Những vấn đề cơ bản về việc làm và ảnh hưởng của việc làm ở nông thôn tới phát triển kinh tế xã hội nước ta

Lêi nãi ®Çu NÒn kinh tÕ n­íc ta trong nh÷ng n¨m qua ®· ®¹t ®­îc nh÷ng thµnh tÝch ®¸ng kÓ, nhÊt lµ kinh tÕ n«ng nghiÖp vµ n«ng th«n. §êi sèng kinh tÕ x· héi ë n«ng th«n n­íc ta ®· cã nhiÒu thay ®æi. Bªn c¹nh nh÷ng thµnh qu¶ ®¹t ®­îc ®ã, mét trong nh÷ng vÊn ®Ò x· héi bøc xóc nhÊt vÉn lµ gi¶i quyÕt viÖc lµm cho ng­êi lao ®éng n«ng th«n. Kh«ng cã viÖc lµm, nguån nh©n lùc sÏ bÞ l·ng phÝ, t¨ng tr­ëng kinh tÕ bÞ k×m h·m, thu nhËp cña ng­êi lao ®éng gi¶m sót, tÖ n¹n x· héi vµ téi ph¹m ph¸t triÓn dÉn ®Õn mÊt æn ®Þnh vÒ kinh tÕ x· héi. ChÝnh v× vËy, ®Ò ¸n nµy kh«ng cã tham väng tr×nh bµy tÊt c¶ c¸c khÝa c¹nh liªn quan ®Õn ph¸t triÓn n«ng th«n nãi chung mµ chØ cã ý ®Þnh tr×nh bµy mét sè vÊn ®Ò liªn quan ®Õn lao ®éng vµ viÖc lµm cho ng­êi lao ®éng ë n«ng th«n n­íc ta hiÖn nay. Ch­¬ng I Nh÷ng vÊn ®Ò c¬ b¶n vÒ viÖc lµm vµ ¶nh h­ëng cña viÖc lµm ë n«ng th«n tíi ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi n­íc ta I-/ Mét sè kh¸i niÖm c¬ b¶n: 1-/ ViÖc lµm: ViÖc lµm theo quy ®Þnh cña Bé LuËt lao ®éng lµ nh÷ng ho¹t ®éng cã Ých kh«ng bÞ ph¸p luËt ng¨n cÊm vµ ®em l¹i thu nhËp cho ng­êi lao ®éng (§iÒu 13 - Ch­¬ng II - Bé LuËt lao ®éng). 2-/ D©n sè ho¹t ®éng kinh tÕ: Lµ nh÷ng ng­êi ®ñ 15 tuæi trë lªn ®ang cã viÖc lµm hoÆc kh«ng cã viÖc lµm nh­ng cã nhu cÇu lµm viÖc. 3-/ Ng­êi cã viÖc lµm: Lµ nh÷ng ng­êi ®ang ho¹t ®éng trong nÒn kinh tÕ quèc d©n ®Ó nhËn tiÒn c«ng - tiÒn l­¬ng, lîi nhuËn; Ng­êi cã viÖc lµm nh­ng kh«ng cã thu nhËp, lîi nhuËn ®ã lµ nh÷ng ng­êi lµm viÖc trong gia ®×nh m×nh vµ nh÷ng ng­êi tr­íc ®ã cã viÖc lµm nh­ng trong tuÇn lÔ ®iÒu tra kh«ng cã viÖc lµm. 3.1. Ng­êi ®ñ viÖc lµm: Bao gåm nh÷ng ng­êi cã sè giê lµm viÖc trong tuÇn lÔ tr­íc ®iÒu tra lín h¬n hoÆc b»ng 40 giê; hoÆc nh÷ng ng­êi cã sè giê lµm viÖc nhá h¬n 40 giê nh­ng kh«ng cã nhu cÇu lµm thªm; hoÆc nh÷ng ng­êi cã sè giê lµm viÖc nhá h¬n 40 giê nh÷ng ®­îc ph¸p luËt quy ®Þnh (®èi víi nh÷ng lao ®éng lµm c«ng viÖc nÆng nhäc, ®éc h¹i, nguy hiÓm). 3.2. Ng­êi thiÕu viÖc lµm: Gåm nh÷ng ng­êi trong tuÇn lÔ tr­íc ®iÒu tra cã tæng sè giê lµm viÖc d­íi 40 giê; hoÆc cã sè giê lµm viÖc nhá h¬n quy ®Þnh (®èi víi nh÷ng ng­êi lµm c«ng viÖc nÆng nhäc, ®éc h¹i, nguy hiÓm) nh­ng cã nhu cÇu lµm thªm giê vµ s½n sµng lµm viÖc nh­ng kh«ng cã viÖc ®Ó lµm. 4-/ Ng­êi thÊt nghiÖp: Lµ nh÷ng ng­êi ®ñ 15 tuæi trë lªn trong nhãm d©n sè ho¹t ®éng kinh tÕ mµ tr­íc tuÇn lÔ ®iÒu tra kh«ng cã viÖc lµm vµ hä cã ho¹t ®éng ®i t×m viÖc lµm hoÆc kh«ng ®i t×m viÖc lµm v× lý do kh«ng biÕt t×m viÖc ë ®©u; hoÆc nh÷ng ng­êi trong tuÇn lÔ ®iÒu tra cã tæng sè giê lµm viÖc d­íi 8 giê hoÆc 183 ngµy trªn 12 th¸ng muèn lµm viÖc nh­ng kh«ng t×m ®­îc viÖc lµm. 5-/ Tû lÖ ng­êi cã viÖc lµm: Tû lÖ ng­êi cã viÖc lµm lµ phÇn tr¨m cña sè ng­êi cã viÖc lµm so víi d©n sè ho¹t ®éng kinh tÕ. Tû lÖ ng­êi cã viÖc lµm = x 100 6-/ Tû lÖ ng­êi thÊt nghiÖp: Tû lÖ ng­êi thÊt nghiÖp lµ phÇn tr¨m cña sè ng­êi thÊt nghiÖp so víi d©n sè ho¹t ®éng kinh tÕ. Tû lÖ ng­êi thÊt nghiÖp = x 100 II-/ ¶nh h­ëng cña viÖc lµm ë n«ng th«n tíi ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi n­íc ta: Sau h¬n 10 n¨m ®æi míi, d­íi sù l·nh ®¹o cña §¶ng n­íc ta ®· tho¸t khái t×nh tr¹ng khñng ho¶ng kinh tÕ - x· héi. MÆc dï ®iÓm xuÊt ph¸t cña nÒn kinh tÕ cßn thÊp, s¶n xuÊt n«ng nghiÖp cßn l¹c hËu, song nhê ph¸t huy néi lùc cïng víi tranh thñ sù hîp t¸c quèc tÕ nªn n«ng nghiÖp ViÖt Nam ®· ®¹t ®­îc nh÷ng thµnh tùu quan träng: S¶n l­îng toµn ngµnh n«ng - l©m - ng­ nghiÖp t¨ng tr­ëng nhanh vµ æn ®Þnh, ®¹t b×nh qu©n 4,3%/n¨m. S¶n l­îng l­¬ng thùc t¨ng b×nh qu©n 1,3 triÖu tÊn/n¨m (t¨ng 5,7%/n¨m). L­¬ng thùc b×nh qu©n ®Çu ng­êi t¨ng tõ 281 kg (1987) lªn 398 kg (1997), t¹o kh¶ n¨ng ®¶m b¶o an ninh l­¬ng thùc quèc gia vµ ®­a ViÖt Nam thµnh mét n­íc xuÊt khÈu g¹o lín trªn thÕ giíi (xuÊt khÈu trªn 3 triÖu tÊn g¹o/n¨m, ®øng thø 2 trªn thÕ giíi)1 Tham kh¶o sè liÖu cña TiÕn sÜ NguyÔn Lª Minh - Bé Lao ®éng th­¬ng binh vµ x· héi. . §Ó cã ®­îc nh÷ng thµnh tùu quan träng ®ã th× vÊn ®Ò ph©n c«ng vµ sö dông lao ®éng n«ng th«n ®ãng vai trß v« cïng to lín. Trong nh÷ng n¨m qua chóng ta ®· tõng b­íc gi¶i phãng tiÒm n¨ng lao ®éng, ng­êi lao ®éng trë thµnh ng­êi chñ thùc sù trong c¸c ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh cña m×nh trªn c¬ së lÊy hé gia ®×nh lµm ®¬n vÞ kinh tÕ tù chñ sù thay ®æi c¬ cÊu kinh tÕ, ph¸t triÓn kinh tÕ nhiÒu thµnh phÇn ®· t¹o ra ®éng lùc to lín ®Ó ph¸t triÓn kinh tÕ, gióp cho qu¸ tr×nh gi¶i quyÕt viÖc lµm, sö dông lao ®éng cã hiÖu qu¶ h¬n. Bªn c¹nh ®ã chóng ta lu«n khuyÕn khÝch ng­êi lao ®éng n«ng th«n lùc chän c¸c c«ng viÖc, ngµnh nghÒ phï hîp víi kh¶ n¨ng cña hä. §iÒu nµy gióp cho chuyªn m«n ho¸ trong lao ®éng ngµy cµng s©u s¾c, ai th¹o viÖc g× lµm viÖc Êy. TÊt c¶ nh÷ng ho¹t ®éng ®ã ®· gióp cho kinh tÕ n«ng th«n ngµy cµng ph¸t triÓn gãp phÇn thóc ®Èy nÒn kinh tÕ x· héi c¶ n­íc ph¸t triÓn. ch­¬ng II thùc tr¹ng lao ®éng - viÖc lµm ë n«ng th«n n­íc ta hiÖn nay ViÖc Nam lµ mét n­íc n«ng nghiÖp. HiÖn nay vÉn cßn gÇn 80% d©n sè sinh sèng ë vïng n«ng th«n, lùc l­îng lao ®éng n«ng th«n chiÕm 75% lùc l­îng lao ®éng cña c¶ n­íc. Mçi n¨m lùc l­îng nµy ®­îc bæ sung thªm kho¶ng 1 triÖu ng­êi. §Êt canh t¸c Ýt, kinh tÕ n«ng th«n cßn kÐm ®a d¹ng, tËp trung chñ yÕu lµ kinh tÕ n«ng nghiÖp. Bëi vËy kh¶ n¨ng thu hót lao ®éng vµ gi¶i quyÕt viÖc lµm cho b¶n th©n sè lao ®éng hiÖn cã vµ sè lao ®éng míi gia t¨ng lµ hÕt søc khã kh¨n. N¾m b¾t ®­îc n«ng th«n lµ n¬i c­ tró, sinh sèng vµ lµm ¨n cña mét bé phËn lín lao ®éng vµ d©n c­ c¶ n­íc còng nh­ n¾m b¾t ®­îc tÇm quan träng cña ph¸t triÓn n«ng th«n trong bèi c¶nh ph¸t triÓn chung cña ®Êt n­íc NghÞ quyÕt §¹i héi ®¹i biÓu toµn quèc §¶ng céng s¶n ViÖt Nam lÇn thø VIII (th¸ng 6-1996) ®· nhÊn m¹nh: “c«ng nghiÖp ho¸ ®Êt n­íc tr­íc hÕt lµ c«ng nghiÖp ho¸ nÒn kinh tÕ n«ng th«n”. Bµn vÒ lao ®éng vµ viÖc lµm n«ng th«n hiÖn nay ta cÇn chó ý tíi mét sè nÐt sau: 1-/ ViÖt Nam lµ mét n­íc n«ng nghiÖp cã lùc l­îng lao ®éng n«ng th«n kh¸ ®«ng ®¶o: §Õn n¨m 1997, nguån lao ®éng x· héi cã kho¶ng gÇn 43 triÖu ng­êi, chiÕm 53,37% d©n sè c¶ n­íc. Trong ®ã khu vùc n«ng th«n cã trªn 32 triÖu ng­êi chiÕm kho¶ng 74,4% tæng nguån lao ®éng. Cïng víi xu h­íng gi¶m dÇn diÖn tÝch ®Êt canh t¸c (mçi n¨m ®Êt n«ng nghiÖp gi¶m trung b×nh 2000ha) mçi n¨m ë n«ng th«n