¶n phÈm tiÕn ho¸, ph¸t triÓn l©u dµi cña tù nhiªn. ThÕ giíi tù nhiªn lu«n lu«n vËn ®éng vµ ph¸t triÓn tõ thÊp ®Õn cao, tõ ch­a hoµn thiÖn tíi hoµn thiÖn mµ ®Ønh cao lµ con ng­êi. Chñ nghÜa M¸c- LªNin cho r»ng con ng­êi võa lµ thùc thÓ tù nhiªn võa lµ thùc thÓ x· héi, ®ång thêi lµ chñ thÓ c¶i t¹o hoµn c¶nh. Hay nãi mét c¸ch kh¸c, con ng­êi lµ mét thùc thÓ “song trïng” tù nhiªn vµ x· héi. Hai yÕu tè nµy g¾n kÕt víi nhau, ®an quyÖn vµo nhau, trong c¸i tù nhiªn chøa ®ùng tÝnh x· héi vµ còng kh«ng cã c¸i x· héi t¸ch rêi c¸i tù nhiªn. B¶n chÊt con ng­êi lµ tæng hoµ c¸c quan hÖ x· héi. Do vËy, d­íi chñ nghÜa x· héi, muèn x©y dùng thµnh c«ng Chñ nghÜa x· héi, cÇn ph¶i x©y dùng nh÷ng con ng­êi X· héi chñ nghÜa. Theo quy luËt phñ ®Þnh cña phñ ®Þnh mäi sù vËt lu«n lu«n xuÊt hiÖn c¸i míi thay thÕ c¸i cò, c¸i tiÕn bé thay thÕ c¸i l¹c hËu, c¸i míi ra ®êi thay thÕ c¸i cò trªn c¬ së kÕ thõa tÊt c¶ nh÷ng nh©n tè tÝch cùc cña c¸i cò. Do ®ã trong qu¸ tr×nh phñ ®Þnh chóng ta ph¶i biÕt kÕ thõa cã chän läc nh÷ng c¸i vèn lµ tinh hoa cña c¸i cò. Sö dông chóng nh­ lµ tiÒn ®Ò cña sù n¶y sinh c¸i míi, tiÕn bé h¬n, biÕt gi÷ h×nh thøc vµ c¶i t¹o néi dung cho phï hîp, nh­ «ng cha ta ®· nãi “b×nh cò, r­îu míi”. H¬n n÷a chóng ta ph¶i biÕt lùa chän ®Ó tiÕp thu c¸i míi cho phï hîp ®Ó chèng c¶ t­ t­ëng “cò ng­êi, míi ta” trong ®êi sèng x· héi vµ ®êi sèng con ng­êi. ¸p dông nguyªn lý phñ ®Þnh biÖn chøng vµo x©y dùng con ng­êi X· héi chñ nghÜa kÕ thõa c¶ nh÷ng con ng­êi tõ x· héi cò ®Ó l¹i vµ c¶ nh÷ng con ng­êi sinh ra trong x· héi míi. Con ng­êi sèng d­íi chÕ ®é X· héi chñ nghÜa mang nh÷ng nÐt ®Æc tr­ng cña Chñ nghÜa x· héi, song vÉn cßn chÞu ¶nh h­ëng kh«ng Ýt nh÷ng t­ t­ëng, t¸c phong, thãi quen cña x· héi cò. Cho nªn qóa tr×nh x©y dùng con ng­êi míi X· héi chñ nghÜa lµ qu¸ tr×nh diÔn ra cuéc ®Êu tranh gay go, quyÕt liÖt gi÷a c¸i cò vµ c¸i míi, c¸i tiÕn bé vµ c¸i l¹c hËu. Mçi thêi kú lÞch sö, trªn c¬ së sù ph¸t triÓn lùc l­îng s¶n xuÊt cña tr×nh ®é ph¸t triÓn x· héi cÇn ph¶i x¸c ®Þnh m« h×nh con ng­êi cÇn x©y dùng. Toµn bé mäi ho¹t ®éng cña x· héi, hÖ thèng ph¸p luËt, nh÷ng chÝnh s¸ch kinh tÕ – x· héi, môc tiªu gi¸o dôc- ®µo t¹o ph¶i h­íng vµo môc tiªu ®ã, h×nh thµnh nh÷ng phÈm chÊt con ng­êi