Phân tích bản chất của phạm trù giá trị thặng dư - Trong bộ tư bản C. Mác đã phân tích như thế nào về phương pháp sản xuất ra giá trị thặng dư

PhÇn I : Më ®Çu Theo ®¸nh gi¸ cña V.I Lªnin, lÝ luËn gi¸ trÞ thÆng d­ lµ “hßn ®¸ t¶ng cña häc thuyÕt kinh tÕ cña M¸c” vµ häc thuyÕt kinh tÕ cña C. M¸c lµ “néi dung c¨n b¶n cña chñ nghÜa M¸c”. §Ó ®¹t môc ®Ých lµm giµu tèi ®a cña m×nh nhµ t­ b¶n ®· mua søc lao ®éng cña c«ng nh©n kÕt hîp víi t­ liÖu s¶n xuÊt ®Ó s¶n xuÊt ra s¶n phÈm, thu vÒ gi¸ trÞ thÆng d­ . Nh­ng nhµ t­ b¶n bao giê còng chØ tr¶ mét phÇn gi¸ trÞ søc lao ®éng cho ng­êi c«ng nh©n th«ng qua h×nh thøc tiÒn l­¬ng vµ bãc lét gi¸ trÞ thÆng d­ do ng­êi c«ng nh©n s¸ng t¹o ra trong qu¸ tr×nh s¶n xuÊt. Trong x· héi t­ b¶n, mèi quan hÖ gi÷a t­ b¶n vµ lao ®éng lµ mèi quan hÖ c¬ b¶n, s©u s¾c nhÊt, xuyªn qua tÊt c¶ c¸c quan hÖ s¶n xuÊt cña x· héi ®ã. Gi¸ trÞ thÆng d­, phÇn gi¸ trÞ do lao ®éng cña c«ng nh©n lµm thuª s¸ng t¹o ra ngoµi søc lao ®éng vµ bÞ nhµ t­ b¶n chiÕm kh«ng, ph¶n ¸nh mèi quan hÖ c¬ b¶n nhÊt ®ã. Gi¸ trÞ thÆng d­ do lao ®éng kh«ng c«ng cña c«ng nh©n lµm thuª s¸ng t¹o ra lµ nguån gèc lµm giµu cña giai cÊp c¸c nhµ t­ b¶n, s¶n xuÊt ra gi¸ trÞ thÆng d­ lµ c¬ së tån t¹i cña chñ nghÜa t­ b¶n. Toµn bé ho¹t ®éng cña nhµ t­ b¶n h­íng ®Õn t¨ng c­êng viÖc t¹o ra gi¸ trÞ thÆng d­ th«ng qua hai ph­¬ng ph¸p c¬ b¶n lµ t¹o ra gi¸ trÞ thÆng d­ tuyÖt ®èi vµ t¹o ra gi¸ trÞ thÆng d­ t­¬ng ®èi. Do vËy, s¶n xuÊt ra gi¸ trÞ thÆng d­ tèi ®a cho nhµ t­ b¶n lµ néi dung chÝnh cña quy luËt gi¸ trÞ thÆng d­. Nã t¸c ®éng ®Õn mäi mÆt cña x· héi t­ b¶n. Nã quyÕt ®Þnh sù ph¸t sinh, ph¸t triÓn cña chñ nghÜa t­ b¶n vµ sù thay thÕ nã b»ng mét x· héi kh¸c cao h¬n, lµ quy luËt vËn ®éng cña ph­¬ng thøc s¶n xuÊt t­ b¶n chñ nghÜa. ViÖc nghiªn cøu ph¹m trï gi¸ trÞ thÆng d­ vµ c¸c ph­¬ng ph¸p s¶n xuÊt ra gi¸ trÞ thÆng d­ cã ý nghÜa quan träng, lµ ch×a khãa dÉn ®Õn nh÷ng vÊn ®Ò kh¸c trong ph­¬ng thøc s¶n xuÊt t­ b¶n chñ nghÜa. ChÝnh v× vËy, t«i ®· m¹nh d¹n chän ®Ò tµi: “Ph©n tÝch b¶n chÊt cña ph¹m trï gi¸ trÞ thÆng d­. Trong bé t­ b¶n C. M¸c ®· ph©n tÝch nh­ thÕ nµo vÒ ph­¬ng ph¸p s¶n xuÊt ra gi¸ trÞ thÆng d­” cho bµi tËp lín cña m×nh. Do thêi gian cã h¹n, nªn bµi viÕt kh«ng thÓ tr¸nh khái nh÷ng h¹n chÕ nhÊt ®Þnh. VËy t«i kÝnh mong c¸c quÝ thÇy c« vµ c¸c b¹n ®ãng gãp ý kiÕn ®Ó bµi viÕt ®­îc hoµn chØnh h¬n. T«i xin ch©n thµnh c¶m ¬n ThÇy gi¸o PGS.TS Ph¹m Quang Phan ®· gióp ®ì t«i hoµn thµnh bµi tËp lín nµy. PhÇn II LÝ luËn vÒ gi¸ trÞ thÆng d­ Ph¹m trï gi¸ trÞ thÆng d­: 1- Sù chuyÓn ho¸ tiÒn tÖ thµnh t­ b¶n: Mäi t­ b¶n lóc ®Çu ®Òu biÓu hiÖn d­íi h×nh th¸i mét sè tiÒn nhÊt ®Þnh. Nh­ng b¶n th©n tiÒn kh«ng ph¶i lµ t­ b¶n, mµ tiÒn chØ biÕn thµnh t­ b¶n khi ®­îc sö dông ®Ó bãc lét lao ®éng cña ng­êi kh¸c. NÕu tiÒn ®­îc dïng ®Ó mua b¸n hµng ho¸ th× chóng lµ ph­¬ng tiÖn gi¶n ®¬n cña l­u th«ng hµng ho¸ vµ vËn ®éng theo c«ng thøc: Hµng- TiÒn- Hµng(H-T-H), nghÜa