t¨ng thªm kho¶ng 67 v¹n lao ®éng1 Sè liÖu ®­îc tham kh¶o tõ bµi viÕt: “VÒ sö dông nguån lao ®éng ë n«ng th«n hiÖn nay” - PTS. TrÇn V¨n LuËn - Bé lao ®éng th­¬ng binh vµ x· héi - T¹p chÝ kinh tÕ dù b¸o, 1998. . Thªm vµo ®ã, ruéng ®Êt liªn tôc bÞ chia nhá, vôn vÆt do b¾t nguån tõ hiÖn t­îng lËp gia ®×nh sím, t¸ch hé nhanh. Theo tµi liÖu ®iÒu tra cña ViÖn quy ho¹ch vµ thiÕt kÕ n«ng nghiÖp Bé n«ng nghiÖp vµ ph¸t triÓn n«ng th«n n¨m 1996 th× t¹i mét sè huyÖn cña Thanh Ho¸, Th¸i B×nh, Ninh B×nh trung b×nh mçi hé cã tõ 6 ®Õn 12 kho¶ng ®Êt (mçi kho¶ng réng trªn d­íi 200 m2). C¸c sè liÖu thèng kª cho ta thÊy sè liÖu sau: Lùc l­îng lao ®éng n«ng th«n Lùc l­îng lao ®éng n«ng th«n trong ®é tuæi lao ®éng Sè ng­êi thiÕu viÖc lµm ë n«ng th«n Tæng sè Tõ 15-24 tuæi Tõ 25-34 tuæi Sè l­îng TØ lÖ Sè l­îng TØ lÖ 32 tr 27 tr 7,2 tr 2,63 tr 36-37 (%) 2 tr 27-28 (%) Nguån: Sè liÖu ë b¶ng nµy tham kh¶o tõ bµi viÕt: “Ph¸t triÓn d¹y nghÒ cho thanh niªn n«ng th«n nh»m c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ n«ng nghiÖp n«ng th«n” cña Lª Do·n Kh¶i - T¹p chÝ lao ®éng x· héi, 3/1999. C¸c tØ lÖ nµy cho thÊy t×nh tr¹ng thiÕu viÖc lµm ë n«ng th«n hiÖn nay kh¸ trÇm träng vµ chñ yÕu l¹i ë vµo løa tuæi thanh niªn lµ sè lao ®éng khoÎ m¹nh, nhanh nh¹y vµ cã kh¶ n¨ng tiÕp thu nhanh c¸c kiÕn thøc míi. Bªn c¹nh vÊn ®Ò sè l­îng d©n sè b­íc vµo ®é tuæi lao ®éng t¨ng nhanh g©y ra hiÖn t­îng d­ thõa lao ®éng, h¬n nöa triÖu lao ®éng d«i d­ ph¶i trë vÒ lµm ruéng, trong nh÷ng n¨m qua do tinh gi¶m biªn chÕ ë khu vùc Nhµ n­íc còng ®­îc coi lµ mét lý do ®¸ng kÓ g©y ra søc Ðp lín ®èi víi vÊn ®Ò viÖc lµm ë n«ng th«n. Ngµy nay qu¸ tr×nh ®« thÞ ho¸ diÔn ra rÊt m¹nh, ®Êt n«ng nghiÖp mÊt dÇn nhÊt lµ ë c¸c vïng ven ®«, ven ®­êng giao th«ng. Theo b¸o c¸o ®iÒu tra cña ViÖn quy ho¹ch vµ thiÕt kÕ n«ng nghiÖp n¨m 1996 cho thÊy diÖn tÝch ®Êt canh t¸c tÝnh b×nh qu©n cho mét lao ®éng n«ng th«n ViÖt Nam rÊt thÊp (0,3 ha/1 lao ®éng) thêi gian lµm viÖc n«ng nghiÖp thÊp (kho¶ng 4-7 tiÕng/ngµy). ChØ cã kho¶ng 18% lao ®éng n«ng nghiÖp lµm 210 ngµy/n¨m cßn l¹i lµm d­íi 200 ngµy/n¨m. §Æc biÖt cã kho¶ng 21% lµm viÖc 90 ngµy/n¨m. Theo tÝnh to¸n nÕu nh­ chØ lµ lao ®éng thuÇn n«ng, víi sè l­îng ng­êi lao ®éng vµ víi quü ®Êt canh t¸c nh­ hiÖn thêi th× lao ®éng n«ng th«n d­ thõa kho¶ng 30% (8-9 triÖu ng­êi). ThÕ nh­ng ®¸nh gi¸ mét c¸ch kh¸ch quan, t×nh tr¹ng viÖc lµm ë khu vùc n«ng th«n nh×n chung b­íc ®Çu ®· cã nh÷ng chuyÓn biÕn tÝch cùc, biÓu hiÖn cô thÓ lµ: Sè ng­êi ho¹t ®éng kinh tÕ trong 12 th¸ng qua (xÐt ë cuèi n¨m 1997) thiÕu viÖc lµm tÝnh ®Õn thêi ®iÓm ®iÒu tra ë n«ng th«n c¶ n­íc ®· gi¶m tõ 27,65% n¨m 1996 xuèng cßn 25,47% n¨m 1997. Trong 7 vïng l·nh thæ th× cã c¸c sè liÖu sau: §ång b»ng S«ng Hång (tõ 31,9% gi¶m cßn 28,96%) §ång b»ng S«ng Cöu Long (tõ 30,94% gi¶m cßn 28,46%). C¸c vïng cßn l¹i cã 3 vïng gi¶m 2 vïng t¨ng. Tuy nhiªn tû lÖ t¨ng gi¶m nµy kh«ng ®¸ng kÓ. Nguån: B¸o c¸o kÕt qu¶ ®iÒu tra lao ®éng - viÖc lµm n¨m 1997. H¬n n÷a tØ lÖ thêi gian lao ®éng ®­îc sö dông ë khu vùc n«ng th«n cuèi n¨m 1997 ®· ®­îc n©ng cao h¬n so víi n¨m 1996. TÝnh chung c¶ n­íc ®· t¨ng ®­îc tõ 72,11% lªn 72,90% (víi d©n sè tõ ®ñ 15 tuæi trë lªn tíi hÕt ®é tuæi ho¹t ®éng kinh tÕ). C¶ trªn 7 vïng l·nh thæ ®Òu ®¹t tØ lÖ thêi gian lao ®éng ®­îc sö dông gÇn 72% trë lªn. N¨m 1996 chØ cã 4 vïng ®¹t tØ lÖ trªn 72%, cßn 3 vïng tØ lÖ nµy tõ 62% ®Õn 71% (Nguån: B¸o c¸o kÕt qu¶ ®iÒu tra lao ®éng viÖc lµm n¨m 1997). 