theo b¶n chÊt, môc tiªu X· héi chñ nghÜa. Mét khi con ng­êi ®· h×nh thµnh víi nh÷ng phÈm chÊt tèt ®Ñp ®ã l¹i trë thµnh chñ thÓ tù gi¸c ®Ó ph¸t triÓn x· héi theo môc tiªu X· héi chñ nghÜa. Lý luËn vÒ con ng­êi trong qu¸ tr×nh c«ng nghiÖp ho¸ - hiÖn ®¹i ho¸: §Èy m¹nh C«ng nghiÖp ho¸ - hiÖn ®¹i ho¸ vµ ph¸t triÓn nguån nh©n lùc trong ®iÒu kiÖn c¸ch m¹ng khoa häc c«ng nghÖ cã nh÷ng biÕn ®æi nhanh chãng nh­ ngµy nay ®­îc coi lµ nh÷ng ph­¬ng thøc c¬ b¶n quan träng nhÊt ®Ó c¶i biÕn mét x· héi n«ng nghiÖp v¨n minh. Hai qu¸ tr×nh nµy kh«ng t¸ch rêi, biÖt lËp nhau tr¸i l¹i chóng cã nh÷ng mèi quan hÖ chÆt chÏ, t¸c ®éng biÖn chøng .KÕt qu¶ lµ, sù céng h­ëng gi÷a chóng t¹o nªn qu¸ tr×nh ph¸t triÓn liªn tôc cña x· héi C«ng nghiÖp ho¸- hiÖn ®¹i ho¸ lµ qu¸ tr×nh t¹o ra nh÷ng chuyÓn biÕn vÒ chÊt theo h­íng tÝch cùc vµ hiÖn ®¹i trong toµn bé ho¹t ®éng s¶n xuÊt vËt chÊt trong c«ng cuéc ®æi míi ®Êt n­íc .§¶ng ®· kh¶ng ®Þnh c«ng nghiÖp ho¸- hiÖn ®¹i ho¸ lµ “qu¸ tr×nh chuyÓn ®æi c¨n b¶n, toµn diÖn c¸c ho¹t ®éng so¶n xuÊt, kinh doanh dÞch vô vµ qu¶n lý kinh tÕ, x· héi tõ sö dông lao ®éng thñ c«ng lµ chÝnh, sang xö dông søc mét c¸ch phæ biÕn søc lao ®éng cïng víi c«ng nghÖ, ph­¬ng tiÖn cïng víi ph­¬ng ph¸p tiªn tiÕn hiÖn ®¹i dùa trªn sù ph¸t triÓn cña c«ng nghiÖp vµ tiÕn bé khoa häc. C«ng nghÖ t¹o ra n¨ng xuÊt lao ®éng x· héi cao”. Dï xÐt d­íi gãc ®é kinh tÕ, x¨ héi hay kü thuËt- c«ng nghÖ th× yÕu tè nguån nh©n lùc vÉn lu«n lµ chñ thÓ cña qu¸ tr×nh c«ng nghiÖp ho¸- hiÖn ®¹i ho¸. Thùc tÕ cho thÊy, qu¸ tr×nh c«ng nghiÖp ho¸ hiÖn ®¹i ho¸ sÏ kh«ng thÓ thùc hiÖn thµnh c«ng nÕu thiÕu nguån lùc con ng­êi nãi chung vµ nguån nh©n lùc cã chÊt l­îng cao nãi riªng. Mét mÆt nguån nh©n lùc lµ lùc l­îng duy nhÊt cã kh¶ n¨ng ph¸t triÓn, x¸c ®Þnh môc tiªu, néi dung vµ nh÷ng gi¶i ph¸p tiÕn hµnh c«ng nghiÖp ho¸ - hiÖn ®¹i ho¸. MÆt kh¸c, víi nh÷ng ­u thÕ h¬n h¼n (so víi c¸c nguån lùc kh¸c), nh­ cã thÓ khai th¸c kh«ng bao giê c¹n …, nguån nh©n lùc lµ lùc l­îng c¨n b¶n thùc hiÖn qu¸ tr×nh ®ã. Trong ®iÒu kiÖn cã nh÷ng b­íc ph¸t triÓn vµ t¸c ®éng ngµy cµng m¹nh vµo ®êi sèng x· héi nh­ hiÖn nay nguån lùc con ng­êi ®­îc xem lµ yÕu tè c¬ b¶n nhÊt trong hÖ thèng c¸c nguån lùc cña qu¸ tr×nh c«ng nghiÖp ho¸ - hiÖn ®¹i ho¸. V× vËy ph¸t triÓn nguån lùc con ng­êi trë thµnh yÕu tè quan träng nhÊt cã ¶nh h­ëng mang tÝnh quyÕt ®Þnh ®èi víi sù thµnh b¹i cña qu¸ tr×nh ®Èy m¹nh c«ng nghiÖp ho¸ - hiÖn ®¹i ho¸. Ch­¬ng 2: X©y dùng con ng­êi míi trong c«ng cuéc c«ng nghiÖp ho¸ - hiÖn ®¹i ho¸ ë ViÖt nam hiÖn nay. Kh¸i qu¸t vÒ con ng­êi ViÖt Nam truyÒn thèng: ­u ®iÓm : N­íc ta lµ mét n­íc cã ®iÒu kiÖn thiªn nhiªn nhiÖt ®íi giµu cã, phong phó rÊt ®Ñp, nh­ng mÆt kh¸c còng hÕt søc kh¾c nghiÖt. Nh×n chung, cha «ng ta ®· ph¶i lao ®éng cÇn cï vµ s¸ng t¹o ®· v­ît qua bao gian nguy ®Ó tån t¹i vµ ph¸t triÓn trªn m¶nh ®Êt nµy. MÆt kh¸c, lÞch sö ViÖt Nam lµ lÞch sö chiÕn th¾ng oanh liÖt giÆc ngo¹i x©m. TÝnh ®Æc thï chèng giÆc ngo¹i x©m trong lÞch sö ViÖt Nam biÓu thÞ ë hai mÆt sau: HiÕm cã d©n téc nµo trªn thÕ giíi ph¶i chèng giÆc ngo¹i x©m nhiÒu nh­ ViÖt Nam. Tæng thêi gian kh¸ng chiÕn gi÷ n­íc vµ ®Êu tranh chèng ®« hé ngo¹i bang ®· lªn ®Õn 12 thÕ kû. Trong thêi kú trung ®¹i, d©n téc ta ph¶i ®­¬ng ®Çu víi ®Õ chÕ lín m¹nh ë Ph­¬ng §«ng. Trong thêi kú cËn ®¹i, ph¶i ®­¬ng ®Çu víi nh÷ng §Õ quèc c«ng nghiÖp. TruyÒn thèng yªu n­íc, lßng tù hµo d©n téc, ý chÝ kiªn c­êng bÊt khuÊt ®­îc ph¸t huy cao ®é. H×nh t­îng c¸c vÞ anh hïng d©n téc nh­: Hai Bµ Tr­ng, Bµ TriÖu, Lý Th­êng KiÖt, Lª Lîi, Quang Trung,… ®· in ®Ëm trong nÒn v¨n ho¸ ®¹o ®øc ViÖt Nam. M« h×nh lý t­ëng vÒ con ng­êi nho gi¸o nhµo nÆn ®· ®Ó l¹i dÊu Ên rÊt ®Ëm trong thÕ giíi, nh©n sinh quan, nÒn nÕp, t­ duy, cung c¸ch øng sö cña nhiÒu thÕ hÖ. D©n téc ViÖt Nam cã mét nÒn v¨n ho¸ l©u ®êi, mang b¶n s¾c riªng ®Çy søc sèng vµ ®· tõng cã nh÷ng mÆt ph¸t triÓn cao, vÝ dô: nghÖ thuËt ®óc trèng ®ång, tri thøc n«ng nghiÖp, kü thuËt qu©n sù… Nh÷ng thuÇn phong mü tôc cïng nÒn v¨n ho¸ Êy nãi lªn b¶n chÊt yªu ®Êt n­íc, l¹c quan cña con ng­êi. Nh÷ng ®iÒu kiÖn kinh tÕ - chÝnh trÞ - v¨n hãa kÓ trªn lµ c¬ së h×nh thµnh con ng­êi ViÖt Nam truyÒn thèng - chñ thÓ cña X· héi chñ nghÜa truyÒn thèng. Cã thÓ kh¸i qu¸t mét sè ®Æc tr­ng cña con ng­êi ViÖt Nam truyÒn thèng nh­ sau: Con ng­êi cã tinh thÇn yªu n­íc, cã truyÒn thèng chiÕn ®Êu vµ chiÕn th¾ng ngo¹i x©m, ®Æt quyÒn lîi cña tæ quèc vµ d©n téc lªn trªn hÕt, quËt c­êng, bÊt khuÊt, trÝ dòng song toµn - con ng­êi anh