Những vấn đề cơ bản về thất nghiệp

Lêi më ®Çu Trong c«ng cuéc ®æi míi n­íc ta hiÖn nay, vÊn ®Ò thÊt nghiÖp vµ c¸c chÝnh s¸ch gi¶i quyÕt viÖc lµm ®ang lµ vÊn ®Ò nãng báng “vµ kh«ng kÐm phÇn bøc b¸ch” ®ang ®­îc toµn x· héi ®Æc biÖt quan t©m. §Êt n­íc ta ®ang trong qu¸ tr×nh chuyÓn sang kinh tÕ ph¸t triÓn, chóng ta ®ang tõng b­íc ®æi míi, nh»m n©ng cao ®êi sèng vËt chÊt, tinh thÇn cho nh©n d©n, kinh tÕ vÜ m« ®· v¹ch râ nh÷ng vÊn ®Ò ph¸t sinh trong ®ã thÓ hiÖn ë nh÷ng vÊn ®Ò: ThÊt nghiÖp, viÖc lµm, l¹m ph¸t....tuy nhiªn, ®Ò tµi nµy chØ ®i vµo nghiªn cøu vÊn ®Ò thÊt nghiÖp vµ viÖc lµm ë ViÖt Nam. Sù biÕn ®éng cña tû lÖ thÊt nghiÖp tõ n¨m 1986 ®Õn n¨m 1996, c¸c nguyªn nh©n lµm t¨ng hay gi¶m tû lÖ thÊt nghiÖp, trong tõng giai ®o¹n kÓ trªn: Sè ng­êi t¨ng thªm trong lùc l­îng lao ®éng hµng n¨m vµ sè ng­êi ®­îc gi¶i quyÕt viÖc lµm hµng n¨m. C¸c chÝnh s¸ch gi¶i quyÕt viÖc lµm cña nhµ n­íc ta tõ n¨m 1986 ®Õn nay “®Æc ®iÓm cña thêi kú ®­a ra chÝnh s¸ch ®ã, môc tiªu cña chÝnh s¸ch, kÕt qu¶ ®¹t ®­îc, nh÷ng vÊn ®Ò ch­a ®¹t ®­îc”. T×nh h×nh viÖc lµm cña ng­êi lao ®éng ViÖt nam hiÖn nay, ph­¬ng h­íng gi¶i quyÕt viÖc lµm cña Nhµ n­íc, ph­¬ng h­íng gi¶i quyÕt viÖc lµm cña Nhµ n­íc trong thêi gian tíi. §Ò tµi nghiªn cøu nµy nh»m môc ®Ých ®­a ra nhËn thøc ®óng ®¾n vµ sù vËn dông cã hiÖu qu¶ nh÷ng vÇn ®Ò nªu trªn. Tõ ®ã cã thÓ nªu lªn ®­îc c¬ së lý luËn ®Ó x©y dùng m« h×nh chñ nghÜa x· héi ViÖt Nam. ViÖc nhËn thøc vµ vËn dông ®óng ®¾n vÊn ®Ò nµy gióp ta gi¶i quyÕt ®­îc nh÷ng thùc tr¹ng nµy ®­îc lµ sù gi¶m sót to lín vÒ mÆt s¶n l­îng vµ ®«i khi cßn kÐo theo n¹n l¹m ph¸t cao. §ång thêi nã cßn gi¶i quyÕt ®­îc nhiÒu vÊn ®Ò x· héi. Bëi v× thÊt nghiÖp t¨ng sè ng­êi kh«ng cã c«ng ¨n viÖc lµm nhiÒu h¬n g¾n liÒn víi sù gia t¨ng c¸c tÖ n¹n x· héi nh­: cê b¹c, trém c¾p...lµm xãi mßn nÕp sèng lµnh m¹nh, cã thÓ ph¸ vì nhiÒu mèi quan hÖ truyÒn thèng, g©y tèn th­¬ng vÒ mÆt t©m lý vµ niÒm tin cña nhiÒu ng­êi. Trong ®Ò tµi nghiªn cøu nµy, em xin tr×nh bÇy mét sè quan ®iÓm cña b¶n th©n vÊn ®Ò thÊt nghiÖp vµ viÖc lµm cña ViÖt Nam. Tuy nhiªn thêi gian h¹n hÑp vµ tr×nh ®é cã h¹n, bµi viÕt nµy chØ xin dïng l¹i ë viÖc tæng kÕt nh÷ng g× ®· ®­îc häc ë tr­êng, c¸c ý kiÕn vµ sè liÖu kÌm theo vÒ vÊn ®Ò nãi trªn ®· ®­îc mét sè nhµ nguyªn cøu ®i s©u vµo t×m hiÓu vµ ®­îc ®¨ng t¶i trªn b¸o hoÆc t¹p chÝ. V× vËy, bµi viÕt ®­îc kÕt cÊu gåm: Nh÷ng vÊn ®Ò c¬ b¶n vÒ thÊt nghiÖp. . Mét vµi kh¸i niÖm vÒ thÊt nghiÖp. . Tû lÖ thÊt nghiÖp . T¸c ®éng thÊt nghiÖp vµ viÖc lµm. Thùc tr¹ng, nguyªn nh©n, gi¶i ph¸p. 2.1. Thùc tr¹ng thÊt nghiÖp ë ViÖt nam. Nguyªn nh©n thÊt nghiÖp ë ViÖt nam. Gi¶i ph¸p vµ t¹o c«ng ¨n viÖc lµm. (1) Nh÷ng vÊn ®Ò c¬ b¶n vÒ thÊt nghiÖp. 