Những vấn đề có tính quy luật của sự hình thành và phát triển kinh tế thị truờng và sự vận dụng vào hình tiễn Việt Nam

nh÷ng vÊn ®Ò cã tÝnh quy luËt cña sù h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn kinh tÕ thÞ truêng vµ sù vËn dông vµo h×nh tiÔn viÖt nam lêi më ®Çu theo m¸c : “s¶n xuÊt vµ l­u th«ng hµng ho¸ lµ hiÖn t­îng vèn cña nhiÒu h×nh th¸i kinh tÕ - x· héi . nh÷ng ®iÒu kiÖn ra ®êi vµ tån t¹i cña kinh tÕ hµng ho¸ còng nh­ c¸c tr×nh ®é ph¸t triÓn cña nã do sù ph¸t triÓn cña lùc l­îng s¶n xuÊt t¹o ra .” sù h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn kinh tÕ thÞ tr­êng ®· tr¶i qua ba giai ®o¹n : kinh tÕ hµng hoµ , kinh tÕ thÞ tr­êng tù do , kinh tÕ thÞ tr­êng cã sù ®iÒu tiÕt vµ qu¶n lÝ cña nhµ n­íc . tÊt c¶ c¸c n­íc ®Ò ph¶i x©y dùng cho m×nh métn nÒn kinh tÕ thØt­êng phï hîp víi ®iÒu kiÖn hiÖn cã cña quèc gia ®ã . bëi v× muèn ph¸t triÓn kinh tÕ ®i ®«i vêi tiÕn bé vµ c«ng b»ng x· héi th× ®©y lµ mét yÕu tè v« cïng quan träng . tÊt c¶ c¸c ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh ®Òu ®­îc diÔn ra th«ng qua thÞ tr­êng vµ do thÞ tr­êng quyÕt ®Þnh . th«ng qua viÖc nghiªn cøu vÒ sù h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn cña nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng cho chóng ta biÕt ®­îc sù cÇn thiÕt vµ nh÷ng t¸c dông cña sù h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng . vµ nh÷ng ­u ®iÎm , khuyÕt ®iÓm cña nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng , tõ ®ã mµ c¸c n­íc c¶ thÓ ®Ò ®­îc ra nh÷ng gi¶i ph¸p ®Ó kh¾c phôc khuyÕt ®iÓm vµ ®Èy m¹nh nh÷ng ­u ®iÓm . ®Æc biÖt ®èi víi viÖt nam ta , hiÖn nay ®ang trong thêi k× qu¸ ®é lªn XHCN cßn khÆp nhiÒu khã kh¨n . v× vËy mµ chóng ta còng cÇn ph¶i cã mét nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng .víi m« h×nh kinh tÕ hµng ho¸ nhiÒu thµnh phÇn , vËn ®éng theo c¬ chÕ thÞ tr­êng cã sù qu¶n lÝ cña nhµ n­íc , ®Þnh h­íng x· héi chñ nghÜa . tõ ®ã mµ ®¶ng ta ®· v¹ch ra nh÷ng chÝnh s¸ch , kÕ ho¹ch , chñ tr­¬ng, ®­êng lèi ®Ó ph¸t triÓn ®Êt n­íc . PhÇn ii: néi dung chÝnh I . lý luËn chung vÒ kt thÞ tr­êng : 1. kt thÞ tr­êng vµ nh÷ng ®Æc tr­ng c¬ b¶n cña nã : 1.1 .quan niÖm vÒ kt thÞ tr­êng: kt thÞ tr­êng lµ kiÓu tæ chøc kinh tÕ x· héi trong ®ã toµn bé qu¸ tr×nh s¶n xuÊt vµ t¸i s¶n xuÊt ®­îc g¾n chÆt víi thÞ tr­êng. Trong nÒn kt thÞ tr­êng , viÖc s¶n xuÊt ra c¸i g× ,s¶n xuÊt nh­ thÕ nµo vµ s¶n xuÊt cho ai còng nh­ tiªu dïng c¸i g× vµ khi nµo ®Òu ®­îc th«ng qua thÞ tr­êng do thÞ tr­êng quyÕt ®Þnh . hay nãi mét c¸ch kh¸c th× kt thÞ tr­êng lµ tr×nh ®é ph¸t triÓn cao h¬n cña kt hµng ho¸ mµ ë trong ®ã tÊt c¶ c¸c yÕu tè ®Çu vµo,®Çu ra cho s¶n xuÊt kinh doanh ®Òu cã thÓ mua vµ b¸n th«ng qua thÞ tr­êng va do thÞ tr­êng quyÕt ®Þnh . nh­ vËy kt thÞ tr­êng kh«ng n»m ngoµi kt hµng ho¸ mµ lµ kt hµng ho¸ diÔn ra víi quy m« lín h¬n . v× kt hµng ho¸ lµ kiÓu tæ chøc kt mµ s¶n xuÊt ra ®Ó b¸n . lµ h×nh thøc kt trong ®ã mèi quan hÖ gi÷a nh÷ng ng­êi s¶n xuÊt ®­îc thùc hiÖn th«ng qua viÖc mua b¸n s¶n phÈm lao ®éng cña nhau trªn thÞ tr­êng . ®ã lµ mèi quan hÖ hµng - tiÒn. Kt thÞ tr­êng vµ kt hµng ho¸ kh«ng ®ång nhÊt víi nhau , chóng kh¸c nhau vÒ tr×nh ®é ph¸t triÓn . vÒ c¬ b¶n chóng cã cïng