Những mâu thuẫn trong nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa tại nước ta hiện nay – Thực trạng và phương hướng giải quyết

Lêi nãi ®Çu Thùc hiÖn ®­êng lèi ®æi míi cña §¶ng Céng S¶n ViÖt Nam, n­íc ta chuyÓn nÒn kinh tÕ kÕ ho¹ch ho¸ tËp trung sang nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng ®Þnh h­íng x· héi chñ nghÜa. Trong qu¸ tr×nh ®æi míi, n­íc ta ®· ®¹t ®­îc nh÷ng thµnh tùu quan träng: gi÷ v÷ng ®Þnh h­íng x· héi chñ nghÜa, kinh tÕ t¨ng tr­ëng kh¸, kÕt cÊu h¹ tÇng kinh tÕ - x· héi vµ n¨ng lùc s¶n xuÊt t¨ng nhiÒu, ®êi sèng cña c¸c tÇng líp nh©n d©n tiÕp tôc ®­îc c¶i thiÖn, t×nh h×nh chÝnh trÞ – x· héi c¬ b¶n æn ®Þnh, quèc phßng an ninh ®­îc t¨ng c­êng, thÕ vµ lùc cña n­íc ta ®­îc n©ng cao trªn tr­êng quèc tÕ… Tuy nhiªn trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng ®Þnh h­íng x· héi chñ nghÜa vÉn cßn cã nhiÒu m©u thuÉn cÇn ph¶i gi¶i quyÕt nh­: sù ph©n ho¸ giµu nghÌo cã xu h­íng gia t¨ng, n¹n thÊt nghiÖp vÉn cßn ch­a ®­îc gi¶i quyÕt, vÊn ®Ò b¶o vÖ m«i tr­êng sinh th¸i, thùc hiÖn c«ng b»ng trong ph©n phèi thu nhËp… §©y lµ nh÷ng vÊn ®Ò võa cÊp b¸ch võa th­êng xuyªn, l©u dµi vµ còng lµ vÊn ®Ò quan träng nhÊt trong ®êi sèng kinh tÕ x· héi ë n­íc ta. V× vËy, n­íc ta cÇn t×m gi¶i ph¸p ®Ó gi¶i quyÕt nh÷ng m©u thuÉn trªn mét c¸ch triÖt ®Ó nh»m x©y dùng mét nhµ n­íc x· héi chñ nghÜa ngµy mét hoµn thiÖn h¬n. ChÝnh v× vËy trong qu¸ tr×nh häc m«n TriÕt häc M¸c – Lªnin em ®· chän ®Ò tµi: “Nh÷ng m©u thuÉn trong nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng ®Þnh h­íng x· héi chñ nghÜa ë n­íc ta hiÖn nay – Thùc tr¹ng vµ ph­¬ng h­íng gi¶i quyÕt” ®Ó viÕt tiÓu luËn. Tuy nhiªn do tr×nh ®é hiÓu biÕt vµ thêi gian t×m hiÓu m«n häc cßn h¹n chÕ nªn bµi tiÓu luËn cña em kh«ng thÓ tr¸nh khái nh÷ng thiÕu sãt. Em mong ®­îc sù gãp ý cña thÇy gi¸o vµ c¸c b¹n ®Ó bµi tiÓu luËn cña em ®­îc hoµn chØnh h¬n. Em xin ch©n thµnh c¶m ¬n thÇy gi¸o Mai Xu©n Hîi ®· gióp ®ì em trong qu¸ tr×nh t×m hiÓu m«n häc TriÕt häc M¸c – Lªnin vµ thùc hiÖn ®Ò tµi nµy. Néi dung chi tiÕt Sù cÇn thiÕt kh¸ch quan ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng ®Þnh h­íng x· héi chñ nghÜa ë ViÖt Nam. Sù cÇn thiÕt kh¸ch quan: Kinh tÕ thÞ tr­êng ®Þnh h­íng x· héi chñ nghÜa thùc chÊt lµ nÒn kinh tÕ hµng ho¸ nhiÒu thµnh phÇn, vËn ®éng theo c¬ chÕ thÞ tr­êng cã sù qu¶n lý cña nhµ n­íc, theo ®Þnh h­íng x· héi chñ nghÜa. Kinh tÕ hµng ho¸ lµ mét kiÓu tæ chøc kinh tÕ - x· héi, mµ trong ®ã s¶n phÈm s¶n xuÊt ra ®Ó trao ®æi, ®Ó b¸n trªn thÞ tr­êng. Môc ®Ých cña s¶n xuÊt trong kinh tÕ hµng ho¸ kh«ng ph¶i ®Ó tho¶ m·n nhu cÇu trùc tiÕp cña ng­êi s¶n xuÊt ra s¶n phÈm mµ nh»m ®Ó b¸n, tøc lµ ®Ó tho¶ m·n nhu cÇu cña ng­êi mua ®¸p øng nhu cÇu cña x· héi. Kinh tÕ thÞ tr­êng lµ tr×nh ®é ph¸t triÓn cao cña kinh tÕ hµng ho¸, trong ®ã toµn bé c¸c yÕu tè “®Çu vµo” vµ “®Çu ra” cña s¶n xuÊt ®Òu th«ng qua thÞ tr­êng. Kinh tÕ hµng ho¸ vµ kinh tÕ thÞ tr­êng kh«ng ®ång nhÊt víi nhau, chóng kh¸c nhau vÒ tr×nh ®é ph¸t triÓn. VÒ c¬ b¶n chóng cã cïng nguån gèc vµ cïng b¶n chÊt. Theo C.M¸c, s¶n xuÊt vµ l­u th«ng hµng ho¸ lµ hiÖn t­îng vèn cã cña nhiÒu h×nh th¸i kinh tÕ - x· héi. Nh÷ng ®iÒu kiÖn ra ®êi vµ tån t¹i cña kinh tÕ hµng ho¸ còng nh­ c¸c tr×nh ®é ph¸t triÓn cña nã do sù ph¸t triÓn cña lùc l­îng s¶n