1.1: Mét vµi kh¸i niÖm vÒ thÊt nghiÖp. §Ó cã c¬ së x¸c ®Þnh thÊt nghiÖp vµ tû lÖ thÊt nghiÖp c©n ph©n biÖt mét vµi kh¸i niÖm sau: - Nh÷ng ng­êi trong ®é tuæi lao ®éng lµ nh÷ng ng­êi ë ®é tuæi cã nghÜa lµ cã quyÒn lîi lao ®éng theo quy ®Þnh ®· ghi trong hiÕn ph¸p. - Lùc l­îng lao ®éng lµ sè ng­êi trong ®é tuæi lao ®éng ®ang cã viÖc lµm hoÆc ch­a cã viÖc lµm nh­ng ®ang t×m viÖc lµm. - Ng­êi cã viÖc lµm nh­ng ®ang lµm trong c¸c c¬ së kinh tÕ, v¨n ho¸ x· héi. - Ng­êi thÊt nghiÖp lµ ng­êi hiÖn ®ang ch­a cã viÖc lµm nh­ng mong muèn vµ ®ang t×m viÖc lµm. - Ngoµi nh÷ng ng­êi ®ang cã viÖc lµm vµ thÊt nghiÖp, nh÷ng ng­êi cßn l¹i trong ®é tuæi lao ®éng ®­îc coi lµ nh÷ng ng­êi kh«ng n»m trong lùc l­îng lao ®éng bao gåm: ng­êi ®i häc, néi trî gia ®×nh, nh÷ng ng­êi kh«ng cã kh¶ n¨ng lao ®éng do ®au èm, bÖnh tËt vµ mét bé phËn kh«ng muèn t×m viÖc lµm víi nhiÒu lý do kh¸c nhau. B¶ng thèng kª d­íi ®©y gióp ta h×nh dung D©n sè Trong ®é tuæi lao ®éng Lùc l­îng lao ®éng Cã viÖc Ngoµi lùc l­îng lao ®éng (èm ®au, néi trî, kh«ng muèn t×m viÖc) ThÊt nghiÖp Ngoµi ®é tuæi lao ®éng Nh÷ng kh¸i niÖm trªn cã tÝnh quy ­íc thèng kª va cã thÓ kh¸c nhau gi÷a c¸c quèc gia. Do t×nh h×nh kinh tÕ vµ ®Æc ®iÓm tuæi thÊt nghiÖp cã sù kh¸c nhau gi÷a c¸c n­íc nªn viÖc x¸c ®Þnh nh÷ng tiªu thøc lµm c¬ së x©y dùng nh÷ng kh¸i niÖm trªn thËt kh«ng ®Ó dÇy vµ cÇn tiÕp tôc ®­îc th¶o luËn (thÊt nghiÖp thËt sù thÊt nghiÖp v« h×nh, b¸n thÊt nghiÖp vµ thu nhËp...) 1.2: Tû lÖ thÊt nghiÖp: Tû lÖ thÊt nghiÖp lµ mét chØ tiªu ph¶n ¸nh kh¸i qu¸t t×nh tr¹ng thÊt nghiÖp cña mét quèc gia. Còng v× thÕ cßn cã nh÷ng quan niÖm kh¸c nhau vÒ néi dung vµ ph­¬ng ph¸p tÝnh to¸n ®Ó nã cã kh¶ n¨ng biÓu hiÖn ®ïng vµ ®Çy ®ñ ®Æc ®iÓm nhiÒu vÎ cña t×nh tr¹ng thÊt nghiÖp thùc tÕ, ®Æc biÖt lµ c¸c n­íc ®ang ph¸t triÓn. B­íc vµo n¨m 1990. ViÖt Nam cã d©n sè lµ 66 triÖu ng­êi, trong ®ã cã 34 triÖu ng­êi ®ang ë tuæi lao ®éng. Dù tÝnh ®Õn n¨m 2002 d©n sè sÏ lªn tíi 90 triÖu ng­êi vµ sè ng­êi ë ®é tuæi lao ®éng lµ 45 - 46 triÖu ng­êi. Nguån nh©n lùc dåi dµo ý thøc lao ®éng cÇn cï, n¨ng ®éng, s¸ng t¹o n¾m b¾t nhanh nh÷ng tri thøc vµ c«ng nghÖ míi. H¬n 16 triÖu ng­êi Ýt nhÊt ®· tèt nghiÖp c¸c tr­êng phæ th«ng trung häc hay trung häc dËy nghÒ lµ nguån nh©n lùc quan träng nhÊt cho sù ph¸t triÓn ë ViÖt Nam vµ tham gia vµo ph©n c«ng lao ®éng quèc tÕ. D©n sè ®«ng t¹o nªn thÞ tr­êng néi ®Þa réng lín, mét yÕu tè hÕt sù quan träng ®èi víi viÖc ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi. Tuy nhiªn, do t×nh tr¹ng kÐm ph¸t triÓn vµ cã nhiÒu chÕ ®é ®èi víi nguån lùc kh¸c, viÖc d©n sè ph¸t triÓn nhanh chãng l¹i lµ mét g¸nh nÆng g©y khã kh¨n cho viÖc c¶i thiÖn c¬ héi t×m hiÓu viÖc lµm vµ ®iÒu kiÖn sèng. Theo con sè thèng kª chÝnh thøc. ViÖt nam cã kho¶ng 1,7 triÖu ng­êi thÊt nghiÖp trong ®ã cã rÊt nhiÒu c­ d©n ë c¸c thµnh phè vµ chñ yÕu lµ ë ®é tuæi thanh niªn. H¬n n÷a, cßn cã t×nh tr¹nh thiÕu viÖc lµm nghiªm träng vµ phæ biÕn ë n«ng th«n vµo thêi kú nhµn rçi vµ khu vùc kinh tÕ nhµ n­íc trong qu¸ tr×nh c¶i tæ hÖ thèng kinh tÕ x· héi, ­íc tÝnh trong thËp kû tíi mçi n¨m sÏ cã h¬n 1 triÖu ng­êi b­íc vµo ®é tuæi lao ®éng vµ tû lÖ t¨ng cña lùc l­îng lao ®éng sÏ cao h¬n so víi tû lÖ t¨ng d©n sè. Mét vµi n¨m trë l¹i ®©y, lùc l­îng lao ®éng ®· t¨ng 3,43 - 3,5% mçi n¨m so víi møc t¨ng d©n sè lµ 2,2 - 2,4%. B¶ng sè ng­êi TN theo ®é tuæi (§¬n vÞ: ng­êi) Tuæi Sè l­îng Tû lÖ sè víi tæng sè N% Tû lÖ so víi dè ng­êi cïng ®é tuæi% Sè l­îng Tû lÖ so víi tæng sè TN% Tû lÖ so víi sè ng­êi tuæi% TS 1350035 100,0 4,17 661664 100,0 9,1 16-19 652261 48,3 12,43 283460 12,8 25,5 20-24 376951 27,9 6,74 198037 29,9 16,4 25-29 167640 12,4 3,06 94386 14,3 7,5 30-39 114655 8,5 1,47 64595 9,8 3,3 40-49 27432 2,0 0,66 15467 2,3 1,5 50-hÕt 11093 0,8 0,35 5719 0,9 0,8 TL§ Nguån: PTS NguyÔn Quan HiÓn: ThÞ tr­êng lao ®éng. Thùc tr¹ng vµ gi¶i ph¸p. Nhµ xuÊt b¶n thèng kª, Hµ Néi 1996, trang 67. 