lµ sù chuyÓn ho¸ cña hµng ho¸ thµnh tiÒn tÖ, råi tiÒn tÖ l¹i chuyÓn ho¸ thµnh hµng. Cßn tiÒn víi t­ c¸ch lµ t­ b¶n th× vËn ®éng theo c«ng thøc: TiÒn - Hµng - TiÒn (T-H-T), tøc lµ sù chuyÓn ho¸ tiÒn thµnh hµng vµ sù chuyÓn ho¸ ng­îc l¹i cña hµng thµnh tiÒn. BÊt cø tiÒn nµo vËn ®éng theo c«ng thøc T-H-T ®Òu ®­îc chuyÓn ho¸ thµnh t­ b¶n. Do môc ®Ých cña l­u th«ng hµng ho¸ gi¶n ®¬n lµ gi¸ trÞ sö dông nªn vßng l­u th«ng chÊm døt ë giai ®o¹n hai. Khi nh÷ng ng­êi trao ®æi ®· cã ®­îc gi¸ trÞ sö dông mµ ng­êi ®ã cÇn ®Õn. Cßn môc ®Ých l­u th«ng cña tiÒn tÖ víi t­ c¸ch lµ t­ b¶n kh«ng ph¶i lµ gi¸ trÞ sö dông, mµ lµ gi¸ trÞ, h¬n n÷a lµ gi¸ trÞ t¨ng thªm. V× vËy nÕu sè tiÒn thu b»ng sè tiÒn øng ra th× qu¸ tr×nh vËn ®éng trë nªn v« nghÜa. Do ®ã, sè tiÒn thu vÒ ph¶i lín h¬n sè tiÒn øng ra, nªn c«ng thøc vËn ®éng ®Çy ®ñ cña t­ b¶n lµ: T-H-T’, trong ®ã T’= T + ∆T. ∆T lµ sè tiÒn tréi h¬n so víi sè tiÒn øng ra, C. M¸c gäi lµ gi¸ trÞ thÆng d­. Sè tiÒn øng ra ban ®Çu chuyÓn ho¸ thµnh t­ b¶n. VËy t­ b¶n lµ gi¸ trÞ mang l¹i gi¸ trÞ thÆng d­. Môc ®Ých cña l­u th«ng T-H-T’ lµ sù lín lªn cña gi¸ trÞ, lµ gi¸ trÞ thÆng d­, nªn sù vËn ®éng T-H-T’ lµ kh«ng cã giíi h¹n, v× sù lín lªn cña gi¸ trÞ lµ kh«ng cã giíi h¹n. Sù vËn ®éng cña mäi t­ b¶n ®Òu biÓu hiÖn trong l­u th«ng theo c«ng thøc T-H-T’, do ®ã c«ng thøc nµy ®­îc gäi lµ c«ng thøc chung cña t­ b¶n. TiÒn øng tr­íc, tøc lµ tiÒn ®­a vµo l­u th«ng, khi trë vÒ tay ng­êi chñ cña nã th× thªm mét l­îng nhÊt ®Þnh (∆T). VËy cã ph¶i do b¶n chÊt cña l­u th«ng ®· lµm cho tiÒn t¨ng thªm, vµ do ®ã mµ h×nh thµnh gi¸ trÞ thÆng d­ hay kh«ng? C¸c nhµ kinh tÕ häc t­ s¶n th­êng qu¶ quyÕt r»ng sù t¨ng thªm ®ã lµ do l­u th«ng hµng ho¸ sinh ra. Sù qu¶ quyÕt nh­ thÕ lµ kh«ng cã c¨n cø. ThËt vËy, trong l­u th«ng nÕu hµng ho¸ ®­îc trao ®æi ngang gi¸ th× chØ cã sù thay ®æi h×nh th¸i cña gi¸ trÞ, cßn tæng sè gi¸ trÞ, còng nh­ phÇn gi¸ trÞ thuéc vÒ mçi bªn trao ®æi lµ kh«ng ®æi. VÒ mÆt gi¸ trÞ sö dông, trong trao ®æi c¶ hai bªn ®Òu kh«ng cã lîi g×. Nh­ vËy, kh«ng ai cã thÓ thu ®­îc tõ l­u th«ng mét l­îng gi¸ trÞ lín h¬n l­îng gi¸ trÞ ®· bá ra (tøc lµ ch­a t×m thÊy nguån gèc sinh ra ∆T). C.M¸c cho r»ng trong x· héi t­ b¶n kh«ng cã bÊt k× mét nhµ t­ b¶n nµo chØ ®ãng vai trß lµ ng­êi b¸n s¶n phÈm mµ l¹i kh«ng ph¶i lµ ng­êi mua c¸c yÕu tè s¶n xuÊt. V× vËy khi anh ta b¸n hµng ho¸ cao h¬n gi¸ trÞ vèn cã cña nã, th× khi mua c¸c yÕu tè s¶n xuÊt ë ®Çu vµo c¸c nhµ t­ b¶n kh¸c còng b¸n cao h¬n gi¸ trÞ vµ nh­ vËy c¸i ®­îc lîi khi b¸n sÏ bï cho c¸i thiÖt h¹i khi mua. Cuèi cïng vÉn kh«ng t×m thÊy nguån gèc sinh ra ∆T. NÕu hµng ho¸ ®­îc b¸n thÊp h¬n gi¸ trÞ, th× sè tiÒn mµ ng­êi ®ã sÏ ®­îc lîi khi lµ ng­êi mua còng chÝnh lµ sè tiÒn mµ ng­êi ®ã sÏ mÊt ®i khi lµ ng­êi b¸n. Nh­ vËy viÖc sinh ra ∆T kh«ng thÓ lµ kÕt qu¶ cña viÖc mua hµng thÊp h¬n gi¸ trÞ cña nã. M¸c l¹i gi¶ ®Þnh r»ng trong x· héi t­ b¶n cã mét lo¹i nhµ t­ b¶n rÊt l­u manh vµ x¶o quyÖt, khi mua c¸c yÕu tè s¶n xuÊt th× rÎ, cßn khi b¸n th× ®¾t. §iÒu nµy chØ gi¶i thÝch ®­îc sù lµm giµu cña nh÷ng th­¬ng nh©n c¸ biÖt chø kh«ng thÓ gi¶i thÝch ®­îc sù lµm giµu cña tÊt c¶ giai cÊp t­ s¶n, v× tæng sè gi¸ trÞ tr­íc lóc trao ®æi còng nh­ trong vµ sau khi trao ®æi ®Òu kh«ng thay ®æi mµ chØ cã sù thay ®æi trong viÖc ph©n phèi gi¸ trÞ gi÷a nh÷ng ng­êi trao ®æi mµ th«i. Vµ M¸c kÕt luËn r»ng ®©y ch¼ng qua lµ hµnh vi mãc tói lÉn nhau gi÷a c¸c nhµ t­ b¶n trong cïng giai cÊp. VËy tõ ba tr­êng hîp cô thÓ trong l­u th«ng M¸c cho r»ng: Trong l­u th«ng kh«ng thÓ t¹o ra gi¸ trÞ vµ gi¸ trÞ thÆng d­ v× vËy kh«ng thÓ lµ nguån gèc sinh ra ∆T. ë ngoµi l­u th«ng M¸c xem xÐt c¶ hai yÕu tè lµ hµng ho¸ vµ tiÒn tÖ: §èi víi hµng ho¸ ngoµi l­u th«ng: Tøc lµ ®em s¶n phÈm tiªu dïng hay sö dông vµ sau mét thêi gian tiªu dïng nhÊt ®Þnh th× thÊy c¶ gi¸ trÞ sö dông vµ gi¸ trÞ cña s¶n phÈm ®Òu biÕn mÊt theo thêi gian. §èi víi yÕu tè tiÒn tÖ: TiÒn tÖ ë ngoµi l­u th«ng lµ tiÒn tÖ n»m im mét chç. V× vËy kh«ng cã kh¶ n¨ng lín lªn ®Ó sinh ra ∆T. VËy ngoµi l­u th«ng khi xem xÐt c¶ hai yÕu tè hµng ho¸ vµ tiÒn tÖ ®Òu kh«ng t×m thÊy nguån gèc sinh ra ∆T. “ VËy lµ t­ b¶n kh«ng thÓ xuÊt hiÖn tõ l­u th«ng vµ còng kh«ng thÓ xuÊt hiÖn ë bªn ngoµi l­u th«ng. Nã ph¶i xuÊt hiÖn trong l­u th«ng vµ ®ång thêi kh«ng ph¶i trong l­u th«ng” (C.M¸c: T­ b¶n. NXB Sù thËt, HN, 1987, Q1, tËp 1,tr 216). §ã lµ m©u thuÉn cña c«ng thøc chung cña t­ b¶n. Khi M¸c trë l¹i l­u th«ng lÇn thø hai vµ lÇn nµy M¸c ®· ph¸t hiÖn ra r»ng: ë trong l­u th«ng ng­êi cã tiÒn lµ nhµ t­ b¶n ph¶i gÆp ®­îc mét ng­êi cã mét thø hµng ho¸ ®Æc biÖt ®em b¸n, mµ thø hµng ho¸ ®ã khi ®em tiªu dïng hay sö dông nã cã b¶n tÝnh sinh ra mét l­îng gi¸ trÞ míi lín h¬n gi¸ trÞ cña b¶n th©n nã, hµng ho¸ ®Æc biÖt ®ã chÝnh lµ søc lao ®éng. 2- Hµng ho¸ - søc lao ®éng: Sè tiÒn chuyÓn ho¸ thµnh t­ b¶n kh«ng thÓ tù lµm t¨ng gi¸ trÞ mµ ph¶i th«ng qua hµng ho¸ ®­îc mua vµo (T-H). Hµng ho¸ ®ã ph¶i lµ mét thø hµng ho¸ ®Æc biÖt mµ gi¸ trÞ sö dông cña nã cã ®Æc tÝnh lµ nguån gèc sinh ra gi¸ trÞ. Thø hµng ho¸ ®ã lµ søc lao ®éng mµ nhµ t­ b¶n ®· t×m thÊy trªn thÞ tr­êng. Nh­ vËy, søc lao ®éng lµ toµn bé thÓ lùc vµ trÝ lùc tån t¹i trong c¬ thÓ con ng­êi, thÓ lùc vµ trÝ lùc mµ ng­êi ®ã ®em ra vËn dông trong qu¸ tr×nh s¶n xuÊt ra mét gi¸ trÞ sö dông. Kh«ng ph¶i bao giê søc lao ®éng còng lµ hµng ho¸, mµ søc lao ®éng chØ biÕn thµnh hµng ho¸ trong nh÷ng ®iÒu kiÖn lÞch sö nhÊt ®Þnh. C.M¸c ®· nhÊn m¹nh søc lao ®éng chØ trë thµnh hµng ho¸ khi cã ®ñ hai ®iÒu kiÖn tiÒn ®Ò: Mét lµ, ng­êi lao ®éng ph¶i tù do vÒ th©n thÓ, ph¶i lµm chñ ®­îc søc lao ®éng cña m×nh vµ cã quyÒn ®em b¸n cho ng­êi kh¸c. VËy ng­êi cã søc lao ®éng ph¶i cã quyÒn së h÷u søc lao ®éng cña m×nh. Hai lµ, ng­êi lao ®éng ph¶i t­íc hÕt t­ liÖu s¶n xuÊt ®Ó trë thµnh ng­êi v« s¶n vµ b¾t buéc ph¶i b¸n søc lao ®éng, v× kh«ng cßn