hïng. Con ng­êi lao ®éng: con ng­êi ViÖt Nam truyÒn thèng quËt c­êng, bÊt khuÊt, dòng c¶m, cÇn cï, bÒn bØ, s¸ng t¹o trong lao ®éng, tiÕt kiÖm trong tiªu dïng. Con ng­êi ViÖt Nam hiÕu häc: D©n téc ta lµ d©n téc hiÕu häc. Con ng­êi b×nh dÞ nh­ng tinh tÕ, chÊt ph¸t nh­ng m­u trÝ, biÕt th©n ¸i rÊt lín nh­ng còng c¨m thï giÆc rÊt s©u. Nh­ vËy, cã thÓ nãi, con ng­êi ViÖt Nam truyÒn thèng lµ con ng­êi ViÖt Nam anh hïng, tµi trÝ mµ ®Æc tr­ng quan träng nhÊt lµ tinh thÇn yªu n­íc. Nh­îc ®iÓm: Tõ thÕ kû 19 trë vÒ tr­íc, x· héi ViÖt Nam lµ x· héi nöa thuéc ®Þa phong kiÕn, n«ng nghiÖp nhá vµ l¹c hËu, ®×nh trÖ l©u dµi, mang nh÷ng dÊu Ên cña chÕ ®é c«ng x· n«ng th«n nÒn s¶n xuÊt nhá manh món vµ kh«ng cã tiÒn ®Ò vÒ khoa häc, x· héi ®Ó chuyÓn lªn ph­¬ng thøc s¶n xuÊt T­ b¶n chñ nghÜa. Cã thÓ nãi, chÕ ®é phong kiÕn ViÖt Nam dùa trªn nÒn kinh tÕ n«ng nghiÖp l¹c hËu tån t¹i hµng ngµn n¨m ®· x©y dùng cho nã mét trËt tù. §ã lµ trËt tù kh¾t khe cña quan hÖ gi¶ t­ëng, lµ trËt tù ph¶n nh©n ®¹o nghiÖt ng·. Nã ®· t¹o cho con ng­êi mét sù chÊp nhËn, ®Ò cao c¸i cò, kh«ng chÊp nhËn sù biÕn ®æi, coi nhÑ c¸i míi. Nã mang ®Æc ®iÓm hoµi cæ, b¶o thñ vµ tr× trÖ. Nh÷ng t­ t­ëng tËp tôc cò ®· t¹o nªn khu«n th­íc chËt hÑp, gß bã mäi t­ t­ëng vµ t×nh c¶m con ng­êi. Con ng­êi truyÒn thèng cßn mang trong m×nh nh÷ng nÐt tiªu cùc cña s¶n xuÊt nhá trong mét nÒn n«ng nghiÖp l¹c hËu. §ã lµ lèi lµm ¨n nhá lÎ, t­ t­ëng hÑp hßi, phong th¸i lao ®éng tù do tuú tiÖn. Khi th× hÕt søc tiÕt kiÖm khi th× qu¸ ­ l·ng phÝ. Con ng­êi kh«ng n¾m b¾t ®­îc sù ph¸t triÓn cña thêi ®¹i. NÒn gi¸o dôc n­íc ta cßn nhiÒu bÊt cËp trong viÖc d¹y vµ häc ch­a ph¸t huy hÕt ®­îc n¨ng lùc lao ®éng s¸ng t¹o cña con ng­êi. ViÖt Nam lµ mét n­íc cã d©n sè ®«ng, dåi dµo nguån nh©n lùc. Tuy nhiªn chÊt l­îng lao ®éng ch­a cao, sè l­îng lao ®éng qua ®µo t¹o cßn h¹n chÕ nªn n¨ng xuÊt lao ®éng thÊp. Trong c«ng cuéc ®æi míi ngµy nay cña §¶ng ta ph¸t triÓn nh©n tè con ng­êi ®ang lµ mét môc tiªu träng ®iÓm nh»m kÕ thõa nh÷ng gi¸ trÞ tèt ®Ñp cña con ng­êi truyÒn thèng ®ång thêi h¹n chÕ nh÷ng mÆt tiªu cùc nh»m x©y dùng con ng­êi X· héi chñ nghÜa. 