nguån gèc vµ cïng b¶n chÊt. 1.2. ®Æc tr­ng c¬ b¶n cña nÒn kt thÞ tr­êng : tÝnh tù chñ cña c¸c chñ thÓ kt rÊt cao: v× trong nÒn kt thÞ tr­êng th× c¸c nhµ s¶n xuÊt kinh doanh ph¶i tù chÞu tr¸ch nhiÖm vÒ tµi chÝnh . tøc lµ tù bï ®¾p trang tr¶i cho ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh cña m×nh (l·i th× h­ëng cßn lç th× tù chÞu ) . nªn c¸c chñ thÓ kt ph¶i tÝnh ®óng vµ ®ñ nh÷ng chi phÝ ë ®Çu vµo vµ tÝnh gi¸ hîp lÝ ë ®Çu ra . sù can thiÖp cña c¸c c¬ quan nhµ n­íc vµo viÖc s¶n xuÊt kinh doanh cña c¸c doanh nghiÖp rÊt h¹n chÕ . dung l­îng vµ chñng lo¹i hµng ho¸ tham gia vµo thÞ tr­êng rÊt ®a d¹ng vµ phong phó. Trong nÒn kt thÞ tr­êng cã sù tham gia cña nhiÒu thµnh phÇn kt , cã nhiÒu hµng ho¸ víi mÉu m· ®Ñp vµ hiÖn ®¹i ®¸p øng ®­îc nhu cÇu ngµy cµng cao cña ng­êi tiªu dïng trong thËp kØ nµy. trong nÒn kt thÞ tr­êng th× gi¸ c¶ ®­îc x¸c ®Þnh ngay trªn thÞ tr­êng . nã lµ kÕt qu¶ cña sù va ch¹m t¸c ®éng qua l¹i gi÷a cung- cÇu , ng­êi b¸n - ng­êi mua. ë ®©y lµ gi¸ tháa thuËn , gi¸ kinh doanh kh«ng ph¶i gi¸ tr­íc ®©y do nhµ n­íc quy ®Þnh . ng­êi b¸n muèn b¸n ®­îc hµng ho¸ víi gi¸ cao nhÊt cßn ng­êi mua muèn mua víi gi¶ thÊp nhÊt , ®Õn khi gÆp nhau t¹i ®iÓm c©n b»ng th× l­îng cung b»ng l­îng cÇu vµ gi¸ c¶ ®­îc ng­êi b¸n - ng­êi mua chÊp nhËn . ®ã chÝnh lµ gi¸ c¶ thÞ tr­êng. Khi tham gia vµo thÞ tr­êng c¸c chñ thÓ kt t×m mäi c¸ch ®Ó cã thÓ dµnh ®­îc c¸c c¬ héi kinh doanh thuËn lîi nhÊt nªn trong nÒn kt thÞ tr­êng th× sù c¹nh tranh gi÷a c¸c chñ thÓ kt lµ tÊt yÕu . kh«ng chØ lµ sù c¹ch tranh gi÷a c¸c chñ thÓ kt mµ cßn cã c¶ sù c¹ch tranh gi÷a ng­êi b¸n vµ ng­êi mua, qóa tr×nh c¹ch tranh diÔn ra c¶ trong s¶n xuÊt vµ l­u th«ng . tõ ®ã t¹o ®éng lùc ®Ó ph¸t triÓn nÒn kt thÞ tr­êng . NÒn kt vËn ®éng theo quy luËt vèn cã cña kt thÞ tr­êng ®ã lµ quy luËt gi¸ trÞ thÆng d­ , quy luËt c¹nh tranh , quy luËt cung- cÇu , quy luËt lîi nhuËn , quy luËt l­u th«ng... NÒn kt thÞ tr­êng lµ mét hÖ thèng më , lÊy trao ®æi lµm môc ®Ých , trao ®æi hµng ho¸, héi nhËp ktqt víi khu vùc vµ thÕ giíi 2. c¸c giai ®o¹n h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn nÒn kt thÞ tr­êng 2.1. g® qu¸ ®é chuyÓn tõ nÒn kt hµng ho¸ gi¶n ®¬n sang kt thÞ tr­êng : S¶n xuÊt hµng ho¸ gi¶n ®¬n lµ s¶n xuÊt hµng ho¸ cña nh÷ng ng­êi n«ng d©n , thî thñ c«ng dùa trªn c¬ së t­ h÷u nhá vÒ t­ liÖu s¶n xuÊt vµ lao ®éng cña chÝnh hä . s¶n xuÊt hµng ho¸ gi¶n ®¬n ph¸t triÓn vµ tån t¹i xen kÏ víi nÒn KT tù nhiªn trong x· héi phong kiÕn . sù ph¸t triÓn cña nã ®Õn mét tr×nh ®é nhÊt ®Þnh sÏ tù ph¸t dÉn ®Õn sù ra ®êi nÒn KT thÞ tr­êng . qu¸ tr×nh chuyÓn KT hµng ho¸ qu¸ ®é lªn KT t­ b¶n chñ nghÜa (KT TBCN) b¾t ®Çu diÔn ra ë ANH ë thÕ kû XV-XVII .diÔn ra theo tiÕn tr×nh KT mang tÊt yÕu sau: TiÕn tr×nh c¸ch m¹ng trong n«ng nghiÖp : h×nh thµnh vïng NN chuyªn cach tËp chung quy m« lín t¹o ra thÞ tr­êng cho c«ng nghiÖp ho¸ TBCN . tiÕn hµnh cm trong LLSX , h×nh thµnh lao ®éng chuyªn m«n ho¸ t¹o tiÒn ®Ò cho sù ra ®êi cña ®¹i c«ng nghiÖp TBCN, n©ng cao n¨ng suÊt lao ®éng , ph¸t triÓn c¸c lo¹i thÞ tr­êng . chuyÓn h×nh thøc TB nhá sang h×nh thøc TB lín t­ nh©n TBCN vÒ t­ liÖu s¶n xuÊt. 2.2. G§ kinh tÕ thÞ tr­êng tù do: C¸c chñ thÓ KT tham gia vµo thÞ tr­êng ®Òu mong muèn thu lîi nhuËn tèi ®a. v× vËy mµ gi÷a hä lu«n canh tranh lÉn nhau. C¹ch tranh lµ sù ganh ®ua,sù ®Êu tranh quyÕt liÖt gi÷a c¸c chñ thÓ KT nh»m giµnh giËt nh÷ng ®iÒu kiÖn kinh doanh thuËn lîi vÒ m×nh ®Ó thu lîi nhuËn tèi ®a. trong nÒn KT thÞ tr­êng tù do ng­êi ta ph©n chia c¹nh tranh thµnh hai lo¹i : c¹nh tranh trong néi bé ngµnh vµ c¹ch tranh gi÷a c¸c ngµnh . 