Phát triển chương trình tâm lý - giáo dục ở trường sư phạm đáp ứng yêu cầu tổ chức hoạt động trải nghiệm trong chương trình giáo dục phổ thông mới

Kỷ yếu hội thảo khoa học354 PHÁT TRIỂN CHƯƠNG TRÌNH TÂM LÝ - GIÁO DỤC Ở TRƯỜNG SƯ PHẠM ĐÁP ỨNG YÊU CẦU TỔ CHỨC HOẠT ĐỘNG TRẢI NGHIỆM TRONG CHƯƠNG TRÌNH GIÁO DỤC PHỔ THÔNG MỚI TS. Nguyễn Huy Tuyến, ThS. Nguyễn Thị Trầm Ca Bộ môn Tâm lý-Giáo dục, Trường CĐSP Quảng Trị Tóm tắt: Hoạt động trải nghiệm là nội dung giáo dục bắt buộc trong chương trình giáo dục phổ thông mới. Muốn thực hiện tốt nội dung này, giáo viên phải nắm vững kiến thức tâm lí lứa tuổi học sinh, thành thạo kĩ năng tổ chức hoạt động giáo dục và cần có hệ thống những kĩ năng mềm nhất định. Những nội dung này có thể được hình thành trong chương trình đào tạo của các học phần Tâm lý - Giáo dục học ở trường sư phạm. Từ thực tiễn giảng dạy và nghiên cứu, bài viết này đề cập phát triển một số nội dung giảng dạy các học phần Tâm lý - Giáo dục học theo hướng đáp ứng yêu cầu tổ chức hoạt động trải nghiệm ở trường phổ thông, đó là: Rèn luyện kĩ năng lập kế hoạch, thiết kế các hoạt động giáo dục, Tăng cường rèn luyện kĩ năng tổ chức các hoạt động giáo dục, Bổ sung hệ thống kĩ năng mềm, Nắm vững kiến thức Tâm lý - Giáo dục học để rèn luyện kĩ năng tư vấn tâm lí học đường và Bổ sung các bài tập gắn liền với các vấn đề xã hội. Từ khóa: Hoạt động trải nghiệm; Tâm lý - Giáo dục; Phát triển chương trình. I. Đặt vấn đề Chương trình giáo dục phổ thông mới đã được Bộ Giáo dục và Đào tạo ban hành, trong đó có nội dung Hoạt động trải nghiệm. Theo đó, Hoạt động trải nghiệm được xem là hoạt động giáo dục bắt buộc, thực hiện từ lớp 1 đến lớp 12. Hoạt động trải ng- hiệm “là hoạt động giáo dục do nhà giáo dục định hướng, thiết kế và hướng dẫn thực hiện, tạo cơ hội cho học sinh tiếp cận thực tế, thể nghiệm các cảm xúc tích cực, khai thác những kinh nghiệm đã có và huy động tổng hợp kiến thức, kĩ năng của các môn học để thực hiện những nhiệm vụ được giao hoặc giải quyết những vấn đề của thực tiễn đời sống nhà trường, gia đình, xã hội phù hợp với lứa tuổi; thông qua đó, chuyển hoá những kinh nghiệm đã trải qua thành tri thức mới, hiểu biết mới, kĩ năng mới góp phần phát huy tiềm năng sáng tạo và khả năng thích ứng với cuộc sống, môi trường và nghề nghiệp tương lai”.(7) Bên cạnh hoạt động dạy học có chức năng chủ yếu là trang bị tri thức, phát triển năng lực hoạt động trí tuệ thì nội dung các hoạt động giáo dục nhằm phát triển những phẩm chất nhân cách, những năng lực tâm lý xã hội, giúp con người có thể thích ứng với xã hội với tư cách như một chủ thể, biết sống tích cực, biết thể hiện bản thân phù hợp các chuẩn mực xã hội, biết chia sẻ vì cộng đồng, có trách nhiệm với chính mình và mọi người... Đây là những mặt vô cùng quan trọng để tạo nên cuộc sống có ý nghĩa (7) Bộ Giáo dục và Đào tạo (2018), Chương trình giáo dục phổ thông. Hoạt động trải nghiệm và Hoạt động trải nghiệm, hướng nghiệp. Kỷ yếu hội thảo khoa học 355 của mỗi cá nhân trong xã hội. Như