Những vấn đề cơ bản về chính sách kinh tế mới của Lênin

A. phÇn më ®Çu : giíi thiÖu ®Ò tµi Trong khi nÒn kinh tÕ, chÝnh trÞ x· héi ®Êt n­íc kh«ng æn ®Þnh th× ®Æt ra yªu cÇu nhµ n­íc ph¶I cã chÝnh s¸ch ®æi míi cho phï hîp víi ®IÒu kiÖn thùc tiÔn x· héi. N­íc Nga sau khi tho¸t khái chiÕn tranh t×nh h×nh ®Êt n­íc rÊt bÊt æn. Lª-nin, ng­êi l·nh ®¹o tèi cao cña nhµ n­íc X«-ViÕt ®· ®Ò ra chÝnh s¸ch kinh tÕ míi nh»m gi¶I quyÕt t×nh h×nh khã kh¨n cña ®Êt n­íc. Bëi v× kinh tÕ céng s¶n thêi chiÕn kh«ng thÓ duy tr× trong c¶ thêi b×nh. Ph­¬ng thøc ph©n phèi s¶n phÈm theo chñ nghÜa b×nh qu©n kh«ng thÓ tiÕp tôc duy tr×, nã kh«ng kÝch thÝch ®­îc sù ph¸t triÓn cña ®Êt n­íc. §Ó gi¶I quyÕt nh÷ng m©u thu©n ®ang ph¸t sinh chÝnh quyÒn X«-ViÕt ®· nhanh chãng ®æi míi ph­¬ng thøc qu¶n lý kinh tÕ, c¬ cÊu thµnh phÇn kinh tÕ –kh«ng thÓ chØ duy tr× kinh tÕ nhµ n­íc lµ duy nhÊt. Trong thêi kú qu¸ ®é lªn chñ nghÜa x· héi, ®Êt n­íc nµo còng ph¶i tr¶i qua nh÷ng khã kh¨n do ®IÒu kiÖn kinh tÕ x· héi ch­a thùc sù ph¸t triÓn, thêi kú qu¸ ®é lu«n cã nh÷ng ®Æc thï riªng cña nã buéc ng­êi l·nh ®¹o ph¶I xem xÐt, ph©n tÝch vµ ®­a ra nh÷ng chÝnh s¸ch cho phï hîp víi ®iÒu kiÖn thùc tiÔn. NgoµI ra mèi quan hÖ gi÷a chÝnh trÞ vµ kinh tÕ lu«n g¾n liÒn víi nhau ®æi míi kinh tÕ ph¶I ®I ®«I víi ®æi míi chÝnh trÞ x· héi. §ßi hái §¶ng vµ nhµ n­íc ph¶I nghiªn cøu t×nh h×nh ®Ó d­a ra nh÷ng chÝnh s¸ch phï hîp nhÊt HÖ thèng chÝnh trÞ ®­îc x©y dùng trªn nÒn t¶ng kinh tÕ lµ c¬ së tån t¹i cña ph¸t triÓn x· héi mét c¸ch toµn diÖn. §Ó cã thÓ æn ®Þnh chÝnh trÞ th× tr­íc hÕt ta ph¶I æn ®Þnh vÒ kinh tÕ. Trong ®iÒu kiÖn kinh tÕ n­íc Nga ®ang khã kh¨n : n«ng nghiÖp kÐm ph¸t triÓn, nÒn ®¹i c«ng nghiÖp kh«ng ph¸t huy t¸c dông nh­ tr­íc, chØ cßn lµ s¶n xuÊt nhá do thiÕu nguyªn liÖu, thiÕu l­¬ng thùc. C«ng nh©n thÊt nghiÖp trµn lan … §· n¶y sinh nhiÒu tÖ n¹n x· héi, t×nh h×nh chÝnh trÞ bÊt æn §Ó gi¶I quyÕt t×nh h×nh trªn viÖc chÝnh quyÒn X«-ViÕt d­a ra chÝnh s¸ch kinh tÕ míi lµ hoµn toµn ®óng d¾n. Còng nh­ n­íc Nga, ViÖt Nam sau khi tho¸t khái chiÕn tranh, “kinh tÕ thêi chiÕn” – ph­¬ng thøc s¶n xuÊt tËp trung kh«ng cßn phï hîp, chÕ ®é kinh tÕ tËp trung quan liªu bao cÊp kh«ng thÓ tiÕp tôc duy tr×. Nhµ n­íc ta ®· nhanh chãng ®æi cho phï hîp víi ®iÒu kiÖn thùc tiÔn cña x· héi. Sù v©n dông chÝnh s¸ch kinh tÕ míi vµo ViÖt Nam lµ mét b­íc ®I ®óng ®¾n cña §¶ng vµ nhµ n­íc ta trong qu¸ tr×nh ®æi míi. Nhanh chãng ph¸t triÓn kinh tÕ ®­a ®Êt n­íc tiÕn lªn Chñ NghÜa X · Héi. Nhµ n­íc ta song song v¬Ý qu¸ tr×nh ®æi míi kinh tÕ lµ ®æi míi hÖ thèng chÝnh trÞ gi¶m sù cång kÒnh cña bé m¸y nhµ n­íc, gi¶m sù chång chÐo trong l·nh ®¹o qu¶n lý, hÖ thèng ph¸p luËt còng thay ®æi nh»m kÝch thÝch ®Çu ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi. ViÖt Nam hiªn nay ®ang thùc hiÖn qu¸ tr×nh ®æi míi chÝnh. Trªn c¬ së nghiªn cøu chÝnh s¸ch kinh tÕ míi nhµ n­íc ta ®· t×m ra nh÷ng biÖn ph¸p phï hîp víi ®iÒu kiÖn thùc tiÔn x· héi. ChÝnh s¸ch kinh tÕ míi ®· ®Ó l¹i bµI häc kinh nghiÖm x©y dùng chñ nghÜa x· héi trong thêi k× ®æi míi. Tuy ý nghÜa thêi sù cña chÝnh s¸ch kinh tÕ míi kh«ng cßn nh­ng bµI häc vÒ ph­¬ng ph¸p x©y dùng chñ nghÜa x· héi cßn ®ã. §Ó hoµn thµnh §Ò ¸n kinh tÕ chÝnh trÞ nµy, em ®· ®­îc thÇy NguyÔn TiÕn Long h­íng dÉn gióp ®ì em rÊt nhiÒu. Em xin tr©n thµnh c¶m ¬n thÇy. B. néi dung: CH¦¥NG 1:NH÷ng vÊn ®Ò c¬ b¶n vÒ chÝnh s¸ch kinh tÕ míi cña LªNin hoµn c¶nh ra ®êi cña chinh s¸ch kinh tÕ míi * §iÒu kiÖn ra ®êi Cuèi n¨m 1920, néi chiÕn kÕt thóc, n­íc Nga chuyÓn sang thêi kú kiÕn thiÕt trong hoµ b×nh. Do ®ã, chÝnh s¸ch “Kinh tÕ céng s¶n thêi chiÕn” ®· lµm xong vai trß lÞch sö bÊt ®¾c dÜ cña nã, giê ®©y kh«ng cho phÐp nã ®i xa h¬n n÷a, v× n«ng d©n nhiÒu n¬i ®· tá ra bÊt m·n víi chÝnh s¸ch kinh tÕ céng s¶n thêi chiÕn (thÓ hiÖn râ ë cuéc b¹o lo¹n Cron-Xtat gÇn Lªningr¸t); khèi liªn minh c«ng n«ng cã nguy c¬ tan vì. Cho nªn ph¶i cÇn thiÕt ph¶i trë l¹i thùc hiÖn kÕ ho¹ch x©y dùng chñ nghÜa x· héi do Lªnin ®Ò ra n¨m 1918, ph¶i trë l¹i nh÷ng quan hÖ kinh tÕ kh¸ch quan gi÷a c«ng nghiÖp vµ n«ng nghiÖp, gi÷a thµnh thÞ vµ n«ng th«n. 1. T×nh hinh kinh tÕ tr­íc thêi kú ®æi míi a. VÒ n«ng nghiÖp: Nh÷ng thµnh phÇn kinh tÕ chñ yÕu cña kinh tÕ X« ViÕt vÉn nh­ cò. N«ng d©n “nghÌo ” (v« s¶n vµ nöa v« s¶n ), trong rÊt nhiÒu tr­êng hîp ®· c¶I biÕn thµnh tÇng líp trung n«ng. §iÒu ®ã lµm cho “thµnh phÇn tiÓu t­ h÷u, tiÓu t­ s¶n ®­îc t¨ng c­êng thªm”. Mét mÆt kh¸c cuéc néi chiÕn 1918-1920 ®· lµm t×nh tr¹ng suy ®åi cña xø së cµng thªm trÇm träng ghª gím, ®· lµm chËm trÔ viÖc phôc håi c¸c lùc l­îng s¶n xuÊt nhÊt lµ nã ®· hót hÕt m¸u mñ cña giai cÊp v« s¶n. thªm vµo ®ã n¹n mÊt mïa 1920, n¹n thiÕu cá cho gia sóc, bÖnh dÞch sóc vËt, cµng k×m h·m thªm viÖc phôc håi ngµnh vËn t¶i vµ c«ng nghiÖp. T×nh h×nh chÝnh trÞ n¨n 1921 ®· ®­a ®Õn chç buéc ph¶i dïng nh÷ng biÖn ph¸p tøc thêi, biÖn ph¸p ®Æc biÖt nhÊt ®Ó c¶i thiÖn ®êi sèng n«ng d©n vµ phôc håi lùc l­îng s¶n xuÊt cña hä trong hoµn canh n­íc Nga bÞ tµn ph¸ trong chiÕn tranh, nÒn kinh tÕ ®¸t n­¬c kiªt quÖ. §©y lµ nguån nu«i s«ng n­¬c Nga (n­íc Nga lÇ mét n­íc n«ng nghiÖp l¹c hËu tr­¬c chiÕn tranh) nh­ng t×nh h×nh n«ng nghiÖp còng kh«ng mÊy kh¶ quan. DiÖn tÝch gieo trång thu hÑp ®¸ng kÓ. Tæng s¶n l­îng gi¶m 40% so víi n¨m 1913. N«ng nghiÖp chñ yÕu lµ s¶n xuÊt nhá. ChÝnh s¸ch céng s¶n thêi chiÕn kÐo dµi ®· lµm cho n«ng nghiÖp gi¶m sót ®¸ng kÓ. Qu¸ tr×nh ch­ng thu l­¬ng thùc thõa t¹o cho x· héi mét søc ú lín lµm cho n«ng nghiÖp nãi riªng vµ nÒn kinh tÕ ®Êt n­íc nãi chung ®i vµo khñng ho¶ng. b. VÒ c«ng nghiÖp : Sau chiÕn tranh c«ng nghiÖp n­íc nga bÞ tµn ph¸ nÆng nÒ, tµi s¶n quèc gia bÞ tµn ph¸ h­ háng rÊt nhiÒu. §¹i c«ng nghiÖp c«ng nghiÖp kh«ng ph¸t huy vai trß cña m×nh n÷a mµ chØ cßn l¹i “tiÓu c«ng nghiÖp s¶n xuÊt nhá”. C¸c nhµ m¸y c«ng x­ëng, kho b·i, m¸y mãc bÞ tµn ph¸ nghiªm träng, mét sè chØ cßn lµ ®èng phÕ th¶i. Tæng s¶n l­îng c«ng nghiÖp gi¶m h¬n 4 lÇn so víi n¨m 1917. Tû träng s¶n phÈm c«ng nghiÖp trong nÒn kinh tÕ kh«ng cao chØ ®¹t 25%. S¶n xuÊt ®¹i c«ng nghiÖp gi¶m xuèng cßn 12. 8%, s¶n xuÊt c«ng nghiÖp gi¶m xuèng cßn 14. 