2.2.1. c¹ch tranh néi bé ngµnh vµ sù h×nh thµnh nªn gi¸ trÞ thÞ tr­êng: Lµ sù c¹nh tranh gi÷a c¸c xÝ nghiÖp trong cïng mét ngµnh,cïng s¶n xuÊt ra mét lo¹i hµng ho¸ nh»m giµnh giËt nh÷ng ®iÒu kiÖn thuËn lîi trong s¶n xuÊt vµ tiªu thô hµng ho¸ cã lîi h¬n ®Ó thu lîi nhuËn siªu ng¹ch . víi biÖn ph¸p : ra søc c¶i tiÕn kÜ thuËt , t¨ng n¨ng suÊt lao ®éng , h¹ gi¸ trÞ c¸ biÖt thÊp d­íi gi¸ trÞ x· héi cña hµng ho¸ ®ã. KÕt qu¶ lµ gi¸ trÞ c¸ biÖt cña nhµ t­ b¶n nµo ®­îc x· héi chÊp nhËn ®ã chÝnh lµ gi¸ trÞ thi tr­êng . 2.2.2. c¹ch tranh kh¸c ngµnh vµ sù h×nh thµnh tØ suÊt lîi nhuËn b×nh qu©n lîi nhuËn b×nh qu©n , gi¸ c¶ thÞ tr­êng: c¹nh tranh kh¸c ngµnh lµ c¹nh tranh gi÷a c¸c nhµ t­ b¶n s¶n xuÊt ë nh÷ng ngµnh kh¸c nhau ,víi môc ®Ých t×m n¬i ®Çu t­ cã lîi nhÊt . nªn c¸c chñ thÓ KT cã thÓ t­ do chuyÓn dÞch t­ b¶n vµo nh÷ng ngµnh s¶n xuÊt kh¸c nhau . kÕt qu¶ lµ h×nh thµnh tØ suÊt lîi nhuËn b×nh qu©n ,lîi nhuËn b×nh qu©n vµ gi¸ c¶ s¶n xuÊt. Trong CNTB tù do c¹nh tranh, c¸c nhµ s¶n xuÊt lu«n mua vµ b¸n hµng ho¸ theo gi¸ c¶ s¶n xuÊt . do ®ã hä lu«n thu ®­îc lîi nhuËn b×nh qu©n V× vËy lîi nhuËn b×nh qu©n vµ gi¸ c¶ s¶n xuÊt lµ quy luËt kinh tÕ cña CNTB. Trong ®ã quy luËt lîi nhuËn b×nh qu©n lµ h×nh thøc biÓu hiÖn ho¹t ®éng cô thÓ cña quy luËt gi¸ trÞ thÆng d­ ,cßn quy luËt gi¸ c¶ s¶n xuÊt lµ h×nh thøc biÓu hiÖn ho¹t ®éng cô thÓ cña quy luËt gi¸ trÞ . 2.3.G§ KT thÞ tr­êng cã sù qu¶n lý cña nhµ n­íc: Sù h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn nÒn KT thÞ tr­êng cã t¸c ®éng c¶ hai mÆt tíi sù ph¸t triÓn KT : tÝch cùc vµ tiªu cùc . ®Ó ng¨n ngõa,kh¾c phôc nh÷ng khuyÕt tËt cña thÞ tr­êng th× trong giai ®o¹n nµy nÒn KT cã sù can thiÖp cña nhµ n­íc , tøc lµ sù qu¶n lý nÒn KT thÞ tr­êng. Vai trß KT cña nhµ n­íc cÇn thiÕt vµ hÕt søc quan träng ®«i víi nh÷ng n­íc ®ang trong thêi k× qu¸ ®é lªn CNXH, cã c¶ viÖtnam . Nh»m ®¶m b¶o cho nÒn KT t¨ng tr­ëng æn ®Þnh ,®¹t hiÖu qu¶ cao vµ ®Æc biÖt lµ ®¶m b¶o c«ng b»ng x· héi. 3. nh÷ng vÊn ®Ò cã tÝnh QL kh¸ch quan vµ phæ biÕn cña sù h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn KT thÞ tr­êng : 3.1.®Èy m¹nh ph©n c«ng lao ®éng x· héi : ph©n c«ng lao ®éng x· héi lµ ®iÒu kiÖn h×nh thµnh nªn nÒn KT hµng ho¸ , mµ nÒn KT hµng ho¸ diÕn ra víi quy m« lín h¬n lµ nÒn KT thÞ tr­êng . v× vËy mµ trong nÒn KT thÞ tr­êng th× ph©n c«ng lao ®éng x· héi ngµy cµng ®­îc ®Èy m¹nh vµ víi tÝnh chÊt lµ c¬ së chung cña s¶n xuÊt hµng ho¸ kh«ng bÞ mÊt ®i mµ tr¸i l¹i cßn ph¸t triÓn c¶ vÒ chiÒu s©u vµ chiÒu réng . 3.2.