Những vấn đề lý luận cơ bản về kinh tế hàng hoá

PhÇn më ®Çu §èi víi mçi mét giai ®o¹n lÞch sö, mçi mét quèc gia ®Òu chän cho m×nh mét h×nh th¸i kinh tÕ x· héi phï hîp víi xu h­íng ph¸t triÓn chung cña thÕ giíi. Tr­íc n¨m 1986 ViÖt Nam ¸p dông nÒn kinh tÕ tù cung tù cÊp. Mét phÇn nµo ®ã nÒn kinh tÕ nµy ®· cïng ViÖt Nam cã nh÷ng b­íc ph¸t triÓn nhÊt ®Þnh .Tuy nhiªn khi nã kh«ng cßn phï hîp víi tinh h×nh ®Þnh h­íng chung cña ViÖt Nam, nã béc lé nhiÒu mÆt yÕu kÐm k×m h·m sù ph¸t triÓn ®Æc biÖt lµ trong thêi kú qu¸ ®é lªn chñ nghÜa x· héi. Lóc nµy c¸c c¬ së s¶n xuÊt, s¶n xuÊt theo kÕ ho¹ch cña Nhµ N­íc,Nhµ N­íc bao cÊp vÒ vèn c«ng nghÖ kü thuËt do ®ã gi¸ c¶ kh«ng ph¶n ¸nh gi¸ trÞ cña nã. ChÝnh v× vËy xuÊt hiÖn hiÖn t­îng l·i gi¶ lç thËt vµ hËu qu¶ lµ n¨ng suÊt lao ®éng bÞ gi¶m sót, nÒn kinh tÕ ViÖt Nam ®øng tr­íc nguy c¬ suy tho¸i. NhËn thÊy t×nh h×nh cÊp thiÕt, §¶ng vµ Nhµ N­íc d· chñ tr­¬ng kh«i phôc nÒn kinh tÕ. NÒn Kinh tÕ hµng ho¸ nhiÒu thµnh phÇn tån t¹i trong nã nhiÒu thµnh phÇn kinh tÕ kh¸c nhau nh­ng ®ång thêi chóng l¹i lµ c¸c bé phËn trong nÒn kinh tÕ quèc d©n thèng nhÊt. Tuy nhiªn trong bµi viÕt nµy víi gãc ®é, c¸ch nh×n nhËn cña mét sinh viªn, em muèn t×m hiÓu vµ nªu nh÷ng nhËn xÐt ®èi víi nh÷ng vÊn ®Ò cña nÒn kinh tÕ, quan ®iÓm lý luËn còng nh­ c¸c gi¶i ph¸p cã liªn quan ®Õn qu¸ tr×nh tiÕn hµnh c¶i c¸ch trong viÖc chuyÓn nÒn kinh tÕ ®èi víi thêi kú qu¸ ®é ë ViÖt Nam. PhÇn Néi dung I ) Nh÷ng vÊn ®Ò lý luËn c¬ b¶n vÒ kinh tÕ hµng ho¸ 1) Nh÷ng vÊn ®Ò lý luËn: a) Qu¸ tr×nh chuyÓn tõ kinh tÕ tù nhiªn lªn kinh tÕ hµng hãa vµ tÝnh tÊt yÕu cña nã. Mét nÒn kinh tÕ s¶n xuÊt theo kiÓu tù cung tù cÊp chØ nh»m tho¶ m·n nhu cÇu tiªu dïng ë ph¹m vi hÑp. §©y lµ kiÓu tæ chøc s¶n xuÊt tù nhiªn, khÐp kÝn trong ph¹m vi tõng ®¬n vÞ nhá, kh«ng cho phÐp më réng quan hÖ víi c¸c ®¬n vÞ kh¸c. V× vËy, nã cã tÝnh chÊt b¶o thñ, tr× trÖ, bÞ giíi h¹n ë nhu cÇu h¹n hÑp. S¶n xuÊt tù cung tù cÊp thÝch øng víi thêi kú lùc l­îng s¶n xuÊt ch­a ph¸t triÓn, khi mµ lao ®éng thñ c«ng chiÕm ®Þa vÞ thèng trÞ. Nã cã trong thêi kú c«ng x· nguyªn thuû, vµ tån t¹i phæ biÕn trong thêi kú chiÕm h÷u n« lÖ. Trong thêi kú phong kiÕn, s¶n xuÊt tù cung, tù cÊp tån t¹i d­íi h×nh th¸i ®iÒn trang, th¸i Êp cña ®Þa chñ vµ kinh tÕ n«ng d©n gia tr­ëng. Khi lùc l­îng s¶n xuÊt ph¸t triÓn cao, ph©n c«ng lao ®éng ®­îc më réng th× dÇn dÇn xuÊt hiÖn trao ®æi hµng hãa. Khi trao ®æi hµng hãa trë thµnh môc ®Ých th­êng xuyªn cña s¶n xuÊt th× s¶n xuÊt hµng hãa ra ®êi theo ®óng quy luËt tÊt yÕu cña nã. b) §iÒu kiÖn ra ®êi cña kinh tÕ hµng hãa Khi tån t¹i trong nÒn kinh tÕ sù ph©n c«ng lao ®éng x· héi, quan hÖ gi÷a nh÷ng ng­êi s¶n xuÊt th× nÒn kinh tÕ hµng ho¸ xuÊt hiÖn mang tÝnh tÊt yÕu cña nã.Kinh tÕ hµng hãa lµ lo¹i h×nh tiÕn bé, lµ nÊc thang cao h¬n kinh tÕ tù nhiªn tù cÊp tù tóc trong sù ph¸t triÓn cña x· héi loµi ng­êi. S¶n xuÊt hµng hãa lµ mét kiÓu tæ chøc kinh tÕ mµ ë ®ã s¶n phÈm ®­îc s¶n xuÊt ra ®Ó b¸n trªn thÞ tr­êng. Nãi mét c¸ch kh¸c, toµn bé qu¸ tr×nh s¶n xuÊt- ph©n phèi- trao ®æi- tiªu dïng; s¶n xuÊt c¸i g×? nh­ thÕ nµo? vµ cho ai? ®Òu th«ng qua viÖc mua –b¸n, th«ng qua hÖ thèng thÞ tr­êng vµ do thÞ tr­êng quyÕt ®Þnh. C¬ së KT-XH cña sù ra ®êi vµ tån t¹i cña s¶n xuÊt hµng hãa lµ ph©n c«ng lao ®éng x· héi vµ sù t¸ch biÖt vÒ kinh tÕ gi÷a ng­êi s¶n xuÊt nµy víi ng­êi s¶n xuÊt kh¸c do c¸c quan hÖ së h÷u kh¸c nhau vÒ t­ liÖu s¶n xuÊt quy ®Þnh. Ph©n c«ng lao ®éng x· héi lµ viÖc ph©n chia ng­êi s¶n xuÊt vµo nh÷ng ngµnh nghÒ kh¸c nhau cña x· héi mét c¸ch hîp lý tøc lµ chuyªn m«n ho¸ s¶n xuÊt Do cã sù ph©n c«ng lao ®éng x· héi nªn mçi ®¬n vÞ chØ s¶n xuÊt mét hay mét vµi s¶n phÈm nhÊt ®Þnh. Song, nhu cÇu s¶n xuÊt vµ tiªu dïng cña mçi ng­êi cÇn cã nhiÒu lo¹i s¶n phÈm. V× vËy, ®ßi hái hä ph¶i cã mèi liªn hÖ trao ®æi s¶n phÈm cho nhau, phô thuéc vµo nhau. Ph©n c«ng lao ®éng lµ ®iÒu kiÖn cÇn cña s¶n xuÊt hµng hãa. Khi s¶n phÈm lao ®éng trë thµnh hµng hãa th× ng­êi s¶n xuÊt trë thµnh ng­êi s¶n xuÊt hµng hãa, lao ®éng cña ng­êi s¶n xuÊt hµng hãa võa cã tÝnh chÊt x· héi, võa mang tÝnh c¸ biÖt. c)¦u thÕ cña nÒn kinh tÕ hµng hãa S¶n xuÊt hµng hãa cã nh÷ng ­u thÕ sau: _ Sù ph¸t triÓn cña s¶n xuÊt hµng hãa lµm cho ph©n c«ng lao ®éng ngµy cµng s©u s¾c, chuyªn m«n hãa, hiÖp t¸c hãa ngµy cµng t¨ng, mèi liªn hÖ gi÷a c¸c ngµnh, c¸c vïng ngµy cµng chÆt chÏ. Tõ ®ã, nã xãa bá tÝnh tù cÊp, tù tóc, b¶o thñ, tr× trÖ cña nÒn kinh tÕ, ®Èy m¹nh qu¸ tr×nh x· héi hãa s¶n xuÊt vµ lao ®éng. _ TÝnh t¸ch biÖt kinh tÕ ®ßi hái ng­êi s¶n xuÊt hµng hãa ph¶i n¨ng ®éng trong s¶n xuÊt – kinh doanh ®Ó s¶n xuÊt vµ tiªu thô hµng hãa. Muèn vËy, hä ph¶i c¶i tiÕn kü thuËt, hîp lý hãa s¶n xuÊt, n©ng cao chÊt l­îng, c¶i tiÕn quy tr×nh, mÉu m· hµng hãa, tæ chøc tèt qu¸ tr×nh tiªu thô … nh»m t¨ng n¨ng suÊt lao ®éng x· héi, thóc ®Èy lùc l­îng s¶n xuÊt ph¸t triÓn. _ S¶n xuÊt hµng hãa quy m« lín cã ­u thÕ so víi s¶n xuÊt hµng hãa nhá vÒ quy m«, tr×nh ®é kü thuËt, kh¶ n¨ng tháa m·n nhu cÇu. V× vËy, s¶n xuÊt hµng hãa quy m« lín lµ c¸ch thøc tæ chøc hiÖn ®¹i ®Ó ph¸t triÓn kinh tÕ – x· héi trong thêi ®¹i hiÖn nay. d)C¸c giai ®o¹n ph¸t triÓn kinh tÕ Trong lÞch sö ph¸t triÓn, khi trong s¶n xuÊt cã s¶n phÈm thÆng d­, tøc lµ phÇn s¶n phÈm v­ît qua phÇn s¶n phÈm tÊt yÕu do ng­êi s¶n xuÊt t¹o ra. Ng­êi lao ®éng ®· cã thÓ lµm chñ nh÷ng s¶n phÈm d­ thõa ®ã vµ xuÊt hiÖn sù trao ®æi hµng ho¸ nh»m tho¶ m·n nhu cÇu. ThÞ tr­êng xuÊt hiÖn tõ ®ã víi vai trß lµ n¬I tiÕn hµnh c¸c cuéc trao ®æi. Tuy nhiªn, ph¶i ®Õn giai ®o¹n cuèi x· héi phong kiÕn ®Çu x· héi TBCN kinh tÕ thÞ tr­êng(KTTT) míi ®­îc x¸c lËp, vµ ph¶i ®Õn cuèi giai ®o¹n ph¸t triÓn cña CNTB tù do c¹nh tranh th× KTTT míi ®­îc x¸c lËp hoµn toµn. C¸c giai ®o¹n ph¸t triÓn kinh tÕ bao gåm: - Kinh tÕ hµng ho¸ gi¶n ®¬n . - Kinh tÕ thÞ tr­êng tù do, cæ ®iÓn. - Kinh tÕ thÞ tr­êng hiÖn ®¹i hçn hîp. e)Nh÷ng quy luËt kinh tÕ c¬ b¶n cña kinh tÕ hµng hãa Quy luËt gi¸ trÞ lµ quy luËt kinh tÕ c¨n b¶n cña s¶n xuÊt vµ trao ®æi hµng hãa. Chõng nµo cßn s¶n xuÊt vµ trao ®æi hµng hãa th× chõng ®ã cßn quy luËt gi¸ trÞ. Yªu cÇu cña quy luËt gi¸ trÞ lµ s¶n xuÊt vµ trao ®æi hµng hãa ph¶i dùa trªn c¬ së l­îng gi¸ trÞ hµng hãa hay thêi gian lao ®éng x· héi cÇn thiÕt.Trong trao ®æi hµng hãa còng ph¶i dùa vµo hao phÝ lao ®éng x· héi cÇn thiÕt. Hai hµng hãa cã gi¸ trÞ sö dông kh¸c nhau cã thÓ trao ®æi víi nhau ®­îc