c¸ch nµo kh¸c ®Ó sinh sèng. Sù tån t¹i ®ång thêi hai ®iÒu kiÖn nãi trªn tÊt yÕu dÉn ®Õn chç søc lao ®éng biÕn thµnh hµng ho¸ lµ ®iÒu kiÖn chñ yÕu quyÕt ®Þnh cña sù chuyÓn ho¸ tiÒn thµnh t­ b¶n. Còng nh­ nh÷ng hµng ho¸ kh¸c, hµng ho¸ - søc lao ®éng còng cã hai thuéc tÝnh lµ gi¸ trÞ vµ gi¸ trÞ sö dông. Gi¸ trÞ cña hµng ho¸ søc lao ®éng lµ gi¸ trÞ cña nh÷ng t­ liÖu sinh ho¹t cÇn thiÕt ®Ó nu«i sèng ng­êi c«ng nh©n, vî con anh ta; nh÷ng yÕu tè tinh thÇn, d©n téc, t«n gi¸o cña ng­êi c«ng nh©n, nh÷ng chi phÝ ®µo t¹o ng­êi c«ng nh©n. Gi¸ trÞ hµng ho¸ søc lao ®éng gièng gi¸ trÞ hµng ho¸ th«ng th­êng ë chç: Nã ph¶n ¸nh mét l­îng lao ®éng hao phÝ nhÊt ®Þnh ®Ó t¹o ra nã. Nh­ng gi÷a chóng cã sù kh¸c nhau c¨n b¶n: Gi¸ trÞ cña hµng ho¸ th«ng th­êng biÓu thÞ hao phÝ lao ®éng trùc tiÕp ®Ó s¶n xuÊt hµng ho¸ nh­ng hµng ho¸ - søc lao ®éng l¹i lµ sù hao phÝ lao ®éng gi¸n tiÕp th«ng qua viÖc s¶n xuÊt ra nh÷ng vËt phÈm tiªu dïng ®Ó nu«i sèng ng­êi c«ng nh©n. Cßn hµng ho¸ søc lao ®éng ngoµi yÕu tè vËt chÊt, nã cßn cã yÕu tè tinh thÇn lÞch sö, d©n téc, yÕu tè gia ®×nh vµ truyÒn thèng, nghÒ nghiÖp mµ hµng ho¸ th«ng th­êng kh«ng cã. Còng gièng nh­ c¸c hµng ho¸ th«ng th­êng, hµng ho¸ søc lao ®éng cã kh¶ n¨ng tho¶ m·n nh÷ng nhu cÇu nhÊt ®Þnh nµo ®ã cña ng­êi mua. Nh­ng gi¸ trÞ sö dông cña hµng ho¸ søc lao ®éng cã thuéc tÝnh ®Æc biÖt, nã kh¸c hoµn toµn víi hµng ho¸ th«ng th­êng ë chç: Khi ®em tiªu dïng hay sö dông nã th× kh«ng nh÷ng kh«ng bÞ tiªu biÕn theo thêi gian vÒ gi¸ trÞ vµ gi¸ trÞ sö dông mµ ng­îc l¹i nã l¹i t¹o ra mét l­îng gi¸ trÞ míi c + m ( c + m > v, víi v lµ gi¸ trÞ sö dông cña b¶n th©n nã). Kho¶n lín lªn ®­îc sinh ra trong qu¸ tr×nh sö dông søc lao ®éng chÝnh lµ ∆T hay gi¸ trÞ thÆng d­. Tõ ®ã M¸c kÕt luËn: Hµng ho¸ - søc lao ®éng lµ nguån gèc t¹o ra gi¸ trÞ h¬n thÕ n÷a lµ t¹o ra gi¸ trÞ thÆng d­ cho nhµ t­ b¶n. Bëi v×, søc lao ®éng cµng ®em tiªu dïng hay sö dông th× ng­êi c«ng nh©n hay ng­êi lao ®éng cµng tÝch luü ®­îc kinh nghiÖm nghÒ nghiÖp, cµng n©ng cao n¨ng suÊt lao ®éng. V× vËy sÏ lµm gi¶m gi¸ trÞ hay møc tiÒn l­¬ng mµ nhµ t­ b¶n ®· tr¶ cho hä. V× vËy, d­íi chñ nghÜa t­ b¶n, giai cÊp t­ b¶n rÊt ­a thÝch lo¹i hµng ho¸ ®Æc biÖt nµy. VËy qu¸ tr×nh ng­êi c«ng nh©n tiÕn hµnh lao ®éng lµ qu¸ tr×nh s¶n xuÊt ra hµng ho¸ vµ ®ång thêi lµ qu¸ tr×nh t¹o ra gi¸ trÞ míi lín h¬n gi¸ trÞ cña b¶n th©n gi¸ trÞ søc lao ®éng. PhÇn lín h¬n ®ã chÝnh lµ gi¸ trÞ thÆng d­ mµ nhµ t­ b¶n ®· chiÕm ®o¹t. Nh­ vËy, hµng ho¸ - søc lao ®éng cã thuéc tÝnh lµ nguån gèc sinh ra gi¸ trÞ. §ã lµ ®Æc ®iÓm c¬ b¶n nhÊt cña hµng ho¸ - søc lao ®éng so víi c¸c hµng ho¸ kh¸c. Nã lµ ch×a kho¸ ®Ó gi¶i thÝch tÝnh m©u thuÉn cña c«ng thøc chung cña t­ b¶n. 3- B¶n chÊt gi¸ trÞ thÆng d­: Nãi chung, trong nÒn s¶n xuÊt hµng ho¸ dùa trªn chÕ ®é t­ h÷u vÒ t­ liÖu s¶n xuÊt, gi¸ trÞ sö dông kh«ng ph¶i lµ môc ®Ých. Gi¸ trÞ sö dông ®­îc s¶n xuÊt chØ v× nã lµ vËt mang gi¸ trÞ trao ®æi. Nhµ t­ b¶n muèn s¶n xuÊt ra mét gi¸ trÞ sö dông cã mét gi¸ trÞ trao ®æi, nghÜa lµ mét hµng ho¸. H¬n n÷a, nhµ t­ b¶n muèn s¶n xuÊt ra mét hµng ho¸ cã gi¸ trÞ lín h¬n tæng gi¸ trÞ nh÷ng t­ liÖu s¶n xuÊt vµ gi¸ trÞ søc lao ®éng mµ nhµ t­ b¶n ®· bá ra ®Ó mua, nghÜa lµ muèn s¶n xuÊt ra mét gi¸ trÞ thÆng d­. VËy qu¸ tr×nh s¶n xuÊt t­ b¶n chñ nghÜa lµ sù thèng nhÊt gi÷a qu¸ tr×nh s¶n xuÊt ra gi¸ trÞ sö dông vµ qu¸ tr×nh s¶n xuÊt ra gi¸ trÞ thÆng d­. C.M¸c viÕt: “ Víi t­ c¸ch lµ sù thèng nhÊt gi÷a hai qu¸ tr×nh lao ®éng vµ qu¸ tr×nh t¹o ra gi¸ trÞ th× qu¸ tr×nh s¶n xuÊt lµ mét qu¸ tr×nh s¶n xuÊt hµng ho¸; víi t­ c¸ch lµ sù thèng nhÊt gi÷a qu¸ tr×nh lao ®éng vµ qu¸ tr×nh lµm t¨ng gi¸ trÞ th× qu¸ tr×nh s¶n xuÊt lµ mét qu¸ tr×nh s¶n xuÊt t­ b¶n chñ nghÜa, lµ h×nh th¸i t­ b¶n chñ nghÜa cña nÒn s¶n xuÊt hµng ho¸”. Qu¸ tr×nh lao ®éng víi t­ c¸ch lµ qu¸ tr×nh nhµ t­ b¶n tiªu dïng søc lao ®éng cã hai ®Æc tr­ng: Mét lµ, ng­êi c«ng nh©n lao ®éng d­íi sù kiÓm so¸t cña nhµ t­ b¶n gièng nh­ nh÷ng yÕu tè kh¸c cña s¶n xuÊt ®­îc nhµ t­ b¶n sö dông sao cho cã hiªô qu¶ nhÊt. Hai lµ, s¶n phÈm lµm ra thuéc së h÷u cña nhµ t­ b¶n, chø kh«ng ph¶i cña ng­êi c«ng nh©n C.M¸c ®· lÊy vÝ dô vÒ viÖc s¶n xuÊt sîi ë n­íc Anh lµm ®èi t­îng nghiªn cøu qu¸ tr×nh s¶n xuÊt gi¸ trÞ thÆng d­. §Ó nghiªn cøu, M¸c ®· sö dông ph­¬ng ph¸p gi¶ ®Þnh khoa häc th«ng qua gi¶ thiÕt chÆt chÏ ®Ó tiÕn hµnh nghiªn cøu: Kh«ng xÐt ®Õn ngo¹i th­¬ng, gi¸ c¶ thèng nhÊt víi gi¸ trÞ, toµn bé gi¸ trÞ t­ liÖu s¶n xuÊt ®em tiªu dïng chuyÓn hÕt mét lÇn vµo gi¸ trÞ s¶n phÈm vµ chØ nghiªn cøu trong nÒn kinh tÕ t¸i s¶n xuÊt gi¶n ®¬n. Tõ c¸c gi¶ ®Þnh ®ã, M¸c ®­a ra mét lo¹t c¸c gi¶ thiÕt ®Ó nghiªn cøu: Nhµ t­ b¶n dù kiÕn kÐo 10 kg sîi; gi¸ 1 kg b«ng lµ 1 ®«la; hao mßn thiÕt bÞ m¸y mãc ®Ó kÐo 5 kg b«ng thµnh 5 kg sîi lµ 1 ®«la; tiÒn thuª søc lao ®éng 1 ngµy lµ 4 ®«la; gi¸ trÞ míi 1 giê lao ®éng cña c«ng nh©n lµ 1 ®«la vµ chØ cÇn 4 giê ng­êi c«ng nh©n kÐo ®­îc 5 kg b«ng thµnh 5 kg sîi. Tõ ®ã, cã b¶ng quyÕt to¸n nh­ sau: T­ b¶n øng tr­íc Gi¸ trÞ cña s¶n phÈm míi Gi¸ 10 kg b«ng 10 ®«la Lao ®éng cô thÓ cña c«ng nh©n b¶o tån vµ chuyÓn gi¸ trÞ 10 kg b«ng vµo 10 kg sîi. 10 ®«la Hao mßn m¸y mãc 2 ®«la KhÊu hao tµi s¶n cè ®Þnh 2 ®«la TiÒn thuª søc lao ®éng trong mét ngµy 4 ®«la Gi¸ trÞ míi do 8 giê lao ®éng cña ng­êi c«ng nh©n t¹o ra 8 ®«la Tæng chi phÝ s¶n xuÊt 16 ®«la Tæng doanh thu 20 ®«la Nhµ t­ b¶n ®èi chiÕu gi÷a doanh thu sau khi b¸n hµng (20 ®«la) víi tæng chi phÝ t­ b¶n øng tr­íc qu¸ tr×nh s¶n xuÊt (16 ®«la) nhµ t­ b¶n nhËn thÊy tiÒn øng ra ®· t¨ng lªn 4 ®«la, 4 ®«la nµy ®­îc gäi lµ gi¸ trÞ thÆng d­. Tõ sù nghiªn cøu trªn, chóng ta rót ra mét sè nhËn xÐt sau: Mét lµ, nghiªn cøu qu¸ tr×nh s¶n xuÊt gi¸ trÞ thÆng d­ chóng ta nhËn thÊy m©u thuÉn cña c«ng thøc chung cña t­ b¶n ®· ®­îc gi¶i quyÕt. ViÖc chuyÓn ho¸ tiÒn thµnh t­ b¶n diÕn ra trong lÜnh vùc l­u th«ng vµ ®ång thêi