®a d¹ng ho¸ h×nh thøc së h÷u : ®ã lµ së h÷u toµn d©n , së h÷u tËp thÓ , së h÷u t­ nh©n , së h÷u hçn hîp . V× vËy mµ tån t¹i nhiÒu chñ thÓ KT ®éc lËp , lîi Ých riªng . ®ã chÝnh lµ sù t¸ch biÖt vÒ KT gi÷a c¸c nhµ s¶n xuÊt kinh doanh . nªn quan hÖ gi÷a hä chØ ®­îc thùc hiÖn th«ng qua quan hÖ hµng- tiÒn . trong lÞch sö , mçi PTSX cã mét h×nh thøc së h÷u TLSX ®Æc tr­ng (së h÷u PK,së h÷u TBCN...) . sù xuÊt hiÖn cña c¸c h×nh thøc së h÷u TLSX do tÝnh chÊt vµ tr×nh ®é ph¸t triÓn cña c¸c LLSX quy ®Þnh . LLSX kh«ng ngõng vËn ®éng , biÕn ®æi lµm cho c¸c h×nh thøc së h÷u TLSX còng kh«ng ngõng vËn ®éng , biÕn ®æi . h×nh thøc së h÷u lµ c¬ së thùc hiÖn lîi Ých cña c¸c chñ thÓ KT vµ t¸c ®éng víi nhau trªn tÊt c¶ c¸c ph­¬ng diÖn : tæ chøc qu¶n lÝ, ph©n phèi thu nhËp , n¨ng suÊt.... 3.3.ph¸t triÓn khoa häc kü thuËt : KHCN ®­îc x¸c ®Þnh lµ ®éng lùc cña CNH,H§H. KHCNcã vai trß quyÕt ®Þnh lîi thÕ c¹nh tranh vµ tèc ®é ph¸t triÓn KT nãi chung , CNH_HDH nãi riªng cña c¸c quèc gia . trong nÒn KT thÞ tr­êng , c¹nh tranh lµ tÊt yÕu ;v× c¸c chñ thÓ KT muèn thu lîi nhuËn tèi ®a nªn hä ph¶i tÝch cùc ¸p dông nh÷ng thµnh tùu KHCN míi nhÊt ®Ó t¨ng n¨ng suÊt lao ®éng sao cho h¹ gi¸ trÞ c¸ biÖt cña hµng ho¸ thÊp h¬n gi¸ trÞ x· héi ®Ó thu lîi nhuËn siªu ng¹ch . v× vËy mµ KHCN trë thµnh LLSX trùc tiÕp. 3.4. H×nh thµnh vµ ph¸t triÓn ®ång bé c¸c lo¹i thÞ tr­êng : trong nÒn KT thÞ tr­êng cã sù tham gia cña nhiÒu chñ thÓ KT vµ nhiÒu thµnh phÇn KT víi c¸c lo¹i h×nh së h÷u kh¸c nhau . v× vËy mµ h×nh thµnh nªn nhiÒu lo¹i thÞ tr­êng (hµng ho¸ tiªu dïng vµ dÞch vô , tµi chÝnh vµ tiÒn tÖ, bÊt ®éng s¶n , søc lao ®éng , KHCN). ®Ó cã thÓ ®¸p øng nhu cÇu cña thÞ truêng . bªn c¹nh ®ã th× c¸c lo¹i thÞ tr­êng lu«n cã sù t¸c ®éng qua l¹i lÉn nhau , hç trî hay t¸c ®éng ng­îc chiÒu nhau trong nÒn KT. 3.5.ph¸t triÓn KT ®èi ngo¹i : xu h­íng toµn cÇu ho¸ , quan hÖ KT ®èi ngo¹i ngµy cµng ph¸t triÓn réng r·i. thùc chÊt cña viÖc më réng ph¸t triÓn KT ®èi ngo¹i lµ viÖc thu hót vèn ®Çu t­ bªn ngoµi , tiÕp thu nhiÒu KTCN hiÖn ®¹i lµ viÖc më réng thÞ tr­êng . trong nÒn KT thÞ tr­êng , quan hÖ KT gi÷a c¸c chñ thÓ KT kh«ng chØ bu«n b¸n trªn thÞ tr­êng trong n­íc mµ cßn h­íng ra bªn ngoµi . ®Ó cã thÓ tËn dông tèi ®a c¸c lîi thÕ so s¸nh cña c¸c quèc gia kh¸c ( vÒ thÞ tr­êng tiªu thô, nguån nguyªn liÖu ,nh©n c«ng,vÞ trÝ ®Þa lý....) 3.6. t¨ng c­êng vai trß ®iÒu tiÕt vµ qu¶n lÝ cña nhµ n­íc :nh­ trong phÇn giai ®éan h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn nÒn KT thÞ tr­êng , ta còng nãi ®Õn nÒn KT thÞ tr­êng cã sù qu¶n lý cña nhµ n­íc lµ rÊt quan träng . ®©y lµ tiÒn ®Ò vµ ®iÒu kiÖn cã tÇm quan träng ®Æc biÖt ®Ó ®¶m b¶o æn ®Þnh chÝnh trÞ - kinh tÕ -x· héi ; c¸c chÝnh s¸ch cña nhµ n­íc ph¶i kÝch thÝch ®­îc ®éng lùc KT cña c¸c doanh nghiÖp ,®Ó c¸c doanh nghiÖp trong n­íc vµ ngoµi n­íc yªn t©m kinh doanh .Trong ®iÒu kiÖn hiÖn nay hÇu nh­ tÊt c¶ c¸c nÒn KT cña c¸c n­íc trªn thÕ giíi ®Òu cã sù qu¶n lÝ cña nhµ n­íc ®Ó söa ch÷a mét møc ®é nµo ®ã “ nh÷ng thÊt b¹i cña thÞ tr­êng” . nhµ n­íc x©y dùng hÖ thèng ®ång bé ®Ó b¶o vÖ quyÒn vµ nghÜa vô h­ëng lîi , lîi Ých KT cña c¸c chñ thÓ KT, t«n träng vµ thùc hiÖn c¸c th«ng lÖ quèc tÕ trong quan hÖ KT quèc tÕ . víi sù ®iÒu tiÕt vµ qu¶n lÝ KT cña nhµ n­íc ®Ó ®Þnh h­íng cho sù ph¸t triÓn KT vµ thùc hiÖn ®iÒu tiÕt c¸c ho¹t ®éng KT, ®¶m b¶o cho nÒn KT t¨ng tr­ëng æn ®Þnh . 