khi l­îng gi¸ trÞ cña chóng ngang nhau. Theo nghÜa ®ã, trao ®æi ph¶i theo nguyªn t¾c ngang gi¸. Quy luËt gi¸ trÞ lµ trõu t­îng. Nã thÓ hiÖn sù vËn ®éng th«ng qua sù biÕn ®éng cña gi¸ c¶ hµng hãa. Gi¸ c¶ phô thuéc vµo gi¸ trÞ, v× gi¸ trÞ lµ c¬ së cña gi¸ c¶. Ngoµi ra, gi¸ c¶ cßn phô thuéc vµo c¸c nh©n tè kh¸c nh­ quan hÖ cung cÇu, t×nh tr¹ng ®éc quyÒn trªn thÞ tr­êng, s¶n xuÊt vµ tiªu dïng. T¸c ®éng cña c¸c nh©n tè trªn lµm gi¸ c¶ hµng hãa trªn thÞ tr­êng xoay quanh gi¸ trÞ cña nã. Nh­ng cuèi cïng, tæng gi¸ c¶ phï hîp víi tæng gi¸ trÞ cña chóng. Quy luËt gi¸ trÞ ¶nh h­ëng dÕn viÖc ®iÒu tiÕt s¶n xuÊt vµ l­u th«ng hµng ho¸ NÕu cã ngµnh nµo ®ã, cung kh«ng ®¸p øng cÇu, gi¸ c¶ hµng hãa lªn cao th× ng­êi s¶n xuÊt sÏ ®æ x« vµo ngµnh ®ã. Ng­îc l¹i, khi ngµnh ®ã thu hót qu¸ nhiÒu lao ®éng x· héi, cung v­ît cÇu, gi¸ c¶ hµng hãa h¹ xuèng th× ng­êi s¶n xuÊt sÏ ph¶i chuyÓn bít t­ liÖu s¶n xuÊt vµ søc lao ®éng ra khái ngµnh nµy ®Ó ®Çu t­ vµo n¬i cã gi¸ c¶ hµng hãa cao. Nhê vËy, mµ t­ liÖu s¶n xuÊt vµ søc lao ®éng ®­îc ph©n phèi qua l¹i mét c¸ch tù ph¸t vµo c¸c ngµnh s¶n xuÊt kh¸c nhau.Sù biÕn ®éng cña gi¸ c¶ xung quanh gi¸ trÞ kh«ng nh÷ng chØ râ sù biÕn ®éng vÒ kinh tÕ, mµ cßn cã t¸c dông ®iÒu tiÕt nÒn kinh tÕ. Trong lÜnh vùc l­u th«ng, quy luËt gi¸ trÞ cã t¸c dông ®iÒu tiÕt nguån hµng tõ n¬i gi¸ thÊp ®Õn n¬i gi¸ cao. Muèn ®øng v÷ng vµ th¾ng trong c¹nh tranh, mçi ng­êi s¶n xuÊt ®Òu lu«n lu«n t×m c¸ch rót xuèng ®Õn møc tèi thiÓu hao phÝ lao ®éng c¸ biÖt. Muèn vËy, hä ph¶i lu«n lu«n t×m c¸ch c¶i tiÕn kü thuËt, t¨ng n¨ng suÊt lao ®éng. LÏ tÊt yÕu, trong nÒn kinh tÕ hµng hãa, lùc l­îng s¶n xuÊt ®­îc kÝch thÝch vµ ph¸t triÓn nhanh h¬n nhiÒu so víi trong nÒn kinh tÕ tù cÊp, tù tóc. Tuy nhiªn quy luËt gi¸ trÞ còng cã mÆt tr¸i cña nã. Mét mÆt, yªu cÇu ph¶i chó ý h¹ thÊp møc hao phÝ lao ®éng c¸ biÖt, tøc lµ yªu cÇu cã sù tiÕt kiÖm lao ®éng, nh­ng mÆt kh¸c, do ch¹y theo s¶n xuÊt nh÷ng hµng hãa cã gi¸ c¶ cao, cho nªn t¹o ra qu¸ nhiÒu, lµm l·ng phÝ lao ®éng x· héi. Ngoµi ra quy luËt gi¸ trÞ cßn thùc hiÖn sù b×nh tuyÓn tù nhiªn vµ ph©n hãa ng­êi s¶n xuÊt thµnh kÎ giµu, ng­êi nghÌo. XÐt vÒ ph­¬ng diÖn nµo ®ã th× quy luËt gi¸ trÞ b¶o ®¶m sù b×nh ®¼ng ®èi víi ng­êi s¶n xuÊt. Tuy nhiªn, trong lÞch sö ph¸t triÓn cña s¶n xuÊt hµng hãa gi¶n ®¬n trong x· héi phong kiÕn dÇn dÇn sinh ta quan hÖ s¶n xuÊt TBCN. Quan hÖ gi÷a kÎ giµu – ng­êi nghÌo, quan hÖ gi÷a chñ – thî, quan hÖ gi÷a t­ s¶n – v« s¶n lµ quan hÖ ®èi kh¸ng vÒ lîi Ých kinh tÕ. Sù ®èi kh¸ng ®ã tÊt yÕu dÉn ®Õn cuéc ®Êu tranh gi÷a ng­êi nghÌo chèng l¹i kÎ giµu, ng­êi thî chèng l¹i chñ, v« s¶n chèng l¹i t­ s¶n. §ã lµ mét trong nh÷ng khuyÕt tËt cña nÒn kinh tÕ hµng hãa vµ kinh tÕ thÞ tr­êng. 2) TÝnh tÊt yÕu kh¸ch quan cña nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng Nh÷ng ®iÒu kiÖn : Sù ph©n c«ng lao ®éng x· héi, c¸c nghµnh nghÒ sù tån t¹i nhiÒu qu¸ tr×nh së h÷u N­íc ta qu¸ ®é lªn CNXH trong ®iÒu kiÖn mét nÒn s¶n xuÊt nhá lµ phæ biÕn do ®ã, nÒn kinh tÕ mµ chóng ta x©y dùng lµ mét nÒn KTTT ®Þnh h­íng XHCN, tøc lµ mét nÒn KTTT tuy cßn ch­a tho¸t khái nh÷ng ®Æc ®iÓm cña kinh tÕ thÞ tr­êng TBCN nh­ng b­íc ®Çu ®· mang nh÷ng yÕu tè XHCN