2-/ MÆc dï cã lùc l­îng lao ®éng ®«ng ®¶o vÒ sè l­îng, song chÊt l­îng nguån lao ®éng n«ng th«n l¹i hÕt søc khiªm tèn, nÕu kh«ng muèn nãi lµ cßn yÕu kÐm: Lao ®éng n«ng th«n cã ­u thÕ phÇn ®«ng lµ lao ®éng trÎ khoÎ, song c¸i h¹n chÕ lín nhÊt lµ tr×nh ®é chuyªn m«n, kü thuËt kh«ng cao. H¬n n÷a sè lao ®éng cã chuyªn m«n nghiÖp vô qua ®µo t¹o t¹i khu vùc n«ng th«n l¹i ph©n bè kh«ng ®Òu, kh«ng hîp lý theo chuyªn m«n cña m×nh. KÕt qu¶ nghiªn cøu cña trung t©m nghiªn cøu d©n sè vµ nguån lao ®éng trong ch­¬ng tr×nh KX03 do Trung t©m khoa häc x· héi nh©n v¨n quèc gia chñ tr× cho thÊy: ChiÒu cao trung b×nh cña lao ®éng n«ng th«n lµ 156 cm, träng l­îng trung b×nh lµ 48 kg, trÎ, khoÎ. Tuy nhiªn chØ cã 10% sè lao ®éng cã tr×nh ®é trung häc, cao ®¼ng vµ ®¹i häc trë lªn trong khu vùc n«ng th«n lµ ®­îc ®µo t¹o vÒ lÜnh vùc n«ng - l©m - ng­ nghiÖp. VÒ tr×nh ®é v¨n ho¸, c¸c sè liÖu ë ch­¬ng tr×nh KX03 nµy cho thÊy: Tû lÖ tèt nghiÖp PTTH lµ 59%, tèt nghiÖp PTCS lµ 10%, tèt nghiÖp tiÓu häc lµ 10%; biÕt ®äc, biÕt viÕt lµ 4,5% ch­a biÕt ch÷ lµ 1,5%. X· héi ngµy cµng ph¸t triÓn víi tr×nh ®é khoa häc c«ng nghÖ hiÖn ®¹i ®ßi hái ph¶i cã ®éi ngò lao ®éng cã tr×nh ®é chuyªn m«n ho¸ cao, biÕt ph¸t triÓn vµ hoµn thiÖn m×nh. ThÕ nh­ng trong c¸c c¬ së s¶n xuÊt cã tíi 55% sè lao ®éng ®ang lµm viÖc ch­a qua ®µo t¹o nghÒ, trong c¸c hé ngµnh nghÒ tû lÖ lµ 84% riªng lao ®éng trÎ th× tû lÖ nµy lµ 65,4%. Víi chÊt l­îng lao ®éng nh­ vËy th× qu¶ lµ mét th¸ch thøc lín cho n­íc ta nÕu muèn n«ng nghiÖp vµ n«ng th«n ph¸t triÓn. Do trong mét thêi gian dµi chóng ta ch­a cã mét chiÕn l­îc ®µo t¹o nghÒ cho lao ®éng n«ng th«n nªn phÇn lín lao ®éng n«ng th«n nãi chung vµ lao ®éng trÎ n«ng th«n nãi riªng hiÖn ®ang lµm viÖc trong t×nh tr¹ng kh«ng ®­îc ®µo t¹o nghÒ mét c¸ch hÖ thèng. T×nh tr¹ng nµy ®· cho thÊy mét bøc tranh rÊt ®¸ng lo ng¹i ë n«ng th«n lµ: cã tíi 95,6% lao ®éng trÎ lµm viÖc chñ yÕu b»ng c¬ b¾p, lao ®éng trÝ ãc vµ kü thuËt chØ chiÕm 4,4% (Nguån: tham kh¶o tõ bµi viÕt: “Ph¸t triÓn vµ d¹y nghÒ cho thanh niªn n«ng th«n nh»m c«ng nghiÖp ho¸ - hiÖn ®¹i ho¸ n«ng nghiÖp n«ng th«n” - Lª Do·n Kh¶i - T¹p chÝ lao ®éng x· héi, th¸ng 3/1999). Râ rµng, ®©y chÝnh lµ mét trong nh÷ng nguyªn nh©n c¬ b¶n cña viÖc chËm chuyÓn dÞch c¬ cÊu lao ®éng theo h­íng CNH-H§H trong n«ng nghiÖp n«ng th«n vµ ®©y còng lµ mét th¸ch thøc lín trong sù nghiÖp CNH-H§H ®Êt n­íc. 3-/ VÒ c¬ cÊu kinh tÕ, ph©n bè vµ sö dông nguån lao ®éng: MÆc dï trong mÊy thËp niªn qua chóng ta ®· ®Èy m¹nh c«ng t¸c ph©n bè l¹i lao ®éng d©n c­ trªn ph¹m vi toµn quèc song sù chªnh lÖch mËt ®é d©n c­ gi÷a c¸c vïng kh¸ lín, diÖn tÝch ®Êt n«ng nghiÖp b×nh qu©n trªn mét lao ®éng chªnh lÖch gÊp nhau tíi 3 lÇn. C¬ cÊu lao ®éng n«ng th«n cßn l¹c hËu kÌm víi nã lµ qu¸ tr×nh chuyÓn dÞch c¬ cÊu lao ®éng diÔn ra chËm ch¹p vµ kÐm hiÖu qu¶. VÒ c¬ b¶n ë n«ng th«n ViÖt Nam vÉn lµ s¶n xuÊt tù cung, tù cÊp, hÖ sè sö dông ruéng ®Êt chØ ®¹t tõ 1 - 2 lÇn. (Nguån: sè liÖu tham kh¶o tõ bµi viÕt: “VÒ sö dông nguån lao ®éng ë n«n th«n hiÖn nay” - PTS. TrÇn V¨n LuËn - Bé lao ®éng th­¬ng b×nh vµ x· héi - T¹p chÝ kinh tÕ dù b¸o, 1999). Trong n«ng th«n, c¬ cÊu lao ®éng x· héi cã sù chuyÓn dÞch theo h­íng t¨ng tû träng lao ®éng c«ng nghiÖp vµ dÞch vô, gi¶m tû träng n«ng nghiÖp víi møc ®é cßn chËm. Theo kÕt qu¶ ®iÒu tra lao ®éng viÖc lµm toµn quèc n¨m 1997 (Bé lao ®éng th­¬ng binh vµ x· héi vµ Tæng côc thèng kª) cho thÊy tû lÖ lao ®éng n«ng nghiÖp chiÕm 77,98%, c«ng nghiÖp vµ x©y dùng chiÕm 6,86% cßn dÞch vô chiÕm 15,06% (trong tæng sè 27.857.460 lao ®éng ®ang lµm viÖc trong c¸c ngµnh kinh tÕ x· héi ë n«ng th«n). TØ lÖ nµy cña c¸c vïng ®­îc biÓu thÞ ë b¶ng sau: c¬ cÊu ph©n bè lao ®éng n«ng th«n theo ngµnh kinh tÕ (n¨m 1997) §¬n vÞ: ng­êi Vïng Tæng sè Chia theo nhãm ngµnh kinh tÕ N«ng - L©m - Ng­ C«ng nghiÖp vµ x©y dùng DÞch vô Sè l­îng % Sè l­îng % Sè l­îng % N«ng th«n c¶ n­íc 27.857.460 21.721.150 77,98 1.910.205 6,85 4.196.105 15,06 MiÒn nói vµ trung du 5.500.581 5.087.070 92,48 113.630 2,07 299.881 5,45 §ång b»ng s«ng Hång 5.723.913 4.393.281 76,82 458.802 8,02 867.830 15,16 Khu bèn cò 4.021.525 3.319.453 82,54 249.403 6,20 452.669 11,26 Duyªn H¶i miÒn trung 2.785.685 2.087.961 74,95 210.499 7,56 487.225 17,49 T©y Nguyªn 1.104.727 984.637 86,33 25.630 2,32 94.760 8,55 §«ng Nam Bé 2.320.972 1.287.482 55,47 359.594 15,49 673.896 29,04 §ång b»ng s«ng Cöu Long 6.400.057 4.587.266 71,68 492.647 7,69 1.320.144 20,63 Nguån: §iÒu tra lao ®éng viÖc lµm toµn quèc n¨m 1997 (Bé L§ - TB vµ x· héi vµ Tæng côc thèng kª) Trong thêi gian qua mét sè ®Þa ph­¬ng ®· cã nhiÒu m« h×nh chuyÓn dÞch c¬ cÊu lao ®éng gi¶i quyÕt viÖc lµm t¨ng thu nhËp. VÝ dô: huyÖn Quú Hîp lµ mét huyÖn miÒn nói phÝa T©y B¾c tØnh NghÖ An. ë Quú Hîp diÖn tÝch ®Êt trång lóa n­íc rÊt h¹n chÕ (chØ chiÕm 29,7% diÖn tÝch gieo trång vµ 3,8% diÖn tÝch ®Êt tù nhiªn). HuyÖn ®· biÕt khai th¸c triÖt ®Ó tiÒm n¨ng kinh tÕ cña mét huyÖn miÒn nói, mµ tr­íc hÕt lµ tiÒm n¨ng kinh tÕ rõng ®Ó t¹o sù chuyÓn biÕn m¹nh mÏ c¶ vÒ tÝnh chÊt vµ c¬ cÊu cña nÒn s¶n xuÊt. Bëi vËy tû träng gi¸ trÞ n«ng - l©m nghiÖp trong GDP gi¶m m¹nh tõ 78,5% n¨m 1994 xuèng 66,7% n¨m 1996. Tû träng c«ng nghiÖp - tiÓu thñ c«ng nghiÖp ®· b¾t ®Çu t¨ng lªn tõ 14,34% lªn 24,3% trong kho¶ng thêi gian t­¬ng øng. Sè l­îng ®µn gia sóc, gia cÇm còng t¨ng lªn ®¸ng kÓ trong kho¶ng thêi gian tõ n¨m 1991 - 1996 cô thÓ: ®µn tr©u bß t¨ng tõ 11.455 con lªn 29.437 con, ®µn lîn t¨ng tõ 23.550 con lªn 30.859 con vµ ®µn dª t¨ng tõ 300 con lªn 1.500 con. Së dÜ kinh tÕ huyÖn Quú Hîp cã chiÒu h­íng ph¸t triÓn tÝch cùc ®ã lµ do huyÖn ®· tiÕn hµnh chuyÓn dÞch c¬ cÊu nÒn s¶n xuÊt nãi chung vµ c¬ cÊu ngµnh n«ng - c«ng nghiÖp nãi riªng. Tuy nhiªn sù t¨ng tr­ëng vµ chuyÓn dÞch kinh tÕ nh­ trªn lµ ch­a ngang tÇm víi tiÒm n¨ng cña huyÖn. 