1%. c. VÒ giao th«ng vËn t¶i: C¬ së h¹ tÇng, ®­êng x¸, cÇu cèng bÞ tµn ph¸ nghiªm träng sau chiÕn tranh. C¸c ph­¬ng tiÖn giao th«ng vËn t¶i còng bÞ thiÖt h¹i nÆng nÒ. MÆt kh¸c, t×nh tr¹ng thiÕu nhiªn liÖu l¹i cµng lµm cho giao th«ng vËn t¶i bÞ tª liÖt. d. VÒ tµi chÝnh tÝn dông: L¹m ph¸t ngµy cµng cao tíi møc kh«ng kiÓm so¸t næi. Ng©n hµng nhµ n­íc ch­a ®­îc thiÕt lËp l¹i, dù tr÷ vµng b¶o ®¶m cho l­u th«ng gi¶m ®i. Ng©n s¸ch nhµ n­íc béi liªn miªn. HÖ thèng tµi chÝnh-tÝn dông l©m vµo t×nh tr¹ng rèi lo¹n. Tãm l¹i, t×nh tr¹ng kinh tÕ n­íc Nga b©y giê v« cïng yÕu kÐm. C¶ s¶n xuÊt vµ l­u th«ng ®Òu sa sót. §êi sèng cña nh©n d©n còng r¬i vµo hoµn c¶nh t­¬ng tù. Thu nhËp cña c«ng nh©n vµ n«ng d©n ®Òu gi¶m. Cuéc khñng ho¶ng kinh tÕ næ ra ®· kÐo nÒn kinh tÕ n­íc Nga xuèng thÊp h¬n rÊt nhiÒu lÇn so víi tr­íc chiÕn tranh. e. vÒ th­¬ng nghiÖp: KÓ tõ khi thùc hiÖn chÝnh s¸ch kinh tÕ Céng s¶n thêi chiÕn, th­¬ng nghiÖp bÞ xo¸ bá hoµn toµn. NÒn kinh tÕ mang tÝnh chÊt hiÖn vËt cao. Trao ®æi s¶n phÈm trªn thÞ tr­êng bÞ cÊm. Nhµ n­íc vÉn ¸p dông chÕ ®é tem phiÕu, trùc tiÕp ph©n phèi b»ng hiÖn vËt cho ng­êi tiªu dïng vµ theo h­íng b×nh qu©n ho¸. ThÞ tr­êng thiÕu hµng ho¸, vËn ®éng mét c¸ch chËm ch¹p. TÝnh ú cña nÒn kinh tÕ cµng t¨ng do sù can thiÖp qu¸ s©u cña nhµ n­íc vµo th­¬ng nghiÖp nãi riªng vµ toµn bé nÒn kinh tÕ nãi chung. 2. T×nh h×nh chÝnh trÞ-x· héi : T×nh h×nh kinh tÕ nh­ trªn ®· dÉn tíi tinh h×nh chÝnh trÞ –x· héi kh«ng mÊy kh¶ quan. N«ng d©n lu«n cã t©m tr¹ng bÊt m·n do nh÷ng mong ®îi vÒ c¶I thiÖn ®êi sèng sau chiÕn tranh kh«ng ®­îc ®¸p øng. Lßng tin cña giai cÊp n«ng d©n ®èi víi c¸ch m¹ng gi¶m dÇn. Giai cÇp c«ng nh©n mÊt dÇn b¶n chÊt giai cÊp do sè c«ng nh©n thÊt nghiÖp t¨ng, ®iÒu kiÖn sèng cña hä kh«ng ®­îc ®¶m b¶o. Nhµ n­íc X«-ViÕt vÉn cßn non trÎ, l¹i võa ph¶i l·nh ®¹o nh©n d©n kh¸ng chiÕn chèng bän ph¶n ®éng vµ ®Õ quèc nªn Ýt nhiÒu vÉn cßn sai sãt trong l·nh ®¹o. §Æc biÖt lµ sù nãng véi trong viÖc ho¹ch ®Þnh ®­êng nèi ®I lªn x· héi chñ nghÜa. Vai trß l·nh ®¹o cña §¶ng yÕu ®i do lßng tin cña nh©n d©n ®èi víi §¶ng Céng s¶n kh«ng cßn nh­ tr­íc n÷a. Liªn minh c«ng n«ng cã nguy c¬ tan vì do nh÷ng mèi liªn hÖ kÕt nèi vÒ kinh tÕ gi÷a hai giai cÊp bÞ nhµ n­íc lµm cho mê nh¹t dÇn. Bªn c¹nh ®ã, xuÊt hiÖn t×nh tr¹ng mét sè ng­êi lîi dông t×nh h×nh khñng ho¶ng bÊt æn ®Ó g©y rèi lo¹n kinh tÕ nh­ bän ®Çu c¬ tÝch tr÷. N¹n trém c¾p, lõa ®¶o x¶y ra ë nhiÒu n¬i khiÕn cuéc sèng cña ng­êi d©n kh«ng ®­îc yªn æn. An ninh chÝnh trÞ ngµy cµng bÊt æn ®Þnh. T×nh h×nh trªn ®e do¹ sù tån t¹i cña nÒn chuyªn chÝnh v« s¶n. Víi th­c tr¹ng ®Êt n­íc nh­ vËy khiÕn cho ng­êi d©n kh«ng thÓ kh«ng ®Æt ra c©u hái lµ liÖu chÕ ®é chuyªn chÝnh v« s¶n cã ®­a n­íc Nga ®¹t tíi sù ph¸t triÓn bÒn v÷ng hay kh«ng vµ cã thùc sù ®em l¹i d©n chñ b×nh ®¼ng, tù do h¹nh phóc cho ®êi sèng nh©n d©n hay kh«ng? Nhµ n­íc X« ViÕt ®· ph¶i thùc sô ®­¬ng dÇu víi nh÷ng thö th¸ch v« cïng gay go phøc t¹p. ViÖc gi¶i quyÕt nh÷ng vÊn ®Ò ®ã kh«ng ph¶i lµ dÔ dµng. Giai cÊp v« s¶n ®øng lªn l·nh ®¹o ch­a l©u ch­a cã kinh nghiÖm qu¶n lý vµ l·nh ®¹o, ®Æc biªt l·nh ®¹o mét ®Êt n­íc cã nhiÒu giai cÊp cïng song song tån t¹i mét quèc gia ®a d©n téc réng lín. MÆt kh¸c ban l·nh ®¹o cßn xuÊt hiÖn nh÷ng ý kiÕn kh¸c nhau, nªn khã thèng nhÊt ho¹t ®éng trong khi néi chiÕn ch­a kÕt thóc, t×nh h×nh chÝnh tri v« cïng rèi ren, trong khi kinh tÕ ®Êt n­íc l©m vµo khñng ho¶ng. 3. Ngyªn nh©n: **. C¬ së lý luËn vµ sù cÇn thiÕt cña mét chÝnh