vµ nh÷ng yÕu tè nµy ngµy cµng lín m¹nh lªn thay thÕ dÇn nh÷ng yÕu tè TBCN. Trong m« h×nh ®ã, chóng ta ®· kh¼ng ®Þnh r»ng KTTT kh«ng ph¶i lµ ®Æc tr­ng riªng cã cña CNTB, r»ng KTTT ë nhiÒu møc ®é ph¸t triÓn kh¸c nhau ®· cã riªng lÞch sö víi nhiÒu chÕ ®é x· héi. Sù ra ®êi kinh tÕ thÞ tr­êng TBCN chØ ®Èy nã lªn mét giai ®o¹n ph¸t triÓn míi vÒ chÊt. Lµ sù ph¸t triÓn tiÕp tôc xu h­íng kh¸ch quan ®ã, nÒn kinh tÕ cña CNXH nãi chung, cña thêi k× qu¸ ®é lªn CNXH nãi riªng lµ mét sù ph¸t triÓn mang tÝnh phñ ®Þnh biÖn chøng ®èi víi kinh tÕ thÞ tr­êng TBCN. Tõ ®Êy ra ®êi mét nÒn KTTT míi vÒ chÊt. NÕu trong CNTB hiÖn ®¹i, KTTT ®Æt d­íi sù qu¶n lý cña nhµ n­íc t­ s¶n ®éc quyÒn v× lîi Ých cña giai cÊp t­ s¶n, th× trong CNXH nÒn KTTT n»m d­íi sù qu¶n lý cña Nhµ n­íc XHCN nh»m phôc vô lîi Ých cña nh©n d©n gãp phÇn thùc hiÖn môc tiªu gi¶i phãng con ng­êi, v× con ng­êi. b)TÝnh kh¸ch quan :sù phï hîp víi thùc tr¹ng nÒn kinh tÕ Sù ra ®êi vµ ph¸t triÓn kinh tÕ hµng hãa nhiÒu thµnh phÇn h¬n 10 n¨m qua ®· diÔn ra nh­ mét tÊt yÕu kinh tÕ víi søc m¹nh håi sinh, søc m¹nh cña hµng triÖu quÇn chóng ®· t¹o ra sù thay ®æi c¨n b¶n vÒ søc s¶n xuÊt x· héi, ®­îc nh©n d©n ®ång t×nh ñng hé. Còng tõ ®ã, vÊn ®Ò ®Þnh h­íng XHCN cña nÒn kinh tÕ ®­îc ®Æt ra hoµn toµn míi, hoµn toµn kh«ng chØ lµ nh÷ng ý t­ëng vÒ lý thuyÕt mµ lµ thùc tiÔn phï hîp víi ý nguyÖn nh©n d©n víi môc tiªu “d©n giµu, n­íc m¹nh, x· héi c«ng b»ng, v¨n minh”. CNXH lµ môc tiªu cao nhÊt trong sù nghiÖp ®Êu tranh c¸ch m¹ng cña §¶ng vµ nh©n d©n ta. §æi míi kinh tÕ, chuyÓn sang KTTT kh«ng cã mét môc tiªu nµo kh¸c ngoµi môc tiªu ®ã. Chóng ta ®· cã ®éc lËp d©n téc, cßn ph¶i tiÕp tôc lµm cho d©n giµu, n­íc m¹nh. §iÒu ®ã chØ cã thÓ sö dông ®éng lùc cña KTTT vµ vai trß l·nh ®¹o cña Nhµ n­íc. Sù lùa chän KTTT theo ®Þnh h­íng XHCN lµ thÓ hiÖn sù nhËn thøc míi vÒ nÒn kinh tÕ XHCN. §ã lµ nÒn kinh tÕ do nh©n d©n lao ®éng lµm chñ, mäi n¨ng lùc s¶n xuÊt ®­îc gi¶i phãng, mäi tiÒm n¨ng cña c¸ nh©n tËp thÓ vµ céng ®ång d©n téc ®­îc khai th¸c v× môc tiªu d©n giµu, n­íc m¹nh tiÕn lªn hiÖn ®¹i ®i liÒn víi tù do d©n chñ tiÕn bé vµ c«ng b»ng x· héi. C )¦u thÕ cña kinh tÕ hµng hãa so víi kinh tÕ chØ huy vµ nh÷ng h¹n chÕ cÇn kh¾c phôc §­êng lèi ®æi míi toµn diÖn ®­îc khëi x­íng tõ §¹i héi lÇn thø VI cña §¶ng céng s¶n ViÖt Nam mµ tr­íc hÕt lµ trong lÜnh vùc kinh tÕ. Tõ mét nÒn kinh tÕ mÖnh lÖnh, kÕ ho¹ch hãa tËp trung cao ®é vµ bao cÊp trµn lan kÐo dµi nhiÒu n¨m chuyÓn sang nÒn KTTT cã sù qu¶n lý cña Nhµ n­íc, chóng ta ®· thay ®æi hµng lo¹t chÝnh s¸ch kinh tÕ nh­ ®a d¹ng hãa c¸c h×nh thøc së h÷u, chÊp nhËn së h÷u t­ nh©n, kÓ c¶ së h÷u t­ nh©n TBCN, t¹o ®iÒu kiÖn cho kinh tÕ hé ph¸t triÓn, ®a ph­¬ng hãa kinh tÕ ®èi ngo¹i, tù do hãa gi¸ c¶, v.v… Nh÷ng thay ®æi ®ã cho phÐp mäi ng­êi, mäi doanh nghiÖp ho¹t ®éng mét c¸c b×nh ®¼ng theo ph¸p luËt, ®­îc tù do kinh doanh trong c¸c lÜnh vùc kh«ng bÞ c¶n. Mäi chñ thÓ kinh tÕ kh«ng kÓ lín bÐ ®Òu ®­îc b¶o hé quyÒn së h÷u vµ thu nhËp hîp ph¸p, ®­îc tù do giao dÞch, tù do t×m kiÕm thÞ tr­êng, tù quyÕt ®Þnh quy m«, lo¹i h×nh c«ng nghÖ vµ h×nh thøc kinh doanh. TÊt c¶ nh÷ng c¸i ®ã ®· t¹o ra mét bøc tranh hoµn toµn míi mÎ, s«i ®éng mµ tr­íc khi ®æi míi thËt khã t­ëng t­îng næi. Ngµy nay, kh«ng mét ai phñ nhËn vÞ trÝ ®Æc biÖt quan träng cña kinh tÕ hµng hãa vµ KTTT trong nÒn s¶n xuÊt x· héi vµ hÇu nh­ ®Òu thõa nhËn sù tån t¹i kh¸ch quan cña kinh tÕ hµng hãa vµ KTTT trong nhiÒu chÕ ®é x· héi kh¸c nhau, kh«ng ph¶i riªng cã cña CNTB. §¶ng ®· kh¼ng ®Þnh: “ S¶n xuÊt hµng hãa kh«ng ®èi lËp víi CNXH, mµ lµ thµnh tùu ph¸t triÓn cña nÒn v¨n minh nh©n lo¹i, tån t¹i kh¸ch quan cÇn thiÕt cho c«ng cuéc x©y dùng CNXH vµ c¶ khi CNXH ®· ®­îc x©y dùng”. Trong nÒn kinh tÕ hµng hãa, KTTT, c¬ chÕ thÞ tr­êng lµ c¬ chÕ kinh tÕ n¶y sinh mét c¸ch tÊt yÕu tõ sù ph¸t triÓn cña s¶n xuÊt vµ l­u th«ng hµng hãa, lµ c¬ chÕ kinh tÕ th«ng qua thÞ tr­êng ®Ó tù ®iÒu chØnh c¸c c©n ®èi cña nÒn kinh tÕ theo yªu cÇu cña c¸c quy luËt kh¸ch quan, lµ guång m¸y vËn hµnh cña nÒn kinh tÕ hµng hãa, KTTT, lµ ph­¬ng thøc c¬ b¶n ®Ó ph©n phèi vµ sö dông c¸c nguån lùc. C¨n cø vµo thÞ tr­êng, c¸c doanh nghiÖp sÏ quyÕt ®Þnh: s¶n xuÊt g×, s¶n xuÊt nh­ thÕ nµo, s¶n xuÊt cho ai. KTTT ®ßi hái ph¸t triÓn s¶n xuÊt hµng hãa, mäi s¶n phÈm lµ hµng hãa hoÆc cã tÝnh hµng hãa; më réng thÞ tr­êng vÒ mäi ph­¬ng diÖn; tù do s¶n xuÊt, kinh doanh; tù do th­¬ng m¹i; ®a d¹ng hãa h×nh thøc së h÷u, h×nh thøc ph©n phèi. Trong ®ã nã cã c¸c ®Æc tr­ng: §Æc tr­ng c¬ b¶n nhÊt lµ c¬ chÕ h×nh thµnh gi¸ c¶ mét c¸ch tù do, thø hai lµ lùa chän tèi ­u hãa c¸c ho¹t ®éng kinh tÕ ®Ó ®¹t ®­îc lîi nhuËn cña c¸c quy luËt kinh tÕ hµng hãa. Sù qu¶n lý, can thiÖp vÜ m« cña nhµ n­íc ph¶i thÝch hîp víi yªu cÇu cña c¸c quy luËt ®ã. KTTT lµ c¬ chÕ tù ®iÒu tiÕt nÒn kinh tÕ rÊt linh ho¹t, mÒm dÎo, nã cã t¸c dông kÝch thÝch m¹nh vµ nhanh sù quan t©m th­êng xuyªn ®Õn ®æi míi kü thuËt, c«ng nghÖ qu¶n lý, ®Õn nhu cÇu vµ thÞ hiÕu cña ng­êi tiªu dïng; nã cã t¸c dông lín trong tuyÓn chän c¸c doanh nghiÖp vµ c¸ nh©n qu¶n lý kinh doanh giái. Trªn c¬ së ®ã, KTTT kÝch thÝch s¶n xuÊt vµ l­u th«ng hµng hãa ph¸t triÓn… TÝnh tù chñ cña c¸c chñ thÓ kinh tÕ- doanh nghiÖp ®¬n vÞ s¶n xuÊt, c¸c h·ng kinh doanh- rÊt cao. Thõa nhËn sù tån t¹i cña kinh tÕ hµng hãa còng cã nghÜa lµ thõa nhËn sù t¸ch biÖt vÒ kinh tÕ gi÷a c¸c chñ thÓ, c¸c chñ thÓ ph¶i tù bï ®¾p chi phÝ vµ cã l·i. Kinh tÕ hµng hãa kh«ng bao dung hµnh vi bao cÊp, nã ®èi lËp víi bao cÊp vµ ®ång nghÜa víi tù chñ, n¨ng ®éng. Trªn thÞ tr­êng, hµng hãa rÊt phong phó, ng­êi ta tù do mua b¸n hµng hãa. §Æc tr­ng nµy ph¶n ¸nh tÝnh ­u viÖt h¬n h¼n cña KTTT so víi kinh tÕ tù nhiªn. Nh÷ng ­u thÕ trªn cña KTTT ph¶n ¸nh tr×nh ®é ph¸t triÓn cña khoa häc kü thuËt vµ c«ng nghÖ, tùu trung ph¶n ¸nh tr×nh ®é cao cña lùc l­îng s¶n xuÊt x· héi. V× vËy, nãi ®Õn KTTT lµ nãi ®Õn mét nÒn kinh tÕ ph¸t triÓn cao. Ii ) §Æc ®iÓm kinh tÕ hµng hãa nhiÒu thµnh phÇn ph¸t triÓn theo ®Þnh h­íng XHCN ë ViÖt Nam 1) NÒn kinh tÕ n­íc ta ®ang trong qu¸ tr×nh chuyÓn biÕn tõ nÒn kinh tÕ kÐm ph¸t triÓn, mang nÆng tÝnh tù cÊp, tù tóc vµ qu¶n lý theo c¬ chÕ kÕ ho¹ch hãa tËp trung sang nÒn kinh tÕ hµng hãa, vËn hµnh theo c¬ chÕ thÞ tr­êng. §i lªn CNXH kh«ng qua giai ®o¹n ph¸t triÓn TBCN nªn n­íc ta thiÕu c¸i “cèt vËt chÊt” cña mét nÒn kinh tÕ ph¸t triÓn. Do hËu qu¶ nÆng nÒ cña nhiÒu n¨m chiÕn