2.2. Sù cÇn thiÕt kh¸ch quan cña viÖc x©y dùng con ng­êi míi trong c«ng cuéc c«ng nghiÖp ho¸ - hiÖn ®¹i ho¸ ë ViÖt Nam hiÖn nay. Kh«ng mét d©n téc nµo tån t¹i vµ ph¸t triÓn l¹i kh«ng chó ý tíi vÊn ®Ò con ng­êi chØ cã ®iÒu lµ kh¸c nhau ë ph­¬ng ph¸p vµ môc ®Ých gi¶i quyÕt mµ th«i. Ngµy nay ë n­íc ta cïng víi qu¸ tr×nh ®æi míi toµn diÖn ®Êt n­íc vµ b­íc vµo ®Èy m¹nh c«ng nghiÖp ho¸ - hiÖn ®¹i ho¸ ®Êt n­íc. ViÖc x©y dùng con ng­êi ViÖt Nam hiÖn ®¹i lµ ®ßi hái cÊp b¸ch. Kh¼ng ®Þnh ®iÒu ®ã lµ do: Thø nhÊt, con ng­êi võa lµ môc tiªu võa lµ ®éng lùc trong qóa tr×nh c«ng nghiÖp ho¸ - hiÖn ®¹i ho¸. §iÒu ®ã cã nghÜa nh©n d©n ViÖt Nam ph¶i v­ît qua nghÌo nµn l¹c h©u, ®¸nh ®uæi bao kÎ thï x©m l­îc, ®Ó gi¶i phãng chÝnh m×nh. X©y dùng mét ®Êt n­íc “ai còng cã c¬m ¨n ¸o mÆc ai còng ®­îc häc hµnh, x· héi c«ng b»ng d©n chñ v¨n minh” (con ng­êi lµ ®éng lùc). §Ó råi trªn c¸i nÒn t¶ng giÇu m¹nh vµ v¨n minh ®ã míi cã thÓ ph¸t triÓn tèi ®a toµn diÖn mäi n¨ng lùc vµ c¸c phÈm chÊt vèn cã cña m×nh (con ng­êi lµ môc tiªu). C¸i x· héi phÊn ®Êu cho lý t­ëng nh©n v¨n t­¬i ®Ñp ®ã lµ mét x· héi “tÊt c¶ cña con ng­êi do con ng­êi vµ v× con ng­êi”. ViÖc ®Èy m¹nh qu¸ tr×nh c«ng nghiÖp ho¸ - hiÖn ®¹i hã lµ nh»m x©y dùng con ng­êi míi, con ng­êi hiÖn ®¹i, lÊy con ng­êi lµ môc ®Ých cña m×nh. §iÒu ®ã ®­îc kh¼ng ®Þnh dùa trªn c¸c c¨n cø sau: Chñ ®éng, tÝch cùc x©y dùng con ng­êi ViÖt Nam hiÖn ®¹i tõ con ng­êi cò, nh÷ng con ng­êi mang theo nh÷ng “vÕt tÝch cña x· héi cò ®· ®Î ra nã” vÒ mäi ph­¬ng diÖn: kinh tÕ, ®¹o ®øc, trÝ tuÖ. C«ng nghiÖp ho¸ - hiÖn ®¹i ho¸ n­íc ta lµ qu¸ tr×nh x©y dùng mét lùc l­îng s¶n xuÊt hiÖn ®¹i trong ®ã con ng­êi lµ lùc l­îng hµng ®Çu. Con ng­êi lµ chñ thÓ t¹o ra ®éng lùcph¸t triÓn cña lùc l­îng s¶n xuÊt. Do ®ã con ng­êi sÏ quyÕt ®Þnh thµnh c«ng cña qu¸ tr×nh c«ng nghiÖp ho¸ - hiÖn ®¹i ho¸. Thø hai, con ng­êi võa lµ s¶n phÈm võa lµ chñ thÓ cña qu¸ tr×nh ®Èy m¹nh c«ng nghiÖp ho¸ - hiÖn ®¹i hãa: Con ng­êi kh«ng thÓ chän cho m×nh mét x· héi ®Ó sinh ra, còng nh­ con c¸i kh«ng cã quyÒn lùa chän cha mÑ vËy. Song, x· héi ph¶i ®µo t¹o luyÖn nh÷ng con ng­êi phï hîp víi yªu cÇu tån t¹i vµ ph¸t triÓn cña nã. V× vËy, viÖc x©y dùng con ng­êi ViÖt Nam hiÖn ®¹i, trªn c¬ së kÕ thõa nh÷ng gi¸ trÞ phÈm chÊt truyÒn thèng tèt ®Ñp ®ång thêi kh¾c phôc mÆt h¹n chÕ, yÕu kÐm nh»m x©y dùng nªn con ng­êi