s¸ch míi: Trong qóa tr×nh chiÕn ®Êu vµ chiÕn th¾ng cña nhµ n­íc X« -ViÕt suèt b¶y thËp kû qua, mïa xu©n n¨m 1921 ®· ®i vµo lÞch sö Liªn X« vµ lÞch sö chñ nghÜa x· héi thÕ giíi nh­ mét b­íc ngoÆt: §¶ng céng s¶n vµ Nhµ n­íc X«- ViÕt trÎ tuæi ban hµnh chÝnh s¸ch “Kinh tÕ míi”. Cuèi n¨m 1920 t×nh h×nh kinh tÕ bÞ chi phèi bëi mét m¹ng l­íi dµy ®Æc c¸c quan hÖ tiÒn t­ b¶n chñ nghÜa. Quan hÖ tiÒn t­ b¶n chñ nghÜa chñ yÕu tån t¹i trong n«ng th«n (d©n sè n«ng th«n chiÕm 82, 4% d©n sè, kinh tÕ n«ng nghiÖp chiÕm 51, 4% thu nhËp quèc d©n) ®Æc ®iÓm nµy ®­îc Lª-nin rÊt chó ýph©n tÝch khi Ng­êi v¹ch ra chiÕn l­îc t×nh thÕ gi¶i quyÕt cuéc khñng ho¶ng vµ chiÕn l­îc l©u dµi x©y dùng chñ nghÜa x· héi. §Æt ®óng vÞ trÝ cña vÊn ®Ò n«ng d©n vµ n«ng nghiÖp trong chiÕn l­îc vµ s¸ch l­îc cña §¶ng cã ý nghÜa quyÕt ®Þnh ®Õn b¶o vÖ nh÷ng thµnh qu¶ cña c¸ch m¹ng vµ x©y dùng chñ nghÜa x· héi. Tr­íc ®©y, chÝnh quyÒn X« -ViÕt ®øng v÷ng ®­îc trong néi chiÕn vµ sù can thiÖp cña n­íc ngoµi lµ nhê tinh thÇn hy sinh cña nh©n d©n, tr­íc hÕt lµ giai cÊp c«ng nh©n vµ giai cÊp n«ng d©n. NhiÖt t×nh c¸ch m¹ng cña quÇn chóng lµ ®éng lùc duy nhÊt trong chiÕn ®Êu vµ chiÕn th¾ng. Sau chiÕn tranh, giai cÊp n«ng d©n vÉn lµ ng­êi chñ yÕu nu«i sèng ®Êt n­íc, ®êi sèng cña hä l¹i ®ang thiÕu thèn, khã kh¨n. NÕu §¶ng gi÷ ®­îc nhiÖt t×nh c¸ch m¹ng vµ lßng tin cña hä th× b¶o vÖ ®­îc c¸ch m¹ng. Ng­îc l¹i nÕu lµm mÊt lßng tin cña hä th× sù nghiÖp c¸ch m¹ng sÏ hÕt søc nguy hiÓm. Gi÷ ®­îc lßng tin lóc nµy cã nghÜa lµ ph¶i t×m ra ®éng lùc cña thêi kú x©y dùng. XuÊt ph¸t tõ sù ph©n tÝch ®ã, Lª- nin ®· chØ ra r»ng: Ph¶i b¾t ®Çu tõ n«ng d©n vµ n«ng nghiÖp, ph¶i c¶i thiÖn ®êi sèng cña ng­êi lao ®éng trªn c¬ së x©y dùng quan hÖ kinh tÕ b×nh th­êng gi÷a n«ng nghiÖp vµ c«ng nghiÖp, cñng cè liªn minh c«ng n«ng trªn c¬ së kinh tÕ nh»m l«i cuèn nh÷ng ng­êi s¶n xuÊt nhá vµo viÖc x©y dùng ®Êt n­íc vµ ®i lªn chñ nghÜa x· héi. ChØ cã mét chÝnh s¸ch nh­ vËy míi t¹o ®­îc tiÒn ®Ò cho sù nghiÖp c«ng nghiÖp ho¸ x· héi chñ nghÜa. T­ t­ëng cña Lª-nin ®· ®ãng vai trß quyÕt ®Þnh trong viÖc ®­a lý luËn m¸c-xÝt vÒ thêi kú qu¸ ®é vµo thùc tiÔn cuéc sèng vµ lµm phong phó thªm lý luËn ®ã. Nhê t­ t­ëng Êy mµ §¶ng ®· söa ch÷a ®­îc nh÷ng sai lÇm trong thêi kú ®ã. Sau chiÕn tranh, khi nh÷ng hy väng tr«ng chê vµo viÖc c¶i thiÖn ®êi sèng vËt chÊt vµ tinh thÇn kh«ng kh«ng ®­îc ®¸p øng th× lßng tin gi¶m dÇn vµ sù bÊt m·n b¾t ®Çu t¨ng lªn. §ã lµ ®iÒu kiÖn ®Ó bän ph¶n c¸ch m¹ng lõa dèi quÇn chóng, tËp hîp lùc l­îng hßng tÊn c«ng vµo chÝnh quyÒn X«-viÕt non trÎ Nh÷ng sai lÇm chñ quan cña ng­êi céng s¶n còng lµ mét thùc tÕ ph¶i gi¶i quyÕt ®ång thêi víi viÖc gi¶i quÕt m©u thuÉn kh¸ch quan. Trong nh÷ng n¨m th¸ng cÇn thiÕt ph¶i ¸p dông “chÝnh s¸ch céng s¶n thêi chiÕn “ ®· h×nh thµnh vÒ quan niÖm kh¶ n¨ng qu¸ ®é trùc tiÕp lªn chñ nghÜa x· héi. Nh÷ng chñ tr­¬ng chÝnh s¸ch sai lÇm b¾t nguån tõ quan niÖm n«n nãng muèn chuyÓn trùc tiÕp lªn chñ nghÜa x· héi, ®· lµm cho thµnh phÇn kinh tÕ chñ nghÜa x· héi sa sót. Lùc l­îng s¶n xuÊt hiÖn cã kh«ng thÓ sö dông vµ mÊt m¸t, hao mßn. Quan hÖ s¶n xuÊt x· héi chñ nghÜa chØ lµ h×nh thøc bÒ ngoµi, x¬ cøng vµ kh« hÐo dÇn. NhiÒu chñ tr­¬ng biÖn