vậy, về bản chất, hoạt động trải nghiệm không phải là nội dung hoàn toàn mới ở trường phổ thông. Tuy nhiên, để đáp ứng những yêu cầu mới đối với hoạt động này trong công tác giáo dục học sinh theo mục tiêu của chương trình giáo dục phổ thông mới, giáo viên phải được tăng cường những kĩ năng và bồi dưỡng những phẩm chất tâm lí phù hợp với việc tổ chức hoạt động. Những kĩ năng, phẩm chất đó là gì, rèn luyện, bồi dưỡng chúng như thế nào, ? Trong quá trình đào tạo ngành sư phạm, với khung chương trình các học phần Tâm lý - Giáo dục, chúng tôi đã thực hiện phát triển một số nội dung bài dạy nhằm rèn luyện cho người học một số kĩ năng đáp ứng những vấn đề nêu trên. Đây cũng là nội dung có thể hướng đến thực hiện bồi dưỡng đội ngũ giáo viên tổ chức Hoạt động trải nghiệm đáp ứng yêu cầu của chương trình giáo dục phổ thông mới. II. Nội dung 1. Hoạt động trải nghiệm trong chương trình giáo dục phổ thông mới Chương trình giáo dục phổ thông mới sẽ được triển khai bắt đầu ở bậc tiểu học từ năm học 2020 - 2021 đối với lớp 1 và sẽ hoàn thành đến lớp 12 vào năm học 2024 - 2025. Theo đó, Hoạt động trải nghiệm là hoạt động giáo dục bắt buộc được thực hiện với dung lượng 105 tiết/năm học đối với tất cả các khối lớp. Hoạt động này có mục tiêu chung là “hình thành, phát triển ở học sinh năng lực thích ứng với cuộc sống, năng lực thiết kế và tổ chức hoạt động, năng lực định hướng nghề nghiệp; đồng thời góp phần hình thành phát triển các phẩm chất chủ yếu và năng lực chung, giúp học sinh khám phá bản thân và thế giới xung quanh, phát triển đời sống tâm hồn phong phú, biết rung cảm trước cái đẹp của thiên nhiên và tình người, có quan niệm sống và ứng xử đúng đắn, đồng thời bồi dưỡng cho học sinh tình yêu đối với quê hương, đất nước, ý thức về cội nguồn và bản sắc của dân tộc để góp phần giữ gìn, phát triển các giá trị tốt đẹp của con người Việt Nam trong một thế giới hội nhập”.(8) Về nội dung, Hoạt động trải nghiệm được xây dựng trên cơ sở 4 mạch nội dung cơ bản là: Hoạt động hướng vào bản thân, hoạt động hướng đến xã hội, hoạt động hướng đến tự nhiên và hoạt động hướng nghiệp. Những nội dung này hướng đến thực hiện những mục tiêu cụ thể về năng lực và phẩm chất người học được xác định cụ thể cho bậc học, khối lớp và được trình bày chi tiết trong chương trình giáo dục phổ thông tổng thể cũng như chương trình Hoạt động trải nghiệm. Nội dung của Hoạt động trải nghiệm rất đa dạng, tích hợp từ nhiều lĩnh vực khoa học và đời sống, cơ bản hướng vào việc hình thành những kĩ năng tâm lí xã hội và những phẩm chất cá nhân trong mối quan hệ với xã hội. Về hình thức tổ chức, Hoạt động trải nghiệm được tổ chức dưới nhiều hình thức đa dạng như trò chơi, hội thi, cuộc thi, diễn đàn, giao lưu, tham quan học tập, sân khấu hóa, thể dục thể thao, câu lạc bộ, nghiên cứu khoa học kĩ thuật,; với những loại hình hoạt động khác nhau trong và ngoài lớp học, trong và ngoài trường học; theo quy mô nhóm, lớp học, khối lớp hoặc quy mô trường; với sự tham gia, phối hợp, liên