3.7.ph¸t triÓn nguån nh©n lùc : chóng ta ®· biÕt nh©n tè quyÕt ®Þnh sù h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn nÒn KT thÞ tr­êng lµ ph©n c«ng lao ®éng x· héi . mµ trong nÒn KT thÞ tr­êng ph©n c«ng lao ®éng x· héi ph¸t triÓn c¶ vÒ chiÒu réng lÉn chiÒu s©u. ph¸t triÓn vÒ chiÒu s©u lµ do d­íi sù t¸c ®éng cña cuéc CM KHCN , cÇn cã mét c¬ cÊu nguån nh©n lùc ®ång bé gåm c¸c lÜnh vùc kh tù nhiªn ,KH x· héi ,c¸n bé nghiªn cøu vµ chiÓn khai c«ng nghÖ , c¸n bé qu¶n lÝ , nghiÖp vô kinh tÕ , c¸n bé trong c¸c ngµnh kinh doanh , c«ng nh©n tri thøc .... V× vËy mµ nguån nh©n lùc ngµy cang ph¸t triÓn gåm nh÷ng ng­êi cã tri thøc vµ tr×nh ®é cao. ®Ó cã thÓ ®iÒu hµnh qu¶n lÝ nªn KT. Cã nh­ vËy th× KT thÞ tr­êng míi æn ®Þnh. II.thùc tr¹ng h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn nÒn KT thÞ tr­êng ë viÖt nam : 1.sù cÇn thiÕt kh¸ch quan ph¶i h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn nÒn KT thÞ tr­êng ®Þnh h­íng xhcn ë viÖt nam : thêi k× qu¸ ®é lªn CNXH ë n­íc ta th× KT thÞ tr­êng tån t¹i vµ ph¸t triÓn lµ kh¸ch quan vµ cÇn thiÕt .v×: sù ph¸t triÓn cña sù ph©n c«ng lao ®éng x· héi .nÒn KT n­íc ta hiÖn nay bao gåm nhiÒu ngµnh KT kh¸c nhau , do t¸c ®éng cña CNH,H§H nÒn KT ®ang xuÊt hiÖn thªm nhiÒu ngµnh nghÒ míi víi tr×nh ®é chuyªn m«n ho¸ cao h¬n . thªm vµo ®ã , chuyªn m«n ho¸ vµ hîp t¸c ho¸ s¶n xuÊt trong mét sè lÜnh vùc ®· v­ît ra khái biªn giíi quèc gia vµ mang tÝnh quèc tÕ . nh­ vËy mÆc dï cßn ë tr×nh ®é thÊp h¬n c¸c n­íc ph¸t triÓn , nh­ng ph©n c«ng lao ®éng trong nÒn KT n­íc ta hiÖn nay®· vµ ®ang t¹o ®iÒu kiÖn kh¸ch quan cho ph¸t triÓn KT thÞ tr­êng nÒn KT n­íc ta ®ang tån t¹i nhiÒu h×nh thøc së h÷u kh¸c nhau vÒ tlsx víi nhiÒu h×nh thøc tæ chøc s¶n xuÊt , kinh doanh. C¸c doanh nghiÖp tån t¹i , häat ®éng víi t­ c¸ch lµ c¸c chñ thÓ KT ®éc lËp . trong ®iÒu kiÖn ®ã , sù trao ®æi s¶n phÈm gi÷a c¸c chñ thÓ KT víi nhau trªn thÞ tr­êng d­íi h×nh thøc H-T lµ mét tÊt yÕu . thùc tiÔn lÞch sö c¸c n­íc XHCN trong ®ã cã viÖt nam , cho thÊy mét thíi ®· ¸p dông m« h×nh KT chØ huy tËp trung quan liªu bao cÊp, dÉn ®Õn khñng ho¶ng KT kÐo dµi mµ nguyªn nh©n chñ yÕu lµ phñ nhËn quan hÖ hµng-tiÒn, phñ nhËn KT thÞ tr­êng. Tho¸t khái khñng ho¶ng KT-x· héi ë n­íc ta chØ cã thÓ th«ng qua ®æi míi ®Ó chuyÓn sang nÒn KT thÞ tr­êng . KÕt qu¶ sau 20 n¨m ®æi míi, n­íc ta ®· ra khái khñng ho¶ng KT- XH vµ ®­a l¹i nh÷ng th¾ng lîi to lín . ®iÒu nµy cµng kh¼ng ®Þnh sù tån t¹i vµ ph¸t triÓn KT thÞ tr­êng lµ kh¸ch quan vµ cÇn thiÕt cho sù t¨ng tr­ëng vµ ph¸t triÓn KT cña ®Êt n­íc §¶ng ta kh¼ng ®Þnh :KT hµng ho¸ kh«ng ®èi lËp víi CNXH, mµ lµ thµnh tùu ph¸t triÓn cña nÒn v¨n minh nh©n lo¹i , tån t¹i kh¸ch quan , cÇn thiÕt cho c«ng cuéc x©y dùng CNXH vµ c¶ khi CNXH ®­îc x©y dùng song .§¹i héi IX chñ tr­¬ng ph¸t triÓn nÒn KT thÞ tr­êng ®Þnh h­íng XHCN ë viÖt nam . §¹i héi X nhÊn m¹nh ph¸t triÓn ®ång bé cac lo¹i thÞ tr­êng vµ tiÕp tôc hoµn thiÖn thÓ chÕ KT thÞ tr­êng ®Þnh h­íng XHCN. 2. §Æc ®iÓm cña nÒn KT thÞ tr­êng ®Þnh h­íng XHCN ë viÖt nam : nÒn KT thÞ tr­êng ®Þnh h­íng XHCN ,mét mÆt võa cã nh÷ng ®Æc tr­ng chung cña nÒn KT thÞ tr­êng , mÆt kh¸c nã ®­îc ph¸t triÓn dùa trªn c¬ sá vµ ®­îc dÉn d¾t chi phèi bëi nguyªn t¾c vµ b¶n chÊt cña CNXH .nªn cã nh÷ng ®Æc tr­ng c¬ b¶n sau : 2.1.vÒ môc tiªu : D©n giµu, n­íc m¹nh , XH c«ng b»ng v¨n minh. ®Ó ®¹t ®­îc môc tiªu ®ã th× ph¶i gi¶i phãng søc