cã phÈm chÊt, n¨ng lùc nhÊt thiÕt ph¶i ®­îc coi lµ yªu cÇu cÊp b¸ch trong qu¸ tr×nh ®Èy m¹nh c«ng nghiÖp ho¸ - hiÖn ®¹i ho¸. Thø ba, thùc tiÔn n­íc ta còng nh­ c¸c n­íc ®i tr­íc ®· chøng minh r»ng qu¸ tr×nh c«ng nghiÖp ho¸ - hiÖn ®¹i ho¸ diÔn ra víi tèc ®é nhanh hay chËm, ®¹t ®­îc hiÖu qu¶ cao hay thÊp … lµ do sù quy ®Þnh cña nhiÒu yÕu tè trong ®ã tr­íc hÕt vµ chñ yÕu lµ tuú thuéc vµo chÊt l­îng nguån nh©n lùc. Lý thuyÕt hiÖn ®¹i vÒ sù t¨ng tr­ëng kinh tÕ vµ nh÷ng bµi häc kinh nghiÖm rót ra tõ nh÷ng thµnh c«ng trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn x· héi cña NhËt B¶n vµ c¸c n­íc c«ng nghÖ míi (NICs) ë Ch©u ¸ cho thÊy, ng­êi ta kh«ng chØ chó träng ¸p dông tiÕn bé khoa häc kü thuËt c«ng nghiÖp, mµ vÊn ®Ò then chèt h¬n lµ ph¸t triÓn nguån nh©n lùc. Chóng ta chØ cã mét lèi ra duy nhÊt trong thêi ®¹i c¸ch m¹ng khoa häc c«ng nghÖ Lµ ph¸t huy nguån lùc con ng­êi. Sù ®i lªn cña chóng ta ph¶i dùa vµo thÕ m¹nh duy nhÊt cña m×nh, ®ã lµ con ng­êi ViÖt Nam, trÝ tuÖ ViÖt Nam, tiÒm n¨ng chÊt x¸m ViÖt Nam. NghÞ quyÕt héi nghÞ lÇn thø 2 Ban chÊp hµnh TW khãa VIII kh¼ng ®Þnh: “Muèn tiÕn hµnh c«ng nghiÖp hãa - hiÖn ®¹i ho¸ th¾ng lîi ph¶i ph¸t triÓn m¹nh gi¸o dôc - ®µo t¹o, ph¸t huy nguån lùc con ng­êi, yÕu tè c¬ b¶n cña sù ph¸t triÓn nhanh vµ bÒn v÷ng”. H¬n mét thÕ kû khi nãi vÒ vai trß cña yÕu tè con ng­êi ®èi víi sù ph¸t triÓn, tr­íc hÕt lµ sù ph¸t triÓn trong lÜnh vùc s¶n xuÊt, ¨ngghen ®· nhÊn m¹nh r»ng: “… chØ cã ph­¬ng tiÖn c¬ giíi vµ hãa häc phï hîp th× kh«ng ®ñ. Cßn cÇn ph¶i ph¸t triÓn mét c¸ch t­¬ng xøng n¨ng lùc cña con ng­êi sö dông nh÷ng ph­¬ng tiÖn ®ã n÷a”. Trong xu thÕ toµn cÇu ho¸ hiÖn nay ng­êi ta cã thÓ xuÊt - nhËp khÈu hµng ho¸, chuyÓn giao c«ng nghÖ nh­ng ng­êi ta l¹i kh«ng thÓ nhËp khÈu hoÆc vay m­în ®­îc kh¶ n¨ng s¸ng t¹o cña con ng­êi. V× thÕ, cã thÓ kh¼ng ®Þnh r»ng, n¨ng lùc s¸ng t¹o nãi riªng vµ chÊt l­îng nguån nh©n lùc nãi chung lµ yÕu tè néi sinh quan träng nhÊt cña sù ph¸t triÓn x· héi, ®Æc biÖt lµ trong ®iÒu kiÖn KM kho¸ häc, c«ng nghiÖp vµ xu h­íng v­¬n tíi nÒn kinh tÕ tri thøc cña thÕ giíi hiÖn nay. ViÖc ®Èy m¹nh c«ng nghiÖp ho¸- hiÖn ®¹i ho¸ ®ßi hái chóng ta ph¶i nhËn thøc mét c¸ch s©u s¾c ®Çy ®ñ nh÷ng gi¸ trÞ lín lao vµ ý nghÜa