tranh, cña nÒn kinh tÕ kÐm ph¸t triÓn, cña c¬ chÕ tËp trung quan liªu bao cÊp,…nÒn kinh tÕ cña n­íc ta ®· tôt hËu nghiªm träng so víi khu vùc vµ quèc tÕ. Trong bèi c¶nh ®ã, KTTT lµ ®iÒu kiÖn rÊt quan träng ®­a nÒn kinh tÕ n­íc ta ra khái khñng ho¶ng, phôc håi s¶n xuÊt, ®Èy nhanh tèc ®é t¨ng tr­ëng, b¾t kÞp b­íc tiÕn cña thêi ®¹i. Thùc tiÔn nh÷ng n¨m gÇn ®©y cho thÊy, ®Êt n­íc ta chuyÓn sang c¬ chÕ thÞ tr­êng cã sù qu¶n lý cña Nhµ n­íc lµ phï hîp víi quy luËt kh¸ch quan, hîp lßng d©n, ®¸p øng yªu cÇu cña cuéc sèng. Nhê chuyÓn sang KTTT mµ nÒn kinh tÕ n­íc ta ®· cã nh÷ng thay ®æi c¨n b¶n, nhê c¬ chÕ thÞ tr­êng mµ ph©n bæ c¸c nguån lùc mét c¸ch hiÖu qu¶ h¬n. C¸c ®éng lùc lîi Ých ®· ph¸t huy t¸c dông, c¬ chÕ qu¶n lý míi ®· ®­îc vËn hµnh vµ ngµy cµng tham gia tèt h¬n vµo ph©n c«ng lao ®éng quèc tÕ. Nh­ng, §¶ng ta chñ tr­¬ng chuyÓn sang KTTT, kh«ng ph¶i lµ mét thÞ tr­êng bÊt kú, mµ lµ thÞ tr­êng ®Þnh h­íng XHCN. VÒ b¶n chÊt ®ã lµ c¬ chÕ hçn hîp mang tÝnh ®Þnh h­íng XHCN, võa kÕ thõa nh÷ng thµnh tùu cña loµi ng­êi, võa g¾n liÒn víi ®Æc ®iÓm vµ môc tiªu chÝnh trÞ lµ sù kÕt hîp gi÷a t¨ng tr­ëng kinh tÕ vµ tiÕn bé x· héi. §ã lµ nguyªn t¾c chiÕn l­îc nh­ sù t×m tßi cho mét thiÕt chÕ míi. Tr­íc ®©y, cã lóc chóng ta hiÓu ch­a ®óng, ®ång nhÊt KTTT víi kinh tÕ TBCN, mµ cho r»ng thÞ tr­êng lµ b¶n chÊt. V× vËy, mµ kh«ng tËn dông ®­îc søc m¹nh cña thÞ tr­êng ®Ó ph¸t triÓn kinh tÕ. Giê ®©y, chóng ta ®· hiÓu ®­îc r»ng thÞ tr­êng kh«ng mang b¶n chÊt chÕ ®é, mµ chØ cã chÕ ®é x· héi nµo biÕt hay kh«ng biÕt tËn dông nh÷ng lîi thÕ ®ã ®Ó phôc vô chÕ ®é m×nh. ThÞ tr­êng ®­îc coi lµ mét ph­¬ng tiÖn quan träng ®Ó x©y dùng vµ ph¸t triÓn kinh tÕ. V× vËy, cµng ®æi míi kinh tÕ, cµng gÇn víi CNXH h¬n. NÒn kinh tÕ hµng hãa nhiÒu thµnh phÇn hîp t¸c, ®ua tranh ph¸t triÓn Êy cã thÓ ®i lªn s¶n xuÊt lín XHCN b»ng chÕ ®é hîp t¸c trªn nÒn t¶ng cña mét nÒn s¶n xuÊt x· héi hãa. 2)NÒn kinh tÕ hµng hãa ph¸t triÓn theo ®Þnh h­íng XHCN th«ng qua b¶n chÊt vµ vai trß qu¶n lý cña Nhµ n­íc Sù vËn ®éng cña nÒn kinh tÕ hµng hãa theo c¬ chÕ thÞ tr­êng kh«ng thÓ nµo gi¶i quyÕt hÕt ®­îc nh÷ng vÊn ®Ò do chÝnh c¬ chÕ ®ã vµ b¶n th©n ®êi sèng KT- XH ®Æt ra. §ã lµ t×nh tr¹ng thÊt nghiÖp, l¹m ph¸t, khñng ho¶ng, ph©n hãa bÊt b×nh ®¼ng, « nhiÔm m«i tr­êng, sù bïng næ d©n sè còng nh­ nh÷ng hiÖn t­îng x· héi kh¸c. Nh÷ng t×nh tr¹ng vµ hiÖn t­îng trªn ë nh÷ng møc ®é kh¸c nhau, trùc tiÕp hay gi¸n tiÕp ®Òu cã t¸c ®éng ng­îc trë l¹i, lµm c¶n trë sù ph¸t triÓn “b×nh th­êng” cña mét x· héi nãi chung vµ cña nÒn kinh tÕ hµng hãa nãi riªng. V× vËy sù t¸c ®éng cña Nhµ n­íc- mét chñ thÓ cã kh¶ n¨ng nhËn thøc vµ vËn dông c¸c quy luËt kh¸ch quan- vµo nÒn kinh tÕ lµ mét tÊt yÕu cña sù ph¸t triÓn KT- XH. ThiÕu sù “can thiÖp” cña Nhµ n­íc vµo kinh tÕ ®Ó cho nÒn KTTT tù do ho¹t ®éng, th× viÖc ®iÒu hµnh nÒn kinh tÕ n­íc ta sÏ kh«ng thÓ cã hiÖu qu¶, còng gièng nh­ ng­êi ta muèn vç tay mµ chØ dïng mét “bµn tay”. Sù qu¶n lý cña Nhµ n­íc ®èi víi nÒn kinh tÕ hµng hãa ë n­íc ta ®­îc thùc hiÖn b»ng luËt ph¸p vµ c¸c c«ng cô chÝnh s¸ch vÜ m« kh¸c. Nhµ n­íc sö dông nh÷ng c«ng cô ®ã ®Ó qu¶n lý c¸c ho¹t ®éng kinh tÕ lµm cho nÒn kinh tÕ “ lµnh m¹nh” h¬n, gi¶m bít nh÷ng th¨ng trÇm, ®ét biÕn xÊu trªn con ®­êng ph¸t triÓn cña nã, kh¾c phôc ®­îc t×nh tr¹ng ph©n hãa bÊt b×nh ®¼ng, ba¬ vÖ ®­îc tµi nguyªn m«i tr­êng cña ®Êt n­íc. Nh­ vËy, sù vËn ®éng cña nÒn kinh tÕ hµng hãa theo c¬ chÕ thÞ tr­êng cã sù qu¶n lý cña Nhµ n­íc ë n­íc ta lµ mét sù vËn ®éng ®­îc ®iÒu tiÕt bëi sù thèng nhÊt gi÷a c¬ chÕ thÞ tr­êng- “bµn tay v« hinh”, vµ sù qu¶n lý cña Nhµ n­íc- “bµn tay h÷u h×nh”. 