xuÊt t¹o ra. C¬ së kh¸ch quan cña sù tån t¹i vµ ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng ë ViÖt Nam lµ: Ph©n c«ng lao ®éng x· héi víi tÝnh c¸ch lµ c¬ së chung cña s¶n xuÊt hµng ho¸ ch¼ng nh÷ng kh«ng mÊt ®i, mµ tr¸i l¹i cßn ®­îc ph¸t triÓn c¶ vÒ chiÒu réng lÉn chiÒu s©u. Ph©n c«ng lao ®éng trong tõng khu vùc, tõng ®Þa ph­¬ng ngµy cµng ph¸t triÓn. Sù ph¸t triÓn cña ph©n c«ng lao ®éng ®­îc thÓ hiÖn ë tÝnh phong phó, ®a d¹ng vµ chÊt l­îng ngµy cµng cao cña s¶n phÈm ®­a ra trao ®æi trªn thÞ tr­êng. Trong nÒn kinh tÕ n­íc ta, tån t¹i nhiÒu h×nh thøc së h÷u. §ã lµ: së h÷u toµn d©n, së h÷u tËp thÓ, së h÷u t­ nh©n (gåm së h÷u c¸ thÓ, së h÷u tiÓu chñ, së h÷u t­ b¶n t­ nh©n), së h÷u hçn hîp. Do ®ã tån t¹i nhiÒu chñ thÓ kinh tÕ ®éc lËp, cã lîi Ých riªng, nªn quan hÖ kinh tÕ gi÷a hä chØ cã thÓ thùc hiÖn b»ng quan hÖ hµng ho¸ tiÒn tÖ. Thµnh phÇn kinh tÕ nhµ n­íc vµ kinh tÕ tËp thÓ, tuy cïng dùa trªn chÕ ®é c«ng h÷u vÒ t­ liÖu s¶n xuÊt, nh­ng c¸c ®¬n vÞ kinh tÕ vÉn cã sù kh¸c biÖt nhÊt ®Þnh, cã quyÒn tù chñ trong s¶n xuÊt kinh doanh, cã lîi Ých riªng. mÆt kh¸c c¸c ®¬n vÞ kinh tÕ cßn cã sù kh¸c nhau vÒ tr×nh ®é kü thuËt – c«ng nghÖ, vÒ tr×nh ®é tæ chøc qu¶n lý, nªn chi phÝ s¶n xuÊt vµ hiÖu qu¶ s¶n xuÊt còng kh¸c nhau. Quan hÖ hµng ho¸ - tiÒn tÖ cßn cÇn thiÕt trong quan hÖ kinh tÕ ®èi ngo¹i, ®Æc biÖt trong ®iÒu kiÖn ph©n c«ng lao ®éng quèc tÕ ®ang ph¸t triÓn ngµy cµng s©u s¾c, v× mçi n­íc lµ mét quèc gia riªng biÖt, lµ ng­êi chñ së h÷u ®èi víi c¸c hµng ho¸ ®­a ra trao ®æi trªn thÞ tr­êng thÕ giíi. Sù trao ®æi nµy ph¶i tu©n theo nguyªn t¾c ngang gi¸. Nh­ vËy nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng ë n­íc ta lµ mét tån t¹i tÊt yÕu, kh¸ch quan, th× kh«ng thÓ lÊy ý chÝ chñ quan mµ xo¸ bá nã ®­îc. 3. T¸c dông to lín cña sù ph¸t triÓn kinh tÕ thÞ tr­êng NÒn kinh tÕ n­íc ta khi b­íc vµo thêi kú qu¸ ®é lªn chñ nghÜa x· héi cßn mang nÆng tÝnh tù tóc, tù cÊp, v× vËy s¶n xuÊt hµng ho¸ ph¸t triÓn sÏ ph¸ vì dÇn kinh tÕ tù nhiªn vµ chuyÓn thµnh nÒn kinh tÕ hµng ho¸, thóc ®Èy sù x· héi ho¸ s¶n xuÊt. Kinh tÕ hµng ho¸ t¹o ra ®éng lùc thóc ®Èy lùc l­îng s¶n xuÊt ph¸t triÓn. Do c¹nh tranh gi÷a nh÷ng ng­êi s¶n xuÊt hµng ho¸, buéc mçi chñ thÓ s¶n xuÊt ph¶i c¶i tiÕn kü thuËt, ¸p dông c«ng nghÖ míi vµo s¶n xuÊt ®Ó gi¶m chi phÝ s¶n xuÊt ®Õn møc tèi thiÓu nhê ®ã cã thÓ c¹nh tranh ®­îc vÒ gi¸ c¶, ®øng v÷ng trong c¹nh tranh. Qu¸ tr×nh ®ã thóc ®Èy lùc l­îng s¶n xuÊt ph¸t triÓn, n©ng cao n¨ng xuÊt lao ®éng x· héi. Trong nÒn kinh tÕ hµng ho¸, ng­êi s¶n xuÊt ph¶i c¨n cø vµo nhu cÇu cña ng­êi tiªu dïng, cña thÞ tr­êng ®Ó quyÕt ®Þnh s¶n xuÊt s¶n phÈm g×, víi khèi l­îng bao nhiªu, chÊt l­îng nh­ thÕ nµo. Do ®ã, kinh tÕ hµng ho¸ kÝch thÝch tÝnh n¨ng ®éng, s¸ng t¹o cña chñ thÓ kinh tÕ, kÝch thÝch viÖc n©ng cao chÊt l­îng, c¶i tiÕn mÉu m·, còng nh­ t¨ng khèi l­îng hµng ho¸ vµ dÞch vô. Ph©n c«ng lao ®éng x· héi lµ ®iÒu kiÖn ra ®êi vµ tån t¹i cña s¶n xuÊt hµng ho¸, ®Õn l­ît nã sù ph¸t triÓn kinh tÕ hµng ho¸ sÏ thóc ®Èy sù ph©n c«ng lao ®éng x· héi vµ chuyªn m«n ho¸ s¶n xuÊt. V× thÕ ph¸t huy ®­îc tiÒm n¨ng, lîi thÕ cña tõng vïng, còng nh­ lîi thÕ cña ®Êt n­íc cã t¸c dông më réng quan hÖ kinh tÕ víi n­íc ngoµi. Sù ph¸t triÓn cña kinh tÕ thÞ tr­êng sÏ thóc ®Èy qu¸ tr×nh tÝch tô vµ tËp trung s¶n