1.3: T¸c ®éng thÊt nghiÖp vµ viÖc lµm. Sè ng­êi t¨ng thªm trong lùc l­îng lao ®éng hµng n¨m vµ sè ng­êi ®­îc gi¶i quyÕt viÖc lµm hµng n¨m. Trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y, nhê ®­êng lèi ®æi míi cña §¶ng mµ nhiÒu lao ®éng ®· vµ ®ang ®­îc thu hót vµo c¸c ngµnh nghÒ, c¸c lÜnh vùc, ë mçi ®Þa bµn, trong nhiÒu thµnh phÇn kinh tÕ trªn ph¹m vi quèc gia vµ tõng b­íc hoµ nhËp vµo céng ®ång quèc tÕ. Tuy nhiªn, do ®iÓm xuÊt ph¸t thÊp nªn ViÖt Nam vÉn lµ n­íc nghÌo, cßn thiÕu viÖc lµm hoÆc viÖc lµm kh«ng æn ®Þnh viÖc ch¨m lo gi¶i quyÕt viÖc lµm ®· trë thµnh nhiÖm vô c¬ b¶n vµ cÊp b¸ch ®ßi hái c¸c ngµnh c¸c cÊp, mèi gia ®×nh vµ toµn x· héi ph¶i quan t©m. Tõ c¬ cÊu d©n sè, ta thÊy sè ng­êi d­íi 15 tuæi chiÕm 40% trong khi ®ã tû lÖ gia t¨ng tù nhiªn cao (2,2%) v× vËy, nÈy sinh mét vÊn ®Ò lµ mét lao ®éng b×nh qu©n ph¶i nu«i d­ìng nhiÒu ng­êi. NÕu lao ®éng kh«ng cã viÖc hoÆc sè ngµy c«ng trong n¨m thÊp, sè giê lµm viÖc trong 1 ngµy, n¨ng suÊt lao ®éng 1giê lµm viÖc kÐm th× mçi gia ®×nh vµ toµn x· héi sÏ rÊt khã kh¨n. HiÖn nay, nguån lao ®éng hµng n¨m t¨ng 3,2 - 3,5%, dù tÝnh tíi n¨m 2002 vµo kho¶ng 2,7%/n¨m. Bèi c¶nh kinh tÕ x· héi sinh ra nhiÒu m©u thuÉn gi÷a kh¶ n¨ng t¹o viÖc lµm cßn h¹n chÕ trong khi ®ã nhu cÇu gi¶i quyÕt viÖc lµm ngµy cµng t¨ng, tÊt yÕu dÉn ®Õn t×nh h×nh mét bé phËn lao ®éng ch­a cã viÖc lµm nhÊt lµ ®èi víi thanh niªn ë thµnh thÞ, khu c«ng nghiÖp, khu tËp trung, vïng ven biÓn. Tæng ®iÒu tra d©n sè ngµy 01/04/1989 cho thÊy hiÖn cã kho¶ng 1,7 triÖu ng­êi kh«ng cã viÖc lµm. Ng­êi lao ®éng n­íc ta cã ®Æc ®iÓm: - 80% sèng ë n«ng th«n - 70% ®ang lµm trong lÜnh vùc nhµ n­íc - 14% sèng lao ®éng lµm viÖc trong khu vùc nhµ n­íc - 10% trong lao ®éng tiÓu thñ c«ng nghiÖp - 90% lao ®éng thñ c«ng. N¨ng xuÊt lao ®éng vµ hiÖu qu¶ lµm viÖc rÊt thÊp dÉn ®Õn t×nh tr¹ng thiÕu viÖc lµm rÊt phæ biÕn vµ nghiªm träng. ë n«ng th«n 1/3 quü thêi gian lao ®éng ch­a ®­îc sö dông tèt b»ng 5 triÖu ng­êi lao ®éng. Trong khu vùc nhµ n­íc, sè lao ®éng kh«ng cã nhu cÇu sö dông lªn tíi 25 - 30% cã n¬i lªn tíi 40 - 50%. §©y lµ ®iÒu lµm cho ®êi sèng kinh tÕ x· héi khã kh¨n cña ®Êt n­íc ta nh÷ng n¨m 1986 - 1990. Víi tèc ®é ph¸t triÓn d©n sè vµ lao ®éng nh­ hiÖn nay hµng n¨m chóng ta ph¶i t¹o ra h¬n 1 triÖu chç lµm viÖc míi cho sè ng­êi b­íc vµo ®é tuæi lao ®éng, 1,7 triÖu ng­êi ch­a cã viÖc lµm, hµng chôc c¸n bé, bé ®éi phôc viªn, xuÊt ngò, häc sinh... Nh÷ng sè liÖu d­íi ®©y sù gióp ta hiÓu râ h¬n: NhÞp ®é t¨ng b×nh qu©n hµng n¨m. 1987-1991 1992-1996 1997-2001 Tèc ®é t¨ng d©n sè (%) 2,15 2,1 1,8 Tèc ®é t¨ng nguån L§ (%) 3,05 2,75 2,55 VÒ sè l­îng tuyÖt ®èi 1985 1991 1996 2001 Tæng d©n sè vµo tuæi L§ 30,3 35,6 16,7 46,1 (TriÖu ng­êi)%so víi d©n sè 19,2 50,2 53,3 55 Møc t¨ng b×nh qu©n (ngµn ng­êi) 900 1060 1023 1090 Sè thanh niªn vµo tuæi lao ®éng vµ sè lao ®éng t¨ng thªm trong 5 n¨m 1992 - 1996 vµ 1991 - 2005. 