3)NÒn kinh tÕquan hÖ víi kinh tÕ c¸c n­íc trªn thÕ giíi tån t¹i d­íi nhiÒu h×nh thøc Kinh tÕ “khÐp kÝn” th­êng g¾n liÒn víi nÒn kinh tÕ phong kiÕn, g¾n víi s¶n xuÊt nhá, víi t×nh tr¹ng “bÕ quan to¶ c¶ng” tù cung tù cÊp vµ víi nÒn kinh tÕ “chØ huy”. Nh×n chung, ®ã lµ mét nÒn kinh tÕ kÐm ph¸t triÓn, b¶o thñ, tr× trÖ. Sù ta ®êi vµ ph¸t triÓn cña nÒn kinh tÕ hµng hãa ®· lµm ph¸ vì c¸c mèi quan hÖ kinh tÕ truyÒn thèng cña nÒn kinh tÕ khÐp kÝn. §Æc biÖt ®Õn giai ®o¹n TBCN, sù ph¸t triÓn cña kinh tÕ hµng hãa ®· lµm cho thÞ tr­êng d©n téc ho¹t ®éng g¾n bã víi thÞ tr­êng thÕ giíi. Chinh sù giao l­u vµ c¸c mèi liªn hÖ kinh tÕ ®­îc më réng ra n­íc ngoµi ®· lµm cho nÒn kinh tÕ hµng hãaTBCN cã nh÷ng b­íc ph¸t triÓn nhanh chãng. Më réng quan hÖ hîp t¸c kinh tÕ víi n­íc ngoµi lµ tÊt yÕu v× s¶n xuÊt vµ trao ®æi hµng hãa tÊt yÕu v­ît khái ph¹m vi quèc gia mang tÝnh chÊt quèc tÕ. ®ång thêi ®ã còng lµ tÊt yÕu cña sù ph¸t triÓn nhu cÇu. BiÖt lËp trong sù ph¸t triÓn kinh tÕ tÊt yÕu dÉn tíi ®ãi nghÌo. Do ®ã viÖc më réng quan hÖ kinh tÕ víi n­íc ngoµi d­íi nhiÒu d¹ng kh¸c nhau ®èi víi n­íc ta nh­ lµ mét tÊt yÕu trong sù ph¸t triÓn, khi tr×nh ®é khoa häc kü thuËt thÕ giíi cho phÐp ®¸p øng nhu cÇu c¶ vÒ s¶n xuÊt lÉn tiªu dïng. Th«ng qua më réng quan hÖ kinh tÕ víi n­íc ngoµi ®Ó biÕn nguån lùc bªn ngoµi thµnh nguån lùc bªn trong. §iÒu ®ã t¹o ®iÒu kiÖn cho qu¸ tr×nh ph¸t triÓn rót ng¾n ë n­íc ta. Më réng quan hÖ kinh tÕ víi n­íc ngoµi b»ng nhiÒu h×nh thøc nh­ t¨ng c­êng ho¹t ®éng ngo¹i th­¬ng, hîp t¸c, liªn doanh, liªn kÕt ®Ó thu hót vèn ®Çu t­ vµo n­íc ta. Gia nhËp vµo c¸c tæ chøc kinh tÕ thÕ giíi vµ khu vùc. Tranh thñ n¾m b¾t nh÷ng ngµnh, nh÷ng mÆt hµng “mòi nhän” cã t­¬ng lai g¾n víi c«ng nghÖ míi, tiÕn tíi cã kh¶ n¨ng c¹nh tranh trªn thÞ tr­êng thÕ giíi, nhanh chãng ®­a nÒn kinh tÕ n­íc ta héi nhËp voµ nhÞp ®iÖu cña kinh tÕ thÕ giíi. ViÖc më cöa nÒn kinh tÕ, ®ßi hái ph¶i ®¶m b¶o nguyªn t¾c b×nh ®¼ng, t«n träng lÉn nhau, ®¶m b¶o chñ quyÒn vµ cïng cã lîi. 4)NÒn kinh tÕ hµng hãa dùa trªn c¬ së nÒn kinh tÕ nhiÒu thµnh phÇn C¬ së kh¸ch quan cña sù tån t¹i nhiÒu thµnh phÇn ®ã lµ do cßn nhiÒu h×nh thøc së h÷u kh¸c nhau vÒ t­ liÖu s¶n xuÊt: - Kinh tÕ Nhµ n­íc - Kinh tÕ t­ b¶n Nhµ N­íc - Kinh tÕ hîp t¸c - Kinh tÕ t­ b¶n t­ nh©n - Kinh tÕ c¸ thÓ tiÓu chñ §¹i héi §¶n VII ®· kh¼ng ®Þnh, c¸c thµnh phÇn kinh tÕ ®ang tån t¹i kh¸ch quan t­¬ng øng víi tÝnh chÊt vµ tr×nh ®é ph¸t triÓn cña lùc l­îng s¶n xuÊt trong giai ®o¹n lÞch sö hiÖn nay, ®ã lµ: kinh tÕ Nhµ n­íc, kinh tÕ hîp t¸c, kinh tÕ c¸ thÓ, kinh tÕ t­ nh©n TBCN vµ kinh tÕ t­ b¶n Nhµ n­íc. NÒn kinh tÕ nhiÒu thµnh phÇn trong sù vËn ®éng cña c¬ chÕ thÞ tr­êng ë n­íc ta lµ nguån lùc tæng hîp to lín ®Ó ®­a nÒn kinh tÕ v­ît khái thùc