s¶n xuÊt , ®éng viªn tèi ®a mäi nguån lùc trong n­íc vµ ngoµi n­íc ®Ó ®Èy m¹nh CNH,H§H , x©y dùng c¬ sá vËt chÊt kü thuËt cña CNXH n©ng cao hiÖu qu¶ KT-XH. 2.2. vÒ quan hÖ KT: nÒn KT thÞ tr­êng bao gåm nhiÌu thµnh , víi nhiÒu h×nh thøc së h÷u kh¸c nhau vÒ TLSX. C¸c thµnh phÇn KT tån t¹i kh¸ch quan vµ lµ nh÷ng bé phËn cÇn thiÕt cña nÒn KT trong thêi k× qu¸ ®é lªn CNXH , chóng ho¹t ®éng trong mét c¬ cÊu KT quèc d©n thèng nhÊt . ph¸t triÓn nÒn KT nhiÒu thµnh phÇn lµ mét tÊt yÕu ®èi víi n­íc ta nh»m ph¸t huy mäi nguån lùc KT , n©ng cao hiÖu qu¶ KT, thøc ®Èy t¨ng tr­ëng vµ ph¸t triÓn KT. Trong c¬ cÊu KT nhiÒu thµnh phÇn , KT nhµ n­íc gi÷ vai trß chñ ®¹o . ViÖc x¸c lËp vai trß chñ ®¹o cña KT nhµ n­íc lµ vÊn ®Ò cã tÝnh nguyªn t¾c vµ lµ sù kh¸c biÖt cã t×nh b¶n chÊt gi÷a KT thÞ tr­êng ®Þnh h­íng XHCN víi KT thÞ tr­êng TBCN . 2.3.VÒ ph©n phèi thu nhËp : nÒn KT kÕt hîp nhiÒu h×nh thøc ph©n phèi thu nhËp , trong ®ã ph©n phèi theo lao ®éng lµ chñ yÕu . nã bao gåmc¸c h×nh thøc ph©n phèi :PP theo lao ®éng (trong KT nhµ n­íc vµ KT tËp thÓ ); PP theo vèn , t¸i s¶n vµ c¸c ®ãng gãp ; PP theo gi¸ trÞ søc lao ®éng ( trong doanh nghiÖp TB t­ nh©n vµ c¸c doanh nghiÖp cã vèn ®Çu t­ n­íc ngoµi); PP th«ng qua c¸c quü phóc lîi tËp thÓ vµ x· héi . trong c¸c h×nh thøc ph©n phèi ®ã , ph©n phèi theo lao ®éng lµ ®Æc tr­ng b¶n chÊt cña nÒn KT thÞ tr­êng ®Þnh h­íng XHCN, nã lµ h×nh thøc thùc hiÖn vÒ mÆt KT cña chÕ ®é c«ng h÷u . ®©y lµ sù kh¸c biÖt c¬ b¶n gi÷a KT thÞ tr­êng ®Þnh h­íng XHCN víi KT thÞ tr­êng TBCN . ph©n phèi theo lao ®éng lµ h×nh thøc ph©n phèi chñ yÕu trong thêi k× qu¸ ®éi lªn CNXH ë n­íc ta . 2.4. VÒ c¬ chÕ vËn hµnh nÒn KT lµ c¬ chÕ thÞ tr­êng cã sù qu¶n lÝ cña nhµ n­íc Tèc ®é t¨ng tr­ëng (%) 1998 1999 2000 2001 2002 kim ng¹ch 1/2002e DÇu th« -12,8 69,7 67,5 -10,8 -0,5 3 110 Ngoµi dÇu th« 4,8 16,3 16,1 8,7 9,2 12 990 n«ng s¶n 8,4 5,6 -9,8 -5,1 7,1 2 009 Thuû s¶n 4,8 16,3 55,5 20,2 15,3 2 050 Kho¸ng s¶n -8,3 -5,2 2,7 3,1 14,7 130 may mÆc 0,2 29,3 8,3 4,4 31,6 2 600 giÇy dÐp 3,7 39,1 5,2 6,5 11,6 1 740 ®iÖn tö 23,5 33,8 -23,9 -16,1 500 thñ c«ng mÜ nghÖ -8,4 51,3 40,8 -0,7 34,0 315 hµng ho¸ kh¸c 2,8 5,8 31,3 25,5 -3,2 3 647 tæng gi¸ trÞ XK 2,1 23,4 25,4 4,0 7,0 16 100 VÒ h×nh thøc , c¬ chÕ vËn hµnh nÒn KT n­íc ta còng nh­ nhiÒu n­íc , ®ã lµ c¬ chÕ thÞ tr­êng cã sù qu¶n lÝ cña nhµ n­íc . nh­ng cã sù kh¸c biÖt vÒ b¶n chÊt so víi nÒn KT thÞ tr­êng TBCN , ®ã lµ nhµ n­íc qu¶n lÝ nÒn KT kh«ng ph¶i lµ nhµ n­íc t­ s¶n , mµ lµ nhµ n­íc XHCN- nhµ n­íc cña d©n , do d©n vµ v× d©n , d­íi sù l·nh ®¹o cña §¶ng céng s¶n viÖt nam . ®©y lµ nh©n tè ®¶m b¶o ®Þnh h­íng XHCN trong ph¸t triÓn nÒn KT thÞ tr­êng . 2.5. VÒ chiÕn l­îc ph¸t triÓn : nÒn KT thÞ tr­êng lÊy c¬ cÊu KT më , héi nhËp ®Ó tån t¹i vµ ph¸t triÓn . thÝch øng víi c¬ cÊu KT nµy lµ chiÕn l­îc thÞ tr­êng h­íng m¹nh vÒ xuÊt khÈu , ®ång thêi thay thÕ nhËp khÈu b»ng nh÷ng mÆt hµng trong n­íc sx cã hiÖu qu¶ 3.