5 n¨m 1992-1996 15 n¨m 1991 - 2005 Sè TN vµotuæi LD Sè L§ t¨ng thªm Sè TN vµo tuæi L§ Sè L§ t¨ng thªm Sè l­îng NhÞp ®é t¨ng BQ Sè l­îng NhÞp ®é t¨ng BQ C¶ n­íc 7562 5150 2,75 23550 15700 2,45 MiÒn nói vµ Trung Du B¾c Bé 1197 720 2,55 3800 2460 2,55 §ång B»ng S«ng Hång 1480 960 2,45 4730 3000 2,30 Khu 4 cò duyªn h¶i Trung Bé 870 580 3,00 2600 1760 2,70 §«ng nam bé 1915 1510 3,35 5762 5762 2,70 T©y nguyªn 240 160 2,35 850 420 2,95 Theo thèng kª 1996 d©n sè n­íc ta kho¶ng 74 triÖu ng­êi, sè ng­êi trong ®é tuæi lao ®éng lµ 38 triÖu chiÕm 53% d©n sè, tèc ®é t¨ng d©n sè lµ 2,2%, mçi n¨m cã kho¶ng 0,9-1 triÖu ng­êi ®­îc tiÕp nhËn vµ gi¶i quyÕt viÖc lµm. Theo tÝnh to¸n cña tæ chøc lao ®éng quèc tÕ (ILO) víi tèc ®é t¨ng nguån lao ®éng trªn 3% nh­ hiÖn nay ë ViÖt nam th× dï cho hÖ sè co d·n vÒ viÖc lµm cã thÓ t¨ng tõ møc 0,25 lªn 0,33, trong vµi n¨m tíi còng cÇn cã møc t¨ng GDP trªn 10%/ n¨m míi cã thÓ æn ®Þnh ®­îc t×nh h×nh viÖc lµm ë møc hiÖn t¹i. V× vËy, dù b¸o sau n¨m 2002 n­íc ta vÉn sÏ trong t×nh tr¹nh d­ thõa lao ®éng. Sù “lÖch pha” gi÷a cung vµ cÇu vÒ lao ®éng lµ mét hiÖn t­îng ®¸ng chó ý trong quan hÖ cung cÇu lao ®éng ë n­íc ta hiÖn nay. Trong khi nguån cung vÒ lao ®éng cña ta chñ yÕu lµ lao ®éng phæ th«ng, lao ®éng nhµn rçi trong n«ng nghiÖp, bé ®éi xuÊt ngò, c«ng nh©n gi¶m biÕn chÕ...th× cÇn vÒ lao ®éng l¹i ®ang ®ßi hái chñ yÕu lao ®éng lµnh nghÒ, lao ®éng cã tr×nh ®é, chuyªn m«n kü thuËt cao, c¸c nhµ qu¶n lý am hiÓu c¬ chÕ thÞ tr­êng...ChÝnh sù kh¸c biÖt nµy lµm cho quan hÖ cung cÇu vÒ lao ®éng vèn ®· mÊt c©n ®èi l¹i cµng gay g¾t h¬n tr­íc yªu cÇu c«ng nghiÖp ho¸ hiÖn ®¹i ho¸ ®Êt n­íc. Trong toµn bé nÒn kinh tÕ, tû lÖ lao ®éng ®· qua ®µo t¹o hiÖn nay cßn rÊt thÊp, kho¶ng 4 triÖu ng­êi, chØ chiÕm 10,5% lùc l­îng lao ®éng. §iÒu nµy cho thÊy lùc l­îng lao ®éng hiÖn nay ch­a cã thÓ ®¸p øng nhu cÇu ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi trong giai ®o¹n nµy. Trong sè lao ®éng ®· qua ®µo t¹o c¬ cÊu tr×nh ®é vµ ngµnh nghÒ cßn nhiÒu bÊt cËp tr­íc yªu cÇu cña qu¸ tr×nh c«ng nghiÖp ho¸ hiÖn ®¹i ho¸... Sè ng­êi cã tr×nh ®é trªn ®¹i häc chØ chiÕm kho¶ng 1,2% trong tæng sè ng­êi cã tr×nh ®é ®¹i häc. VÒ c¬ cÊu ngµnh nghÒ, lao ®éng ®· qua ®µo t¹o ®­îc tËp trung chñ yÕu ë c¸c c¬ quan nghiªn cøu, c¸c ®¬n vÞ hµnh chÝnh sù nghiÖp vµ ngµnh gi¸o dôc, lÜnh vùc s¶n xuÊt vËt chÊt cã tû lÖ lao ®éng ®· qua ®µo t¹o cßn thÊp, ®Æc biÖt trong n«ng nghiÖp, ngµnh s¶n suÊt lín nhÊt còng chØ 9,15% lao ®éng ®­îc ®µo t¹o. Cã vïng nh­ T©y Nguyªn chØ cã 3,51% nhiÒu lÜnh vùc rÊt thiÕu nh÷ng c¸n bé giái, c¸n bé qu¶n lý, c¸n bé am hiÓm c«ng nghÖ cao...§iÒu ®ã ®· ®Én ®Õn mét thùc tr¹ng hiÖn nay lµ: Trong khi cã hµng triÖu ng­êi kh«ng t×m ®­îc viÖc lµm, th× ë mét sè ngµnh nghÒ vµ rÊt nhiÒu c¬ së s¶n xuÊt, kinh doanh thiÕu lao ®éng kü thuËt, lao ®éng cã nghÒ nghiÖp vµ tr×nh ®é phï hîp víi yªu cÇu cña c«ng nghÖ s¶n xuÊt. 2/ Thùc tr¹ng, nguyªn nh©n, gi¶i ph¸p. 2.1: Thùc tr¹ng thÊt nhiÖp ë ViÖt Nam ViÖt nam lµ mét trong nh÷ng n­íc kinh tÕ ®ang ph¸t triÓn, quy m« d©n sè vµ mËt ®é d©n c­ t­¬ng ®èi lín so víi c¸c n­íc trªn thÕ giíi