ph¸p qu¸ ®¸ng ra ®êi tõ quan niÖm nµy lµ mét trong nh÷ng nguy c¬ lµm t¨ng khñng ho¶ng. ChÝnh s¸ch kinh tÕ lµ c¶ mét c¬ chÕ nh»m phôc håi vµ ph¸t triÓn kinh tÕ n­íc Nga ®ång thêi cñng cè v÷ng ch¾c nÒn chuyªn chÝnh v« s¶n. NÒn kinh tÕ cã ph¸t triÓn hay kh«ng sÏ qyuÕt ®Þnh sù æn ®Þnh bÒn v÷ng cña hÖ thèng chÝnh trÞ. ChÝnh s¸ch kinh tÕ míi ®­îc thùc hiÖn víi môc ®Ých kh¾c phôc t×nh tr¹ng kiÖt quÖ cña nÒn kinh tÕ n­íc Nga vµ ®­a nã vµo quü ®¹o ph¸t triÓn trong thêi kú qu¸ ®é nªn chñ nghÜa x· héi còng cã nghÜa lµ gióp cho chÕ ®é chÝnh trÞ ®­îc æn ®Þnh. Mét nÒn kinh tÕ m¹nh lµ ®iÒu kiÖn kiªn quyÕt ®Ó ®¹t ®­îc mét chÕ ®é chÝnh trÞ v÷ng vµng. Khi lîi Ých kinh tÕ cña c¸c giai cÊp trong x· héi ®­îc ®¸p øng mét c¸ch t­¬ng ®èi c«ng b»ng th× m©u thuÊn víi chÝnh trÞ sÏ ®ùc gi¶i quyÕt. Muèn nghiªn cøu néi dung cña chÝnh s¸ch nµy, ta ph¶I ®Æt chóng trong mèi quan hÖ t¸c ®éng qua l¹i víi nhau. Mèi mét kh©u trong chÝnh s¸ch cÇn ph¶i thÊy râ ý nghÜa cña thÕu l­¬ng thùc mét b­íc ®I dóng ®¾n cña nhµ n­íc Nga trong con ®­êng qu¸ ®é lªn chñ nghÜa x· héi. ThÕu l­¬ng thùc cho phÐp n«ng d©n cã s¶n phÈm thõa ®em trao ®æi. §©y hoµn toµn kh«ng ph¶i lµ ®i ng­îc víi môc tiªu x· héi chñ nghÜa. Trªn thùc tÕ, n­íc Nga võa míi tr¶i qua chiÕn tranh, l­¬ng thùc thiÕu. NÕu tiÕp tôc thùc hiÖn chÝnh s¸ch l­¬ng thùc cò, mµ nhµ n­íc ®éc quyÒn mua b¸n l­¬ng thùc th× chØ lµm cho n«ng nghiÖp thªm sa sót mµ th«i bëi chÝnh s¸ch cò kh«ng cßn phï hîp trong ®IÒu kiÖn míi n÷a. Chñ nghÜa céng s¶n lµ môc tiªu h­íng tíi cña c¸ch m¹ng v« s¶n nh­ sö dông biÖn ph¸p nµo, c¸ch thøc nµo ®Ó tõng b­íc ®¹t ®­îc môc tiªu ®ã l¹i cßn phô thuéc hoµn c¶nh thùc tiÔn, kh«ng thÓ ngay mét lóc thùc hiÖn ph©n phèi theo ph­¬ng thøc céng s¶n chñ nghÜa. ThuÕ l­¬ng thùc lµ b­íc ®Êu tiªn t¹o c¬ së vËt chÊt cho viÖc tiÕp tôc thùc hiÖn môc tiªu cña c¸ch m¹ng v« s¶n. Theo nh­ Lª-nin ®· nãi: “ThuÕ l­¬ng thù lµ mét trong nh÷ng h×nh thøc cña b­íc qu¸ ®é tõ chñ nghÜa céng s¶n qu©n sù - chñ nghÜa céng s¶n ®Æc biÖt do t×nh trang cïng khèn cùc ®é, t×nh tr¹ng hoang tµn vµ chiÕn tranh buéc chóng ta ph¶i thi hµnh, ®Ó b­íc sang chÕ ®é trao ®æi x· héi chñ nghÜa b×nh th­êng. Vµ chÕ ®é nµy lµ mét h×nh thøc cña b­íc qu¸ ®é tõ chñ nghÜa x· héi víi nh÷ng ®Æc thï do t×nh tr¹ng tiÓu n«ng chiÕm ­u thÕ trong d©n chóng t¹o nªn, sang chñ nghÜa céng s¶n”. ChØ cã chÝnh s¸ch l­¬ng thùc nh­ thÕ míi phï hîp víi nhiÖm vô cña giai cÊp v« s¶n ®ang thùc hiÖn quyÒn chyªn chÝnh cña m×nh trong mét n­íc tiÓu n«ng. Nhµ n­íc X« ViÕt ®· thùc sù ph¶i ®èi mÆt víi nh÷ng thö th¸ch v« cïng gay go phøc t¹p. Viªc gi¶i quyÕt tÊt c¶ nh÷ng vÊn ®Ò ®Æt ra kh«ng ph¶i lµ dÔ dµng. Giai cÊp v« s¶n n¾m chinh quyÒn ch­a ®­îc bao l©u, Ýt nhiÒu cßn ch­a cã kinh nghiÖm trong lÜnh ®¹o vµ qu¶n lý, ®Æc biÖt lµ qu¶n lý mét ®Êt n­íc réng lín víi c¬ cÊu giai cÊp phøc t¹p nh­ n­íc Nga. MÆt kh¸c, trong ban l·nh ®¹o xuÊt hiÖn nh÷ng ý kiÕn, quan ®iÓm kh¸c nhau nªn khã thèng nhÊt ho¹t ®éng. Khi néi chiÕn kÕt thóc t×nh h×nh chÝnh trÞ rèi ren còng lµ ®iÒu khã tr¸nh khái trong bèi c¶nh mét nÒn kinh tÕ ®ang khñng ho¶ng trÇm träng. T×nh h×nh thùc tÕ trªn ®©y buéc nhµ n­íc X«-ViÕt ph¶i xem xÐt l¹i ®­êng lèi x©y dùng chñ nghÜa