®¸nh gi¸ chung vÒ thùc tr¹ng KT thÞ tr­êng ë viÖt nam : 3.1. Thµnh tùu : sau khi viÖt nam kÝ kÕt hiÖp ®Þnh th­¬ng m¹i song ph­¬ng viÖt - mÜ th× tèc ®é t¨ng tr­ëng xuÊt khÈu n­íc ta b¾t ®Çu t¨ng lªn nh­ng chØ ë møc khiªm tèn . D­íi ®©y lµ b¶ng sè liÖu : duy tr× ®­îc tÝnh æn ®Þnh : viÔn c¶nh KT cña viÖt nam ®ang cã nh÷ng c¶i thiÖn ®¸ng kÓ . sù c¶i thiÖn nµy nhê mét lo¹t chÝnh s¸ch vµ c¬ chÕ ®­a nÒn KT vµo mét quü ®¹o t¨ng tr­ëng trung h¹n cã tÇm cao h¬n , kÓ c¶ trong ®iÒu kiÖn m«i tr­êng bªn ngoµi cßn ch­a thuËn lîi .khu vùc KT ngoµi quèc doanh trong n­íc tiÕp tôc dÉn ®Çu vÒ t¨ng tr­ëng . ngµnh chÕ biÕn tiÕp tôc t¨ng nhanh víi khu vùc t­ nh©n trong n­íc vµ ®Çu t­ n­íc ngoµi ®¹t tØ lÖ s¶n l­îng 19% &15% . nguyªn nh©n cña xu h­íng nµy lµ tØ lÖ doanh nghiÖp míi ®­îc thµnh lËp ®¹t møc cao, víi møc s¶n l­îng 12%n¨m sau so víi n¨m tr­íc . ®iÒu nµy ph¶n ¸nh sù chuyÓn dÞch dÇn dÇn cña viÖt nam sang KT thÞ tr­êng . trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y do c¸c chÝnh s¸ch ph¸t triÓn KT cña nhµ n­íc XHCN viÖt nam nªn ®· thu hót ®­îc rÊt nhiÒu c¸c nhµ ®Çu t­ trong khu vùc vµ thÕ giíi . d­íi ®©y lµ biÓu ®å : 3.2 MÆt tån t¹i trong nÒn KT thÞ tr­êng ®Þnh h­íng xhcn ë viÖt nam vµ nh÷ng nguyªn nh©n cña nh÷ng mÆt tån t¹i ®ã: 3.2.1. KT thÞ tr­êng cßn s¬ khai ch­a ®¹t tr×nh ®é cña nÒn KT thÞ tr­êng hiÖn ®¹i . Do nh÷ng nguyªn nh©n sau: c¬ së vËt chÊt cßn ë tr×nh ®é th¸p , tr×nh ®é trang thiÕt bÞ kü thuËt c«ng nghÖ ë trong c¸c doanh nghiÖp cßn l¹c hËu vµ cò kÜ. DÉn ®Õn hiÖu qu¶ lµ n¨ng suÊt thÊp ,chÊt l­îng s¶n phÈm thÊp ,chi phÝ cao ,gi¸ cao .kÕt qu¶ lµ n¨ng lùc c¹ch tranh cña c¸c doanh nghiÖp ta trªn thÞ tr­êng quèc gia vµ quèc tÕ rÊt kÐm . theo UNDP ,viÖt nam ®ang ë tr×nh ®é c«ng nghÖ l¹c hËu 2/7 cña thÕ giíi . lao ®éng thñ c«ng chiÕm tØ lÖ lín trong tæng sè lao ®éng x· héi . kÕt cÊu h¹ tÇng (hÖ thèng giao th«ng , bÕn c¶ng , hÖ thèng th«ng tin liªn l¹c ...) cßn l¹c hËu , kÐm ph¸t triÓn , lµm h¹n chÕ giao l­u KT gi÷a c¸c vïng trong n­íc , gi÷a trong vµ ngoµi n­íc . do c¬ sá vËt chÊt kü thuËt cßn ë tr×nh ®é thÊp lµm cho ph©n c«ng lao ®éng kÐm ph¸t triÓn , sù chuyÓn dÞch c¬ cÊu KT chËm .NÒn KT n­íc ta ch­a tho¸t khái nÒn KT n«ng nghiÖp s¶n xuÊt nhá .N«ng nghiÖp vÉn sö dông kho¶ng 70% lùc l­îng lao ®éng , nh­ng chØ s¶n xuÊt kho¶ng 26%GDP, c¸c ngµnh KT c«ng nghiÖp cao chiÕm tØ träng thÊp. 3.2.2. thÞ tr­êng d©n téc thèng nhÊt ®ang trong qu¸ tr×nh h×nh thµnh nh­ng ch­a ®ång bé : thÞ tr­êng hµng ho¸ tiªu dïng &dÞch vô :®· ®­îc h×nh thµnh nh­ng cßn h¹n hÑp vµ cßn nhiÒu hiÖn t­îng tiªu cùc (hµng gi¶ ,hµng nhËp lËu , hµng nh¸i nh·n hiÖu vÉn lµm rèi lo¹n thÞ tr­êng ). thÞ tr­êng hµng ho¸ søc lao ®éng míi manh nha , nÐt næi bËt cña thÞ tr­êng nµy lµ søc cung vÒ lao ®éng lµnh nghÒ nhá h¬n cÇu rÊt nhiÒu , trong khi ®ã cung vÒ søc lao ®éng gi¶n ®¬n l¹i v­ît qu¸ xa cÇu , thÞ tr­êng ho¹t ®éng chØ mang tÝnh tù ph¸t , tØ lÖ ng­êi tham gia vµo thi tr­êng cßn thÊp 10% , n¨ng lùc c¹nh tranh cßn thÊp do tay nghÒ thÊp . thÞ tr­êng tµi chÝnh &tiÒn tÖ : ®ang trong qu¸ tr×nh h×nh thµnh , nªn ho¹t ®éng mang tÝnh qu¸ ®é tõ KT kÕ ho¹ch ho¸ tËp trung sang KT thÞ tr­êng , giao dÞch tiÒn mÆt chiÕm phÇn lín. C¸c yÕu tè ®­îc h×nh thµnh ch­a ®ång bé , hÖ thèng ph¸p luËt ®Ó h­íng ®·n qu¶n lÝ ch­a hoµn thiÖn & ®ang thiÕu ®ång bé . thÞ tr­êng bÊt ®éng s¶n: míi ®­îc h×nh thµnh nªn tÝnh nhËy c¶m cßn rÊt cao , liªn quan ®éng ch¹m tíi mäi d©n c­ , thµnh phÇn KT , 70% lµ giao dÞch ngÇm gi¸ c¶ ®ang biÕn ®éng thÊt th­êng (n¨m 200-2002 gi¸ ®Þa èc t¨ng víi tèc ®é phi m· vµ l¾ng dÇn xuèng 2006 , n¨m 2003 giao dÞch ®i¹n èc thµnh c«ng gi¶m 28% n¨m 2004 gi¶m 56% , n¨m 2005 gi¶m 78% , ®Çu n¨m 2007 t¨ng 20%-30% ) thÞ tr­êng KHCN: xuÊt hiÖn mét sè h×nh thøc vµ th­¬ng m¹i ho¸ , ë viÖt nam ch­a ®­îc h×nh thµnh . v× ch­a thiÕt lËp quan hÖ cung-cÇu ®èi víi s¶n phÈm KHCN , v× vËy viÖt nam kh«ng gia nhËp thÞ tr­êng nµy vµo thÞ tr­êng KH thÕ giíi . 