vµ tèc ®é ph¸t triÓn nhanh, trong lóc ®ã viÖc më réng vµ ph¸t triÓn kinh tÕ, gi¶i quyÕt viÖc lµm gÆp nhiÒu h¹n chÕ, nh­ thiÕu vèn s¶n xuÊt, lao ®éng ph©n bæ ch­a hîp lý, tµi nguyªn kh¸c ch­a ®­îc khai th¸c hîp lý...Cµng lµm cho chªnh lÖch gi÷a cung vµ cÇu vÒ lao ®éng rÊt lín, g©y ra søc Ðp vÒ vÊn ®Ò gi¶i quyÕt viÖc lµm trong toµn quèc. TÝnh b×nh qu©n tõ 1976 - 1980 mçi n¨m t¨ng 75 - 80 v¹n lao ®éng tõ 1981 - 1985 mçi n¨m 60-90 v¹n lao ®éng vµ tõ n¨m 1986 - 1991 mçi n¨m lµ 1,06 triÖu lao ®éng. Tõ n¨m 1996 ®Õn n¨m 2001 t¨ng 1,2 triÖu lao ®éng. B¶ng d­íi ®©y cho ta thÊy mèi quan hÖ gi÷a sù gia t¨ng d©n sè vµ nguån lao ®éng. Do ®iÒu kiÖn kinh tÕ x· héi ®iÒu kiÖn tù nhiªn tµi nguyªn vµ tr×nh ®é ph¸t triÓn kinh tÕ kh¸c nhau gi÷a c¸c vïng ®Êt n­íc, nguån lao ®éng ë c¸c vïng ®ã cã møc t¨ng vµ tØ lÖ kh¸c nhau. B¶ng Mèi quan hÖ d©n sè vµ nguån lao ®éng : (§¬n vÞ tÝnh : triÖu ng­êi ) N¨m D©n sè Sè ng­êi trong ®é tuæi lao ®éng % trong d©n sè Tèc ®é t¨ng nguån lao ®éng 1978 49 21,1 45 3,5 1980 54 25,5 47 3,8 1985 60 30 50 3,2 1991 67 35,4 52,8 2,9 1996 71 40,1 54,2 2,3 2001 81 45,1 55,6 2,2 Nguån : Th«ng tin thÞ tr­êng lao ®éng. TËp tham luËn trung t©m th«ng tin khoa häc vµ lao ®éng x· héi. Quan hÖ cung - cÇu trªn thÞ tr­êng lao ®éng ngµy cµng c¨ng th¼ng, thÊt nghiÖp vµ nhu cÇu viÖc lµm ®ang trë thµnh søc Ðp nÆng nÒ cho nÒn kinh tÕ. Sè ng­êi thÊt nghiÖp lµ sè chªnh lÖch gi÷a toµn bé lùc l­îng lao ®éng vµ sè ng­êi cã viÖc lµm. TØ lÖ thÊt nghiÖp ®­îc tÝnh b»ng tØ sè gi÷a ng­êi thÊt nghiÖp víi lùc l­îng lao ®éng. ThÊt nghiÖp ë ViÖt Nam mang nh÷ng nÐt ®Æc tr­ng riªng. Khi nÒn kinh tÕ chuyÓn sang nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng, khëi ®iÓm tõ n¨m 1986 ®Õn nay, tØ lÖ ng­êi thÊt nghiÖp t¨ng lªn. Theo sè liÖu b¶ng tæng ®iÒu tra d©n sè n¨m 1989 th× ng­êi lao ®éng ë løa tuæi 16- 19 chiÕm 48,3%, løa tuæi tõ 16-24 tuæi chiÕm 71,2%. N¨m 1995, sè ng­êi thÊt nghiÖp toµn phÇn trong ®é tuæi c¶ n­íc ®· lªn tíi con sè 2,6 triÖu vµ n¨m 1996 lµ 2,5 triÖu ng­êi. TØ lÖ ng­êi thÊt nghiÖp h÷u h×nh ë c¸c ®« thÞ chiÕm tõ 9 - 12% nguån nh©n lùc trong ®ã 85%ë løa tuæi thanh niªn vµ ®¹i bé phËn ch­a cã nghÒ. §©y lµ nh÷ng tØ lÖ v­ît qu¸ giíi h¹n ®Ó ®¶m b¶o an toµn x· héi. Tõ 1991 ®Õn nay, n­íc ta ®¹t møc t¨ng tr­ëng kinh tÕ kh¸, tæng s¶n phÈm quèc néi (GDP) thêi kú 1991 - 1996 t¨ng b×nh qu©n 7,9%/n¨m, l¹m ph¸t ®­îc ng¨n chÆn l¹i, duy tr× ë møc 1 con sè, n¨m 1997 l¹m ph¸t lµ 4,5%/n¨m vµ n¨m 1998 lµ 3,6%/n¨m. Søc mua cña ®ång tiÒn ®· ®­îc t¨ng lªn, gi¸ c¶ æn ®Þnh. Tõ n¨m 1998 lµ n¨m t×nh tr¹ng thÊt nghiÖp ë c¸c thµnh phè t¨ng m¹nh h¬n so víi c¸c vïng l·nh thæ. B¶ng: TØ lÖ thÊt nghiÖp cña d©n sè trong ®é tuæi lao ®éng, ho¹t ®éng kinh tÕ ë thµnh phè vµ c¸c khu vùc l·nh thæ. ( ®¬n vÞ: % ) N¨m TØ lÖ TN 1995 1997 1998 C¶ n­íc 6.08 5,88 6,01 Hµ Néi 7,62 7,71 8,56 H¶i Phßng 7,87 8,11 8,09 §µ N½ng 5,81 5,53 5,42 TPHCM 6,39 5,68 6,13 MiÒn nói trung du B¾c Bé 6,85 6,42 6,34 §ång b»ng S«ng Hång 7,46 7,57 7,56 B¾c Trung Bé 6,60 6,96 6,69 Duyªn h¶i miÒn Trung 4,97 5,57 5,42 T©y Nguyªn 2,79 4,24 4,99 §«ng Nam Bé 6,35 5,43 5,81 Nguån: Thêi b¸o kinh tÕ ViÖt nam. Kinh tÕ ViÖt nam