kết của (8) (Đã dẫn). Kỷ yếu hội thảo khoa học356 nhiều lực lượng giáo dục trong và ngoài nhà trường như: giáo viên chủ nhiệm lớp, giáo viên môn học, nhân viên tư vấn tâm lí học đường, phụ trách Đoàn Thanh niên, Đội Thiếu niên, cán bộ quản lí nhà trường, cha mẹ học sinh, chính quyền địa phương và các tổ chức, cá nhân khác trong xã hội. Từ mục tiêu, nội dung và hình thức tổ chức Hoạt động trải nghiệm như đã đề cập trên đây cho thấy, điểm cơ bản của Hoạt động trải nghiệm chính là người học phải có những hành động trải nghiệm và từ đó mang lại cảm xúc cá nhân cụ thể. Đây chính là điểm khác biệt đặt ra nhưng yêu cầu đặc trưng cho người tổ chức các hoạt động trải nghiệm so với các hoạt động dạy học khác, đó là: Phải hiểu rõ đặc điểm tình cảm của lứa tuổi học sinh, của từng học sinh cũng như những quy luật, cơ chế hình thành tình cảm và mối quan hệ của chúng với hoạt động của con người; Phải có được hệ thống kĩ năng tổ chức hoạt động giáo dục như: Kĩ năng tiếp cận, huy động, phối hợp các lực lượng tham gia tổ chức hoạt động trải nghiệm, kĩ năng dẫn chương trình, kĩ năng tổ chức trò chơi, sinh hoạt, múa hát tập thể, kĩ năng giao tiếp; Phải có khả năng tư vấn tâm lí học đường; Phải có hệ thống kiến thức rộng, liên môn học; Phải biết sử dụng những phương tiện kĩ thuật cơ bản và những đồ dùng, dụng cụ lao động phổ thông. 2. Các học phần Tâm lý - Giáo dục trong chương trình đạo tạo giáo viên Tâm lý - Giáo dục học được xác định là những đơn vị kiến thức nghiệp vụ cơ sở trong quá trình đào tạo của khối ngành sư phạm. Hiện tại, kiến thức Tâm lý - Giáo dục học trong chương trình đào tạo bậc Cao đẳng Sư phạm tại Trường Cao đẳng Sư phạm Quảng Trị bao gồm các học phần Tâm lý học đại cương, Tâm lý học lứa tuổi - Sư phạm, Giáo dục học đại cương, Lí luận dạy học - Lý luận giáo dục, Hoạt động giáo dục ngoài giờ lên lớp. Học phần Tâm lý học đại cương có mục đích chính là trang bị cho người học những vấn đề cơ bản của Tâm lý học như bản chất hiện tượng tâm lý người, nhận thức và các quy luật của quá trình nhận thức, tình cảm và các quy luật của tình cảm, cấu trúc nhân cách và các yếu tố ảnh hưởng đến sự hình thành, phát triển nhân cách Từ đó, người học rèn luyện các kĩ năng tương ứng trong học tập, cuộc sống và hoạt động nghề nghiệp. Học phần Tâm lý học lứa tuổi - Sư phạm có mục đích trang bị cho người học những tri thức cơ bản về tâm lý học sinh theo từng độ tuổi, những yêu cầu về phẩm chất, năng lực người thầy giáo, cơ sở tâm lý trong quá trình dạy học, giáo dục. Học phần Lí luận dạy học - Lí luận giáo dục giúp người học hiểu về bản chất, nội dung, nguyên tắc, phương pháp dạy học và giáo dục ở các bậc học. Đặc biệt học phần Hoạt động giáo dục ngoài giờ lên lớp trang bị cho giáo sinh hệ thống tri thức, kĩ năng liên quan trực tiếp đến việc tổ chức các hoạt động giáo dục (hoạt động trải nghiệm) ở trường phổ thông. 3. Phát triển chương trình Tâm lý - Giáo dục ở trường sư phạm đáp ứng yêu cầu tổ chức Hoạt động trải nghiệm trong chương trình giáo dục phổ thông mới Các học phần Tâm lý - Giáo dục có thời lượng không nhiều trong chương trình đào tạo giáo viên trình độ cao đẳng. Tuy nhiên, lại có vai trò, vị trí quan trọng trong việc hình thành nhân cách người thầy giáo. Việc phát triển chương trình để đáp ứng yêu cầu tổ chức Hoạt động trải nghiệm trong chương trình giáo dục phổ thông mới Kỷ yếu hội thảo khoa học 357 phải không được làm thay đổi, ảnh hưởng đến các mục tiêu khác của chương trình; không thay đổi khung chương trình đào tạo đã ban hành; đồng thời trên cơ sở nguyên lý cơ bản của chương trình giáo dục định hướng nghề nghiệp là “chú trọng đào tạo cho người học đồng thời ba khía cạnh: 1) Cung cấp kiến thức; 2) Phát triển năng lực, kĩ năng nghề nghiệp; và 3) Rèn luyện thái độ đối với nghề dạy học”.(9) Cũng cần đề cập thêm rằng, chương trình đào tạo hiện hành của các trường sư phạm là đạo tạo ra người thầy giáo - tức là họ đã đồng thời phải thực hiện được cả 2 nhiệm vụ dạy học và giáo dục (tổ chức các hoạt động giáo dục). Tuy nhiên, để thực hiện tốt mục tiêu của Hoạt động trải nghiệm như đề cập trong chương trình giáo dục phổ thông mới thì đội ngũ giáo viên này cần phải được bồi dưỡng, và chương trình đào tạo cũng cần phải được điều chỉnh, phát triển. Trên cơ sở phân tích mục tiêu, nội dung, hình thức tổ chức Hoạt động trải nghiệm trong chương trình giáo dục phổ thông mới và mục tiêu, nhiệm vụ của các học phần Tâm lý - Giáo dục ở trường sư phạm và những yêu cầu nêu trên, chúng tôi điều chỉnh, phát triển một số nội dung giảng dạy, hướng tới đáp ứng những yêu cầu tổ chức Hoạt động trải nghiệm ở trường phổ thông. 3.1. Rèn luyện kĩ năng lập kế hoạch, thiết kế các hoạt động giáo dục Nội dung của Hoạt động trải nghiệm được thể hiện trong bốn loại hình hoạt động chủ yếu là sinh hoạt dưới cờ, sinh hoạt lớp, hoạt động giáo dục theo chủ đề và hoạt động câu lạc bộ với yêu cầu là tạo điều kiện tối đa cho học sinh có các trải nghiệm thực tiễn. Như vậy, bên cạnh tích cực hóa hoạt động trí tuệ của học sinh (như trong những quá trình dạy học thông thường) thì điều đặc trưng trong Hoạt động trải nghiệm là học sinh phải được thể hiện các hoạt động trí tuệ (thao tác tư duy) đó thông qua hoạt động, hành động thực tiễn. Để tổ chức các hoạt động thực tiễn giáo dục đó, trước tiên giáo viên phải biết lập kế hoạch, thiết kế các hoạt động. Biểu hiện cụ thể của kĩ năng lập kế hoạch, thiết kế các hoạt động giáo dục là: Hiểu rõ quy trình tổ chức các hoạt động giáo dục; Khả năng đặt tên gọi phù hợp với chủ đề, chủ điểm giáo dục và xác định đúng các yêu cầu giáo dục; Biết xây dựng nội dung và xác định các hình thức tổ chức tương ứng; Công tác chuẩn bị cho hoạt động; Khả năng tổ chức hoạt động và đánh giá, rút kinh nghiệm sau quá trình tổ chức. Những kĩ năng thuộc nội dung này có trong chương trình học phần Hoạt động giáo dục ngoài giờ lên lớp. Hiện tại trong chương trình đào tạo của Trường Cao đẳng Sư phạm Quảng Trị chúng tôi đã xây dựng chương trình và tư vấn Ban Giám hiệu đưa vào đào tạo. Để đảm bảo