xuÊt, do ®ã t¹o ®iÒu kiÖn ra ®êi cña s¶n xuÊt lín cã x· héi ho¸ cao; ®ång thêi chän läc ®­îc nh÷ng ng­êi s¶n xuÊt kinh doanh giái, h×nh thµnh ®éi ng÷ c¸n bé qu¶n lý cã tr×nh ®é lao ®éng lµnh nghÒ ®¸p øng nhu cÇu ph¸t triÓn cña ®Êt n­íc. Nh­ vËy, ph¸t triÓn kinh tÕ thÞ tr­êng lµ mét tÊt yÕu kinh tÕ ®èi víi n­íc ta, mét nhiÖm vô kinh tÕ cÊp b¸ch ®Ó chuyÓn nÒn kinh tÕ l¹c hËu cña n­íc ta thµnh nÒn kinh tÕ hiÖn ®¹i, héi nhËp vµo sù ph©n c«ng lao ®éng quèc tÕ. §ã lµ con ®­êng ®óng ®¾n ®Ó ph¸t triÓn lùc l­îng s¶n xuÊt, khai th¸c cã hiÖu qu¶ tiÒm n¨ng cña ®Êt n­íc vµo sù nghiÖp c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸. Thùc tiÔn nh÷ng n¨m ®æi míi ®· chøng minh r»ng, viÖc chuyÓn sang nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng nhiÒu thµnh phÇn lµ hoµn toµn ®óng ®¾n. Nhê sù ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ hµng ho¸ nhiÒu thµnh phÇn, chóng ta ®· b­íc ®Çu khai th¸c ®­îc tiÒm n¨ng trong n­íc vµ thu hót ®­îc vèn, kü thuËt c«ng nghÖ cña n­íc ngoµi, gi¶i phãng ®­îc n¨ng lùc s¶n xuÊt, gãp phÇn quyÕt ®Þnh vµo viÖc b¶o ®¶m t¨ng tr­ëng kinh tÕ víi nhÞp ®é t­¬ng ®èi cao trong thêi gian qua. Tr×nh ®é ph¸t triÓn cña kinh tÕ thÞ tr­êng cã liªn quan mËt thiÕt víi c¸c giai ®o¹n ph¸t triÓn cu¶ lùc l­îng s¶n xuÊt. VÒ ®¹i thÓ, kinh tÕ hµng ho¸ ph¸t triÓn qua ba giai ®o¹n t­¬ng øng víi ba giai ®o¹n ph¸t triÓn cña lùc l­îng s¶n xuÊt: s¶n xuÊt hµng ho¸ gi¶n ®¬n, kinh tÕ thÞ tr­êng tù do, kinh tÕ thÞ tr­êng hiÖn ®¹i. N­íc ta ®ang thùc hiÖn chuyÓn ®æi nÒn kinh tÕ, chuyÓn tõ nÒn kinh tÕ kÕ ho¹ch ho¸ tËp trung sang kinh tÕ hµng ho¸. M« h×nh kinh tÕ cña ViÖt Nam ®­îc x¸c ®Þnh lµ nÒn kinh tÕ hµng ho¸ nhiÒu thµnh phÇn, vËn ®éng theo c¬ chÕ thÞ tr­êng cã sù qu¶n lý cña nhµ n­íc, ®Þnh h­íng x· héi chñ nghÜa(nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng ®Þnh h­íng x· héi chñ nghÜa). HiÖn nay, nÒn kinh tÕ n­íc ta cßn ë tr×nh ®é kÐm ph¸t triÓn, bëi lÏ c¬ së vËt chÊt - kü thuËt cña nã cßn l¹c hËu, thÊp kÐm, nÒn kinh tÕ Ýt nhiÒu cßn mang tÝnh tù cÊp tù tóc. Tuy nhiªn, n­íc ta kh«ng lÆp l¹i nguyªn vÑn tiÕn tr×nh ph¸t triÓn cña c¸c n­íc ®i tr­íc: kinh tÕ hµng ho¸ gi¶n ®¬n chuyÓn lªn kinh tÕ thÞ tr­êng tù do, råi tõ kinh tÕ thÞ tr­êng tù do chuyÓn lªn kinh tÕ thÞ tr­êng hiÖn ®¹i, mµ cÇn ph¶i vµ cã thÓ x©y dùng nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng hiÖn ®¹i, ®Þnh h­íng x· héi chñ nghÜa theo kiÓu rót ng¾n. §iÒu nµy cã nghÜa lµ ph¶i ®Èy m¹nh c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ ®Ó ph¸t triÓn nhanh chãng lùc l­îng s¶n xuÊt, trong mét thêi gian t­¬ng ®èi ng¾n x©y dùng ®­îc c¬ së vËt chÊt - kü thuËt hiÖn ®¹i ®Ó nÒn kinh tÕ n­íc ta b¾t kÞp víi tr×nh ®é ph¸t triÓn chung cña thÕ giíi; ®ång thêi ph¶i h×nh thµnh ®ång bé c¬ chÕ thÞ tr­êng cã sù qu¶n lý cña nhµ n­íc. Nhµ n­íc cã vai trß ®Æc biÖt quan träng trong viÖc qu¶n lý kinh tÕ vÜ m« vµ thùc hiÖn ®Þnh h­íng x· héi chñ nghÜa. II. Thùc tr¹ng vµ c¸c m©u thuÉn trong nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng ®Þnh h­íng x· héi chñ nghÜa ë ViÖt Nam 1. Thùc tr¹ng nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng ë ViÖt Nam 1.1 Tr×nh ®é ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng ë n­íc ta cßn ë giai ®o¹n s¬ khai. §ã lµ do c¸c nguyªn nh©n: C¬ së vËt chÊt – kü thuËt cßn ë tr×nh ®é thÊp, bªn c¹nh mét sè lÜnh vùc, mét sè c¬ së kinh tÕ ®· ®­îc trang bÞ kü thuËt vµ c«ng nghÖ hiÖn ®¹i, trong nhiÒu ngµnh kinh tÕ, m¸y mãc cò kü, c«ng nghÖ l¹c hËu. Theo UNDP, ViÖt Nam ®ang ë tr×nh ®é c«ng nghÖ l¹c hËu 2/7 cña thÕ giíi, thiÕt bÞ m¸y mãc l¹c hËu 2-3 thÕ hÖ (cã lÜnh vùc 4-5 thÕ hÖ). Lao ®éng thñ c«ng vÉn chiÕm tû träng lín trong tæng sè lao ®éng x· héi. Do ®ã, n¨ng suÊt, chÊt l­îng, hiÖu qu¶ s¶n xuÊt cña n­íc ta cßn rÊt thÊp so víi khu vùc vµ thÕ giíi (n¨ng suÊt lao ®éng cña n­íc ta chØ b»ng 30% møc trung b×nh cña thÕ giíi). KÕt cÊu h¹ tÇng nh­ hÖ thèng ®­êng giao th«ng, bÕn c¶ng, hÖ thèng th«ng tin liªn l¹c… cßn l¹c hËu, kÐm ph¸t triÓn (mËt ®é ®­êng giao th«ng /km b»ng 1% víi møc trung b×nh cña thÕ giíi; tèc ®é truyÒn th«ng trung b×nh cña c¶ n­íc chËm h¬n thÕ giíi 30 lÇn). HÖ thèng giao th«ng kÐm ph¸t triÓn lµm cho c¸c ®Þa ph­¬ng, c¸c vïng bÞ chia c¾t, t¸ch biÖt nhau. Do ®ã lµm cho nhiÒu tiÒm n¨ng cña c¸c ®Þa ph­¬ng kh«ng thÓ chuyªn m«n ho¸ s¶n xuÊt ®Ó ph¸t huy thÕ m¹nh. Do c¬ së vËt chÊt – kü thuËt cßn ë tr×nh ®é thÊp lµm cho ph©n c«ng lao ®éng kÐm ph¸t triÓn, sù chuyÓn dÞch c¬ cÊu kinh tÕ chËm. NÒn kinh tÕ n­íc ta ch­a tho¸t khái nÒn kinh tÕ n«ng nghiÖp s¶n xuÊt nhá. N«ng nghiÖp vÉn sö dông kho¶ng 70% lùc l­îng lao ®éng, nh­ng chØ s¶n xuÊt kho¶ng 26% GDP, c¸c ngµnh kinh tÕ c«ng nghÖ cao chiÕm tû träng thÊp. Kh¶ n¨ng c¹nh tranh cña c¸c doanh nghiÖp trªn thÞ tr­êng trong n­íc, còng nh­ thÞ tr­êng n­íc ngoµi cßn rÊt yÕu. Do c¬ së vËt chÊt - kü thuËt vµ c«ng nghÖ l¹c hËu, nªn n¨ng suÊt lao ®éng thÊp, do ®ã khèi l­îng hµng ho¸ nhá bÐ, chñng lo¹i hµng ho¸ cßn nghÌo nµn, chÊt l­îng hµng ho¸ thÊp, gi¸ c¶ cao v× thÕ kh¶ n¨ng c¹nh tranh cßn yÕu. 1.2 ThÞ tr­êng d©n téc thèng nhÊt ®ang trong qu¸ tr×nh h×nh thµnh nh­ng ch­a ®ång bé. Do giao th«ng v©n t¶i kÐm ph¸t triÓn nªn ch­a l«i cuèn ®­îc tÊt c¶ c¸c vïng trong n­íc vµo mét m¹ng l­íi l­u th«ng hµng ho¸ thèng nhÊt. ThÞ tr­êng hµng ho¸ - dÞch vô ®· h×nh thµnh nh­ng cßn h¹n hÑp vµ cßn nhiÒu hiÖn t­îng tiªu cùc (hµng gi¶, hµng nhËp lËu, hµng nh¸i nh·n hiÖu vÉn cßn lµm rèi lo¹n thÞ tr­êng) ThÞ tr­êng hµng ho¸ søc lao ®éng vÉn cßn manh nha, mét sè trung t©m giíi thiÖu viÖc lµm vµ xuÊt khÈu lao ®éng míi xuÊt hiÖn nh­ng ®· n¶y sinh hiÖn t­îng khñng ho¶ng. nÐt næi bËt cña thÞ tr­êng nµy lµ søc cung vÒ lao ®éng lµnh nghÒ nhá h¬n cÇu rÊt nhiÒu, trong khi ®ã cung vÒ søc lao ®éng gi¶n ®¬n l¹i v­ît qu¸ xa cÇu, nhiÒu ng­êi cã søc lao ®éng kh«ng t×m ®­îc viÖc lµm. ThÞ tr­êng tiÒn tÖ, thÞ tr­êng vèn ®· cã nhiÒu tiÕn bé nh­ng vÉn cßn nhiÒu tr¾c trë, nh­ nhiÒu doanh nghiÖp, nhÊt lµ doanh nghiÖp t­ nh©n rÊt thiÕu vèn nh­ng kh«ng vay ®­îc v× v­íng m¾c thñ tôc, trong khi ®ã nhiÒu ng©n hµng th­¬ng m¹i huy ®éng ®­îc tiÒn göi mµ kh«ng thÓ cho vay ®Ó ø ®äng trong kÐt d­ nî qu¸ h¹n trong nhiÒu ng©n hµng th­¬ng m¹i ®· ®Õn møc b¸o ®éng. ThÞ tr­êng chøng kho¸n ra ®êi nh­ng còng ch­a cã nhiÒu “hµng ho¸” ®Ó mua – b¸n vµ míi cã rÊt Ýt doanh nghiÖp ®ñ ®IÒu kiÖn tham gia thÞ tr­êng nµy. 1.3 NhiÒu thµnh phÇn kinh tÕ tham gia thÞ tr­êng: do vËy n­íc ta cã nhiÒu lo¹i h×nh s¶n xuÊt hµng ho¸ cïng tån t¹i, ®an xen nhau, trong ®ã s¶n xuÊt hµng ho¸ nhá ph©n t¸n cßn phæ biÕn. 1.4 Sù h×nh thµnh thÞ tr­êng trong n­íc g¾n víi më réng kinh