vµ thÕ giíi 97 - 98 trang 23. Sè ng­êi thÊt nghiÖp ë c¸c ®« thÞ chiÕm tû lÖ cao h¬n thÊt nghiÖp ë n«ng th«n - N¨m 1989 tû lÖ thÊt nghiÖp ë thµnh phè lµ 13,2% vµ n«ng th«n lµ 4% th× tíi n¨m 1996 ®· cã sù thay ®æi: ë thµnh phè con sè nµy lµ 8% vµ ë n«ng th«n lµ 4,8%. Trong mÊy n¨m qua, tû lÖ thÊt nghiÖp cao ë løa tuæi thanh niªn (tõ 15 ®Õn 30 tuæi), chiÕm 85% tæng sè ng­êi thÊt nghiÖp vµ t¨ng dÇn. N¨m 1989 sè ng­êi thÊt nghiÖp ë løa tuæi nµy lµ 1,2 triÖu ng­êi. N¨m 1991 sè ng­êi thÊt nghiÖp ë løa tuæi nµy lµ 1,4 triÖu ng­êi. N¨m 1993 sè ng­êi thÊt nghiÖp ë løa tuæi nµy lµ 2 triÖu ng­êi. N¨m 1994 sè ng­êi thÊt nghiÖp ë løa tuæi nµy lµ 2,3 triÖu ng­êi. N¨m 1995 sè ng­êi thÊt nghiÖp ë løa tuæi nµy lµ 2,21 triÖu ng­êi. Lao ®éng thÊt nghiÖp cao ë nhãm ng­êi cã tr×nh ®é v¨n ho¸ thÊp, trong nhãm ng­êi ch­a tèt nghiÖp phæ th«ng c¬ së. Lao ®éng thÊt nghiÖp chiÕm 6,12%; sè tèt nghiÖp phæ th«ng c¬ së thÊt nghiÖp chiÕm 4,93%; tèt nghiÖp phæ th«ng trung häc chiÕm 11,27%; tèt nghiÖp trung häc chuyªn nghiÖp chiÕm 2,53% vµ tèt nghiÖp cao ®¼ng, ®¹i häc chiÕm 2,25%. Nh­ vËy, tr×nh ®é v¨n ho¸ cña ng­êi lao ®éng cµng cao th× kh¶ n¨ng t×m kiÕm viÖc lµm cµng cao. Lµ n­íc n«ng nghiÖp ®ang ph¸t triÓn, n­íc ta gÇn 80% lùc l­îng lao ®éng tËp trung ë n«ng nghiÖp. ThÊt nghiÖp mang tÝnh thêi vô, b¸n thÊt nghiÖp lµ phæ biÕn. ThiÕu viÖc lµm ë n«ng th«n do nguån lao ®éng ngµy mét t¨ng nhanh trong lóc ®ã diÖn tÝch canh t¸c chØ cã h¹n lµm cho tû lÖ diÖn tÝch theo ®Çu ng­êi cµng gi¶m. N¨ng suÊt lao ®éng hiÖn cßn thÊp. T×nh tr¹nh thiÕu viÖc lµm ®Çy ®ñ cßn phæ biÕn. Quü thêi gian lµm viÖc trong n¨m míi sö dông ®­îc h¬n 2/3 n¨m 1998, tû lÖ thêi gian lµ ®­îc sö dông ë khu vùc n«ng th«n nãi chung ®· ®­îc n©ng cao h¬n s¬ víi n¨m 1997. TÝnh chung c¶ n­íc, tû lÖ nµy ®· t¨ng tõ 72,1% ®Õn 72,9%. N¨m 1998, sè ng­êi ho¹t ®éng kinh tÕ th­êng xuyªn thiÕu viÖc lµm ë n«ng th«n ®· gi¶m tõ 27,65% cña n¨m 1997 xuèng cßn 25,47% (26,24%). * B¶ng: Møc t¨ng nguån lao ®éng n«ng nghiÖp so víi khèi l­îng c«ng viÖc gieo trång qua c¸c n¨m (®¬n vÞ tÝnh: ngh×n ng­êi, ngh×n ha %). 1985 1986 1987 1988 1. Ng­êi lao ®éng n«ng nghiÖp 18.808 19.787.8 20.246.4 20.890.7 - Tû lÖ t¨ng hµng n¨m % 5,3 2,3 3,2 2. DiÖn tÝch gieo trång 8.556.8 8.606.1 8.641.1 8.883.5 - Tû lÖ t¨ng hµng n¨m % 0,6 0,4 2,8 Nguån: PTS NguyÔn Quang HiÓn: ThÞ tr­êng lao ®éng: Thùc tr¹ng vµ gi¶i ph¸p. Nhµ xuÊt b¶n thèng kª, Hµ néi 1991. Theo tÝnh to¸n cña bé lao ®éng - Th­¬ng binh x· héi, thêi gian thiÕu viÖc lµm cña lao ®éng n«ng th«n c¶ n­íc trong mét n¨m, nÕu quy ra lao ®éng lªn tíi 6- 7 triÖu ng­êi kh«ng cã viÖc lµm. §©y lµ sù l·ng phÝ vÒ nguån lùc rÊt lín ¶nh h­ëng tíi nhiÒu mÆt cña ®êi sång kinh tÕ - x· héi. MÆt kh¸c n¨ng suÊt lao ®éng ë c¸c ngµnh nghÒ ë n­íc ta thÊp, sè viÖc lµm cã hiÖu qu¶ thÊp lµ chñ yÕu, tÝnh b×nh qu©n n¨m 1993, mét lao ®éng c«ng nghiÖp lµm ra 6.943.760 ®ång GDP vµ mét lao ®éng n«ng nghiÖp lµm ra 1.571.300 ®ång GDP. N¨ng suÊt lao ®éng ë n­íc ta qu¸ thÊp cßn thÓ hiÖn ë tû träng cña lao ®éng trong n«ng nghiÖp cßn qu¸ cao. * B¶ng: Lao ®éng ®ang lµm viÖc trong c¸c ngµnh kinh tÕ quèc d©n, ®Õn 1/7/1994 (ngh×n ng­êi). Tæng sè (triÖu ng­êi) C«ng nghiÖp X©y dùng N«ng nghiÖp L©m nghiÖp Th­¬ng nghiÖp Ngµnh kh¸c 32.718.0 3.521.8 848.3 23.683.8 214.4 1.776.0 10,8% 2,6% 7,2% 0,6% 5,4% 8,3% Nguån: TrÇn Minh Trung: "§Ó cã viÖc lµm cho ng­êi lao ®éng". T¹p chÝ th­¬ng m¹i, 12/1993. §Õn n¨m 1998, c¬ cÊu lao ®éng trong nÒn kinh tÕ ®· thay ®æi, sè ng­êi lao ®éng ®ang lµm viÖc trong n«ng, l©m, ng­ nghiÖp chiÕm 71%, trong ngµnh c«ng nghiÖp vµ x©y dùng chiÕm 14% vµ lµm viÖc trong c¸c ngµnh dÞch vô chiÕm 15% so víi tæng sè lao ®éng. Qua ph©n tÝch trªn ®©y cho ta thÊy trªn thÞ tr­êng lao ®éng n­íc ta cã sù mÊt c©n ®èi lín gi÷a cung vµ cÇu. Tuy nhiªn, c¬ chÕ thÞ tr­êng tù nã còng cã nh÷ng ®iÒu chØnh quan hÖ cung cÇu. Sù ®iÒu chØnh nµy ®­îc thÓ hiÖn th«ng qua sù vËn ®éng cña c¸c dßng lao ®éng (sù vËn ®éng cña thÞ tr­êng lao ®éng). 2.2. Nguyªn nh©n thÊt nghiÖp ë ViÖt nam. Sù h¹n chÕ kh¶ n¨ng gi¶i quyÕt viÖc lµm cho ng­êi lao ®éng ë n­íc ta nh÷ng nguyªn nh©n c¬ b¶n sau ®©y: Nguyªn nh©n bao trïm lµ trong hÖ thèng cÊu tróc kinh tÕ x· héi cò, chóng ta cã nh÷ng sai lÇm, khuyÕt ®iÓm trong qu¸ tr×nh x©y dùng chñ nghÜa x· héi, nh­ ®¹i héi VI ®· chØ râ: §· duy tr× qu¸ l©u nÒn kinh tÕ chØ cã hai thµnh phÇn, kh«ng coi träng c¬ cÊu kinh tÕ nhiÒu thµnh phÇn, kinh tÕ më cöa dÉn ®Õn sai lÇm trong bè trÝ kinh tÕ, ch­a quan t©m ®óng møc ®Õn chiÕn l­îc x©y dùng kinh tÕ x· héi, h­íng vµo ph¸t triÓn nh÷ng ngµnh c«ng nghiÖp víi quy m« nhá ®Ó thu hót ®­îc nhiÒu lao ®éng dÉn ®Õn h¹n chÕ kh¶ n¨ng khai th¸c c¸c tiÒm n¨ng hiÖn cã ®Ó ph¸t triÓn viÖc lµm vµ t¹o nhiÒu ®iÒu kiÖn ®Ó ng­êi lao ®éng tù t¹o viÖc lµm cho m×nh vµ do ng­êi kh¸c. Chøc n¨ng cña Nhµ n­íc trong viÖc tæ chøc lao ®éng gi¶i quyÕt viÖc lµm cho x· héi ch­a ®­îc ph¸t huy ®Çy ®ñ. Hai nguyªn nh©n n÷a còng kh«ng kÐm phÇn quan träng g©y ra hiÖn t­îng thÊt nghiÖp ®ã lµ: * Kho¶ng thêi gian thÊt nghiÖp: Gi¶ sö r»ng th­êng xuyªn cã mét l­îng ng­êi thÊt nghiÖp nhÊt ®Þnh bæ xung vµo ®éi ngò t×m kiÕm viÖc lµm vµ nÕu mäi ng­êi ph¶i chê ®îi qu¸ nhiÒu thêi gian míi t×m ®­îc viÖc lµm th× trong mét thêi gian nµo ®ã sè l­îng ng­êi thÊt nghiÖp t¨ng lªn, tû lÖ thÊt nghiÖp sÏ bÞ n©ng cao. Thêi gian chê ®îi trªn ®­îc gäi lµ kho¶ng thêi gian thÊt nghiÖp vµ nã phô thuéc vµo: - C¸ch thøc tæ chøc thÞ tr­êng lao ®éng - CÊu t¹o nh©n khÈu cña nh÷ng ng­êi thÊt nghiÖp (tuæi ®êi, tuæi nghÒ, ngµnh nghÒ) - C¬ cÊu c¸c lo¹i viÖc lµm vµ kh¶ n¨ng s½n cã viÖc lµm. Mäi chÝnh s¸ch c¶i thiÖn c¸c yÕu tè trªn sÏ dÉn ®Õn rót ng»n kho¶ng thêi gian thÊt nghiÖp. * Do c¹nh tranh m¹nh mÏ cña c¬ chÕ thÞ tr­êng, viÖc më réng s¶n xuÊt t¹o nhiÒu viÖc lµm tèt, thu nhËp kh¸ vµ æn ®Þnh lu«n g¾n liÒn víi n¨ng suÊt ngµy cµng cao. ë mçi møc tiÒn c«ng sÏ thu hót nhiÒu lao ®éng sÏ t¨ng lªn vµ kho¶ng thêi gian thÊt nghiÖp còng sÏ gi¶m xuèng. Ph©n tÝch mét c¸ch s©u s¾c c¸c nguyªn nh©n s©u xa dÉn ®Õn t×nh tr¹nh thÊt nghiÖp bao gåm c¶ nh÷ng chuyÓn biÕn tÝch cùc sau §¹i Héi §¶ng toµn quèc lÇn thø VI lµ ®iÒu hÕt søc cÇn thiÕt cho viÖc ®Ò ra nh÷ng chØ ®¹o thùc hiÖn gi¶i quyÕt viÖc lµm ®Çy ®ñ cã hiÖu qu¶. Thø nhÊt: ngay tõ ®Çu, trong c¶ n­íc, mét thêi kú kh¸ dµi sau ®ã chóng ta ch­a thÊy ®­îc (®óng h¬n lµ kh«ng