4-/ TiÕn tr×nh c«ng nghiÖp ho¸ - hiÖn ®¹i ho¸ n«ng th«n ®· vµ ®ang ®­îc thùc hiÖn, nh»m tiÕn tíi mét n«ng th«n ph¸t triÓn bÒn v÷ng, kinh tÕ t¨ng tr­ëng, c«ng b»ng x· héi ®­îc thùc hiÖn. Nã kh«ng t¸ch rêi víi viÖc xo¸ ®ãi gi¶m nghÌo bëi ng­êi nghÌo ë n«ng th«n chiÕm phÇn lín trong sè ng­êi nghÌo cña c¶ n­íc. MÆc dï n­íc ta ®øng thø 2 trªn thÕ giíi vÒ xuÊt khÈu g¹o, nh­ng hiÖn t­îng hé ®ãi, hé nghÌo ë n«ng th«n vÉn cßn phæ biÕn. Sau 10 n¨m ®æi míi tæng s¶n l­îng l­¬ng thùc t¨ng gÊp 2 lÇn, song b×nh qu©n l­¬ng thùc trªn ®Çu ng­êi chØ t¨ng kho¶ng 60 kg vµ vÉn cßn ë møc 300 kg/ng­êi/n¨m. Ngay ë §ång b»ng S«ng Cöu Long - vùa lóa cña c¶ n­íc mµ b×nh qu©n l­¬ng thùc trªn ®Çu ng­êi míi ®¹t møc 600 kg/ng­êi/n¨m. ë khu vùc nµy s¶n l­îng l­¬ng thùc t¨ng 4 lÇn tõ 2,7 triÖu tÊn/n¨m lªn 11 triÖu tÊn/n¨m. DiÖn tÝch c©y l­¬ng thùc b×nh qu©n ®Çu ng­êi gi¶m tõ 0,5 ha/ng­êi xuèng cßn 0,15 ha/ng­êi. Ng­êi n«ng d©n nÕu chØ lµm trång trät th× cïng l¾m míi ®ñ ¨n chø kh«ng thÓ trë thµnh giµu cã ®­îc bëi v× lµm n«ng nghiÖp th× hÖ sè sö dông ®Êt thÊp, n¨ng suÊt thÊp, gi¸ cña n«ng s¶n l¹i kh«ng cao. Theo kÕt qu¶ ®iÒu tra cho thÊy hé gia ®×nh n«ng th«n nghÌo tuyÖt ®èi chiÕm kho¶ng 29,6% - 35,65% sè hé ®ãi 5,7% - 7,9%. C¸c gia ®×nh nghÌo ®ãi th­êng cã nhiÒu ë vïng nói cao, vïng s©u, vïng xa, vïng th­êng xuyªn bÞ mÊt mïa (Nguån: tham kh¶o sè liÖu b¸o c¸o vÊn ®Ò xo¸ ®ãi gi¶m nghÌo - thÇy NguyÔn H¶i H÷u - Bé lao ®éng th­¬ng binh vµ x· héi). Xo¸ ®ãi gi¶m nghÌo ®ang ®­îc coi lµ nhiÖm vô träng t©m cña ch­¬ng tr×nh ph¸t triÓn ho¸ n«ng th«n ®ang ®­îc §¶ng vµ Nhµ n­íc quan t©m, nã kh«ng chØ ®em l¹i c«ng b»ng v¨n minh cho x· héi mµ cßn cã tÝnh nh©n ®¹o rÊt cao. 5-/ Luång di d©n tù do tõ n«ng th«n ra ®« thÞ ngµy cµng t¨ng. Trong luång di d©n gåm cã ng­êi di d©n th«ng th­êng vµ ng­êi di d©n t¹m thêi: ë nh÷ng ng­êi di d©n th«ng th­êng: qu¸ tr×nh di d©n cña hä lµ ®Ó thay ®æi vÒ kh«ng gian sinh sèng vµ lµm viÖc nh»m môc ®Ých t¹o ra mét n¬i sinh sèng míi tèt ®Ñp h¬n. ë ®©y ta ®Æc biÕt chó ý tíi ng­êi di d©n t¹m thêi, hä lµ nh÷ng ng­êi di d©n ®Õn thµnh phè t×m viÖc trong thêi gian n«ng nhµn, khi ®Õn thêi kú mïa vô th× hä quay trë vÒ quª cò ®Ó lµm c«ng viÖc ®ång ¸ng. Di d©n nãi chung vµ di d©n t¹m thêi nãi riªng ¶nh h­ëng tíi chÊt l­îng vµ sè l­îng nguån lao ®éng n«ng th«n. Bªn c¹nh viÖc lµm gi¶m ®i søc Ðp vÒ viÖc lµm ë khu vùc n«ng th«n cßn ¶nh h­ëng tíi chÊt l­îng: Di d©n t¹m thêi ®a sè lµ nh÷ng ng­êi trong ®é tuæi lao ®éng, trÎ, cã søc khoÎ, cã kh¶ n¨ng chÊp nhËn lao ®éng nÆng nhäc lµm nh÷ng c«ng viÖc mµ ng­êi d©n ®« thÞ kh«ng muèn lµm. PhÇn lín ng­êi di d©n t¹m thêi lµ nam giíi, hÖ sè giíi tÝnh lµ 4,57 (cø 457 nam th× cã 100 n÷) trong khi hÖ sè nµy cña di d©n th«ng th­êng lµ 1,03 nh­ vËy viÖc nÆng nhäc ë n«ng th«n sÏ kh«ng cã nhiÒu ng­êi cã søc lùc c¸ng ®¸ng. §iÒu nµy lµm cho chÊt l­îng nguån lao ®éng ë n«ng th«n sÏ ngµy cµng suy gi¶m nÕu kh«ng cã nh÷ng gi¶i ph¸p xö lý h÷u hiÖu (Nguån: tham kh¶o tõ bµi viÕt: “Nh÷ng ®Æc tr­ng chÝnh cña ng­êi di d©n t¹m thêi t×m viÖc lµm ë ®« thÞ Hµ Néi” - T¹p chÝ th«ng tin thÞ tr­êng lao ®éng, n¨m 1998). H¬n n÷a, nÕu kh«ng ®­îc qu¶n lý vµ tæ chøc th× di d©n t¹m thêi còng lµ nguån gèc cña tÖ n¹n x· héi, nh­ ng­êi lao ®éng ë chî lao ®éng bÞ c¸c cai, trïm bãc lét tµn nhÉn thËm chÝ bÞ ®e do¹ ®Õn tÝnh m¹ng vµ ®©y cßn lµ nguån gèc cña c¸c tÖ n¹n x· héi ë thµnh phè. ch­¬ng III Nh÷ng gi¶i ph¸p chÝnh ®Ó gi¶i quyÕt vÊn ®Ò lao ®éng - viÖc lµm trong khu vùc n«ng th«n Gi¶i quyÕt vÊn ®Ò lao ®éng - viÖc lµm ë n«ng