hiệu quả, chúng tôi tăng cường cho người học thực hành kĩ năng, đồng thời hỗ trợ, sửa chữa, giúp đỡ họ ngay trong quá trình thực hành tại lớp. Nội dung thực hành lập kế hoạch cũng được lựa chọn là những nội dung giáo dục phù hợp với các lứa tuổi học sinh, đang được thực hiện ở trường phổ thông hiện nay. Kết thúc học phần, người học có những kĩ năng cơ bản nhất về lập kế hoạch, thiết kế các hoạt động giáo dục và có thể thiết kế bất cứ hoạt động giáo dục cụ thể nào ở trường (9) Bộ Giáo dục và Đào tạo (2015), Những vấn đề chung về phát triển chương trình đào tạo giáo viên. Hà Nội Kỷ yếu hội thảo khoa học358 phổ thông. 3.2. Tăng cường rèn luyện kĩ năng tổ chức các hoạt động giáo dục Biết lập kế hoạch hoạt động không đồng nhất với việc tổ chức thành công các hoạt động đó. Hoạt động trải nghiệm ở trường phổ thông yêu cầu, sau khi lập kế hoạch, thiết kế các hoạt động trải nghiệm, giáo viên phải biết tổ chức được hoặc là người tư vấn, chịu trách nhiệm về các hoạt động đó. Những biểu hiện cơ bản của giáo viên có kĩ năng tổ chức các hoạt động giáo dục là: Biết tiếp cận, huy động, phối hợp, điều hành các lực lượng giáo dục khác tham gia tổ chức hoạt động giáo dục; khả năng điều khiển chương trình hoạt động; khả năng phán đoán, dự kiến những tình huống có thể xảy ra, đồng thời nhạy bén, linh hoạt để chủ động giải quyết kịp thời; khả năng bao quát, quan sát học sinh để theo dõi, giúp đỡ học sinh trong quá trình tham gia các hoạt động. Như đã phân tích trong các phần trên, tính chất của Hoạt động trải nghiệm cần đến sự phối hợp của nhiều lực lượng giáo dục cả trong và ngoài nhà trường. Giáo viên phải biết trình bày những kế hoạch, dự định của mình với các lực lượng giáo dục, khéo léo lôi cuốn, thu hút họ cùng bàn bạc, tham gia ý kiến, giúp đỡ mình. Khả năng này liên quan trực tiếp đến kỹ năng giao tiếp, kỹ năng nắm bắt thông tin và các vấn đề xã hội cũng như uy tín về nhân cách của người giáo viên trước học sinh và các lực lượng giáo dục liên quan Một vấn đề khác là khả năng điều khiển chương trình trong tổ chức Hoạt động trải nghiệm. Kỹ năng này có những yêu cầu gần giống như người dẫn chương trình. Muốn làm tốt giáo viên phải biết dẫn dắt hoạt động, định hướng tâm lí, cảm xúc của học sinh, am hiểu tâm lí lứa tuổi và sử dụng tốt ngôn ngữ của mình Như vậy, những kĩ năng này liên quan trực tiếp tới các học phần Tâm lý - Giáo dục. Trong quá trình giảng dạy chúng tôi thực hiện tăng cường nhận thức, luyện tập và định hướng rèn luyện để trang bị cho người học những vấn đề này. Ví dụ, trong học phần Hoạt động giáo dục ngoài giờ lên lớp, có thể đưa ra bài tập “Hãy sưu tầm, giới thiệu và tổ chức cho cả lớp một trò chơi có thể tổ chức trong giờ sinh hoạt lớp ở trường tiểu học”. Bài tập này có thể giúp người học vừa tích lũy tri thức, vừa rèn luyện kĩ năng tổ chức hoạt động giáo dục cho học sinh. 3.3. Bổ sung hệ thống kĩ năng mềm Người thầy giáo với hoạt động nghề nghiệp của mình vốn liên quan mật thiết với những kĩ năng mềm. Để tổ chức các Hoạt động