muèn thÊy) vai trß ý nghÜa cña c¸c thµnh phÇn kinh tÕ ®èi víi ph¸t triÓn lùc l­îng s¶n xuÊt, më mang viÖc lµm cho nh©n d©n, nªn ®· h¹n chÕ hÕt møc gÇn nh­ xo¸ bá c¸c thµnh phÇn kinh tÕ cò, ph¸t triÓn qu¸ nhanh vµ cã phÇn å ¹t thµnh phÇn quèc doanh vµ tËp thÓ. §Õn n¨m 1975, sau khi gi¶i phãng niÒm nam thèng nhÊt ®Êt n­íc víi hai bµi häc kinh nghiÖm ë miÒn B¾c, chóng ta mong muèn trong t­¬ng lai ph¸t triÓn m¹nh mÏ nÒn kinh tÕ quèc d©n. Thø hai: ChËm "më cöa" trong ph¸t triÓn kinh tÕ ®èi ngo¹i còng nh­ trong më réng giao l­u, th«ng tin quèc tÕ nãi chung, lµ mét trong nh÷ng nguyªn nh©n ¶nh h­ëng râ rÖt ®Õn viÖc sö dông cã hiÖu qu¶ nguån lao ®éng vµ ph¸t triÓn viÖc lµm. N­íc ta lµ n­íc n«ng nghiÖp, chËm ph¸t triÓn, thuéc vµo nh÷ng n­íc nghÌo nhÊt thÕ giíi khi ®Æt ra ch­¬ng tr×nh më mang, ph¸t triÓn viÖc lµm lµ thiÕu vèn, thiÕu kü thuËt vµ m¸y mãc trang thiÕt bÞ, thiÕu kinh nghiÖm kinh doanh, thiÕu thÞ tr­êng tiªu thô s¶n phÈm hµng ho¸. Trong khi ®ã mét sè n­íc ph¸t triÓn l¹i thiÕu søc lao ®éng, thiÕu thÞ tr­êng ®Çu t­. V× vËy, "më cöa" ph¸t triÓn kinh tÕ ®èi ngo¹i lµ cã lîi cho c¶ hai bªn. Thø ba: nguyªn nh©n ¶nh h­ëng lín ®· lµ nh÷ng sai lÇm, thiÕu sãt trong viÖc x¸c ®Þnh c¬ cÊu kinh tÕ, c¬ cÊu kinh tÕ bao gåm ba bé nhËn lín: - C¬ cÊu thµnh phÇn kinh tÕ - C¬ cÊu ngµnh kinh tÕ - C¬ cÊu .......... kinh tÕ Ngoµi ¶nh h­ëng cña c¬ cÊu thµnh phÇn kinh tÕ ®Õn gi¶i quyÕt viÖc lµm nh­ ®· nãi ë trªn, ¶nh h­ëng cña c¬ cÊu ngµnh kinh tÕ còng rÊt lín. Trong §¹i héi §¶ng lÇn thø VI x¸c ®Þnh râ trong nh÷ng n¨m 1986 - 1991, nh÷ng n¹n cßn l¹i trong thêi kú qu¸ ®é, ph¶i tËp trung vèn vµ viÖc thùc hiÖn môc tiªu vÒ l­¬ng thùc, thùc phÈm, hµng tiªu dïng vµ hµnh xuÊt khÈu. Sù ®iÒu chØnh, s¾p xÕp l¹i c¬ cÊu c¸c ngµnh kinh tÕ ®ã ®· ¶nh h­ëng m¹nh mÏ ®Õn qu¸ tr×nh sö dông lao ®éng vµ gi¶i quyÕt viÖc lµm. B¾t ®Çu tõ n¨m 1986 trë ®i, c¸c quan hÖ tû lÖ ph©n bæ lao ®éng gi÷a c¸c ngµnh cã chuyÓn biÕn theo xu h­íng tiÕn bé, t×nh tr¹ng c«ng ¨n viÖc lµm ®­îc c¶i thiÖn, thÊt nghiÖp gi¶m ®i mét b­íc ®¸ng kÓ. Thø t­: duy tr× qu¸ l©u c¬ chÕ qu¶n lý kinh tÕ tËp trung, quan liªu bao cÊp còng lµ nguyªn nh©n lín ¶nh h­ëng nÆng nÒ, ®Õn hiÖu qu¶ sö dông nguån lao ®éng vµ kÕt qu¶ gi¶i quyÕt c«ng ¨n viÖc lµm. Trªn tÇm vÜ m« chóng ta cßn thiÕu mét hÖ thèng t­¬ng ®èi c¸c luËt lÖ chÝnh s¸ch nh»m sö dông cã hiÖu qu¶ nguån lao ®éng vµ më mang ph¸t triÓn viÖc lµm. ë tÇm vÜ m« c¬ chÕ cò cã phÇn nÆng nÒ h¬n. Hµng lo¹t c¸c quy chÕ, chÝnh s¸ch, c¸c h×nh thøc tæ chøc, c¸c chøc danh tiªu chuÈn, c¸c biÖn ph¸p khuyÕn khÝch vËt chÊt vµ tinh thÇn, c¸c chÕ ®é, c¸c nÒ nÕp lao ®éng, s¶n xuÊt, häc tËp nghiªn cøu khoa häc nh»m ®Ò cao tinh thÇn tËn tôy, tr¸ch nhiÖm víi c«ng viÖc, khuyÕn khÝch m¹nh mÏ tÝnh chñ ®éng tÝch cùc, s¸ng t¹o cña con ng­êi ®ang cßn thiÕu. T×nh tr¹ng tæ chøc cßn chång chÐo kÐm hiÖu qu¶, t×nh tr¹ng tr¶ c«ng, ph©n phèi b×nh qu©n bÊt hîp lý cßn phæ biÕn lµm cho hiÖu suÊt lµm viÖc kÐm. Trªn ®©y lµ nh÷ng nguyªn nh©n chÝnh ¶nh h­ëng ®Õn vÊn ®Ò t¨ng gi¶m thÊt nghiÖp. Trªn c¬ së ®¹i héi §¶ng lµm thø VI vµ nh÷ng chØ thÞ nghÞ quyÕt cña §¶ng vµ Nhµ n­íc trong thêi kú gian gÇn ®©y, chung ta h·y ®i vµo