3.2.3 nhiÒu thµnh phÇn KT tham gia vµo thÞ tr­êng: trªn thÞ tr­êng tån t¹i nhiÒu lo¹i h×nh s¶n xuÊt hµng ho¸ gi¶n ®¬n víi quy m« lín(doanh nghiÖp ,CTY) s¶n xuÊt XHCN( KT nhµ n­íc , hîp t¸c x· ); s¶n xuÊt TBCN (doanh nghiÖp t­ nh©n CTY t­ nh©n )., trong ®ã s¶n xuÊt hµng ho¸ nhá ph©n t¸n cßn phæ biÕn . v× vËy cã nhiÒu lo¹i h×nh quy luËt chi phèi : QLKT TBCN,QLKT XHCN, QL s¶n xuÊt hµng ho¸ nhá. Song vÉn vÉn tu©n thñ nh÷ng yªu cÇu cña c¸c QLKT thÞ tr­êng , t¹o tÝnh phøc t¹p trong quan hÖ KT qu¶n lÝ ®iÒu hµnh KT vÜ m« cña nhµ n­íc . 3.2.4. kh¶ n¨ng më cöa héi nhËp g¾n thÞ tr­êng khu vùc víi thÞ tr­êng thÕ giíi cßn h¹n chÕ : kh¶ n¨ng ph¸t huy lîi thÕ so s¸nh cu¶ viÖt nam trong khu vùc vµ thÕ giíi cßn h¹n chÕ . hiÖn t¹i viÖt nam cã 3 lîi thÕ : tµi nguyªn , nh©n c«ng & vÞ trÝ ®i¹ lÝ nh­ng ph¸t huy ch­a cã hiÖu qu¶ . xuÊt nhËp khÈu :n­íc ta ®ang trong t×nh tr¹nh nhËp siªu v× xuÊt khÈu cña ta chØ lµ s¶n phÈm th« nªn gi¸ trÞ xuÊt khÈu thÊp . ( nhËp siªu : 8% n¨m 2000 ; 14%n¨m 2005; 12,1%n¨m 2006). Tèc ®é t¨ng tr­ëng xuÊt khÈu cña viÖt nam so víi mét sè quèc gia : quèc gia thËp k× 80 thËp kØ 90 trung quèc 12,1 17,5 Ên ®é 6,0 13,6 indonexia 1,4 7,7 chdcnd lµo -- 15,7 malaisia 10,7 12,5 pakistan 8,8 5,2 philippin 4,0 8,1 th¸i lan 14,1 10,8 viÖt nam -- 27,4 : Nguån : ng©n hµng thÕ giíi (2003) 3.2.5.qu¶n lý nhµ n­íc vÒ KT-XH cßn yÕu kÐm : ch­a kh¾c phôc t×nh tr¹ng trång chÐo vÒ chøc n¨ng nhiÖm vô gi÷a c¸c bé ngµnh , c¬ quan chÝnh quyÒn cöa c¸c tØnh,thµnh phè, ®Þa ph­¬ng qu¶n lÝ nhµ n­íc vÒ KT nÆng vÒ kiÓm tra ,xö lý nhiÒu h¬n lµ hç trî vµ t¹o ®iÒu kiÖn cho ho¹t ®«ng kinh doanh cña c¸c doanh nghiÖp . c¶i c¸ch hµnh chÝnh cßn chËm , trong khi ®ã t×nh tr¹ng tham nhòng l·ng phÝ tµi s¶n cña nhµ n­íc ë møc ®é nghiªm träng . ta cã b¶ng sè liÖu sau : Quèc gia Thu TK80 TK90 Chi TK80 TK90 Th©m hôt tµi kho¸ TK80 TK90 trung quèc 19,3 12,7 21,9 14,6 -2,7 -1,8 Ên ®é 12,7 10,2 19,0 16,5 -6,3 -6,3 indonexia 17,1 16,7 19,5 17,4 -2,5 -0,7 ch®cn lµo 5,3 40,4 12,0 70,3 -6,7 -29,9 malaisia 24,9 22,8 30,5 23,5 -5,6 -0,8 pakistn 20,4 19,0 29,1 26,6 -8,7 -7,6 philippin 14,2 17,4 16,8 19,1 -2,6 -1,7 th¸i lan 16,5 17,0 16,0 16,0 0,5 0,0 viÖt nam 13,7 18,2 21,9 21,9 -8,1 -3,4 Thu ,chi vµ th©m hôt tµi kho¸ ë c¸c quèc gia vµ trong c¸c thËp kØ kh¸c nhau Nguån :ng©n hµng ph¸t triÓn ch©u ¸ III . .mét sè gi¶i ph¸p c¬ b¶n nh»m thóc ®Èy qu¸ tr×nh h×nh thµnh nÒn KT thÞ tr­êng ®Þnh h­êng XHCN ë viÖt nam : Tõ khi ®æi míi (n¨m 1986), n­íc ta ®· tõng b­íc chuyÓn sang nÒn KT thÞ tr­êng . nh­ng ®Õn nay , nÒn KT thÞ tr­êng n­íc ta còng ®· ®¹t ®­îc mét sè thµnh tùu song bªn c¹nh ®ã vÉn cßn tån t¹i nhiÐu h¹n chÕ . mÆt kh¸c nÒn KT n­íc ta cßn chÞu t¸c ®éng bëi qu¸ tr×nh tõ KT tù cÊp , tô tóc lªn KT thÞ tr­êng , tõ c¬ chÕ KT kÕ ho¹ch ho¸ tËp trung q