kh«ng diÔn ra trong lÜnh vùc ®ã. ChØ cã trong l­u th«ng nhµ t­ b¶n míi mua ®­îc mét thø hµng ho¸ ®Æc biÖt, ®ã lµ hµng ho¸ søc lao ®éng. Sau ®ã nhµ t­ b¶n sö dông hµng ho¸ ®ã trong s¶n xuÊt, tøc lµ ngoµi lÜnh vùc l­u th«ng ®Ó s¶n xuÊt gi¸ trÞ thÆng d­ cho nhµ t­ b¶n. Do ®ã tiÒn cña nhµ t­ b¶n míi biÕn thµnh t­ b¶n. Hai lµ, ph©n tÝch gi¸ trÞ s¶n phÈm ®­îc s¶n xuÊt ra (10 kg sîi), chóng ta thÊy cã hai phÇn: Gi¸ trÞ nh÷ng t­ liÖu s¶n xuÊt nhê lao ®éng cô thÓ cña ng­êi c«ng nh©n mµ ®­îc b¶o tån vµ di chuyÓn vµo gi¸ trÞ cña s¶n phÈm míi (sîi) gäi lµ gi¸ trÞ cò. Gi¸ trÞ do lao ®éng trõu t­îng cña c«ng nh©n t¹o ra trong qu¸ tr×nh lao ®éng gäi lµ gi¸ trÞ míi, phÇn gi¸ trÞ míi nµy lín h¬n gi¸ trÞ søc lao ®éng, nã b»ng gi¸ trÞ søc lao ®éng céng thªm gi¸ trÞ thÆng d­. Ba lµ, ngµy lao ®éng cña c«ng nh©n trong xÝ nghiÖp t­ b¶n ®­îc chia thµnh hai phÇn: Mét phÇn gäi lµ thêi gian lao ®éng cÇn thiÕt: Trong thêi gian nµy ng­êi c«ng nh©n t¹o ra ®­îc mét l­îng gi¸ trÞ ngang b»ng víi gi¸ trÞ søc lao ®éng hay møc tiÒn c«ng mµ nhµ t­ b¶n ®· tr¶ cho m×nh (4 ®«la). PhÇn thêi gian cßn l¹i lµ thêi gian lao ®éng thÆng d­: Trong thêi gian lao ®éng thÆng d­ ng­êi c«ng nh©n l¹i t¹o ra mét l­îng gi¸ trÞ lín h¬n gi¸ trÞ søc lao ®éng hay tiÒn l­¬ng nhµ t­ b¶n ®· tr¶ cho m×nh, ®ã lµ gi¸ trÞ thÆng d­ (4 ®«la) vµ bé phËn nµy thuéc vÒ nhµ t­ b¶n (nhµ t­ b¶n chiÕm ®o¹t). Tõ ®ã, M¸c ®i ®Õn kh¸i niÖm vÒ gi¸ trÞ thÆng d­: Gi¸ trÞ thÆng d­ lµ phÇn gi¸ trÞ d«i ra bªn ngoµi gi¸ trÞ søc lao ®éng do c«ng nh©n lµm thuª s¸ng t¹o ra vµ bÞ nhµ t­ b¶n chiÕm ®o¹t. Qu¸ tr×nh s¶n xuÊt ra gi¸ trÞ thÆng d­ lµ qu¸ tr×nh s¶n xuÊt ra gi¸ trÞ v­ît khái ®iÓm mµ ë ®ã søc lao ®éng cña ng­êi c«ng nh©n ®· t¹o ra mét l­îng gi¸ trÞ míi ngang b»ng víi gi¸ trÞ søc lao ®éng hay møc tiÒn c«ng mµ nhµ t­ b¶n ®· tr¶ cho hä. Thùc chÊt cña s¶n xuÊt gi¸ trÞ thÆng d­ lµ s¶n xuÊt ra gi¸ trÞ v­ît khái giíi h¹n t¹i ®iÓm ®ã gi¸ trÞ søc lao ®éng ®­îc tr¶ ngang gi¸. 3- TiÒn l­¬ng d­íi chñ nghÜa t­ b¶n: Trong nÒn kinh tÕ t­ b¶n ng­êi c«ng nh©n sau qu¸ tr×nh lµm viÖc cho nhµ t­ b¶n sÏ nhËn ®­îc mét kho¶n thu nhËp d­íi h×nh thøc tiÒn c«ng hay tiÒn l­¬ng. Víi c¸ch tr¶ l­¬ng nh­ vËy c¸c nhµ lÝ luËn t­ s¶n kh¼ng ®Þnh r»ng tiÒn l­¬ng hay tiÒn c«ng lµ gi¸ c¶ cña lao ®éng. Vµ trong qu¸ tr×nh s¶n xuÊt nhµ t­ b¶n tr¶ ®óng gi¸ c¶ cña lao ®éng. V× vËy d­íi chñ nghÜa t­ b¶n kh«ng cã bãc lét. Nh­ng C.M¸c ®· kh¼ng ®Þnh tiÒn l­¬ng kh«ng ph¶i lµ gi¸ c¶ cña ng­êi lao ®éng. Bëi v×, lao ®éng lµ mét ph¹m trï trõu t­îng nªn ng­êi ta kh«ng thÓ b¸n c¸i trõu t­îng. H¬n n÷a, lao ®éng chØ thÓ hiÖn khi vËn dông søc lao ®éng ®Ó tiÕn hµnh qu¸ tr×nh s¶n xuÊt. V× vËy M¸c kh¼ng ®Þnh: TiÒn l­¬ng chÝnh lµ gi¸ c¶ cña søc lao ®éng nh­ng nã ®­îc biÓu hiÖn ra bªn ngoµi nh­ lµ gi¸ c¶ cña lao ®éng. Bëi v× søc lao ®éng ph¶n ¸nh n¨ng lùc lao ®éng cña mçi con ng­êi, nã lµ c¸i cã thËt thÓ hiÖn toµn bé ë søc ãc, søc thÇn kinh vµ søc