th«n ph¶i ®Æt trong bèi c¶nh chung cña chiÕn l­îc ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi cña ®Êt n­íc. Coi träng thùc hiÖn CNH-H§H trong ph¸t triÓn n«ng nghiÖp (gåm c¶ l©m nghiÖp - ng­ nghiÖp - diªm nghiÖp) vµ x©y dùng n«ng th«n, ®­a n«ng nghiÖp vµ kinh tÕ n«ng th«n lªn s¶n xuÊt lín lµ nhiÖm vô quan träng c¶ ë tr­íc m¾t vµ l©u dµi. 1-/ Ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi nãi chung, ph¸t triÓn n«ng nghiÖp vµ x©y dùng n«ng th«n nãi riªng nh»m t¹o më viÖc lµm. §©y lµ nh¸nh ho¹t ®éng quan träng nhÊt liªn quan tíi vÊn ®Ò gi¶i quyÕt viÖc lµm cho ng­êi lao ®éng, nã quyÕt ®Þnh c¬ b¶n tíi viÖc t¨ng hoÆc gi¶m chç lµm viÖc trong thÞ tr­êng lao ®éng. Do vËy, ph¶i thùc hiÖn c¸c ho¹t ®éng nh»m gi¶i quyÕt tèt mèi quan hÖ gi÷a t¨ng tr­ëng kinh tÕ víi gi¶i quyÕt viÖc lµm ®Ó ®¹t ®­îc môc tiªu trong 4 n¨m (1997-2000) c¶ n­íc t¹o më ®­îc 5 triÖu chç lµm viÖc míi. Trong giai ®o¹n hiÖn nay, viÖc tËp trung ®Çu t­ cho c¸c trung t©m ph¸t triÓn, c¸c cùc ph¸t triÓn lµ rÊt cÇn thiÕt, song kh«ng v× thÕ mµ chóng ta kh«ng quan t©m tíi ®Çu t­, ph¸t triÓn n«ng th«n; bëi lÏ nÕu kh«ng lµm thÕ sÏ n¶y sinh nhiÒu vÊn ®Ò x· héi n«ng th«n rÊt khã gi¶i quyÕt. C¸c c¬ héi viÖc lµm ë n«ng th«n sÏ ®­îc t¹o ra tõ: - Ph¸t triÓn vµ ®a d¹ng ho¸ c¸c ho¹t ®éng n«ng - l©m nghiÖp, ®ång thêi ph¸t triÓn c¸c dÞch vô cung cÊp hµng ho¸ vËt t­ ®Çu vµo cho c¸c ho¹t ®éng nµy. - Ph¸t triÓn c¸c ho¹t ®éng chÕ biÕn, l­u kho, vËn chuyÓn vµ thÞ tr­êng trong mét d©y chuyÒn khÐp kÝn, ®ång bé tõ mÆt ruéng ®Õn thÞ tr­êng trong n­íc hoÆc xuÊt khÈu. - Ph¸t triÓn c¸c ngµnh nghÒ n«ng th«n vµ dÞch vô kh¸c trªn c¬ së ®æi míi, cñng cè ph¸t triÓn kinh tÕ hîp t¸c x·, kinh tÕ gia ®×nh, kinh tÕ trang tr¹i nhÊt lµ ph¸t triÓn trang tr¹i hé gia ®×nh ë c¸c vïng chËm ph¸t triÓn vµ c¸c vïng ®Êt hoang ho¸, ®åi nói träc. §Ó tõ n¨m 1999-2000 ph¶i khai th¸c thªm vµ sö dông cã hiÖu qu¶ 3 triÖu ha ®Êt hoang ho¸, phñ xanh 5 triÖu ha ®Êt rõng, tËp trung x©y dùng c¸c dù ¸n lÊn biÓn, khai th¸c kinh tÕ biÓn, ch­¬ng tr×nh ®¸nh b¾t xa bê, t¨ng vßng quay sö dông ®Êt tõ 2-2,5 lÇn ë c¸c vïng sinh th¸i cã ®iÒu kiÖn. Tãm l¹i: vÊn ®Ò tr­íc m¾t lµ t¹o ra cµng nhiÒu viÖc lµm cho ng­êi lao ®éng nãi chung vµ ng­êi lao ®éng khu vùc n«ng th«n nãi riªng cµng tèt. Ph¶i coi gi¶i quyÕt viÖc lµm kh«ng ph¶i chØ lµ nhiÖm vô cña ngµnh lao ®éng mµ cßn lµ tr¸ch nhiÖm cña c¸c cÊp, c¸c ngµnh, c¸c ®¬n vÞ c¬ së còng nh­ cña mçi gia ®×nh vµ cña riªng c¸ nh©n ng­êi lao ®éng. ChØ cã huy ®éng ®ång bé trong mét thÓ thèng nhÊt mäi nguån lùc cña x· héi míi cã thÓ t¹o ®­îc m«i tr­êng vµ ®iÒu kiÖn thuËn lîi vÒ kinh tÕ, x· héi vµ ph¸p lý nh»m khuyÕn khÝch duy tr× chç lµm viÖc vµ t¹o më thªm nhiÒu chç lµm viÖc míi nh»m ph¸t triÓn viÖc lµm th­êng xuyªn, æn ®Þnh vµ cã hiÖu qu¶. 