tÕ ®èi ngo¹i, héi nhËp vµo thÞ tr­êng khu vùc vµ thÕ giíi, trong hoµn c¶nh tr×nh ®é ph¸t triÓn kinh tÕ - kü thuËt cña n­íc ta thÊp xa so víi hÇu hÕt c¸c n­íc kh¸c. Toµn cÇu ho¸ vµ khu vùc ho¸vÒ kinh tÕ ®ang ®Æt ra chung cho c¸c n­íc còng nh­ n­íc ta nãi riªng nh÷ng th¸ch thøc hÕt søc gay g¾t. nh­ng nã lµ xu thÕ tÊt yÕu kh¸ch quan nªn kh«ng ®Æt vÊn ®Ò tham gia hay kh«ng tham gia mµ chØ cã thÓ ®Æt vÊn ®Ò: t×m c¸ch xö sù víi xu h­íng ®ã nh­ thÕ nµo? ph¶i chñ ®éng héi nhËp, chuÈn bÞ tèt ®Ó chñ ®éng tham gia vµo khu vùc ho¸ vµ toµn cÇu ho¸, t×m ra “c¸i m¹nh t­¬ng ®èi” cña n­íc ta, thùc hiÖn ®a ph­¬ng ho¸, ®a d¹ng ho¸ kinh tÕ ®èi ngo¹i, tËn dông ngo¹i lùc ®Ó ph¸t huy néi lùc, nh»m thóc ®Èy c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ nÒn kinh tÕ quèc d©n, ®Þnh h­íng ®i lªn chñ nghÜa x· héi. 1.5 Qu¶n lý nhµ n­íc vÒ kinh tÕ - x· héi cßn yÕu. V¨n kiÖn ®¹i héi ®¹i biÓu toµn quèc lÇn thø VIII cña §¶ng ta nhËn ®Þnh vÒ vÊn ®Ò nµy nh­ sau: “HÖ thèng luËt ph¸p, c¬ chÕ chÝnh s¸ch ch­a ®ång bé vµ nhÊt qu¸n, thùc hiÖn ch­a nghiªm. c«ng t¸c tµi chÝnh, ng©n hµng, gi¸ c¶, kÕ ho¹ch ho¸, quy ho¹ch x©y dùng, qu¶n lý ®Êt ®ai cßn nhiÒu yÕu kÐm; thñ tôc hµnh chÝnh… ®æi míi chËm. Th­¬ng nghiÖp nhµ n­íc bá trèng mét sè trËn ®Þa quan träng, ch­a ph¸t huy tèt vai trß chñ ®¹o trªn thÞ tr­êng. Qu¶n lý xuÊt nhËp khÈu cã nhiÒu s¬ hë, tiªu cùc, mét sè tr­êng hîp g©y t¸c ®éng xÊu ®èi víi s¶n xuÊt. ChÕ ®é ph©n phèi cßn nhiÒu bÊt hîp lý. béi chi ng©n s¸ch vµ nhËp siªu cßn lín. L¹m ph¸t tuy kiÒm chÕ ®­îc nh­ng cßn ch­a v÷ng ch¾c”(1) [3,66] . 2. Nh÷ng m©u thuÉn chñ yÕu trong nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng ®Þnh h­íng x· héi chñ nghÜa ë ViÖt Nam 2.1 M©u thuÉn gi÷a ph¸t triÓn kinh tÕ thÞ tr­êng víi tÝnh ®Þnh h­íng x· héi chñ nghÜa. Qu¸ tr×nh x©y dùng chñ nghÜa x· héi ë n­íc ta tõ mét n­íc phong kiÕn ®i lªn bá qua giai ®o¹n t­ b¶n chñ nghÜa nªn gÆp rÊt nhiÒu khã kh¨n vµ thö th¸ch, ®Æc biÖt lµ trong lÜnh vùc kinh tÕ. §iÒu ®ã ®ßi hái nhµ n­íc ta ph¶i cã nh÷ng biÖn ph¸p phï hîp ®Ó ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng nh­ng vÉn gi÷ v÷ng ®­îc ®Þnh h­íng x· héi chñ nghÜa. Tr­íc ®©y ®Ó x©y dùng nÒn kinh tÕ ph¸t triÓn theo ®Þnh h­íng x· héi chñ nghÜa n­íc ta ®· x©y dùng mét nÒn kinh tÕ kÕ ho¹ch víi hai h×nh thøc së h÷u lµ së h÷u toµn d©n vµ së h÷u tËp thÓ. V× vËy ®· lµm k×m h·m sù ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ. Khi ®Êt n­íc ta hoµn toµn thèng nhÊt, §¶ng vµ Nhµ n­íc ta ®· x¸c ®Þnh n­íc ta sÏ ®i lªn chñ nghÜa x· héi bá qua giai ®o¹n t­ b¶n chñ nghÜa. Nh­ng lóc ®ã chóng ta cßn nhËn thøc ®¬n gi¶n vÒ chñ nghÜa x· héi vµ con ®­êng ®i lªn chñ nghÜa x· héi nªn chóng ta ®· coi chñ nghÜa x· héi lµ mét nhµ n­íc cña d©n vµ do d©n lµm chñ, xo¸ bá chÕ ®é t­ h÷u vÒ t­ liÖu s¶n xuÊt nªn ®· thiÕt lËp nªn mét nÒn kinh tÕ mµ chØ cã së h÷u toµn d©n vµ së h÷u tËp thÓ. Do ®ã ®· t¹o nªn mét nÒn kinh tÕ qu¶n lý tËp trung quan liªu bao cÊp. HËu qu¶ lµ c¬ quan qu¶n lý nhµ n­íc lµm thay chøc n¨ng qu¶n lý s¶n xuÊt kinh doanh cña doanh nghiÖp. Cßn c¸c doanh nghiÖp võa bÞ trãi buéc v× kh«ng cã quyÒn tù chñ, võa û l¹i vµo cÊp trªn v× kh«ng bÞ rµng buéc víi kÕt qu¶ s¶n xuÊt kinh doanh. Thªm vµo ®ã bé m¸y qu¶n lý cång kÒnh lµm triÖt ®i tÝnh n¨ng ®éng s¸ng t¹o cña c¸c ®¬n vÞ kinh tÕ, h×nh thµnh c¬ chÕ k×m h·m sù ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi. Khi ®ã chñ yÕu ph¸t triÓn kinh tÕ theo chiÒu réng chø kh«ng ph¶i ph¸t triÓn kinh tÕ theo chiÒu s©u. V× vËy, t¹i ®¹i héi §¶ng toµn quèc lÇn thø VI n¨m 1986, §¶ng ta ®· ®Ò ra ph­¬ng h­íng ®æi míi kinh tÕ lµ chuyÓn nÒn kinh tÕ n­íc ta sang nÒn kinh tÕ hµng ho¸ nhiÒu thµnh phÇn, vËn hµnh theo c¬ chÕ thÞ tr­êng cã sù qu¶n lý cña nhµ n­íc. Nh­ vËy chÊp nhËn nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng lµ chóng ta chÊp nhËn sù m©u thuÉn cña nã víi tÝnh ®Þnh h­íng x· héi chñ nghÜa v× nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng gåm cã nhiÒu thµnh phÇn kinh tÕ, nhiÒu h×nh thøc së h÷u vµ do ®ã còng cã nhiÒu h×nh thøc ph©n phèi. Sù phøc t¹p vµ ®a d¹ng cña nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng lµm cho ®Þnh h­íng x· héi chñ nghÜa ngµy cµng khã kh¨n vµ ®ßi hái ph¶i cã sù qu¶n lý chÆt chÏ cña nhµ n­íc. Mçi thµnh phÇn kinh tÕ trong thêi kú qu¸ ®é cã b¶n chÊt kinh tÕ x· héi riªng, nªn bªn c¹nh sù thèng nhÊt cña c¸c thµnh phÇn kinh tÕ, cßn cã nh÷ng kh¸c biÖt vµ m©u thuÉn khiÕn cho nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng n­íc ta ph¸t triÓn theo nh÷ng ph­¬ng h­íng kh¸c nhau. Ch¼ng h¹n c¸c thµnh phÇn kinh tÕ dùa trªn chÕ ®é t­ h÷u tuy cã vai trß quan träng trong viÖc ph¸t triÓn s¶n xuÊt, gi¶i quyÕt viÖc lµm, nh­ng v× dùa trªn chÕ ®é t­ h÷u vÒ t­ liÖu s¶n xuÊt, nªn chóng kh«ng tr¸nh khái tÝnh tù ph¸t ch¹y theo lîi nhuËn ®¬n thuÇn, n¶y sinh nh÷ng hiÖn t­îng tiªu cùc lµm tæn h¹i ®Õn lîi Ých chung cña x· héi. V× vËy, thµnh phÇn kinh tÕ nhµ n­íc ph¶i ®­îc x©y dùng vµ ph¸t triÓn cã hiÖu qu¶ ®Ó thùc hiÖn tèt vai trß cña m×nh; ®ång thêi Nhµ n­íc ph¶i thùc hiÖn tèt vai trß qu¶n lý vü m« kinh tÕ – x· héi ®Ó ®¶m b¶o cho nÒn kinh tÕ ph¸t triÓn theo ®Þnh h­íng x· héi chñ nghÜa. 2.2 M©u thuÉn gi÷a ph¸t triÓn kinh tÕ thÞ tr­êng víi gi¶i quyÕt c«ng ¨n viÖc lµm Cïng víi qu¸ tr×nh ®æi míi kinh tÕ, chuyÓn nÒn kinh tÕ n­íc ta sang nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng ®Þnh h­íng x· héi chñ nghÜa c¸c chÝnh s¸ch x· héi còng ®­îc ®æi míi, ®iÒu chØnh vµ söa ®æi liªn tôc theo h­íng huy ®éng mäi nguån lùc trong x· héi bao gåm nhµ n­íc, céng ®ång vµ ng­êi d©n cïng thùc hiÖn. Mét trong c¸c chÝnh s¸ch quan träng ®ã lµ vÊn ®Ò gi¶i quyÕt c«ng ¨n viÖc lµm. Ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng tøc lµ ®a d¹ng ho¸ c¸c lo¹i h×nh s¶n xuÊt kinh doanh, ¸p dông c¸c thµnh tùu khoa häc - kü thuËt tiªn tiÕn vµo s¶n xuÊt nh»m t¨ng n¨ng suÊt lao ®éng vµ t¹o ra s¶n phÈm cã chÊt l­îng cao. §ång thêi ph¶i ®Èy m¹nh c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ nÒn kinh tÕ quèc d©n ®Ó t¹o nªn sù t¨ng tr­ëng kinh tÕ nhanh vµ bÒn v÷ng cña toµn bé nÒn kinh tÕ. Nh­ vËy khoa häc - kü thuËt ngµy cµng ph¸t triÓn vµ ®­îc øng dông vµo qu¸ tr×nh s¶n xuÊt th× sù thay thÕ con ng­êi b»ng m¸y mãc diÔn ra cµng nhanh. Cïng víi sù gia t¨ng d©n sè th× sè ng­êi thÊt nghiÖp hµng n¨m lµ hÕt søc trÇm träng. ThÊt nghiÖp lµ nguy c¬ dÉn ®Õn nghÌo ®ãi vµ c¸c tÖ n¹n x· héi kh¸c. §èi víi ng­êi lao ®éng, thiÕu hoÆc kh«ng cã viÖc lµm lµ mét nguy c¬ dÉn ®Õn thu nhËp thÊp hoÆc kh«ng cã thu nhËp. MÆt kh¸c nã kh«ng chØ t­íc mÊt quyÒn b×nh ®¼ng ®­îc lµm viÖc cña ng­êi lao ®éng ®Ó ph¸t huy n¨ng lùc, mµ cßn võa kh«ng cã thu nhËp b¶o ®¶m cho cuéc sèng cña b¶n th©n ng­êi lao ®éng vµ gia ®×nh hä. Bëi vËy, Nhµ n­íc ph¶i cã chÝnh s¸ch gi¶i quyÕt viÖc lµm, t¹o sù b×nh ®¼ng vÒ quyÒn lao ®éng vµ thu nhËp. §¹i héi §¶ng VIII ®· kh¼ng ®Þnh “b¶o ®¶m c«ng ¨n viÖc lµm cho d©n lµ mét môc tiªu x· héi hµng ®Çu, kh«ng ®Ó thÊt nghiÖp trë thµnh c¨n bÖnh kinh niªn”(1) [3, 99] . Cïng víi Bé luËt lao ®éng, ChÝnh phñ ®· ban hµnh c¸c nghÞ ®Þnh vµ th«ng t­ ®Ó t¹o ra c¬ së ph¸p lý cho quan hÖ lao ®éng trong c¬ chÕ thÞ tr­êng, thóc ®Èy thÞ tr­êng lao ®éng ph¸t triÓn, t¹o viÖc lµm. Nhê cã c¸c chÝnh s¸ch ®óng ®¾n vµ sù tham gia tÝch cùc cña c¸c tæ chøc vµ nh©n d©n, nªn viÖc gi¶i quyÕt viÖc lµm ®· cã nh÷ng chuyÓn biÕn tÝch cùc, sè ng­êi cã viÖc lµm ®· t¨ng lªn ®¸ng kÓ. Qua c¶i c¸ch hµnh chÝnh vµ x¾p xÕp l¹i doanh nghiÖp nhµ n­íc, lao ®éng trong khu vùc nhµ n­íc gi¶m tõ 14,7% n¨m 1991 xuèng cßn 9% n¨m 2000, khu vùc kinh tÕ t­ nh©n, kinh tÕ tËp thÓ thu hót kho¶ng 90%, khu vùc cã vèn ®Çu t­ n­íc ngoµi thu hót ®­îc 33 v¹n lao ®éng. §iÒu ®ã cho thÊy viÖc ph¸t triÓn ®a d¹ng c¸c thµnh phÇn kinh tÕ ®· gãp phÇn rÊt lín vµo viÖc gi¶i quyÕt c«ng ¨n viÖc lµm. Tuy nhiªn tõ n¨m 2001 ®Õn nay tû träng lao ®éng lµm viÖc trong khu vùc nhµ n­íc cã xu h­íng t¨ng trë l¹i. Tû lÖ thÊt nghiÖp cña lùc l­îng lao ®éng trong ®é tuæi ë khu vùc thµnh thÞ ®­îc thÓ hiÖn qua b¶ng sè liÖu sau: §¬n vÞ: % ChØ tiªu 2000 2001 2002 2003 C¶ n­íc 6,44 6,25 6,01 5,78 A. Ph©n theo vïng §ång b»ng s«ng Hång 7,34 7,07 6,64 6,37 §«ng B¾c 6,49 6,73 6,10 5,94 T©y B¾c 6,02 5,62 5,11 4,19 B¾c Trung Bé 6,87 6,72 5,82 5,45 Duyªn h¶I Nam Trung Bé 6,31 6,16 5,49 5,46 T©y Nguyªn 5,16 5,55 4,92 4,39 §«ng Nam Bé 6,20 5,92 6,31 6,08 §ång B»ng S«ng Cöu Long 6,15 6,08 5,52 5,26 B. Mét sè thµnh phè lín Tp. Hµ Néi 7,95 7,39 7,08 6,84 Tp. §µ N½ng 5,95 5,54 5,30 5,16 Tp. Hå ChÝ Minh 6,48 6,04 6,73 6,58 Nguån: niªn gi¸m thèng kª (tãm t¾t) 2003, Nxb Thèng kª, Hµ Néi, 2004, trang 13. Bªn c¹nh mét sè kÕt qu¶ ®· ®¹t ®­îc trong vÊn ®Ò gi¶i quyÕt viÖc lµm cho ng­êi lao ®éng th× vÉn cßn nh÷ng h¹n chÕ cÇn ®­îc gi¶i quyÕt. Tû lÖ thÊt nghiÖp ë thµnh thÞ vµ thiÕu viÖc lµm ë n«ng th«n cßn cao. C¬ cÊu vµ chÊt l­îng chuyÓn dÞch lao ®éng cßn chËm, tû lÖ lao ®éng ®· qua ®µo t¹o thÊp (20%), n¨ng suÊt lao ®éng kh«ng cao. Cßn thiÕu nh÷ng chÝnh s¸ch ch­a ®ñ m¹nh ®Ó khuyÕn khÝch ®Çu t­, khai th¸c, huy ®éng c¸c nguån lùc ®Ó thóc ®Èy t¨ng tr­ëng kinh tÕ, t¹o viÖc lµm. ViÖc thùc hiÖn môc tiªu quèc gia vÒ gi¶i quyÕt viÖc lµm ë mét sè ®Þa ph­¬ng cßn lóng tóng; viÖc gi¶i ng©n quü quèc gia vÒ hç trî viÖc lµm cßn chËm, hiÖu qu¶ mét sè dù ¸n t¹o viÖc lµm cßn thÊp. §©y lµ nh÷ng tån t¹i cÇn ph¶i kh¾c phôc ®Ó gi¶i quyÕt triÖt ®Ó vÊn ®Ò viÖc lµm cho ng­êi lao ®éng. 2.3 M©u thuÉn gi÷a ph¸t triÓn kinh tÕ thÞ tr­êng víi sù ph©n ho¸ giµu nghÌo. NÒn kinh tÕ thÞ tr­êng ph¸t triÓn, t¹o ra nhiÒu cña c¶i vËt chÊt cho x· héi nh­ng kh«ng v× vËy mµ ®êi sèng cña nh©n d©n ®­îc n©ng cao vµ æn ®Þnh. Tr¸i l¹i cïng víi qu¸ tr×nh chuyÓn sang nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng ®Þnh h­íng x· héi chñ nghÜa, th× còng diÔn ra sù ph©n ho¸ giµu nghÌo, sù ph©n tÇng x· héi theo møc sèng ngµy cµng t¨ng. N¨m 1993, theo kÕt qu¶ ®IÒu tra giµu nghÌo cña 91732 hé trªn ph¹m vi c¶ n­íc, tÝnh chung kho¶ng c¸ch chªnh lÖch thu nhËp gi÷a nhãm hé giµu vµ nhãm hé nghÌo lµ 6,2 lÇn. C¸c n¨m 1994, 1995, 1996, Tæng côc thèng kª ®· tiÕn hµnh ®iÒu tra hé gia ®×nh ®a môc tiªu víi cì mÉu 4,5 v¹n hé vµ n¨m 1999 ®IÒu tra 2,5 v¹n hé ®¹i diÖn cho c¶ n­íc, 7 vïng sinh th¸i, khu vùc thµnh thÞ, n«ng th«n, th× chªnh lÖch thu nhËp gi÷a nhãm hé giµu vµ nhãm hé nghÌo lµ 6,5 lÇn n¨m 1994, 7 lÇn n¨m 1995, 7,3 lÇn n¨m 1996 vµ 8,9 lÇn n¨m 1999. nh­ vËy hÖ sè chªnh lÖch thu nhËp gi÷a nhãm hé giµu vµ hé nghÌo t¨ng dÇn qua c¸c n¨m trªn ph¹m vi c¶ n­íc còng nh­ trong tõng vïng. B¶ng so s¸nh nhãm thu nhËp cao nhÊt vµ nhãm thu nhËp thÊp nhÊt, mçi nhãm 20% sè hé ®iÒu tra §¬n vÞ: lÇn ChØ tiªu 1994 1995 1996 1999 Toµn quèc 6,5 7,0 7,3 8,9 1. Chia theo khu vùc: - Thµnh thÞ 7,0 7,7 8,0 9,8 - N«ng th«n 5,4 5,8 6,1 6,3 2. Chia theo vïng: - T©y B¾c vµ §«ng B¾c 5,2 5,7 6,1 6,8 - §ång b»ng s«ng Hång 5,6 6,1 6,6 7,0 - B¾c Trung Bé 5,2 5,7 5,9 6,9 - Duyªn h¶I Nam Trung Bé 4,9 5,5 5,7 6,3 - T©y Nguyªn 10,1 12,7 12,8 12,9 - §«ng Nam Bé 7,4 7,6 7,9 10,3 - §ång b»ng s«ng Cöu Long 6,1 6,4 6,4 7,9 Nguån: Tæng côc thèng kª: sè liÖu vÒ sù chuyÓn biÕn x· héi ë ViÖt Nam thêi kú ®æi míi, Nxb Thèng kª, Hµ Néi, 2000. Sù ph©n ho¸ giµu nghÌo ngµy cµng d·n réng sÏ lan sang c¸c lÜnh vùc kh¸c nh­ gi¸o dôc, ch¨m sãc søc khoÎ, nhµ ë vµ c¸c dÞch vô c¬ b¶n kh¸c… §iÒu ®ã ®­a ®Õn hÖ qu¶ kh«ng mong muèn, lµm xuÊt hiÖn nh÷ng nhãm x· héi dÔ bÞ tæn th­¬ng trong nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng, t¸c ®éng ®Õn t­ t­ëng, t©m lý, niÒm tin vÒ c«ng b»ng x· héi. V× thÕ, cÇn t¨ng c­êng vai trß cña nhµ n­íc ®èi víi ph©n phèi thu nhËp nh»m tõng b­íc thùc hiÖn môc tiªu cña nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng ®Þnh h­íng x· héi chñ nghÜa. 2.4 M©u thuÉn gi÷a ph¸t triÓn kinh tÕ thÞ tr­êng víi vÊn ®Ò b¶o vÖ m«i tr­êng sinh th¸i NÒn kinh tÕ ngµy cµng ph¸t triÓn, ®Æc biÖt lµ c¸c ngµnh c«ng nghiÖp ®· lµm cho m«i tr­êng ngµy cµng « nhiÔm. Trong suèt nh÷ng n¨m qua, con ng­êi ®· th­êng xuyªn t¸c ®éng trùc tiÕp tíi thiªn nhiªn vµ c¶i biÕn m«i tr­êng sèng. Con ng­êi ®· khai th¸c than ®¸, s¾t, vµ c¸c kim lo¹i kh¸c, n¾n dßng s«ng, ®µo kªnh, b¹t nói, x©y dùng c¸c tr¹m thuû ®iÖn víi c¸c hå chøa n­íc nh©n t¹o… nh÷ng ho¹t ®éng ®ã ®· ¶nh h­ëng tíi khÝ hËu, tõ ®ã t¸c ®éng m¹nh tíi sinh quyÓn. Tr­íc ®©y, ë n­íc ta cã 3/4 diÖn tÝch ®Êt ®ai lµ rõng, nay chØ cßn 1/4 lµ rõng. NhiÒu lo¹i gç quý nh­ gô, l¸t hoa, gi¸ng h­¬ng, sÕn, t¸u… ®· bÞ khai th¸c ®Õn møc gÇn nh­ c¹n kiÖt. Rõng bÞ triÖt h¹ nhiÒu lµm cho l­îng «xi trong kh«ng khÝ vµ l­îng chÊt h÷u c¬ s¶n sinh bÞ gi¶m sót râ rÖt. L­îng n­íc dù tr÷ do rõng gi÷ l¹i ngµy cµng Ýt dÇn, lµm cho qu¸ tr×nh sa m¹c ho¸ vµ th¶o nguyªn ho¸ cµng t¨ng nhanh. Qu¸ tr×nh ®« thÞ ho¸ nhanh lµm cho diÖn tÝch ®Êt trång ngµy cµng bÞ thu hÑp. Sù ph©n phèi n­íc ngät cho ng­êi vµ cho vËt nu«i, c©y trång còng bÞ h¹n chÕ. TiÕn bé khoa häc kÜ thuËt ®­îc øng dông tÝch cùc vµo s¶n xuÊt ®· kÐo theo sù nhiÔm bÈn cña tÊt c¶ c¸c quyÓn. C¸c chÊt th¶i cña nhµ m¸y lµm cho c¸c hå ao, s«ng ngßi, cöa biÓn, c¶ng vµ biÓn c¶ bÞ nhiÔm bÈn ngµy cµng nhiÒu. C¸c tÇu biÓn ®· th¶i ra biÓn vµ ®¹i d­¬ng nhiÒu chÊt th¶i ®éc h¹i, lµm chÕt nhiÒu sinh vËt næi vµ nh÷ng sinh vËt kh¸c ¨n sinh vËt næi còng chÕt theo… Nh÷ng kh