c¬ b¾p cña con ng­êi. Nã nãi lªn n¨ng lùc vµ kh¶ n¨ng cña tõng ng­êi. V× vËy mçi mét søc lao ®éng kh¸c nhau sÏ cã mét gi¸ c¶ kh¸c nhau. ViÖc nghiªn cøu b¶n chÊt tiÒn l­¬ng d­íi chñ nghÜa t­ b¶n cho ta thÊy tiÒn l­¬ng chØ lµ mét phÇn gi¸ trÞ cña søc lao ®éng cña c«ng nh©n t¹o ra, nã t­¬ng øng víi thêi gian lao ®éng cÇn thiÕt cña ng­êi c«ng nh©n trong xÝ nghiÖp nhµ t­ b¶n. PhÇn gi¸ trÞ cßn l¹i do søc lao ®éng t¹o ra lµ gi¸ trÞ thÆng d­ thuéc vÒ nhµ t­ b¶n. II- C¸c ph­¬ng ph¸p s¶n xuÊt gi¸ trÞ thÆng d­: Môc ®Ých cña c¸c nhµ t­ b¶n lµ s¶n xuÊt ra nhiÒu gi¸ trÞ thÆng d­, do ®ã giai cÊp t­ s¶n ®· kh«ng tõ bÊt cø mét thñ ®o¹n nµo ®Ó bãc lét gi¸ trÞ thÆng d­. Nh÷ng ph­¬ng ph¸p c¬ b¶n ®Ó ®¹t ®­îc môc ®Ých ®ã lµ t¹o ra gi¸ trÞ thÆng d­ tuyÖt ®èi vµ t¹o ra gi¸ trÞ thÆng d­ t­¬ng ®èi. 1- Ph­¬ng ph¸p bãc lét gi¸ trÞ thÆng d­ tuyÖt ®èi: Bãc lét gi¸ trÞ thÆng d­ tuyÖt ®èi ®­îc tiÕn hµnh b»ng c¸ch kÐo dµi tuyÖt ®èi thêi gian lao ®éng trong ngµy cña ng­êi c«ng nh©n trong ®iÒu kiÖn thêi gian lao ®éng cÇn thiÕt (hay møc tiÒn c«ng mµ nhµ t­ b¶n tr¶ cho c«ng nh©n lµ kh«ng ®æi). Gi¶ sö ngµy lao ®éng lµ 8 giê, trong ®ã 4 giê lµ thêi gian lao ®éng cÇn thiÕt vµ 4 giê lµ thêi gian lao ®éng thÆng d­, khi ®ã tr×nh ®é bãc lét cña nhµ t­ b¶n lµ 100%. Gi¶ ®Þnh ngµy lao ®éng ®­îc kÐo dµi thªm 2 giê trong khi thêi gian lao ®éng cÇn thiÕt kh«ng ®æi th× thêi gian lao ®éng thÆng d­ t¨ng lªn mét c¸ch tuyÖt ®èi, v× thÕ gi¸ trÞ thÆng d­ còng t¨ng lªn, tr×nh ®é bãc lét t¨ng lªn ®¹t 200% (m’ = 200%) Víi sù thÌm kh¸t gi¸ trÞ thÆng d­, nhµ t­ b¶n ph¶i t×m mäi c¸ch ®Ó kÐo dµi ngµy lao ®éng vµ ph­¬ng ph¸p bãc lét nµy ®· ®em l¹i hiÖu qu¶ rÊt cao cho c¸c nhµ t­ b¶n. Nh­ng d­íi chñ nghÜa t­ b¶n mÆc dï søc lao ®éng cña c«ng nh©n lµ hµng ho¸, nh­ng nã l¹i tån t¹i trong c¬ thÓ sèng cña con ng­êi. V× vËy, ngoµi thêi gian ng­êi c«ng nh©n lµm viÖc cho nhµ t­ b¶n trong xÝ nghiÖp, ng­êi c«ng nh©n ®ßi hái cßn ph¶i cã thêi gian ®Ó ¨n uèng nghØ ng¬i nh»m t¸i s¶n xuÊt ra søc lao ®éng. MÆt kh¸c, søc lao ®éng lµ thø hµng ho¸ ®Æc biÖt v× vËy ngoµi yÕu tè vËt chÊt ng­êi c«ng nh©n ®ßi hái cßn ph¶i cã thêi gian cho nh÷ng nhu cÇu sinh ho¹t vÒ tinh thÇn, vËt chÊt, t«n gi¸o cña m×nh. Tõ ®ã tÊt yÕu dÉn ®Õn phong trµo cña giai cÊp v« s¶n ®Êu tranh ®ßi giai cÊp t­ s¶n ph¶i rót ng¾n thêi gian lao ®éng trong ngµy. V× vËy, giai cÊp t­ s¶n ph¶i chuyÓn sang mét ph­¬ng ph¸p bãc lét míi tinh vi h¬n, ®ã lµ ph­¬ng ph¸p bãc lét gi¸ trÞ thÆng d­ t­¬ng ®èi. 2- Ph­¬ng ph¸p bãc lét gi¸ trÞ thÆng d­ t­¬ng ®èi: Bãc lét gi¸ trÞ thÆng d­ t­¬ng ®èi ®­îc tiÕn hµnh b»ng c¸ch rót ng¾n thêi gian lao ®éng cÇn thiÕt ®Ó trªn c¬ së ®ã mµ kÐo dµi t­¬ng øng thêi gian lao ®éng thÆng d­, trong ®iÒu kiÖn ®é dµi cña ngµy lao ®éng lµ kh«ng ®æi. Gi¶ sö ngµy lao ®éng lµ 8 giê, trong ®ã 4 giê lµ thêi gian lao ®éng cÇn thiÕt vµ 4 giê lµ thêi gian lao ®éng thÆng d­, tr×nh ®é bãc lét lµ 100%. B©y giê chóng ta l¹i