2-/ Gi¶i quyÕt viÖc lµm ë n«ng th«n ph¶i g¾n bã h÷u c¬ víi ph¸t triÓn chÊt l­îng lùc l­îng lao ®éng: Víi môc tiªu ®Õn n¨m 2000 ë khu vùc n«ng th«n ®­a tû lÖ lao ®éng ®· qua ®µo t¹o lªn 20% chóng ta cÇn ph¶i g¾n bã tæ chøc ®µo t¹o nghÒ víi s¶n xuÊt vµ thÞ tr­êng søc lao ®éng. H×nh thøc ®µo t¹o nghÒ ng¾n h¹n cÇn ph¶i ®­îc coi träng víi ph­¬ng ch©m “cÇn g× häc lÊy”. Ngoµi ra ®µo t¹o nghÒ cho n«ng d©n c¸c vïng ven ®« ®Ó cã thÓ c¬ ®éng chuyÓn sang lµm ë c¸c ngµnh nghÒ vµ dÞch vô kh¸c còng hÕt søc quan träng vµ cÇn thiÕt. §Ó gi¶i quyÕt tèt vÊn ®Ò ®µo t¹o nghÒ cho lao ®éng n«ng th«n chóng ta cÇn tËp trung vµo c¸c gi¶i ph¸p: 2.1. CÇn ­u tiªn ®Èy m¹nh quy m« vµ tèc ®é d¹y nghÒ cho lao ®éng n«ng th«n, mµ tr­íc hÕt lµ cho lao ®éng trÎ. Bªn c¹nh ®ã ®Ó n©ng cao hiÖu qu¶ d¹y nghÒ, kÕ ho¹ch ®µo t¹o nghÒ th× ta cÇn xuÊt ph¸t tõ chiÕn l­îc ngµnh nghÒ cña ®Þa ph­¬ng nh»m ph¸t huy truyÒn thèng, thÕ m¹nh cña tõng vïng. 2.2. CÇn ­u tiªn giµnh tØ lÖ ng©n s¸ch thÝch ®¸ng ®Ó chi cho d¹y nghÒ ë n«ng th«n. §©y lµ mét yªu cÇu cÊp b¸ch mµ tõ tr­íc tíi nay ch­a ®­îc quan t©m tho¶ ®¸ng t­¬ng xøng víi tiÒm n¨ng lao ®éng to lín cña khu vùc n«ng th«n. Cã tû lÖ ng©n s¸ch thÝch ®¸ng sÏ gióp n©ng cao c¬ së vËt chÊt giµnh cho d¹y nghÒ (tr­êng líp, tµi liÖu,...) gióp n©ng cao chÊt l­îng ®éi ngò gi¸o viªn, thî lµnh nghÒ, t¹o t©m lý yªn t©m c«ng t¸c cho hä, t¹o ®éng lùc khuyÕn khÝch gi¸o viªn, lao ®éng giái vÒ n«ng th«n d¹y nghÒ. 2.3. Nhµ n­íc cÇn t¨ng c­êng c«ng t¸c qu¶n lý cña m×nh ®èi víi d¹y nghÒ ë n«ng th«n. Bªn c¹nh ®ã cÇn cã chÝnh s¸ch hç trî trong viÖc tiªu thô s¶n phÈm mµ ng­êi lao ®éng ë khu vùc n«ng th«n lµm ra ®Ó c¸c c¬ së s¶n xuÊt ë ®©y cã thÓ trô v÷ng tr­íc c¬ chÕ thÞ tr­êng. 3-/ VÊn ®Ò t¹o viÖc lµm cho lao ®éng ë n«ng th«n kh«ng thÓ t¸ch rêi khái vÊn ®Ò huy ®éng vèn ®Çu t­ cho s¶n xuÊt, kinh doanh: Muèn t¹o ®­îc sè l­îng lín viÖc lµm nh»m thu hót lùc l­îng lao ®éng n«ng th«n, cÇn ph¸t huy néi lùc, tr­íc hÕt lµ nguån vèn. HiÖn nay, c¸c nguån vèn ®Çu t­ cho n«ng th«n vµ n«ng nghiÖp cã tõ ng©n s¸ch Nhµ n­íc, tõ vèn tÝn dông ®Çu t­ ­u ®·i, tõ vèn cña doanh nghiÖp Nhµ n­íc, doanh nghiÖp t­ nh©n, cña d©n c­ vµ vèn ®Çu t­ n­íc ngoµi. MÆc dï gÆp nhiÒu khã kh¨n nh­ng c¸c ng©n hµng th­¬ng m¹i, c¸c tæ chøc tÝn dông ®· më réng cho vay tõ 1993 - 1998 tèc ®é cho vay hé s¶n xuÊt t¨ng 30% b×nh qu©n hµng n¨m. N¨m 1998 d­ nî lµ 34.000 tû ®ång víi h¬n 8 triÖu hé ®­îc vay vèn. Vèn ng©n hµng cïng víi vèn tù cã ®· gióp hµng triÖu hé n«ng d©n më réng ®Çu t­ th©m canh, chuyÓn ®æi c¬ cÊu c©y trång, vËt nu«i, ®¸nh b¾t thuû h¶i s¶n, ph¸t triÓn ngµnh nghÒ t¹o ra nhiÒu c«ng ¨n viÖc lµm cho ng­êi lao ®éng, gióp c¶i thiÖn ®êi sèng cña ng­êi n«ng d©n. Môc tiªu phÊn ®Êu cô thÓ lµ: Tû träng cho vay vèn trung vµ dµi h¹n tõ 31% n¨m 1998 lªn 37% n¨m 1999 vµ 45% n¨m 2000. T­¬ng øng sè tuyÖt ®èi d­ nî cuèi n¨m lµ 34.000 tû ®ång, 44.000 tû ®ång vµ 68.000 tû ®ång. (Nguån: sè liÖu môc nµy ®­îc lÊy tõ bµi viÕt: “TËp trung ®Çu t­ vèn cho ph¸t triÓn n«ng nghiÖp vµ n«ng th«n” cña §ç Xu©n Tr­êng - Ng©n hµng Nhµ n­íc ViÖt Nam - T¹p chÝ kinh tÕ dù b¸o, 1999). Møc ®Çu t­ nµy tuy ch­a cao nh­ng ®· cã ¶nh h­ëng lín tíi ph¸t triÓn kinh tÕ hé gia ®×nh ë n«ng th«n. Bªn c¹nh ®ã cÇn ph¶i huy ®éng vèn ®Çu t­ ph¸t triÓn c¬ së h¹ tÇng n«ng th«n, tr­íc hÕt ®Ó t¹o sù liªn th«ng gi÷a n«ng th«ng víi thÞ tr­êng bªn ngoµi, sau n÷a lµ kÝch thÝch s¶n xuÊt, t¹o viÖc lµm, tõng b­íc hiÖn ®¹i ho¸ n«ng th«n. 4-/ CÇn ph¸t triÓn vµ ®a d¹ng ho¸ s¶n xuÊt n«ng nghiÖp: ViÖt Nam víi c¸c ®iÒu kiÖn thuËn lîi cña m×nh (truyÒn thèng, ®iÒu kiÖn khÝ hËu, ®Êt ®ai, con ng­êi,...) ®· cã mét lîi