x· héi. Ph¶i ch¨ng nh÷ng viÖc lµm tr­íc ®ã cña nhµ n­íc lµ ®óng ®¾n, phï hîp víi nh÷ng lý luËn vÒ thêi kú qu¸ ®é tõ chñ nghÜa t­ b¶n lªn chñ nghÜa x· héi? ChÝnh s¸ch kinh tÕ Céng s¶n thêi chiÕn ®­îc thi hµnh kÐo dµi qu¸ møc g©y nªn nh÷ng khñng ho¶ng lµ mét ®IÒu kh«ng thÓ tr¸nh khái. Nã kh«ng ph¶i lµ mét giai ®o¹n tÊt yÕu trong chÝnh s¸ch kinh tÕ cña thêi kú qu¸ ®é lªn chñ nghÜa x· héi. MÆt kh¸c b¶n th©n nhµ n­íc X«-ViÕt còng nãng véi muèn chuyÓn trùc tiÕp lªn chñ nghÜa x· héi kh«ng thÝch øng víi tÝnh chÊt vµ tr×nh ®é cuÈ lùc l­îng s¶n xuÊt th× tÊt yÕu kh«ng thÓ tranh khái nh÷ng thiÕu sãt vµ thùc tÕ nh÷ng thiÕu sãt ®ã ®· t¹o ra nh÷ng lç hæng lín trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn kinh tÕ. ChÝnh v× quan hÖ s¶n xuÊt kh«ng phï hîp víi tÝnh chÊt tr×nh ®é cña lùc l­îng s¶n xuÊt nªn khñng ho¶ng míi x¶y ra. QuyÒn së h÷u, qu¶n lý vµ tæ chøc s¶n xuÊt ®Òu thuéc nhµ n­íc trong khi l­c l­îng s¶n xuÊt chËm phôc håi, c¸c c¬ së s¶n xuÊt, c¬ së vËt chÊt kü thuËt bÞ chiÕn tranh tµn ph¸. Tr­íc chiÕn tranh n­íc Nga cã nÒn ®¹i c«ng nghiÖp ph¸t triÓn m¹nh nh­ng tr¶i qua chiÕn tranh, ®¹i c«ng nghiÖp m¹nh ®ã kh«ng cßn n÷a. Ph©n phèi l¹i mang nÆng chñ nghÜa b×nh qu©n, nh÷ng kÝch thÝch vÒ lîi Ých kinh tÕ bÞ h¹n chÕ tíi møc tèi thiÓu trong toµn bé nÒn kinh tÕ hÇu nh­ chØ tån t¹I h×nh thøc kinh tÕ nhµ n­íc. TÝnh n¨ng ®éng cña c¸ nh©n kh«ng ®­îc ph¸t huy. TÝnh x· héi ho¸ s¶n xuÊt l¹I bÞ c¶n trë bëi n«ng nghiÖp vµ c«ng nghiÖp t¸ch rêi nhau. Hinh thøc së h÷u nhµ n­íc cïng víi viÖc tæ chøc qu¶n lý kÐm n¨ng ®éng vµ ph©n phèi mang chñ nghÜa b×nh qu©n kh«ng thÓ phï hîp víi lùc l­îng s¶n xuÊt ®¨ng n»m trong giai ®o¹n chËm phôc håi do bÞ chiÕn tranh tµn ph¸. Nh×n chung, th× t×nh tr¹ng n­íc Nga b©y giê chøng tá mét ®IÒu lµ nh÷ng chÝnh s¸ch mµ n­íc Nga ®ang thùc hiÖn lµ kh«ng hîp thêi, kh«ng thÝch øng víi ®IÒu kiÖn ®Êt n­íc b©y giê. ChÝnh s¸ch kinh tÕ Céng s¶n thêi chiÕn ®· gióp n­íc Nga ®øng v÷ng trong chiÕn tranh nh­ng ®iÒu ®ã kh«ng cã nghÜa lµ nã sÏ tiÕp tôc ®em l¹I cho n­íc Nga sù phôc håi vµ ph¸t triÓn trong ®IÒu kiÖn hoµ b×nh. Thùc tÕ ®· chøng minh lµ viÖc kÐo dµi thùc hiÖn chÝnh s¸ch nµy chØ lµm cho n­íc Nga cµng ch×m s©u trong cuéc khñng ho¶ng kinh tÕ mµ th«i. NÕu muèn tiÕp tôc thêi kú qu¸ ®é lªn chñ nghÜa x· héi th× tÊt yÕu nhµ n­íc ph¶i x©y dùng mét chinh s¸ch m¬Ý phï hîp víi quy luËt kinh tÕ cña thêi kú qu¸ ®é. ChÝnh s¸ch ®ã ph¶i kh¸c phôc ®­îc tÝnh ú cña nÒn kinh tÕ n­íc Nga ph¶i ®­a c«ng nghiÖp vµ n«ng nhiÖp trë l¹i víi mèi quan hÖ trao ®æi qua l¹i, hç trî lÉn nhau, qua ®ã cñng cè v÷ng ch¾c khèi liªn minh c«ng- n«ng. Khi ®· kh¾c phôc ®­îc nh÷ng khã kh¨n trong kinh tÕ th× gi¶i quyÕt vÊn ®Ò chÝnh trÞ sÏ dÔ dµng h¬n. N¨m1918, Lª-nin ®· ®Ò ra kÕ ho¹ch x©y dùng chñ nghÜa x· héi nh­ng viÖc thùc hiÖn ®· bÞ ho·n l¹i do chiÕn tranh. Giê ®©y, khi chiÕn tranh ®· qua ®i vµ tr­íc thùc tr¹ng ®Êt n­íc ®ang trong t×nh tr¹ng khñng ho¶ng, kÕ ho¹ch ®ã ph¶i ®­îc tiÕp tôc thùc hiÖn. Cã thÓ nãi, ®©y lµ gi¶i ph¸p duy nhÊt mµ nhµ n­íc X«-ViÕt cã thÓ tiÕn hµnh ®Ó ®­a ®Êt n­íc tho¸t khái cuéc khñng ho¶ng vµ tiÕp tôc c«ng cuéc x©y dùng chñ nghÜa x· héi. §¹i héi X cña §¶ng céng s¶n B«nsªvic Nga häp t­ ngµy 