trải nghiệm càng không thể thiếu những kĩ năng này, đặc biệt là nhóm kĩ năng tâm lí - xã hội. Những kĩ năng mềm liên quan có thể phát triển cho sinh viên sư phạm trong quá trình học tập các học phần Tâm lý - Giáo dục như: Kĩ năng sử dụng ngôn ngữ trong giao tiếp (ngôn ngữ nói, ngôn ngữ cử chỉ, điệu bộ); kĩ năng quan sát, phát hiện các hiện tượng tâm lý xã hội, tâm lý cá nhân; kĩ năng làm việc nhóm; suy nghĩ, thái độ tích cực; biết “lôi kéo”, dẫn dắt người khác; biết điều khiển cảm xúc của mình Để giúp sinh viên vừa nắm vững kiến thức chuyên môn, vừa phát triển được những kĩ năng này, chúng tôi sử dụng những cách thức, những thủ thuật ngay trong quá trình giảng dạy như: Tăng cường yêu cầu người học trình bày, trao đổi, phản biện trực tiếp Kỷ yếu hội thảo khoa học 359 những nội dung của bài học; Chỉ ra cụ thể và sửa lỗi hoặc làm mẫu cho sinh viên về cử chỉ, điệu bộ, phong cách ngay trong quá trình họ tham gia bài học như phát biểu ý kiến, báo cáo bài tập hoặc trao đổi với tập thể trong quá trình làm việc nhóm. Với cách làm này có thể giúp người học rèn luyện được một số kĩ năng mềm hữu ích; Cũng có thể lựa chọn một số vấn đề xã hội có biểu hiện đặc trưng của kĩ năng mềm để sinh viên nhận diện, bàn luận, chẳng hạn: “Anh/chị quan sát hiện tượng “Livestream”(10) bán hàng trên mạng xã hội và cho biết để thu hút nhiều người xem (mua hàng) thì phải có những kĩ năng gì?” Hoặc yêu cầu sinh viên đưa ra ý kiến phản biện về một vấn đề, chẳng hạn, “bố hoặc mẹ giỏi toán thì con sẽ giỏi toán”; sinh viên đánh giá như thế nào về những hiện tượng tâm lý - xã hội như: “Nhu cầu, mục đích sử dụng mạng xã hội facebook của thanh thiếu niên hiện nay” - Đây là những vấn đề dễ tạo ra những ý kiến khác biệt để thu hút đông đảo người học bình luận, tranh luận, phản biện. Giải quyết các bài tập này rõ ràng yêu cầu người học phải có được những kĩ năng mềm như đã nêu ở trên. Ngoài ra, việc giao cho họ những hình thức hoàn thành như hoàn thành theo nhóm, hoàn thành cặp đôi, trình bày trước lớp, cũng nhằm phát triển cho họ những kĩ năng cần thiết như hợp tác, chia sẻ, thu hút, lôi kéo người khác cùng thực hiện mục tiêu của mình. Các vấn đề được sử dụng trong các thủ thuật nên trên thực tế cũng là những nội dung thuộc phạm vi nghiên cứu trong chương trình Tâm lý học của sinh viên như: Các yếu tố ảnh hưởng đến sự hình thành và phát triển nhân cách, nhu cầu, hứng thú, nhóm, tập thể, dư luận tập thể. 3.4. Nắm vững kiến thức Tâm lý - Giáo dục học để rèn luyện kĩ năng tư vấn tâm lý học đường Tư vấn tâm lý học đường là nội dung đang được ngành giáo dục quan tâm. Hoạt động này “là sự hỗ trợ tâm lý, giúp học sinh nâng cao hiểu biết về bản thân, hoàn cảnh gia đình, mối quan hệ xã hội, từ đó tăng cảm xúc tích cực, tự đưa ra quyết định trong tình huống khó khăn học sinh gặp phải khi đang học tại nhà trường”.(11) Một trong những mục đích quan trọng của tư vấn học đường là “hỗ trợ học sinh rèn luyện kỹ năng sống; tăng cường ý chí, niềm tin, bản lĩnh, thái độ ứng xử phù hợp trong các mối quan hệ xã hội; rèn luyện sức khỏe thể chất và tinh thần, góp phần xây dựng và hoàn thiện nhân cách”.