quyÕt ®Þnh cña nh©n tè con ng­êi, chñ thÓ cña mäi s¸ng t¹o, mäi nguån cña c¶i vËt chÊt, v¨n ho¸ tinh thÇn, ph¶i cã sù thay ®æi s©u s¾c c¸ch nh×n, c¸ch nghÜ, c¸ch hµnh ®éng cña con ng­êi vµ coi viÖc ph¸t huy nh©n tè con ng­êi lµ mét cuéc c¸ch m¹ng – C¸ch m¹ng con ng­êi. C«ng nghiÖp ho¸- hiÖn ®¹i ho¸ ®Êt n­íc vµ c¸ch m¹ng con ng­êi ph¶i ®­îc nhËn thøc lµ hai mÆt thèng nhÊt kh«ng ®­îc t¸ch rêi cña sù nghiÖp x· héi ®ã. Thùc vËy, trong mèi quan hÖ vµ t¸c ®éng qua l¹i víi qu¸ tr×nh c«ng nghiÖp ho¸- hiÖn ®¹i ho¸, yÕu tè con ng­êi lu«n gi÷ vÞ trÝ , vai trß quyÕt ®Þnh .§iÒu ®ã ®­îc thÓ hiÖn ë chç thø nhÊt con ng­êi lµ chñ thÓ cña qu¸ tr×nh CNH-HDH ,thø hai, con ng­êi lµ lùc l­îng so¶n xuÊt hµng ®Çu cña x· héi vµ thø ba , do vËy con ng­êi lµ ®éng lùc c¬ b¶n cña sù nghiÖp CNH-HDH ë n­íc ta hiÖn nay. 2.3. Thùc tr¹ng x©y dùng con ng­êi ViÖt Nam thêi gian qua: 2.3.1 Nh÷ng thµnh tùu c¬ b¶n trong qu¸ tr×nh x©y dùng con ng­êi qua 20 n¨m ®æi míi ë n­íc ta: Trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y, viÖc t×m nguån nh©n lùc ë n­íc ta ®­îc quan t©m ®Æc biÖt vµ thùc tÕ ®· ®¹t ®­îc nhiÒu tiÕn bé quan träng. MÆc dï ch­a ph¶n ¸nh ®­îc toµn diÖn, song cho ®iÕn nay, chØ sè ph¸t triÓn con ng­êi(HDI) vÉn lu«n ®­îc xem lµ mét tiªu chÝ c¨n b¶n ®Ó ®¸nh gi¸ chÊt l­îng nguån nh©n lùc, theo b¸o c¸o ph¸t triÓn con ng­êi c¸c n¨m tõ 2001-2005 do ANDP c«ng bè, ®éng th¸i HDI( Human Development Index) nh­ sau: N¨m 2001 gi¸ trÞ HDI = 0.682 xÕp thø 101/162 n­íc, n¨m 2002 gi¸ trÞ HDI = 0.688 xÕp thø 109/173 n­íc, n¨m 2003 gi¸ trÞ HDI .0688 xÕp thø 109/175 n­íc, n¨m 2004 gi¸ trÞ HDI b»ng 0.691 xÕp thø 112/177 n­íc vµ n¨m 2005 gi¸ trÞ HDI = 0.704 xÕp thø 108/177. Nh­ vËy trong 05 n¨m HDI cña n­íc ta vÒ gi¸ trÞ ®¨ t¨ng vµ ®­îc 0.022(tøc 2.2%). ChØ sè ph¸t triÓn con ng­êi ®¨ liªn tôc ®­îc c¶i thiÖn trong nh÷ng n¨m qua con ng­êi ®¨ ®¹t ®­îc nh÷ng ®iÒu ®¸ng ghi nhËn . Trong lÜnh vùc kinh tÕ: ®Êt n­íc ta ®· v­ît qua nh÷ng khã kh¨n th¸ch thøc nh©n d©n ta ®· ®¹t ®­îc nh÷ng thµnh tùu rÊt quan träng. Kinh tÕ tiÕp tôc t¨ng tr­ëng nhanh h¬n n¨m tr­íc. Tæng s¶n phÈm trong n­íc(GDP) 5 n¨m (2001-2005) t¨ng b×nh qu©n 705%/n¨m trong ®ã c«ng n«ng nghiÖp dÞch vô ®Òu t¨ng v­ît chØ tiªu. Quy m« tæng s¶n phÈm