8 ®Õn ngµy16-3-1921 ®· ban hµnh chÝnh s¸ch kinh tÕ míi (NEP). II. Néi dung cña chÝnh s¸ch kinh tÕ míi. ChÝnh s¸ch kinh tÕ míi lµ c¶ mét c¬ chÕ kinh tÕ nh»m phôc håi vµ ph¸t triÓn kinh tÕ n­íc Nga ®ång thêi cñng cè v÷ng ch¾c nÒn chuyªn chinh v« s¶n. NÒn kinh tÕ cã ph¸t triÓn hay kh«ng sÏ quyÕt ®Þnh sù æn ®Þnh v÷ng ch¾c cña hÖ thèng chÝnh trÞ chÝnh s¸ch kinh tÕ míi ® ­îc thùc hiÖn nh»m kh¾c phôc t×nh tr¹ng kiÖt quÖ cña nÒn kinh tÕ n­íc Nga vµ ®­a nã vµo quü ® ¹o ph¸t triÓn trong thêi kú qu¸ ® é lªn Chñ NghÜa X· Héi. Mét nÒn kinh tÕ m¹nh lµ ®iÒu kiÖn ®Ó ®¹t ®­îc mét chÕ ® é chÝnh trÞ v÷ng vµng. Khi lîi Ých kinh tÕ cña c¸c giai cÊp ®­îc ®¸p øng mét c¸ch c«ng b»ng th× m©u thuÉn chÝnh trÞ sÏ gi¶m bít –®em l¹i sù æn ®Þnh vÒ x· héi. Nghiªn cøu chÝnh s¸ch kinh tÕ nµy ta ph¶I ® Æt chóng trong mèi quan hÖ liªn hoµn víi nhau ThuÕ l­¬ng thùc ThuÕ l­¬ng thùc lµ mét trong nh÷ng h×nh thøc cña b­íc qu¸ ®é chñ nghÜa tõ chñ nghÜa “ céng s¶n qu©n sù ”, chñ nghÜa céng s¶n ®Æc biÖt do t×nh tr¹ng cïng khèn cùc ®é t×nh tr¹ng hoang tµn vµ chiÐn tranh buéc chóng ta ph¶I thi hµnh - ®Ó b­íc sang chÕ ®é trao ®æi x· héi chñ nghÜa b×nh th­êng. Vµ chÕ ®é nµy lµ mét trong nh÷ng h×nh thøc cña b­íc qu¸®é tõ chñ nghÜa x· héi - víi nh÷ng ®Æc thï do t×nh tr¹ng tiÓu n«ng chiÕm ­u thÕ trong d©n chóng t¹o nªn – sang chñ nghÜa céng s¶n. Chñ nghÜa “céng s¶n qu©n sù ” cã ®IÒu nµy ®Æc biÖt lµ thùc tÕ chóng ta ®· lÊy ë n«ng d©n tÊt c¶ nh÷ng l­¬ng thùc cña hä vµ cã khi c¶ nh÷ng l­¬ng thùc kh«ng ph¶i lµ thõa mµ lµ mét phÇn cÇn thiÕt cho sù sèng cña hä. Nh­ vËy lµ ®Ó cung cÊp cho qu©n ®éi vµ c«ng nh©n chóng ta ph¶I lÊy ®I mét phµn nguån s«ng cña n«ng d©n. NÕu kh«ng thÕ chóng ta ®· kh«ng thÓ th¾ng ®­îc bän ®Þa chñ v¸ t­ b¶n trong xø n«ng nghiÖp tiÓu n«ng suy tµn nµy vµ bän ®Õ ®Õ quèc bªn ngoµI. Nh­ng cÇn ph¶i hiÓu cho ®óng møc ®é cña thµnh tÝch Êy. ChiÕn tranh vµ t×nh tr¹ng hoang tµn buéc chóng ta ph¶I thi hµnh chñ chñ nghÜa “céng s¶n qu©n sù ”. Nã kh«ng ph¶i lµ mét chÝnh s¸ch phï hîp víi nhiªm vô kinh tÕ cña giai cÊp v« s¶n. §ã lµ mét biÖn ph¸p t¹m thêi. §èi víi giai cÊp v« s¶n ®ang thùc hiÖn quyÒn chuyªn chÝnh cña m×nh trong mét n­íc tiÓu n«ng th× mét chÝnh s¸ch ®óng lµ ph¶i tæ chøc viÖc trao ®æi nh÷ng s¶n phÈm c«ng nghiÖp cÇn thiÕt cho n«ng d©n ®Ó lÊy lóa m×. ChØ cã chÝnh s¸ch Êy míi phï hîp nhiÖm vô cña giai cÊp v« s¶n chØ cã chÝnh s¸ch ®ã míi t¨ng c­êng ®­îc c¬ së cña chñ nghÜa x· héi vµ d­a chñ nghÜa x· héi lªn chç toµn th¾ng. V× vËy ®Æt ra yªu cÇu thùc hiÖn “thuÕ l­¬ng thùc ” ®Ó gi¶I quyÕt t×nh h×nh thùc tÕ cña ®Êt n­íc. §©y lµ b­íc ®Çu tiªn quan träng trong c¬ chÕ kinh tÕ cña chÝnh s¸ch kinh tÕ míi. së dÜ nh­ vËy bêi v× trong ®iÒu kiÖn n­íc Nga b©y giê, ®¹i c«ng nghiÖp ®· mÊt ®i vÞ thÕ kinh tÕ tr­íc ®©y cña nã, tiÓu n«ng nghiÖp tuy khã phat huy vai trß song kh«ng ph¶i lµ ngµnh t¹o ra khèi l­îng s¶n phÈm lín ®¸p øng nhu cÇu cÊp b¸ch cña ®Êt n­íc, th­¬ng nghiÖp hÇu nh­ kh«ng tån t¹i chØ cã n«ng nghiÖp lµ nguån chÝnh chñ yÕu “nu«i sèng” quèc gia. MÆc dï vËy ngµnh n«ng nghiÖp còng ®· bÞ chiÕn tranh tµn ph¸ nÆng nÒ, v× vËy ®Ó kh«I phôc nÒn kinh tÕ cÇn tiÕn hµnh kh«I phôc s¶n xuÊt n«ng nghiÖp ®Çu tiªn. cã kh«I phôc s¶n