(12) Như vậy, mục đích của công tác tư vấn tâm lý học đường có quan hệ mật thiết với mục đích của hoạt động trải nghiệm - đều góp phần hướng đến phát triển ở học sinh năng lực thích ứng với cuộc sống, giúp học sinh khám phá bản thân và thế giới xung quanh, hình thành quan niệm sống và ứng xử đúng đắn Và do đó, người tổ chức các hoạt động trải nghiệm cũng phải và nên là người có khả năng tư vấn tâm lý cho học (10) Thuật ngữ nói về phần nội dung được truyền tải trực tiếp qua Internet. Gần đây được nhiều người sử dụng để bán hàng thông qua mạng xã hội facebook. (11) Bộ Giáo dục và Đào tạo (2017), Số 31/2017/BGDĐT, Thông tư Hướng dẫn thực hiện công tác tư vấn tâm lý cho học sinh trong trường phổ thông. (12) (Đã dẫn). Kỷ yếu hội thảo khoa học360 sinh. Tuy nhiên, tư vấn tâm lý học đường khác với việc giáo dục học sinh theo mục đích đã đề ra từ trước, để thực hiện tốt nhiệm vụ này nhất định họ phải có kiến thức chuyên môn Tâm lý học, Giáo dục học và nghiệp vụ tư vấn tâm lý. Về kiến thức chuyên môn Tâm lý - Giáo dục học, người tổ chức Hoạt động trải nghiệm phải hiểu rõ bản chất, quy luật, cơ chế hoạt động của các hiện tượng tâm lý; đặc điểm tâm lí của từng lứa tuổi học sinh; các loại hình hoạt động của từng giai đoạn lứa tuổi và vai trò, mối quan hệ của chúng với sự phát triển nhân cách Về tư vấn tâm lý học đường, họ phải rèn luyện để có khả năng đáp ứng các yêu cầu mang tính bắt buộc trong công tác tư vấn như: Lắng nghe và chấp nhận không điều kiện; biết đồng cảm và có khả năng hỗ trợ; đảm bảo tính riêng tư và bảo mật thông tin của học sinh khi cần thiết. Trong quá trình đào tạo, kiến thức Tâm lý học, Giáo dục học trong lĩnh vực sư phạm là chương trình khá ổn định. Tuy nhiên, việc tích hợp để hình thành ở sinh viên sư phạm những kĩ năng tư vấn tâm lý học đường đáp ứng sự cần thiết như đã phân tích trên là nội dung mới. Trước tiên, chúng tôi lồng ghép trong một số bài giảng để phát triển về nhận thức và bước đầu tổ chức cho sinh viên rèn luyện những kĩ năng này trong một số giờ giảng của các học phần Tâm lý - Giáo dục học bằng việc xây dựng các tình huống mô phỏng cần tư vấn. 3.5. Bổ sung các bài tập gắn liền với các vấn đề xã hội Một trong những vai trò của Hoạt động trải nghiệm ở phổ thông là nơi thể nghiệm, vận dụng và củng cố tri thức trên lớp, phát triển sự hiểu biết của học sinh trong các lĩnh vực khác nhau của đời sống xã hội, từ đó để rèn luyện các kĩ năng và hình thành phẩm chất. Có nghĩa rằng, để hướng dẫn hoạt động này, giáo viên phải có hiểu biết rộng về nhiều lĩnh vực khoa học, về nhiều mặt khác nhau của đời sống xã hội như văn hóa, xã hội, kinh tế, chính trị, thể thao Giáo sinh cần thiết phải nhận thức được và chuẩn bị điều này. Trong giảng dạy, với một số trắc nghiệm nhỏ tại chỗ, chúng tôi có những phát hiện ban đầu về thực trạng nhiều sinh viên đề cao chuyên môn mình giảng dạy nhưng lại ít quan tâm tới những