gi¶ thiÕt r»ng, c«ng nh©n chØ cÇn 2 giê lao ®éng ®· t¹o ra ®­îc mét gi¸ trÞ b»ng víi gi¸ trÞ søc lao ®éng cña m×nh. Do ®ã, tû lÖ ph©n chia ngµy lao ®éng thµnh thêi gian lao ®éng cÇn thiÕt vµ thêi gian lao ®éng thÆng d­ trong tr­êng hîp ®ã còng thay ®æi. Khi ®ã thêi gian lao ®éng cÇn thiÕt lµ 2 giê, thêi gian lao ®éng thÆng d­ lµ 6 giê, tr×nh ®é bãc lét cña nhµ t­ b¶n lóc nµy lµ 300% (m’ = 300%). §Ó cã thÓ rót ng¾n thêi gian lao ®éng cÇn thiÕt th× c¸c nhµ t­ b¶n ph¶i t×m mäi biÖn ph¸p, ®Æc biÖt lµ ph¶i ¸p dông tiÕn bé vµ c«ng nghÖ vµo trong qu¸ tr×nh s¶n xuÊt ®Ó n©ng cao n¨ng suÊt lao ®éng x· héi, gi¶m gi¸ thµnh vµ tiÕn tíi gi¶m gi¸ c¶ thÞ tr­êng cña s¶n phÈm. §Æc biÖt n©ng cao n¨ng suÊt lao ®éng x· héi trong nh÷ng ngµnh, nh÷ng lÜnh vùc s¶n xuÊt ra vËt phÈm tiªu dïng ®Ó nu«i sèng ng­êi c«ng nh©n. Tõ ®ã tiÕn tíi h¹ thÊp gi¸ trÞ søc lao ®éng. NÕu trong giai ®o¹n ®Çu cña chñ nghÜa t­ b¶n, s¶n xuÊt gi¸ trÞ thÆng d­ tuyÖt ®èi chiÕm ­u thÕ, th× ®Õn giai ®o¹n tiÕp sau, khi mµ kü thuËt ph¸t triÓn, s¶n xuÊt gi¸ trÞ thÆng d­ t­¬ng ®èi chiÕm vÞ trÝ chñ yÕu. Hai ph­¬ng ph¸p trªn ®­îc c¸c nhµ t­ b¶n sö dông kÕt hîp víi nhau ®Ó n©ng cao tr×nh ®é bãc lét c«ng nh©n lµm thuª trong c¸c giai ®o¹n ph¸t triÓn cña chñ nghÜa t­ b¶n. PhÇn III: KÕt luËn Môc ®Ých cña s¶n xuÊt t­ b¶n chñ nghÜa kh«ng ph¶i lµ s¶n xuÊt ra gi¸ trÞ sö dông, mµ lµ s¶n xuÊt ra gi¸ trÞ thÆng d­, lµ nh©n gi¸ trÞ lªn. Theo ®uæi gi¸ trÞ thÆng d­ b»ng bÊt cø thñ ®o¹n nµo lµ môc ®Ých, ®éng c¬ thóc ®Èy sù ho¹t ®éng cña mçi nhµ t­ b¶n, còng nh­ cña toµn bé x· héi t­ s¶n. S¶n xuÊt ra gi¸ trÞ thÆng d­ qu¶ thùc lµ ®éng lùc vËn ®éng cña ph­¬ng thøc s¶n xuÊt t­ b¶n chñ nghÜa. C.M¸c viÕt: “ Môc ®Ých cña s¶n xuÊt t­ b¶n chñ nghÜa lµ lµm giµu, lµ nh©n gi¸ trÞ lªn, lµm t¨ng gi¸ trÞ, do ®ã b¶o tån gi¸ trÞ tr­íc kia vµ t¹o ra gi¸ trÞ thÆng d­”. §Ó s¶n xuÊt ra gi¸ trÞ thÆng d­ tèi ®a, c¸c nhµ t­ b¶n t¨ng c­êng bãc lét c«ng nh©n lµm thuª kh«ng ph¶i b»ng c­ìng bøc siªu kinh tÕ (roi vät), mµ b»ng c­ìng bøc kinh tÕ (kû luËt ®ãi rÐt) dùa trªn c¬ së më réng s¶n xuÊt, ph¸t triÓn kü thuËt ®Ó t¨ng n¨ng suÊt lao ®éng, t¨ng c­êng ®é lao ®éng vµ kÐo dµi ngµy lao ®éng. VËy s¶n xuÊt ra gi¸ trÞ thÆng d­ lµ quy luËt kinh tÕ c¬ b¶n cña chñ nghÜa t­ b¶n. C.M¸c viÕt: “ ViÖc t¹o ra gi¸ trÞ thÆng d­, ®ã lµ quy luËt tuyÖt ®èi cña ph­¬ng thøc s¶n xuÊt ®ã”. Néi dung chñ yÕu cña quy luËt nµy lµ ®Ó thu ®­îc gi¸ trÞ thÆng d­ mét c¸ch tèi ®a, nhµ t­ b¶n ®· t¨ng sè l­îng lao ®éng lµm thuª vµ t×m mäi thñ ®o¹n ®Ó bãc lét hä. Trong giai ®o¹n hiÖn nay, c¸c nhµ t­ b¶n thùc hiÖn c¶i tiÕn kü thuËt hoµn thiÖn tæ chøc s¶n xuÊt vµ tæ chøc lao ®éng ®Ó t¨ng n¨ng suÊt lao ®éng, lµm gi¶m gi¸ trÞ hµng ho¸. §ång thêi thu hót mét ®éi ngò c¸c kü s­, qu¶n lý, mµ chøc n¨ng cña hä suy cho cïng lµ b¶o ®¶m sö dông cã hiÖu qu¶ nhÊt tÊt c¶ c¸c nh©n tè cña s¶n xuÊt mµ tr­íc hÕt lµ søc lao ®éng, nhê ®ã mµ t¨ng gi¸ trÞ thÆng d­.