tr¹ng thÊp kÐm, ®­a nÒn kinh tÕ hµng hãa ph¸t triÓn kÓ c¶ trong ®iÒu kiÖn ng©n s¸ch Nhµ n­íc h¹n hÑp. NÒn kinh tÕ nhiÒu thµnh phÇn võa ph¶n ¸nh tÝnh ®a d¹ng phong phó trong viÖc ®¸p øng nhu cÇu x· héi võa ph¶n ¸nh tÝnh chÊt phøc t¹p trong viÖc qu¶n lý theo ®Þnh h­íng XHCN. Do ®ã, viÖc “ph¸t triÓn kinh tÕ hµng hãa nhiÒu thµnh phÇn ph¶i ®i ®«i víi t¨ng c­êng qu¶n lý cña Nhµ n­íc vÒ KT-XH”. §Ó h¹n chÕ vµ kh¾c phôc nh÷ng hËu qu¶ cña mÆt tr¸i kinh tÕ hµng hãa nhiÒu thµnh phÇn vËn ®éng theo c¬ chÕ thÞ tr­êng mang l¹i, gi÷ cho c«ng cuéc ®æi míi ®i ®óng h­íng vµ ph¸t huy b¶n chÊt tèt ®Ñp cña CNXH, Nhµ n­íc ph¶i thùc hiÖn tèt vai trß qu¶n lý KT-XH b»ng luËt ph¸p, kÕ ho¹ch, chÝnh s¸ch, th«ng tin, tuyªn truyÒn, gi¸o dôc vµ c¸c c«ng cô kh¸c. NhËn thøc tÝnh chÊt nhiÒu thµnh phÇn cña nÒn kinh tÕ lµ mét tÊt yÕu kh¸ch quan, tõ ®ã cã th¸i ®é ®óng ®¾n trong viÖc khuyÕn khÝch sù ph¸t triÓn cña chóng theo nguyªn t¾c tù nhiªn cña kinh tÕ, phôc vô cho sù nghiÖp ®i lªn CNXH ë n­íc ta. iii) C¸c gi¶i ph¸p ph¸t triÓn kinh tÕ hµng hãa ë ViÖt Nam 1)§a d¹ng ho¸ c¸c h×nh thøc t­ liÖu s¶n xuÊt Nh­ ®· biÕt, c¬ së tån t¹i vµ ph¸t triÓn kinh tÕ hµng hãa, KTTT lµ sù t¸ch biÖt vÒ kinh tÕ do chÕ ®é së h÷u kh¸c nhau vÒ t­ liÖu s¶n xuÊt quy ®Þnh. V× vËy, ®Ó ph¸t triÓn KTTT, tr­íc hÕt ph¶i ®a d¹ng hãa c¸c h×nh thøc së h÷u trong nÒn kinh tÕ. Chñ tr­¬ng ®a d¹ng hãa së h÷u ®­îc §¶ng ta ®Ò ra tõ l©u, nh­ng cho ®Õn nay, viÖc thùc hiÖn chñ tr­¬ng nµy cßn ch­a triÖt ®Ó, chñ yÕu do cã sù kh¸c nhau rÊt nhiÒu trong nhËn thøc vÒ vÞ trÝ, vai trß c¸c thµnh phÇn kinh tÕ, c¸c lo¹i h×nh doanh nghiÖp. Trong nh÷ng n¨m qua, nhë ®æi míi t­ duy tõ nÒn kinh tÕ kÕ ho¹ch hãa tËp trung sang KTTT mµ nÒn kinh tÕ n­íc ta cã b­íc ph¸t triÓn v­ît bËc. ChÝnh v× vËy, viÖc ®æi míi t­ duy vÒ vÞ trÝ, vai trß c¸c thµnh phÇn kinh tÕ, c¸clo¹i h×nh doanh nghiÖp sÏ t¹o ®µ cho sù ph¸t triÓn kinh tÕ n­íc ta trong nh÷ng n¨m tíi. Tuy nhiªn, mçi thµnh phÇn kinh tÕ, mçi lo¹i h×nh së h÷u ®ãng vai trß nhÊt ®Þnh. C¸c doanh nghiÖp Nhµ n­íc gi÷ vai trß t¹o ra hiÖu qu¶ KT- XH cho toµn nÒn kinh tÕ th«ng qua cung cÊp hµng hãa c«ng céng vµ më ®­êng cho c¸c doanh nghiÖp kh¸c ph¸t triÓn. Doanh nghiÖp thuéc c¸c thµnh phÇn kinh tÕ kh¸c cã vai trß trùc tiÕp sinh lîi cho nÒn kinh tÕ quèc d©n. Trªn c¬ së nµy, ®Ó bè trÝ hîp lý ph¹m vi ho¹t ®éng cña c¸c doanh nghiÖp, x©y dùng vµ thùc hiÖn c¬ chÕ chÝnh s¸ch kinh tÕ theo h­íng t¹o m«i tr­êng kinh doanh b×nh ®¼ng cho c¸c lo¹i h×nh doanh nghiÖp cña nÒn kinh tÕ quèc d©n. 2)TiÕn hµnh ph©n c«ng lao ®éng x· héi chó ý ®Õn c¸c nghµnh nghÒ truyÒn thèng Ph©n c«ng lao ®éng x· héi lµ cña s¶n xuÊt hµng hãa, cña ph¸t triÓn KTTT . V× vËy, qu¸ tr×nh ph¸t triÓn KTTT ë n­íc ta ®ßi hái ph¶i ®Èy m¹nh ph©n c«ng l¹i lao ®éng x· héi. Tr­íc hÕt, ph¶i ®Èy m¹nh ph©n c«ng lao ®éng ë c¸c vïng cña ®Êt n­íc. HiÖn nay, ë c¸c thµnh thÞ, vïng ®ång b»ng, ph©n c«ng lao ®éng, ph¸t triÓn ngµnh nghÒ ®· cã b­íc ph¸t triÓn kh¸. Song ë miÒn nói, h¶i ®¶o vÉn cßn mang nÆng s¾c th¸i cña nÒn kinh tÕ tù nhiªn. §Çu t­ vµo c¸c vïng xa x«i, hÎo l¸nh nh­ vËy rÊt khã sinh lêi nªn t­ nh©n kh«ng muèn ®Çu t­ mµ chñ yÕu lµ ®Çu t­ cña Nµ n­íc. CÇn cã biªn ph¸p ®Ó ®Èy m¹nh