trong n­íc 2005 cña nÒn kinh tÕ n¨m 2005 ®¹t 838 tû ®ång gÊp ®«i n¨m 1995. GDP b×nh qu©n ®Çu ng­êi kho¶ng 10tr ®ång (kho¶ng 640 USD ). VÒ thÓ lùc vµ søc khoÎ: chóng ta hiÓu sù ph¸t triÓn vÒ thÓ lùc, søc khoÎ lµ c¬ së ®Ó ph¸t triÓn toµn diÖn con ng­êi Theo ®¸nh gi¸ cña tæ chøc y tÕ thÕ giíi, ViÖt Nam ®¨ ®¹t ®­îc mét sè thµnh tùu ®¸ng ghi nhËn nh­ sau: TØ lÖ tö vong ë trÎ em d­íi 5 tuæi gi¶m ®¸ng kÓ tÝnh ®iÕn n¨m 2002 lµ 26/10000. Tû lÖ trÎ em suy dinh d­ìng chØ cßn 30%. Tû lÖ tö vong ë bµ mÑ(sè ca tö vong / 100 000 ca sinh sèng ) lµ 130. Tuæi thä trung b×nh ë nam giíi lµ 66.7 n¨m, ë phô n÷ lµ 71.4 n¨m. ChiÒu cao vµ c©n nÆng t¨ng ®¸ng kÓ so víi thËp kû 70,80. VÒ sù ph¸t triÓn trÝ tuÖ con ng­êi ViÖt Nam: Gi¸o dôc ®µo t¹o cã nh÷ng chuyÓn biÕn tÝch cùc. N¨m 2005 mÆt b»ng d©n trÝ ®­îc n©ng cao. §· hoµn thiÖn viÖc xo¸ mï ch÷ vµ phæ cËp gi¸o dôc tiÓu häc trong c¶ n­íc. Phæ cËp gi¸o dôc trung häc cë së ë 31 tØnh, thµnh phè. Trong lÜnh vùc xo¸ ®ãi gi¶m nghÌo ViÖt Nam còng ®­îc ®¸nh gi¸ lµ n­íc cã møc gi¶m nhiÒu nhÊt trong sè c¸c n­íc ®ang ph¸t triÓn(tõ trªn 70% vµo gi÷a thËp kû 80 cña thÕ kû tr­íc xuèng cßn kho¶ng 31% n¨m 2005) vÒ t­ t­ëng, ®¹o ®øc c¸ch m¹ng. §©y lµ vÊn ®Ò v« cïng quan träng, kh«ng thÓ thiÕu trong nh©n c¸ch con ng­êi ViÖt Nam hiÖn nay. Cïng víi qu¸ tr×nh c«ng nghiÖp ho¸ - hiÖn ®¹i ho¸ nhËn thøc cña con ng­êi ngµy mét s©u s¾c h¬n. Con ng­êi ®· nhËn thøc ®­îc ®©u lµ ®Æc ®iÓm trÝ tuÖ quan träng nhÊt mµ con ng­êi ViÖt Nam cÇn cã ®Ó ®¸p øng yªu cÇu c«ng nghiÖp ho¸ - hiÖn ®¹i ho¸. Trong cuéc pháng vÊn 600 ng­êi ®¹i diÖn c¸c nhãm ®èi t­îng thuéc 9 lÜnh vùc nghÒ nghiÖp kh¸c nhau kÕt qu¶ cho thÊy: Cã n¨ng lùc t­ duy s¸ng t¹o chiÕm 80,73% ý kiÕn. Cã n¨ng lùc tiÕp thu nhanh vµ vËn dông linh ho¹t chiÕm 79.5% Cã n¨ng lùc ph¸t hiÖn, gi¶i quyÕt vÊn ®Ò chiÕm 75,53% Cã n¨ng lùc qu¶n lý chiÕm 63,38% KiÕn thøc réng r·i vµ ý kiÕn s©u s¾c trong nhiÒu lÜnh vùc 56,88% Lý t­ëng ®¹o ®øc c¸ch m¹ng ngµy cµng ®­îc con ng­êi ViÖt Nam ch¨m lo gi÷ g×n, trong s¹ch, g¾n bã víi nh©n d©n. Cã sù chuyÓn biÕn trong thang gi¸ trÞ ®¹o ®øc nh©n c¸ch, häc vÊn, søc khoÎ, s¸ng t¹o, tù lËp, tù träng,… ®­îc ®Ò cao. §ã lµ nh÷ng gi¸ trÞ gióp cho c¸ nh©n mçi ng­êi tù m×nh c¹nh tranh v­¬n lªn trong x· h