xuÊt l­¬ng thùc th× míi c¶I thiÖn ®êi sèng nh©n d©n, trong ®iÒu kiÖn b©y giê l­¬ng thùc lµ nhu cÇu cÊp thiÕt ®èi víi n­íc Nga. Theo nh­ Lªnin ®· nãi:”Muèn c¶I thiÖn ®êi sèng c«ng nh©n th× ph¶I cã b¸nh m× vµ nhiªn liÖu. §øng vÒ ph­¬ng diÖn toµn bé nÒn kinh tÕ quèc d©n cña chóng ta mµ nãi th× hiÖn nay ®iªï ch­íng ng¹i nhÊt lµ ë ®ã. nh­ng chóng ta chØ cã thÓ t¨ng thªm søc s¶n xuÊt vµ thu ho¹ch lóa m× t¨ng thªm sù dù tr÷ vµ v©n taqØ nhiªn liÖu b»ng c¸ch c¶I thiÖn ®êi sèng cña n«ng d©n- b»n cach n©ng cao søc s¶n xuÊt cña hä ”. Bªn c¹nh ®ã thùc tÕ còng cho they r»ng kinh tÕ n«ng nghiÖp suy sôp mét c¸ch nghiªm träng lùc l­îng s¶n xuÊt n«ng nghiÖp bÞ lung lay, lßng tin cña n«ng d©n ®èi víi chÝnh quyÒn X« ViÕt bÞ gi¶m sót, t×nh tr¹ng ®Çu c¬ tÝch luü trµn lan v× vËy viÖc chØnh ®èn l¹i nÒn s¶n xuÊt n«ng nghiÖp lµ mét yªu cÇu cÊp b¸ch. chÝnh s¸ch kinh tÕ Céng s¶n thêi chiÕn kÐo dµi, víi néi dung tr­ng thu l­¬ng thùc thõa ®· thñ tiªu nh­ng kÝch thÝch ®èi víi n«ng d©n, k×m h·m sù ph¸t triÓn cña n«ng nghiÖp. Do ®ã tÊt yÕu nã ph¶I ®­îc thay thÕ b»ng mét chÝnh s¸ch kinh tÕ míi nh»m söa ch÷a nh­ng sai sãt mµ nÒn kinh tÕ thêi chiÕn ng©y nªn cho n«ng nghiÖp nãi riªng vµ cho nÒn kinh tÕ nãi chung. ThuÕ l­¬ng thùc ®­îc thùc hiÖn thèng nhÊt tõ th¸ng 5/1923 víi h×nh thøc hçn hîp b»ng hiÖn vËt hoÆc b»ng tiÒn tÖ (tõ n¨m 1924 b»ng hiÖn vËt lµ chñ yÕu). Møc thuÕ ®­îc thu ph©n biÖt ®ãi víi c¸c hé n«ng d©n: §èi víi bÇn n«ng th× thu thuÕ b»ng 1. 2% thu nhËp, víi trung n«ng thu b»ng 3. 5% thu nhËp, víi phó n«ng thu b»ng 5. 6% thu nhËp. Ngoµi ra ng­êi n«ng d©n cã thÓ tù do bu«n b¸n lóa g¹o sau khi ®· n«p ®ñ thuÕ. 2. Kh«i phôc vµ ph¸t triÓn s¶n xuÊt trao ®æi hµng ho¸ gi÷a thµnh thÞ vµ n«ng th«n gi÷a c«ng nghiÖp vµ n«ng nghiÖp: §æi cho tiÓu n«ng tÊt c¶ nh÷ng s¶n phÈm mµ hä cÇn dïng do nÒn ®¹i c«ng nghiÖp x· héi chñ nghÜa cung cÊp ®Ó lÊy lóa m× vµ nguyªn liÖu. §ã lµ chÝnh s¸ch hay nhÊt, hîp lý nhÊt vµ ®ã lµ chÝnh s¸ch mµ ta b¾t ®Çu thi hµnh. Nh­ng chóng ta kh«ng thÓ ®æi cho hä tÊt c¶ s¶n phÈm, kh«ng thÓ nh­ thÕ ®ù¬c vµ còng kh«ng thÓ lµm sím nh­ thÕ ®­îc. VËy chóng ta ph¶I lµm thÕ nµo. HoÆc lµ t×m c¸ch ng¨n cÊm, bao v©y ®Õn cïng mäi sù ph¸t triÓn cña mËu dÞch t­ nh©n, kh«ng ph¶i lµ cña nhµ n­íc nghÜa lµ mäi sù ph¸t triÓn cña t­ b¶n th­¬ng m¹i b­íc ph¸t triÓn tÊt nhiªn ph¶I x¶y ra hµng triÖu ng­êi s¶n xuÊt nhá. ChÝnh s¸ch Êy lµ mét hµnh ®éng d¹i dét tù s¸t ®èi víi ®¶ng nµo t×m c¸ch ¸p ®Æt nã. D¹i dét v× vÒ ph­¬ng diÖn kinh tÕ chÝnh s¸ch Êy kh«ng thÓ nµo thùc hiÖn ®­îc; tù s¸t v× nh÷ng ®¶ng nµo thùc hiÖn chÝnh s¸ch nh­ thÕ nhÊt ®Þnh sÏ bÞ “ph¸ s¶n”. Trong ®iÒu kiÖn hiÖn nay kh«ng thÓ xo¸ bá t­ h÷u t­ nh©n vÒ t­ liÖu s¶n xuÊt vµ cµng kh«ng thÓ “chØ cã mét thÞ tr­êng tiªu thô s¶n phÈm lµ n«ng th«n ”. Lµm nh­ vËy sÏ k×m h·m sù ph¸t triÓn cña nÒn kinh tÕ x· héi. VËy chóng ta ph¶i lµm thÕ nµo ? C¶i thiÖn ®êi sèng cña nh©n d©n lµ viÖc ®Çu tiªn cÇn nh­ng nÕu chØ dùa vµo nÒn n«ng nghiÖp mang tÝnh tù cung tù cÊp, th× kh«ng thÓ c©n ®èi ph¸t triÓn kinh tÕ. ThuÕ l­¬ng thùc ®­îc thi hµnh ®· t¹o ®IÒu kiÖn cho ng­êi n«ng d©n h¨ng h¸i tham gia s¶n xuÊt, t¹o ra ngµy cµng nhiÒu n«ng s¶n nh­ng kh«ng cã trao ®æi hµng ho¸ th× chÝ