vấn đề chính trị - xã hội, thậm chí đó là những vấn đề thời sự. Chúng tôi lựa chọn phù hợp một số vấn đề mới, nóng, nhiều người quan tâm về các lĩnh vực khác nhau của đời sống xã hội để kích thích sự quan tâm của người học. Chẳng hạn, trong bài giảng về Nhu cầu trong Tâm lý học đại cương, có thể nêu vấn đề: “Anh/chị hãy đánh giá về như cầu và phương thức thỏa mãn nhu cầu thưởng thức âm nhạc của lứa tuổi thanh thiếu niên hiện nay”. Hay trong bài Nội dung giáo dục ngoài giờ lên lớp ở học phần Hoạt động giáo dục ngoài giờ lên lớp, chúng tôi đưa ra bài tập “Có hiện tượng học sinh học giỏi môn văn hóa nhưng khả năng giao tiếp ứng xử của em đó lại hạn chế. Anh/chị hãy bình luận về hiện tượng này xác định vai trò của Hoạt động trải nghiệm trong chương trình giáo dục phổ thông mới” Với những bài tập dạng này sẽ vừa đảm bảo nội dung giảng dạy, vừa có thể kích thích giáo sinh quan tâm đến các vấn đề xã hội. III. Kết luận Kỷ yếu hội thảo khoa học 361 Để thực hiện được mục tiêu của Hoạt động trải nghiệm trong chương trình giáo dục phổ thông mới, đội ngũ giáo viên phải được đào tạo, bồi dưỡng hệ thống những tri thức và kĩ năng cần thiết, đó là: Phải hiểu rõ đặc điểm tình cảm của lứa tuổi học sinh, của từng học sinh cũng như những quy luật, cơ chế hình thành tình cảm và mối quan hệ của chúng với hoạt động của con người; phải có được hệ thống kĩ năng tổ chức hoạt động giáo dục như: Kĩ năng tiếp cận, huy động, phối hợp các lực lượng tham gia tổ chức hoạt động trải nghiệm, Kĩ năng dẫn chương trình, kĩ năng tổ chức trò chơi, sinh hoạt, múa hát tập thể, kĩ năng giao tiếp; phải có khả năng tư vấn tâm lí học đường, có hệ thống kiến thức rộng, liên môn học Phát triển chương trình đào tạo các học phần Tâm lý - Giáo dục học ở trường sư phạm theo hướng: Rèn luyện kĩ năng lập kế hoạch, thiết kế các hoạt động giáo dục, Tăng cường rèn luyện kĩ năng tổ chức các hoạt động giáo dục, Bổ sung hệ thống kĩ năng mềm, Nắm vững kiến thức Tâm lý - Giáo dục học để rèn luyện kĩ năng tư vấn tâm lí học đường và Bổ sung các bài tập gắn liền với các vấn đề xã hội là cần thiết để đáp ứng các yêu cầu nêu trên./. Tài liệu tham khảo 1. Bộ Giáo dục và Đào tạo (2018), Chương trình giáo dục phổ thông tổng thể, Hà Nội. 2. Bộ Giáo dục và Đào tạo (2018), Chương trình giáo dục phổ thông. Hoạt động trải nghiệm và Hoạt động trải nghiệm, hướng nghiệp, Hà Nội. 3. Bộ Giáo dục và Đào tạo (2018), Số 32/2018/TT-BGDĐT, Thông tư Ban hành chương trình giáo dục phổ thông, Hà Nội. 4. Bộ Giáo dục và Đào tạo (2015), Những vấn đề chung về phát triển chương trình đào tạo giáo viên, Hà Nội. 5. Nguyễn Kế Hào (chủ biên), Nguyễn Quang Uẩn (2003), Giáo trình Tâm lý học lứa tuổi và Tâm lý học sư phạm, Nhà xuất bản Đại học sư phạm, Hà Nội. 6. Nguyễn Quang Uẩn (chủ biên), Trần Trọng Thủy (2004), Tâm lý học đại cương, Nhà xuất bản Đại học Sư phạm, Hà Nội. 7. Nguyễn Ngọc Quỳnh Giao, Nguyễn Tuấn Phương, Chu Thị Minh Tâm (2006), Tổ chức các Hoạt động giáo dục ngoài giờ lên lớp, Nhà xuất bản Giáo dục, Hà Nội.